/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_001_0001.djvu
PL ISSN 0591-2369 Nr Indeksu 38509
FA??SZERZE I Z??ODZIEJE "MADONNY POD JOD??AMI" (str. 3)
NAD ODR?? MAZUT 1... POS??OWIE (str. 6)
RUBINSTEIN UCIEKA DO HOllYWOOD (str. 7)
TYGODNIK
LESZEK BUGAJSKI
,',
??:
Krak??w, 30 listopada 1986
W OBRONIE
KRYTYKI
LITERACKIEJ
T elcstem Leszka Bugajskiego rozpoczynamy publikacj?? cyktu
r????norodnych materia????w (szkice, wywiady, dyskusje), kt??rych celem
b??dzie opisanie sytuacji wsp????czesnej krytyki literackiej w Polsce.
zbadanie jej uwik??a??, tego wszystkiego, co utrudnia jej rozw??j i co
mo??e spowodowa?? rozkwit. Chcemy. by nasi autorzy spojrzeli na
spraw?? bez nadmiernych emocji, by ich teksty rozwia??y uprzedzenia
i nieuzasadnione nadzieje, jakie na-ros??y wok???? krytyki literadiej
w ci??gu ostatnich kilku Jat.
.
Z acznijmy od cytatu, kt??ry ju?? raz
wykorzysta??em, ale tu b??dzie on
na w??a??ciwym miejscu Oto cy-
tat: "Haj??e Da krytyk?? I Pilarze
polscy, tzw. czy??ci tw??rcy, w
ostatnIch czasach, oszaleli z bra-
ku g????bszego powodzenia, Szukaj?? IIpO-
sobno??ci do zemsty tam, gdzie najbli-
??ej i naj??atwiej - i urz??C\zili nagonk??
na krytyk??. Ona winna! Nie piszecie
o nas recenzyj lub za sk??pe, nie bie-
rzecie nas za priedmiot essay??w, nie
podgl??dacie i nie wyjawiacie pi??kno-
??ci naszych dusz tw??rczych, nie odga-
dujecie naszych zamiar??w intuicyj-
nych - ktorych my sami nie znamy,
nie robicie grubych literatur. w kt??-
rych byliby??my skatalogowani, zakla-
syfikowani. t??ustym drukiem lub peti-
tem przekazani potomno??c'. Je,st przy-
s??owie o miotaniu pere?? przed wieprze;
my tw??rcy, jeste??my od wytwarzania
pere??, a wy, krytycy. macie je wiep-
rzom pod ryj zanosi?? I one wieprze do
onych pere?? przekonywa??".
Nie, nie. nie napisd?? tych wa?? ??a-
den wsp????czesny autor. nie jest to re-
ferat kt??rego?? z serii poronionych te-
gorocznych pamflet??w na krytyk?? li-
terack??. To by?? pocz??tek artyku??u
,.Godno???? krytyki" napisanego przez
Karola Irzvkowskiego, artyku??u. kt??ry
ukaza?? si?? we wrze??niu 1929 roku. Ata-
,
Z mojego
... obserwatorium
K rak??w jest miastem przYJacielskl!D
m. in. Kijowa, Lipska, a takze
Wielkiego Tyrnowa. Dziesi???? dni
temu zjecha??a do grodu Krakowa w
odwiedziny do???? liczna delegacja z ma-
lowniczego bu??garskiego uroczyska. A-
dam Walkowski, niezmordowany op
-
ratywny rzecznik krakowskiego oCl-
dzia??u ZLP i "Ku??nicy" nie omieszka??
nas??a?? du??iej cz????ci s??owia??skich go??ci
tak??e do redakcji ,,2ycia Literackiego".
Nie pierwsi, nie ostatni. Ma si?? rozu-
mie??, W??T??d go??ci przewa??ali loozie
nauki i kultury. Na r????ne tematy to-
Czy??a si?? dwugodzinna rozmowa. Tro-
ch?? pop??ochu w zdobywczym, entuzja-
stycznym nastroju wzbudzi??o pytanie:
czy jeste??my na etapie przyspieszenia
dObrobytu czy socjalizmu... Nie kr????my
nosem, jest, jest misterna r????nica. Ale-
to nie wstyd, gdy nie potrafimy w sto-
sunkowo kr??tkim czasie inaczej reali-
zowa?? leninowskiego zawo??ania: do-
??
ign???? i prze??cign????. Temat skasowa-
lI??my i go??cie przeszli do zagadnie?? z
dziedziny kultury i literatury. Zapyta-
no czy w tw??rczo??ci istniej?? tematy
tabu. Zaprzeczy??em pomny, oficjalnych
o??wiadc:l:e??, nie tylko dzisiejszych, w
tw??rcz"l??ci artystycznej nie ma ??ad-
nYch ogranicze?? pod warunkiem... Kie-
dy kO??czy??em t?? fraz??, przypomnia-
em sobie rozmow?? o pewnej przebo-
Jowej dziennika.rce zwalI1ej ongi??
"krakowsk?? Ibarruri", kt??rej jedno ze
sto??ecznych wydawnictw zwr??ci??o ma-
sZYnopis i roiwi??za??o um.,w??. Mog??y
to by?? reporta??e z okresu ..burz v i na-
Poru". Wykluczam jednak, ??e ..krakow-
ki na krytyk?? literack?? nie s?? dzisiej-
szym ani wczorajszym wynalazkiem: to
niejako ;;ta??y element ??ycia literackie-
go. Krytyka przez to, te jest form?? li-
teratury po??rednicz??c?? pomi??dzy tw??r-
c?? I odbiorc??, przez to, ??e jest z Jednej
strony takorzen??ob8 w dziedzinie tw6r-
czosci czystej. a z drugiej - jest za-
nurzona w ??yciu spo??ecznym, w ??yciu
literackim i pozaliterackim - jest odru-
chowo przez wszystkich czyniona od-
powiedzialn?? za wi??kszo???? s??abo??ci li-
teratury.
SIedz??c jej losy odkrywamy bez tru-
du, ??e bycie odpowiedzialn?? za to I
owo jest sta??ym elementem jej istnie-
nia, ??e zawsze by??a czym?? w rodzaju
tarczy strzelniczej. do kt??rej - miotano
najr????niejszymi zarzutami. I jest na-
dal. I nie ma niczego niezwyk??ego w
tym. ??e dzisiaj I od wielu lat dysku-
tuje si?? o niej, narzeka na jej stan, ??e
oczekuje si?? od niej generalnego od-
mienienia ??osu literRtury jako ca??o??ci.
Tymczasem jedn?lt okazuje si??, ??e
jest ona bardzo g????boko zwi??zana z li-
teratur?? jako ca??o??ci?? I w??a??ciwie nie
morna rozpatrywa?? jej sytuacji w ode-
rwaniu od sytuacji literatury, 8 nawet
kultury jako ca??o??ci. Wydaje mi si??,
??e pi????dziesi??t czy sze????dziesi??t lat te-
mu. w czasach. gdy tworzy?? Irzykowski
??atwiej by??o rozpozna?? I opisa?? t?? sy-
ska Ibarruri" pr??bowa??a przemyca
tre??ci konferencyjne.
Rozmow?? na temat wolno??ci tw??r-
czych z bra??mi z Wielkiego Tyrnowa
zako??czy??em stwierdzeniem, ??e naj-
gro??niejszym cenzorem pisarza jest au-
tocenzura. Tak, stoi co?? za tob??, siedzi
co?? w tobie i cyzeluje pioro, je??li na-
wet nie prowadzi. Nie, nie ku k??am-
stwu, nie ku lakiernictwu (a tak by-
wa??o), prowadzi ku odpowiedniej kom-
pozycji utwQru. Tak, 'kompozycja na-
rzuca tok utworu. Ale wa??y przede
wszystkim zamiar, cel odno??nie tre??ci.
Omija?? tematy dra??liwe? Zaczeka?? a??
si?? ule????, podda?? si?? dystansowi? Po-
kutuje w nas wm??wiona kiedy?? obawa
- odpowiedzialno????, ??eby??my swym
dzie??em nie popsu1i szyk??w wielkim
dzia??aniom, kt??re prowadz?? nasi od-
g??rni polityczni przyw??dcy. S??owem:
??eby??my nie poderwali zaufania do
Nowego, co ma by?? socjahzmem. W
tych ograniczeniach mie??ci si?? tak??e
t??umik - przytracza si?? tak??e d>d r??:hne-
go rodzaju ??wi??stw, ujawnienie kt??rych
mog??oby jednak popsu?? nastr??j w tzw.
masach. Te obawy p??taj?? si?? do dzi??.
To jest g????wna przyczyna stagnacji
tw??rczo??ci w Polsce. Tak jako??ciowej
jak i ilo??ciowej. M??wi?? o pisarzach ??y-
j??cych na powierzchni, ale przecie?? I
..w drugim obiegu" kryj??. si?? tylko od-
pryski. O ile dobrze WIem, w tzw.
szufladach pisarskich tak??e pustki. A
dlaczeg???? nar??d tak sflacza??? Szukaj-
my przyczyn. Nie mo??emy si?? uspo-
kaja?? faktem, i?? suma nak??ad??w ksi??-
??ek powoli ro??nie. Ale to nie dotyczy
wsp????czesnej tw??rczo??ci prozatorskiej
i reporta??owej o wsp????czesnosci. Prze-
cie?? nie mo??emy si?? ci??gle kr??ci??, jak
pies za w??asnym ogonem, wok???? sie-
lanki z kilku pisarzami, kt??rzy obja-
wili si?? w ostatnich latach.
ROK XXXVI
tuacj?? kultury, ??e dz??siaj jej obraz jest
bardziej zamazany, niewyra??ny, trud-
niej rozszyfrowa?? wszystkie wzajemne
uwik??ania element??w kultury. Co wi??-
cej, tu zmieni??o si?? wszystko. zmieni??a
si?? atmosfera ??ycia duchowego, inne
s?? do??wiadczenia ??yciowe I lekturowe
tw??rc??w I odbiorc??w sztuki.
Powszechnym jest przekonanie, ??e
kultura znalaz??a si?? w kryzysowej fa-
zIe swego istnienia.
KONIEC WIEKU
Dobiega ko??ca kolejne stulecie, a
wraz z tym narasta poczucie ko??ca
pewnej epoki w rozwoju kultury na-
szego kr??gu. Wygl??da na to, ??e kultu-
ra, sztuka wyczerpa??y !iwe si??y ??ywot-
ne i oczekuj??, I?? prze??om wiek??w doda
im nowych si??, wprowadzi o??ywcze
pr??dy. Do??wiadczenie pocz??tku dwu-
dziestego stulecia zdaje si?? potwier-
dza?? zasadno???? takich oczekiwa??, ale
czy faktycznie historia musi si?? powta-
rza??? Czy ju?? tylko pozosta??o nam
oczekiwanie z za??o??onymi r??kami, by
przemin????o te ostatnich kilkana??cie lat
i dopiero wtedy zacz???? nowe ??ycie?
Kontrkulturowy bunt. jaki przeszed??
przez ??wiat w latach 'ize????dziesi??tych
by?? dramatycznym wyrazem sprzeci-
wu przeciwko kulturze zb1Urokl'atyzo-
wanej, przeciwko instrumentalnemu
traktowaniu dawnych warto??ci. By?? to
bunt w imi?? warto??ci humanistycz-
nych, indywidualnych, podmiotowych.
Jego uczestnicy konsekwentnie chcieli
si?? odwr??ci?? od kultury instytucjonal-
nej I zorganizowanej, ale im si?? to
oczywi??cie nie uda??o, bo w??a??nie te In-
stytucje i orgsnizscje wykorzysta??y Ich
dla swych cel??w. Tym niemniej nie
mo??na lekcewa??y?? nastroj??w w??Wczas
ujawnionych i trzeba pami??ta??. ??e ich
??lad obecny jest nadal w kulturze w
naj r????niejszej postaci - przyk??adem z
polskiej literatury jest jej dzisiejszy
zwrot ku - jak to jest okre??lone _
upodmiotowieniu poznawama ??wiata.
Kontrkulturowy bunt by?? spektaku-
??arnym ujawnieniem tego. o czym ba-
dacze kultury m??wi?? i pisz?? od dawna.
Stefan Mbrawskt w referacie zatytu??o-
wanym ..W labiryncie aksjologicz-
nym" wskaza?? na kilka "kryzysowych
dolegliwo??ci" wsp????czesnej kultury. Za
jedn?? z podstawowych uzna?? to, ??e nie
sprawdzi??y si?? makroorgamzmy pa??-
stwowe. kt??re mia??y zapewni?? jednost-
ce spokojne ??yci
pod swym patrona-
tem, Sprawi??y natomiast, ??e cz??owiek
poczu?? si?? ubezw??asnowolniony, ??e nie-
zwykle dotkliwie odczu?? to. jak nie-
wiele od niego zale??y. jak bard70 iest
tylko bezwolnym E'lementem wielkh'j.
przera,>tRj??cej jego m07!iwo??ci rozpo-
znania machiny spo??ecznej I jak ostro
(C??r!f1 dalszy na str. 12)
Kiedy red. Leszek Bugajski wyje??-
d??a?? do War:;zawy na spotkanie czo-
??owych krytyk??w literackich organi-
zowane przez Andrzeja Wasilewskiego,
sekretarza KC PZPR ds. kultury, zre-
szt
. znakomitego publicysty w dzie-
dZInIe kultury i ideologii socjalistycz-
nej, prosi??em owego Leszka, aby spy-
a?? Andrzeja czy nie uwa??a??by za po-
zyteczne spotkanie z tw??rcami prasy i
r-:porta??u literackiego celem om??wie-
nIa sytuaCji, o kt??rej wiadomo... Mo??e
na takim spotkaniu przem??wi??by cen-
zor. we,wn??t.rzny, mo??e obruszy??by si?? i
wYJawI?? tajemnic?? o obawach odno??nie
rzekomego popsucia dzie??a wiel,kiej na-
p.rawy
z??:czYPospolitej. A mo??e tynk
Si?? sy.pie l korona spoczywa na roz-
sze
zaJ??cych si?? zniszczeniach? Czy
takle lub podobne pytania nie ??wiad-
c
y??yby jednak o mocnym trzymaniu
SI?? tabu wewn??trz pisarza, "in??ynie-
ra dusz ludzkich", jak wmawia?? w??
a-
ty Gruzin.
O .bogowie, bogowie - alem si?? za-
p??dZI??! A dlaczego nie napisa?? wiel-
kiego reporta??
o luksusowych segmen-
tach mIeszkanIowych W Wilanowie z
15-arowY??:1i dzia??kami na mdywidual-
ne ogr??dJkL_ kt??re Z85iedlili m. in. ??red-
niego lkaJiJbru faceci za pieni??dze z Na-
rodowego Funduszu Kultury - mi1iar-
dowegopotentata? No i 1urtest
N-
t1ie wszak??e unarodowionych w zwar-
tym przek??adzie Sienkiewicza_ Oba za-
t???m utwory, korzystaiac oczyWi??cie ze
wsp??lnee:o dziedzictwa posiadaja r??w-
nie?? wsp??lne potomstwo literackie. kt??-
re po??wiadcza 2 kolei trafno???? wyboru
i ??yWotn?? funkcjonalno???? element??w
owee:o dziedzictwa Sa to wiersze. kt??-
re w spos??b ??wiadomy korzystaja z
tworzywa poetyckiego Warszawianki"
i np. sye:nalizuia ??w fakt iak wSp????cze-
sny ;ei wiersz Konstantego Gasz
'??skie-
RO ..Do Francuz??w" napisany ..z okolicz-
no??ci" utworu Oelavigne'a. a wydruko-
wahy PO raz Dierwszy w ..Dzienn;ku
Powszechnym Kraiowym" omal r??wno-
cze??nie z poetyckim przek??adem ..War-
s
awianki" Brunona Kici??skiego
Wiersz Gaszv??skieRo stanowi warian-
towe opracowanie tematyki utworu
Delavigne'a. 7 refrenowym Wr!! owad ",-
niem s??ynnego wyrzutu skargi z ..La
Varsovienne":
Francuz.i! my??my -za was krew wylali,
A wy[??] nam tylko ??zami odp??acicie?
To?? w wersji orYl!:inalnej s??u??y jako
motto do utworu Gaszv??skieRpo??eczno-na-
rodowych i klasowvch_
W wierszu Kasprowicza pr??cz iden-
tvczne--:o tytu??u la wst to spraw?? d: u-
orzedna) co naimniei dwa czynniki de-
cvdui?? o pokrewie??stwach z DlE' ia I
18Jl. Inclpitowa fra 7 a Le strofy refre-
nowel. kt??ra ':??' ood?bnv 6PO, ??b Dl '
-
tuje nastr??j wYJatkowego ..dn.a.
..chwili":
Oto chwila pomsty,
??awy!
Na ulicach lud Warszawy!
Wazniejszy jest wszak??e dla aluzil
kO:1eksyjnych inny czynnik Wprawdzie
funkcjonuje ond w aspekcie PCltriot
zr u
jednoznacznie optym:styczneRo. ale ape-
luje do znajomosci 1ej
problematyce ideowej,
Z bliskiej perspektywy upadku po-
wstanIa listopadowego i gor??cych dv ku-
si! na temat przyczyn kIeski, dyskusji.
kt??rych nie??miertelne ??wiadectwo da-
Ja ??WCzesne utwory literackie ta pa-
triotyczno-szlachecka dewiza ..trY'lrnf
albo zJ;(on" ..Z'Wycie??vm albo umrzem".
najdra:natyczniej eksponowana w po-
wstaniowel ,,\Varszawiance". stanowi ar-
e:umentac
ina kulminacle owych spo-
r??w. Dvlemat przezwvcie??ono na lewi-
cv spolecznvmi koncepcjami walki na-
rodowowvzwole??czei. ja l , np. w _ 10-
??ne; obr
chunkowe; pie??ni Gustawa
Ehrenben
a ..Szlachta w roku 1831" (inc.
..Gdy nar??d do boiu..."). piehl o klaso-
wej - chcia??oby sie rzec a:-gumen-
(Ci??g dalszy na 31r. lU}
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_002_0001.djvu
POWR??T SYNA NIEMARNOTRAWNEGO
H enri Nannen nie jest czytelnikom
polskim postaci?? nieznan??, cho??by
dlatego, ??e za??o??ywszy w roku 1948
popularny hamburski magazyn ilustro-
wa.ny "Stern", cz??sto u nas cytowany,
by?? poczytnym na jego ??amach publi-
c
st??. . Przysz??o mu to tym ??atwiej, po-
mewaz od samego pocz??tku do nieda-
wna sprawowa?? funkcj?? naczelnego re-
daktora pisma. Urodzony w roku 1913
w Emden darowa?? temu miastu, ni-
czym syn niemarnotrawny. co?? niezwy-
k??ego: nie tylko swoje cenne _ zbiory
r.
".'
o'r
biq'
'??i'ftit ". "
.
i, '.
malarstwa g????wnie ekspresjonistyczne_
go, warto??ci sze??ciu milion??w marek
ale i zbudowa?? dla miasta nowoczesny
gmach muzeum. Wyda?? na t?? inwesty-
cj?? trzy miliony marek, dalsze trzy na-
p??yn????y . z darowizn z Dolnej Saksonii,
samo mIasto za?? op??aci??o cz????ciowo si????
robocz??. Fundator Nannen pozostawi??
r??wnie?? na koncie miasta pewn?? ilo????
pieni??dzy na utrzymanie budynku i mu-
zeum w pierwszych latach jego istnie-
nia.
. l f
" (.1 ...
.' ..
.
ARNOLD BIANIKE
Co do tej ostatniej sumy zapanowa??o
w radzie miejskiej pewne zak??opotanie,
tym bardziej, i?? rozleg??y si?? g??osy, by
pieni??dze te raczej w??o??y?? w powsta-
nie_ nowych przedszkoli. Ale Nannen
przygotowywa?? sobie ju?? od kilku lat
sw??j duchowy powr??t do rOdzimego
miasta. Za??o??y?? tutaj Towarzystwo Mi-
??o??nik??w Sztuki, wymy??li?? dla niego
patronat, kt??ry sprawuje barokowy ma-
larz, tak??e urodzony w Emden, Ludolf
Backhuysen. jak r??wnie?? sta?? si?? za??o-
??ycielem szko??y plastycznej. dzia??aj??cej
ju?? od roku 1983: kt??ra teraz mog??a si??
przeprowadzi?? do skrzyd??a gmachu
muzealnego.
Na otwarcie muzeum przyby?? prezy-
dent RFN Richard von Weizsacker
wraz z ma????onk??. przyjaciele ze "Ster-
na" i posta?? reprezentuj??ca pot??g?? o-
piniodawcz?? innego wielkiego magazy-
nu (politycznego) Hamburga, mianowi-
cie Rudolf Augstein ze ..SpiegIa", byli
tak??e inni federalni i lokalni prominen-
ci i wszyscy potem. cho?? tak bardzo
dostojni, jako g????wny pocz??stu.nek
smakowali groch??wk?? i przysma??an??
czerwon?? kasz??.
Emden, miasto maj??ce ponad 50 ty-
si??cy mieszka??c??w. zrobi??o po darze
Nannena do???? niespodziewan?? karier??
publicystyczn??. Zje??d??aj?? tutaj do dzi??
liczni reporta??y??ci i je??li pojecha??em
do tego miasta ??e??
cego we wschodniej
Fryzji, maj??cego po????czenie z morzem
a wi??c i w??asny port (g????wnie dla prze-
??adunk??w rudy ??elaznej. w??gla i samo-
chod??w). to nie dlatego. ??eby po,wta-
na?? uw??aczaj??ce troch?? miastu plotki.
':.'.\ ' ,'..
' .,..../ (
..,.
....) .">-
Jest jednak w ich anegdotycznej opra-
wie co?? z prawdy o ??yciu i ludzia
h w
tym mie??cie.
Cytuje si?? na pr
yk??ad z protoko??u
policyjnego kt??rego?? dnia: na jednf'j z
ulic Emden pewien rowerzysta nabawi??
si?? lekkich obra??e?? zderzaj??c si?? z in-
nym rowerzyst?? l pewna rowerzystka
nie zauwa??y??B czerwonego ??wiat??a i na-
jechana zosta??a przez innego gapia na
rowerze; m??ody cz??owiek zosta?? ukara-
ny za rzucenie pustej butelki na chod-
nik; na odstawiony wagon kolejowy
najecha?? samoch??d i kieruj??ca nim ko-
bieta spowodowa??a straty materialne
rz??du 7500 marek
Oczywi??cie dob??r tych Policyjnych
doniesie?? jest z??o??liwy, ??eby, jak to si??
dzieje w Niemczec-h Zachodnich
w og??le wobec Fryz??w i ich trud-
nego do zrorom:enia narzecza,
pobawi?? si?? tym troch??. W Isto-
cie EmdelI1 ma ta'k??e swoje wielkie
problemy, na przyk??ad z bezrobociem
(15,6 proc. mieszka??c??w) lub z m??o-
dzie????. To ona wymalowa??a na tylnej
??cianie Centrum M??odzie??owego, stoj??-
cego na ukos do gmachu miejscoweJ;o
s??du. wielki napis: ..Siusiajcie do kie-
lich??w obywateli" Dziennikarze za-
chodnioniemieccy, kt??rzy odwiedzaj??
Emden. by si?? tylko po??mia??. lekcewa-
???? te problemy, pisz??c, ??e wysokie bez-
robocie sprzyja rozwijaniu r????nych za-
j???? hobbiL'5tyc
y-c'h_ Dowodem na to
ma by?? spora lic'zba boisk sportowych
I cykliczne targi dla hobbyst??w. maj??-
ce swoich bywalc??w i sta??ych klient??w
w ca??ych Niemczech. Pownd7e'1ip maj??
'..
f,.-, '>
Spadkobiercy Trzeciej Rzeszy w RPA
P oni??
j drukujemy fragmenty ksi????-
ki -Amolda Bia,nike, kt??ra uka??e
si?? nak??adem Krajowej Agencji
Wydawniczej. Ksi????ka rozpoczyna si??
od migawek ilustruj??cych terror "bia-
??ych", przy pomocy kt??rego zdobywali
Czarny L??d od po??udnia. W 1487 ??e-
glarz portugalski Bartholomeo Diaz
p??yn???? do legendarnych Indii po skar-
by, musia?? wyl??dowa?? na Przyl??dku
Burzowym "Na piaszczystej pla??y spot-
ka?? mieszka??ca tych ziem - Hotento:'
ta. Nie czekaj??c na powitalne uprzej-
mo??ci, doby?? miecza i po??o??y?? trupem
ciemnosk??rego Po??udniowoafrykanina".
Ale handlow?? kOlonizacj?? rozpocz????a
dwi.e??cie lat p????niej Kompania Wscho-
dnioindyjska, Hol:mdrzy_ Nie maj??c z
sob?? kobiet, ????czyli si?? z ??adnymi Ho-
ten,totJkami, wodzowie plemon zacz??li
z nimi kolaborowa??. Ali??ci kiedy roze-
sz??a si?? wie???? o z??ocie i brylantach nie-
co na. po??udnie od Kapsztadu i Pretorii,
te reJony opanowali Anglicy. Miesza??-
cy Holendr??w i Hotentot??w, nazywa-
nych Burami tacz??li si?? oddala?? bar-
dziej na p????noc wydziedziczaj??c "ludzi
buszu" czyli Buszmen??w. Powsta?? n<'-
wy stop ludno??ciowy - Afrykanerzy.
Zdominowany przez Anglik??w rz??d
Smutsa w czasie II wojny ??wiatowej
opowiedzia?? si?? za Wielk?? Brytani?? i
pulki po??udniowoafryka??skie dzielnie
walczy??y przeciw wojskom faszystow_
skim na wielu frontach. Ale faszy??ci
afrykanerscy, marz??cy o odl??czeniu si??
od imperium brytyjskiego jawnie g??o-
sili poparcie dla Hitlera a nawet do-
puszczali si?? sabota??y.
Na oko??o 20 mili'on??w mieszka??c??w
RPA "bia??ych ludzi" jest oko??o p????
miliona. kolorowych kilka milion??w,
trzy czwarte stanowi?? czarni. Rz??d
'
,"'V
). J:. J
.:-.j
VOLKSTIMME: Wyniki wybor??w do
parlamentu austriackiego ??wiadczq, ??e
UJ Austrii wladz?? w dalszym ciqgu de
facto b??dq si?? dzieli?? ludowi katolicy
z socjalistami. . MESSAGERO: Je-
szcze trwa szum v'ok??l wysylki broni
,dla Iranu przez prez. Reagana, ten
szum jakby podsycal sam prezydent. Na
konferencji prasowej (18 XI), pierwszej
od trzech miesi??cy, powiedzial: "B1Jlo to
ryzykowne posuni??cie. Odpowiedzialno*t
za t?? operacj?? spoczywa na mnic i tyl-
ko na mnie" i por??wna l swoj?? sytuacj??
z Abrahamem Lincolnem: "Je??li oka??e
si??, ??e mam racj??, krytyka si?? nie li-
czy. Je??li oka??e si??, ??e jej nic mam,
d::iesi??ciu aniol??w przysi??ga1qcj./ch. ??e
mam racj?? ,nie zrobi ??adnej r????nicy"
. REUTER: Przedstawiciel Iranu UJ
ONZ Chora sani ocenil pozytllwnie "mo-
dllfikacj?? ameryka??skiej polit'llki zagra-
niczne.? wobec Iranu i ch???? Waszyngto-
nu ustanowienia stosunk??w z Tehera-
nem". W wYUJaidzie dla irailskiPj aaen-
cji IRNA, Chorasani uzna l, ??e ..Wa-
szyngton zmie:!il o 180 stopnt swq PD-
lityk?? wobec Iranu i uznal strateqicz-
nq sil?? Republiki Islamskiej". Ambasa-
dor powiedzial, ??e Iran m??glby interwe-
niowat u porywaczy amcryka??skich za-
klad1
ik??w w Libanie, "gdybll ira??skie
??qdania, :n..laszcza' dotyczqce dostaw
broni defensywnej. zostaly spelnione".
. AFP podkre??la, ??e prezydent Iranu
Chamenei o
wiadcZ?ll, i?? nie b??dzie "ani
pobla??ania" dla St. Z1ednoczonych, "ani
kompT.omisu" z nimi. dop??ki Waszyngton
nic odst??pi .,od s,,'ej agresywne.? i cks-
pansywnej postawy wobec lud??w mu-
zulma??skich, w tym Palesty??cz11k??w
oraz uciskanych narod??w arabskich i
kontynuowa?? b??dzie popieranie syjoni-
.tycznego re??imu". Zdaniem prezydenta,
RP f>. - ??eby bia??ym I cz????ci koloro-
wych da?? mo??liwo???? bezgranicznego
gospodarowania, bogacenia si??, ludno????
czarn?? ograniczy?? do 264 rozdrobnio-
nych rezerwat??w plemiennych, kt??re
aktualnie stara sli?? przei!;toczy?? w "sa-
modzielnie" bantustany. Cz?????? ludno-
??ci czarne; mieszka poza rezerwatami
i bantustanami, s??u????c bia??ym panom.
*
Impulsem do pojawienia si?? faszy_
st??w na po??udniowoafrykailskiej scenie
politycznej by?? rozw??j ruch??w faszy-
stowskich, w tym zw??aszcza hitleryzmu,
w Europie. Skrajni nacjonali??ci afry-
kanerscy czerpali natchnienie z hase??
pangerma??skich, akceptuj??c w pe??ni te-
z??, ??e Holendrzy, a tym samym i Afry-
kanerzy jako ich potomkowie, s?? w
gruncie rzeczy' Niemcami m??wi??cymi
tylko troch?? innym narzeczem. Gdy za??
Adolf Hitler w ksi????ce "Mein Kampf"
wy??o??y?? cele walki "rasy pan??w", kt??-
ry to termin - og??osi?? czo??owy teoretyk
niemieckiego faszyzmu Alfred Rosen-
berg w pracy "Der Mythus des XX
Jarhhunderts", nacjonali??ci afrykaner-
scy uznali, ??e potomkowie trekboer??w
tak??e nale???? do owej "rasy"
Wzorem organizacyjnym dl
nich
sta??a si?? Narodowo-
ocjalistyczna Nie-
miecka Partia Robotnik??w (National-
sozialistiscr
Deutsche Arbeiterpartei
- NSDAP), a prawdziwym :dolem jej
flihrer i kanclerz Tysi??cletniej Rzeszy,
Adolf Hitler. Nie bez znaczenia by??
r??wnie?? fakt, i?? hitlerowska organiza-
cja Niemc??w Zagranicznych ??o??y??a zna-
czne fundusze na szerzenie propagandy
nazistowskiej tak??e i na terenie Afryki
Po??udniowej. Utrzymywa??a ponadto ??y-
we i bliskie kontakty z nacjonalistami
',.J).", '''..
.':'l : '.
I" ... oli
w obecnej sytuacji Iran nie powinien
pomaga?? St. Zjednoczonym przy rozwi??-
, zywaniu sprawy ameryka??skich zaklad-
nik??w w Libanie. . AFP:' Mimo za-
przecze?? prez. Reagana na konferencji
prasowej odno
nie sekretarza stanu
Shulza, utrzymuje si??, ??e Reagan za-
mierza mianowa?? na miejsce Shulza
swego dlugotrwalego przY3acicla, ust??;-
puj??cego senatora z Nevady, Paula La-
xalta. . DlA RIO 16: Mimo ??e poli-
tycznic Hiszpania i Kuba znajdUjq si??
na przeciwleglych biegunach, to nale??y
zaaprobowa?? podr???? premiera Gonzale-
za do Hawany. Kuba to bratni kraj
..
Wiemy, ??e wi??'kszo
?? Qazet hiszpa??skich
krytykuje t?? podr????. . AP: Rzqd por-
tugalski zamierza wytoczy?? proces Jose
Almeidzie, przyw??dcy orgamzacji sepa-
ratystycznej domagaj??cej si?? niepodle-
glo??ci dla wysp Azor??w. Wyspy majq
szerokq autonomi?? politllcznq i kultu-
ralnq. . F1??/INKFTTRTER ALLGE-
MEINE ZEITUNG:- Zeby przed wybo-
rami pljrlamentarnymi jeszcze bardziej
przl/podoba?? .
i?? skrajnej konserwie i
??rodowisku ..stahlhelmowc??w" kanclerz
Kohl nie zaprzecza ??adnum swoim wy-
powiedziom przeciw NRD - (w rodza-
ju: "jest to system wrogi czlowi"k01"i")
lnb potwierdza je R??wnoczeSme twier-
dzi, ??e to nie przeszkodzi wzgl??drtej
wsp??lpracy w dziedzinie handlowej, go-
spodarczej i kulturalnej. To samo doty-
czy obra
liwY.C'h okre??le?? pod adresem
przyw??dcy radzieCkiego Michai??a Gor-
baczowa. Kanclerz uwa??a, ??e ZSRR i .I)
og??le Wschodowi bardziej potrzebna
jest RFN ni?? RFN-owi - Zwiqzek Ra-
dziecki. Zeby zlaoodzit zadra??nicnie
wl'razil gotowo????. jakby wbrew Ame-
rukanom - wsp??lpracy z ZSRR w dzie-
dZiTLie technologii . LE MONDE: W
kompromituj??cej ,stagnacji. znajduje si??
(francuska) partia socjalistyczna. Jest
przeciwnicZ::k?? polityki i reformy pre-
miera Chiraca, kt??rll coraz bardziej i-
dzie na prawo, i r??wnocze
nie jest sp??-
tana faktem, i?? prezydentur?? sprawuje
spod znaku dr. Malana, kt??ry ju?? w
1930 wyst??pi?? jako inicjator ustawy,
ograniczaj??cej imigracj?? 2yd??w z Euro-
py wschodniej.
I Zafascynowani ideologi?? hitleryzmu,
skrajnie nastawieni Afrykanerzy po-
stanowili przetransportowa?? j?? na
grunt po??udniowoafryka??ski, widz??c w
niej dogodne narz??dzie utrzymania su-
premacji bia??ego cz??owieka nad masa-
mi ludno??ci kolorowej w Zwi??zku Po-
??udniowej Afryki. Ten stan umys????w
w kraju przyczyni?? si?? walnie do te-
go, ??e poczynaj??c od po??owy lat 30.
XX wieku zacz????y powstawa?? jak grzy-
by po deszczu r????ne organizacje fa-
szystowskie, afryk
merskie i niemie-
ckie.
W??r6d or.&a.ni.z.mjd o orientacji
profaszystowskiej uwag?? zwraca??y
zw??asz-cza tny UE!I'upo,wania: Osse-
wa Brandwag, Nuwe Ord c i
Grys Hemps. Najsilniejsza z nich by??a
callwwicie przenikni??ta ideologi?? fa-
szystowsk?? Ossewa Brandwag (dos??o-
wnie "stra?? woz??w zaprz????onych w wo-
??y"), pO)No??ana do ??ycia w setn?? ro-
cznic?? Wielkiego Treku Nawi??zywa??a
ona W. swej nazwie do Wielkiej W??-
dr??wki, kiedy to trckboerowie pod????ali
w g????b Afryki Po??udniowej na wozach
zaprz????onych w wo??y. Jej tw??rc?? by??
pastor Christian Kotze, lecz najbardziej
znanym liderem sta?? si?? wkr??tce Johan-
nes van Rensburg. Cz??onkowie Ossewa
Brandwag nosili specjalne uniformy i
zor.ganizowa,ni byli w paramilita.rnych
boj??wka-ch. Organdzacja gromadzi??a
I przechowywa??a bro??, a jej "bo-
jownicy" przechodzili przeszkolenie
wojskowe. Przyw??dcy g??osili za?? nie
tylko has??o bezwzgl??dnej dominacji
"??.. .
socjalista Mitterrand z kolei lagodny w
zwiqzku z "wsp??lzamieszkiwaniem" ze
swoim przeciwnikiem. TIME: Naj-
gro??n.iejszym przeciwnikiem mlodej
prezydent Filipin pani Corazon Aquino
nie jest partia komunistyczna i party-
zantka komunistllczna (15-20 tys. lu_-
dzi), lecz Juan Ponce Enrile, zdymisjo-
nowany minister obrony na'7'odowej, po-
zostalo???? po Marcosie. Nie tylko kTYty-
kuje pani?? prezydC1lt, ale prawdopodob-
nie dzielem jeno 11'.dz' s?? ostatnie za-
machy w Manili. U.
kar??a si?? pani A-
quino, ??e jest to w'/nik jej liberalnego
Iderunku i zlud?"'" odno
nie '7'ozejmu
z komunistami. . KYODO: Zab??jstwo
przyw??dcy ludowepo F. Olali przypisu-
je si?? grupie J.P. Enrile. . Atmosfer??
poulnch,! inflncujnel10 w Jugos??awii ilu-
struje bell1rudzki dziennik POLITIKA.
Pewien mieszkaniec Pirotu tv Serbii
kupil trumn??, gdy?? obawia si??, ??e gdy
b??dzie jej potrzebowal dla siebie, za-
kup b??dzie znacznie kosztownk?szy.
Trumna kosztuje obecnie 50 tys. dina-
r??w (115 dolar??w), co r??wna si?? ??red-
niemu miesi??cznemu wynaarodzeniu.
Stopa inflacji w pa??dzierniku br. u-
Jr!/ztaltowala si?? na ZJoziomie 90,3 proc.
_Tehera??ski dziennik KE.1HAN druku-
je wypowied?? przedstawiciela Islam-
skiego StowarZllszenia Student??w Uni-
wersytetu w Teheranie na temat istnie-
nia dw??ch frakcji we wladzach ira??-
skich; jedna z nich domaga si?? usta-
nowienie stosunk??w z USA jeszcze za
??ycia Chomeiniego. . TANJUG: 71-let-
ni Teoct"ist Arapazu, metropolita Mol-
dawti zostal wybrany na patriarch??
podczas 81f1tOdu rumu??skiego Ko
ciola
prawoslawneao 9 listopada. Wiceprze-
wodniczqcy Rady Pa??stwa Manea Ma-
nescu wr??czyl nowemu patriarsze de-
kret prezydencki uznajqcy go na tym
stanowisku, a prezydent Ceausescu )4
listopada prz1/jql na rozmowe nowdf7o
patriarch??. Potwierdzenie tej funkdi
jest zgodne z nawnj./m; ob'lcza;iami.
Prezydent Ceausescu wskazal, ??e TU-
jednak??e r??wnie?? narkotyki, za?? w CI??-
gu dnia wida?? m??ode kobiety, spaceru-
j??ce wytrwale i bez podniecenia przed
lokalem zwanym ..Tiffany", kt??ry pod-
czas dnia jest restauracj?? z daniami
ry.bnymi. za?? noc?? rozb??yskuj?? przed
nim czerwone latarenki. Niedaleko st??d
jest do ratusza i do muzeum krajowe-
go. albowiem, jak si?? powiada. w Em-
den wszystko skupia si?? w pobli??u sie-
bie.
Miasto ma oczywi??cie tak??e swoj??
w??asn?? interesuj??c?? l,Iistori??. Powsta??o
jako osada kupiecka 'w czasach Karo-
-ling??w, zniszczy??a je potem wojna
t.rzYdziestoletnia, dwukrotnie zagarn????y
je Prusy. w roku 1744 i 1866. Druga
wojna ??wiatowa nie obesz??a si?? z nim
nadto ??askawie, powoduj??c 78 proc.
zniszcze?? w zabudowie. Run???? tak??e
zbudowany w roku 1574 na wz??r an-
twerpskiep'o pi??kny ratusz. odbudowany
w swej dawnej postaci w roku 1962.
Troch?? z dalszych, zw??aszcza arty-
stycznych dziej??w miasta. przypomnia-
??y z tej uroczystej okazji lokalne gaze-
ty w swoich specjalnych dodatkach.
..Emder Zeitung" i ..Ostfriesen-Zei-
tung" - ta druga. wychodz??c naprze-
ciw encyklopedycznym zainteresowa-
niom Niemc??w. pomie??ci??a leksykalne
dane. o tw??rcach reprezentowanych w
darowanej przez Nannena galerii. W
ko??cu nie byle jaka to galeria. ??wiad-
cJ:??ca o dobrym smaku samego Na.n.ne-
na, jak i o m071iwo??ciach finansowych
tego wydawcy i dzienndkarza: s?? tu
repr.eze'l1towalJ1i .Tewlensky i Kirchner,
Rohlfs. Kokoschka i Beckma.nn, ??eby
ju
nie m??wi?? o Noldem.
Nazwisko Emila Noldego podkre??li??
nale??y ze szczeg??ln?? uwag??, gdy?? w
p????nocno-zachodnim naro??niku Fryzji,
',. ,...:. ...... L
. ....., 0-' "
,.....
bia??ych nad czarnymi, lecz tak??e po-
gl??dy jawnie antysemickie. Nie ukry-
wali oni bynajmniej, i?? celem ich dzia_
??ania jest stworzenie "chrze??cija??sko-
-socjalistycznej republiki afrykane:t-
skiej" w Republice Po??udniowej, opar-
tej na wzorach ustrojowo-politycznych
III Rzeszy. Szans?? powstania takiej re-
publiki widzieli m_ in. w pora??ce znie-
nawidzooej W:eJkiej Brytanii w woj-
nie z Niemcami. Kiedy wi??c wybuch??a
II wojna ??wiatowa, a w??adze Zwi??zku
Po??udniowej Afryki opowiedzia??y si??
po stronie pa??stw koalicji antyfaszy-
stowskiej, cz??ocr;J1kowie Ossewa Brand-
wag przyst??pili' do szerokiego propago-
wania swych hase?? w??r??d Afrykane-
r??w oraz dzia??alno??ci sabota??owej na
terenie kraju.
Ich poczynania szybko przynios??y po-
wodzenie, czego dowodem by?? fakt. i??
wed??ug szacunk??w oficjalnych liczba
cz??onk??w O.
sewa Brandwag przekro-
czy??a w 1940 r. 300 tysi??cy. "Bojowni-
cy" organizacji dokonali wielu akt??w
abota??u, atakuj??c posterunki policyj-
ne, obiekty u??yteczno??ci publicznej,
szlaki kolejowe i drogowe oraz dziel-
nice miejskie zamieszkane przez lu-
rJno???? pochodzenia brytyjskiego. Mimo
tych post??pk??w Ossewa Brandwag nie
zosta??a zdelegalizowana, jakkolwiek
rz??d Smutsa zakaza?? jej cz??onkom no-
szenia uniform??w organizacji, a wielu
z nich internowa??. W??r??d najbardziej
aktywnych dzia??aczy owego czasu wy-
mieni?? nale??y Johannesa Bathazara
Vorstera i Hend'rika Petrusa Johannesa
van den Bergha, kt??rzy. w 20 lat p??-
??niej wes,di w sk??ad ??cis??ego kierowni-
ctwa politycznego RPA. Za sw?? pro-
faszystowsk?? aktywno???? w Ossewa
Brandwag Vorster i van den Bergh zo-
stali w latach n wojny ??wiatowej in-
ternowani przez okres 17 miesi??cy.
W przeciwie??stwie do wyst??puj??cej
legalnie Ossewa Brandwag, ugrupowa-
nie pod nazw?? Nuwe Orde (Nowy ??ad)
mia??o chalI"akter tajny. Utworzy?? je
w 1939 Albertus Pirow, kt??ry pragn????
skupi?? wok???? siebie grup?? najbardziej
.' ,
1.'", . /, "
"
mu??ski Ko
ci??l prawoslaumy musi slu-
??y?? swojq dzialalno
ciq narodowi, pracy
w tworzeniu nowego ustroju spolecze??-
stwa socjalistycznego. . UPI: Szacun-
kowe koszty 93 podstawowych progra-
m??w wojskowych stanowi??cych trzon
realizowanej przez Reagana rozbudowy
potencjalu militarnego USA wzrosly o
1,3 mld dol. w ostatnich trzech miesi??-
cach do poziomu 764,1 mld dolar??w. .
NEPSZABADSAG: W??gry znajduj?? si??
na pierwszym miejscu w
r??d 32 kraj??w
pod wzgl??dem liczby zgon??w spowodo-
wanych alkoholizmem. Liczba nalogo-
wych alkoholik??w si??ga obecnie ok. 400
tys. Kosz'ty leczenia alkoholik??w obciq-
??ajq bud??et kwotq 4 mld forint??w, za??
wypadki przy pracy i wypadki drogo-
we b??dqce wynikiem konsumpcji al-
koholu przynoszq straty si??gajqce -6-7
mld forint??w. Powstaje global??y pro-
gram walki z alkoholizmem. Trzeba
przemy??le?? zasadno
?? pomocy lekarskiej
dla alkoholik??w - paso??yt??w spolecz- ,
nych. . MTI: Zdolali
my osiqgnq?? po-
st??p w wielu sferach, jednak??e stopie??
i tempo rozwoju sq niezadowalajqce -
o??wiadczyl zast??pca sekretarza general-
nego WSPR, Karoly Nemeth na zje??dzie
w??gierskiej sp??ldzielczo??ci spo??ywc??w.
- Program przyj??tv na XIII Zje??dzie
WSPR - oznajmil m??wca - wcielany
jest w ??yc
e wOlniej ni?? to mo??liwe.
Nie udalo si?? o??ywi?? ??ycia gospodar-
czego i slabszy byl ni?? oczekiwano start
nowej pi??ciolatki Nie mo??na przyczyn
wszystkich niepowodze?? szukat w mi??-
dzynarodowych warunkach ekonomicz-
nych i w pogodzie. . NEW YORK
TIMES: W Iranie mieszka ok. 30 tys.
2'yd??w. Do tej pory do wojska powoly-
wano tylko muzulman??w. Zydzi maso-
wo zglaszajq wnioski o wyjazd obawi. -
jqc si?? powolania do armii i wysIania
na front. Powolanie do wOjska dotyczy
teraz ta'k??e niemuzulman??w. ., SO-
WIETSKA.1/l LlTW A pisze o mo??l'wo-
ciach wydob1 1 wania ropy naftowej na
Baltyku. Zwi??zek Radziecki, NRD ??
-
,."
w??r??d rozleg??ych pastwisk, na pi??knej
r??wninie, atrakcyjnej przez sw?? bujnie
zazielenion?? golizn??, w dawnej posiad-
??o??ci tego malar;za i artysty zwanej
Seebiill znajduje\ si?? r??wnie?? muzeum,
po??wi??cone jego dzie??om. Mo??na tu zo-
baczy?? obrazy, akwarele i inne formy
graficzne z okresu, gdy po roku 1941
Nolde, otrzymawszy ca??kowity zakaz
uprawiania zawodu. tworzy?? jak gdyby
dla siebie, ale w istocie by??y to tema-
ty wrzynaj??ce si?? w ??wczesn?? rzeczy-
wisto???? niczym lasery_ Nolde sta?? si??
bohaterem jednej z najbardziej g??o??-
nych powie??ci (..Lekcja niemieckiego")
Siegfrieda Lenza.
A zatem Nolde znalaz?? si?? r??wnie??
w Hali Sztuki - bo tak si?? nazywa to
muzeum - Henrl Nannena. Kto tutaj
zamierza dotrze?? poci??giem, musi znie????
niejakie trudy podr????y. Jad??c z Ham-
burga trzeba si?? trzykrotnie przesia-
da??, ale ju?? w poci??gu mo??na si?? spot-
ka?? z tym osobliwym fryzyjskim fol-
klorem, kt??ry jest tym dla Niemc??w,
czym folklor szkocki dla Anglik??w.
Biada temu, kt??ry nie b??d??c Fryzem
odezwie si?? cho??by naj grzeczniej, po-
niewa?? bez wzgl??du na narodowo???? u-
znany zostanie od razu za "diitsch",
czyli Niemca, gdy?? Fryzowie poza sob??
....szystkie inne narodowo??ci uwa??aj??
za ma??o warte uwagi.
Je??li niemarnotrawny syn Emden,
kt??ry tyle lat sp??dzi?? w szerokim za-
si??gu wielkiej polityki, zat??skni?? tak
bardzo za swoim miastem i za t?? pod-
niecaj??c?? -p??aszczyzn??. widocznie ma
ju?? wszystkiego dosy??. 2yczy??by sobie
te
o r??wnie?? ni??ej podpisany. gdyby
mia?? jego pieni??dze.
WIS Z
"
. n ',fi ,,'
fanatycznych Afrykaner??w. W latach
n wojny ??wiatowej "Nowy ??ad" przy-
????czy?? si?? ochoczo do kampanii sabota-
??owych Ossewa Brandwag, bior??c w
nich aktywny udzia??. Ten sam profil
mia??a tak??e trzecia z wymienionych
organizacji - Grys Hemps (Szare Ko-
szule), zorganizowana na wz??r hitle-
rowskich formacji - Oddzia????w Sztur-
mowych NSDl\.P, czyli SA i Sztafet
Obronnych NSDAP, tj. SS - przez gro-
no m??odych Afrykaner??w na czele z
Mart
inusem van den Coeckiem i Lo-
uisem Weichardtem (by?? on z pocho-
dzenia Niemcem) Chocia?? dzia??a??a w
podziemiu, jej cz??onkowie, podobnie
jak bojownicy Ossewa Brandwag, po-
siadali specjalne uniformy i organizo-
wali r??wnie?? akty dywersji i sabota??u.
Wszystkie wymienione ugrupowania
ekstremistyczne Afrykaner??w, tj.Ocrzy-
szczon?? Parti?? Nacjonalistyczn??, Osse-
wa Brandwag, "Nowy ??ad" i "Szare
Koszule", ??4czy??a wsp??lna zaciek??a opo-
zycja wobec polityki rz??du Smutsa,
kt??ry w tocz??cej si?? n wojnie ??wiato-
wej przyj???? na siebie rol?? sojusznika
Wielkiej Brytanii i innych pa??stw ko-
alicji antyfaszystowskiej. Bardziej na-
t{)miast umiarkowanie nastawione kr??-
gi spo??eczno??ci Afrykaner??w nie wy-
st??powa??y tak aktywnie przeciwko
w??adzom w Pretorii, ograniczaj??c si??
do odmowy wsp????dzia??ania z nimi w
prowadzeniu wojny.Znaczna wi??kszo????
potomk??w trekboerow, podburzana i
ekscytowana przez wspomniane orga-
nizacje nacjonalistyczne. uleg??a przeko-
naniu, ??e ostateczny sukces militarny
pa??stw Osi by??by zarazem sukcesem
politycznym nacjonalizmu afrykaner-
skiego.
Kl??ska nI Rzeszy, W??och i Japonii
nie tylko jednak nie wp??yn????a hamu-
j??co na- rozw??j aspiracji narodowych
Afrykaner??w, lecz nawet wr??cz' prze-
ciwnie - doprowadzi??a do ich umo-
cnienia. W tym czasie bowiem przy-
w??dcy tej spo??eczno??ci. zdaj??c sobie
.
(Ci??g dalszy na str. 15)
.
.1i
.'''' ',,'....
Polska pOdpisaly mi??dzynarodowe po-
rozumienie o przystqpieniu d?? poszuki-
wania bogactw naturalnych na Baltyku.
W ten spos??b powstala mi??dzypa??stwo-
wa organizacja "Petrobaltic". Najlepiej
zbadano zlo??e D-6 znajduj??ce si?? 22 km
od Mierzei Kuro??skiej. Ministerstwo
Przemyslu Gazowego rozpocz??lo przy-
gotowania do ustawienia pierwszej z
czterech platform wiertniczych. kt??re
maj?? tam by?? zainstalowane Niestety,
technologie sq ju?? przestarzale, podob-
nie jak na Morzu Kaspijskim. Nie wol- I
no ryzykowa??. W 1981 do szlo do awarii
na angielskim zbiornikowclt ..Glob e Asi-
mi" i w porcie w Klajpedzie rozlal si??
mazut, przedostal si?? on przez wszyst-
kie tamy na otwarte morze i zalal sze-
roki pas wybrze??a. wydmy piaszczyste,
pla??e - dotarl do Lipavy. Ogrom sil
kosztowalo usuni??cie warstwy zanie-
czyszczonego piasku plus kilkaset mi-
lion??w rubli. . ROBOTNICZESKO
DE??O: Walka z na logiem picia mocnych
alkoholi przybiera na sile Biuro Poli-
tyczne partii zalecilo wyda?? szereg za-
rzqdze?? ograniczajqcych spo??ycia napo-
j??w alkoholowych. Od 1 czerwca 1987
nale??y podnie
?? podatek od rakii pro-
dukowanej ponad wyznarzonq norm??,
zmnieJszy?? liczb?? urz??dze?? do produk-
cji rakii w gospodarstwach prywatnych,
zakaza?? wykorzystywania cukru do wi-
na i rakii w .
ektorze uspolecznionym (o-
pr??cz przypadk??w, kiedy jest to zwi??za-
ne z technologiq lub umowami na eks-
port) oraz PTYwatnym, zdecydowanie
zmniejszy?? import wyosokoprocento-
wych alkoholi. Studenci spo??ywajqcy
alkohol stracq prawo do stypendium,
mieszkanie w akademiku. Czasowo lub
definitywnie zwalniane b??d?? z pracy o-
soby na stanowiskach, lekarza itd.
I
...
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_003_0001.djvu
K a??da wojna niesie ze sob?? ogrom
zniszc:<.e??. Kronikarze i historycy
notuj?? w Polsce, po ??mierci
Mieszka II, wielkie zniszczenia
i grabie??e. W roku 1038 kr??l
czeski Brzetys??aw II dotar?? a??
do Gniezna i zabra?? z katedry wszyst-
kie relikwie i kosztowno??ci. Arcybi-
skup gnie??nie??ski Stefan skierowa??
spraw?? do papie??a Benedykta IX. Pa-
pie??, wed??ug niekt??rych ??r??de??, mia?? w
1039 wyda?? orzeczenie:
..Nawet w wojnie sprawiedliwej nie
wolno ograbia?? ko??cio????w Bo??ych z ich
??wi??to??ci ani z rzeczy po??wi??conych
Bogu, nie wolno te?? usuwa?? relikwii
??wi??tych z miejsc katolickich bez spe-
cjalnego upowa??nienia i zgody Stolicy
Apostolskiej, jest bowiem rzecz?? uzna-
n??, ??e wojny toczy si?? przeciw ludziom,
a nie przeciw niebianom lub przed-
miotom kultu".
Orzeczenie paI??\'skie, nakazuj??ce
zwrot zagrabionych
zedmiot??w kul-
towych, nie zosta??o przez Czech??w wy-
konane, jakkolwiek papie?? - opr??cz
kl??twy - zagrozi?? mia?? kr??lowi Brze-
tys??awowi z??ozeniem z tronu, a jego
doradcy biskupowi Sewerowi (I) ze sto-
licy biskupiej. Nie odzyskali??my nic.
Zadna z wojen przedrozbiorowych
nie uszczupli??a naszego 40robku kultu-
ralnego w takiej mierze jak potop
szwedzki w latach 1655-1657. Po przej-
??ciu Szwed??w Polska sta??a si?? pustyni??
kulturaln??. Dziwne, ??e nikt ze wspo??-
czesnych nie pr??bowa?? zestawi?? reje-
stru wywiezionych zabytk??w. Pr??by
takie podj???? w XVIII wieku Jan Alber-
trandy, a kolejne mia??y miejsce dopiero
na pocz??tku naszego stulecia. Nigdy te??
nie ????dano zwrotu zagrabionych prze:or:
Szwed??w zabytk??w
Stosunek zaborc??w do naszych d??br
kultury jest bardziej znany. T?? z kolei
grabie?? przerywa dopiero zako??czenie
I wojny ??wiatowej Ale sytuacji nie po-
trafili??my wykorzysta??. Punktem wyj-
??cia cz????ci odszkodowawczej Traktatu
Wersalskiego by?? nakaz zwrotu zabra-
nych w czasie wojny przedmiot??w, da-
j??cych si?? zidentyfikowa??. Pomijaj??c
archiwalia niewiele zdo??ali??my w??w-
czas zdz.ia??a?? w kwestii restytucji. Nie
uda??o si?? na przyk??ad - mimb zg??osze-
nia pretensji - odzyska?? tak zwanej
Madonny Raczy??skich" Botticellego,
ktora zawsze znajdowa??a si?? w Muze-
um Berli??skim, ale nale??a??a do zbior??w
polskiego magnata. . . . .
Ca??kowicie skompromItowahsmy SI??
po podpisaniu - w kilka miesi??cy p????-
niPj - traktatu w Saint-Germain-en-
-Laye. Mimo, ??e istnia??a powa??na mo-
??!;wo???? rewindykacji, w wykazach za????-
czonych do traktatu nasze pretensje
zawiera??y jedn?? pozycj??, przedmiot za-
brany z teryto,ri??w Polski po pier-
wszym rozbiorze w 1772: czara zlota
kr??la W??adys??awa IV, nr 1114 Muzeum
Nadwornego w Wiedniu...
Nie mieisce tutaj na szczeg????owe toz-
trz??sanie historii i pope??nionych przez
nas bl??d??w. Przypomnijmy jeszcze, ??e
po II wojnie swiatowej, wed??ug. sza
cunku Biura Odszkodowa?? Wojennych
przy Prezydium Rady ministr??w, na8ze
straty w zabytkach ruchomych wynio-
s??y 1 208 000 000 z??otych przedwojen-
nych a straty w architekturze zab,Yt-
kow
j 4111000000 z??. S?? to jedynie
warto??ci szacunkowe i - jak czytamy
w sprawozdaniu - ..nie uwzgl??dniaj??
uszczerbku w dziedzinie kultury i sztu-
ki, kt??ry w p??as
,czy??nie e
onomiczn
j
jest nieuchwytny Uzupe??m?? trze,ba. ze
sprawozdanie Biura Od
odo
an Wo-
jennych pomija ca??kowlcl
zbIory pr
-
watne. oddaje w??c jedyme w przybh-
??eniu
asze straty i jest ni
komplet??:e:
To co stracili??my w czasIe ostatmeJ
wojn'y, a czego nie
da??o si?? do tej
pory odzyska??, naleza??oby uzna?? -
jak twierdz?? niekt??rz
- za be
powrot-
nie zamkni??ty rozdzIa??. PytanIe..tylko,
czy nie za szybko. zrezygn?
ahs'!lY z
poszukiwa??. InaczeJ p0St??plh nasI s??-
siedzi zza Odry i odnosz?? z tego wy-
mierne korzy??ci. My wydali??my zara,.:
po wojnie katalog skradzi
mych. n.am
obraz??w, ale po odzyskanIu CZ??SCI z
nich zosta?? 9n z??o??ony do lamusa. Dla-
czego? 63 .
W NRD przygotowan? w l
,a WI??C
wiele lat po zako??czemu WOJny, kata-
log ,.Kriegsverluste der Dresdner
e-
miHdegalerie. Vernichtetp und vermlSS-
te Werke" autorstw3 Hansa Ebcrt.l.
Opr??cz listy 713 obraz??w ukrytych
przez hitlerowc??w i od tego czasu z
-
ginionych publikaalia zawiera dane hI-
storyczne oraz zdj??cia. Ma
na. zapo:
biec handlowaniu zaginionymI dZle??a'!ll
sztuki. W razie kupna lub sprzed
zy
obrazu wykazanego w katalogu nIkt
nie b
dzie m??g?? powo??ywa?? si?? na to,
??e nIe wiedzia??. kto jest jego prawo-
witvm w??a??cicielem.
Zaledwie dwa lata p????niej w Dre??-
nie pokazano ju?? osiem obraz??w odna-
lezionvch dzi??ki wspomnianemu kata-
logowi. Katalog ten zosta?? rozes??any do
wielu pa??stw tako materia?? do ustale-
nia ewentualnel drezde??skiel prowe-
niencji obraz??w zaginionvch w czasie
Wojny. Wiede??c;ki periodYk ..Alte und
moderne Kunc;t" po wydaniu tego ka-
talogu stwierd7i??: ..Dre7de??skl katalog
strat oowinien obowia7kowo le7e?? na
widocznym mieiscu w??. wszv
tkic
sklpnach z dzie??ami c;Ztukl. pomewaz
wi??k<;zo???? zaginionych obiekt??w stano-
wi ??atwo pokupnY towar. z kt??rego
ni"'c;pod7iewanvm pojawieniem si?? -
iak to in? stwierdzono - zawsze na-
le?v sil" liczv??". I
No w??a??inie! A dlaczego polski kata-
lo
nie m??g??by le??e?? na wid.ocznvm
mlei<;cu? Nie do
??. 7.e po wOJenr:vch
strata!'!] nie odz,'skali??my wszvstklpPo.
to przecie?? wci???? nam kradn??. Kto
117i<;iaj r07:pozna s??ynne Vischerows
i
p??yty erohowe 7 katpdrv 007na??skle1
?v RafaplR ..Portret m??odzie!ica" . z
M'lzeum CZ"lrtorvskich. kt??re me wro-
cilv n"l swoie mipisce? A, kto wie. iak
Wvnhlhia te dzie??a. kt??re przed paru
laty skr:>d7iono z muzeum sztuki w
1.0117i i kt??rych w pe??ni nil" 1Jda??o si??
Orl?v<;k"'f? '
1??pwind"k
c;a IMt>r kt11turv. utrl'lco-
lIych przez nasz kraj zar??wno w cz
sie
jak I po II wojnie ??wiatowej, le??y od-
??ogiem. Straty, jakie ponie??li??my w
wyniku wojen czy niefrasobliwo??ci, s??
nie do odrobienia. Lecz nie przesta-
wajmy szuka?? wsz??dzie tego, co kiedy??
utracili??my. Dzi??ki dobrej woli wielu
ludzi udaje nam si?? niekiedy co?? od-
zyska??. Szkoda tylko, ??e nie jest to
zas??ug?? oficjalnych instytucji do tego
mi??dzy Innymi powo??anych.
DQ wybuchu wojny zbiory wawelskie
szczyci??y si?? posiadaniem cennego obra-
zu przekazanego na Wawel w latach
trzydziestych przez hr. Leona Pini??-
skiego. By??o to "Zmartwychwstanie"
malowane przez Barthela Bruyna_ Obraz
widziano w zbiorach jeszcze podczas
okupacji niemieckiej, a potem s??uch o
nim zagin????. Uwzgl??dniono go w re-
jestrze strat wojennych. Zamieszka??y w
Londynie Polak Andrzej Ciechanowie-
cki przypadkiem natrafi?? na ten obraz
wystawiony na l'c:vtaci
w Sothehv
and Co. Dzie??o mog??o trafi?? do pry-
J A:N SWIE'CZY??SKI
Kupke bowiem zajmowa?? si?? malowa-
niem postaci, a reszt?? malowa?? Zim-
mer.
Ksi??dz, maj??c pewne uzdolnienia
malarskie, sam doko??czy?? kopIi obra-
zu. Z Wroc??awia wyjecha?? w rok po
wyje??dzie swego wsp??lnika. I wywi??z??
autentyczne dzie??o, przemycaj??c je ja-
ko stolik podr????ny. Zimmer osiedli?? si??
pocz??tkowo w Monachium, gdzie kon-
tynuowa?? studia teologiczne, robi?? dok-
torat. W 1966 przeni??s?? si?? do Traun-
stein I podj???? prac?? katechety w jed-
nym z gimnazj??w. W tym w??a??nie mie-
??cie, w mieszkaniu zajmowanym wraz
z matk?? przy Willy-Merkl-Strasse 18.
wisia?? w salonie skradziony obraz. W
tym czasie we Wroc??awiu wiedziano
ju??, ??e znajduj??cy si?? tu "Ctanach" to
n??dzna kopia pozbawfona warto??ci ar-
tystycznej. Jak dosz??o do zdemaskowa-
nia fa??szerstwa? Dzi??ki uprzejmo??ci
redakcji periodyku "Spotkania Z Za-
bytkami" udoot??pniona mi
przed je-
duszki, na kt??rej u??o??one jest Dzie-
ci??tko, w rysunku ga????zek krzewow
otaczaj??cych Madonn??. R????nic tych za-
uwa??y??am bardzo wiele.
Aby potwierdzi?? moje wnioski wy-
suni??te po przeprowadzeni!! bada??
technologicznych i por??wnawczych, w
laboratorium Muzeum Narodowego w
Warszawie zosta??y wykonane trzy rent-
genogramy kopii. Rentgenografia wy-
kaza??a bardzo niepewny spos??b malo-
wania, a ca??o???? kompozycji wypad??a
nieczytelnie, co jest niespotykane w
wypadku rentgenogram??w dawnego
malarstwa.
By??am ju?? w??wczas pewna, ??e obraz
pochodz??cy z pa??acu ,arcybiskupiego
we Wroc??awiu jest kopi?? i to p????n??
kopi??, bo dwudziestowieczn??.
...Datowa??am kopi?? na lata wcze-
??niejsze na podstawie u??ytej techniki
I stanu zachowania. W b????d wprowa-
dzi??a mnie bardzo silnie rozwini??ta
siatka p??kni???? warstwy malarskiej.
F A??SZER E I Z??ODZIEJE
"MADONNY POD JOD????MI"
,.
watnych r??k i znikn???? na d??u??szy
okres, je??li nie na zaw.sze. Dzi??ki po-
mocy pewnej firmy brytyjskiej i na-
szego rodaka obraz kupiono przed li-
cytacj?? po cenie wywo??awczej 20 000 $
i trafi?? ponownie na Wawel. Ale jest
to wy????cznie zas??uga polskiego kolek-
cjonera z Londynu. W kraju nikt z
tych, kt??rych nazwiska wymieniano z
okazji odzyskania cennego dzie??a, nie
kiwn???? palcem w sprawie tej nieco-
dziennej ..rewindykacji".
Si??gnijmy do innej historii, kt??ra
daleka jest' jeszcze od zako??czenia.
Znowu co?? stracili??my. Czy odzyska-
my? Rzecz dotyczy dzie??a Lukasza Cra-
nacha Starszego ..Madonna pod' jod??a-
mi", namalowanego w 1510. Gwoli ??ci-
s??o??ci trzeb?? zaznaczy??, ??e obraz nosi
jeszcze inn?? nazw??. Niemiecki h:stnfvk
sztuki Werner Schade zatytu??owa?? go
"Maria z Dzieci??tkiem". Obraz jest
warto??ciowy pod wzgl??dem artystycz-
nym, powsta?? bowiem w okresie pe??ni
sd tw??rczych malarza.
..Madonna pod jod??ami" jeden z naj-
s??ynniejsz
'ch obraz??w maryjnych Cra-
nacha, zosta??a ufundowana przez Joa-
chima Lindlau, cz??onka kapitu??y ka-
tedralnej. dla katedry we Wroc??awiu.
J ej losy by??y zawsze zwi??zane z tym
obiektem. Do XIX wieku znajdowa??a
si?? w kaplicy ??w. Jana Ewangelisty,
p??zniej zosta??a przeniesiona do skarbca
katedralnego. Tak by??o a?? do II wojny
??Wiatowej. Dwa lata przed jej zako??
czeniem wi??ksz?? cz?????? zbior??w skarbca
katedralnego przeniesiono, z obawy
przed gro????cymi nalotami, do opactwa
Cysters??w w Henrykovl1e, a nast??pnie
do K??odzka. Znalaz??a si?? w??r??d nich
"Madonna pod jod??ami".
Po zak.0
czeniu dzia??a?? wojennych
obraz wrocl?? do Wroc??awia, ale ju?? do
Muzeum Archidiecezjaln'ego, poniewa??
katedra by??a zrujnowana. By?? jednak
uszkadzony, deska, na kt??rej powsta??o
malowid??o. zosta??a prze??amana na dwa
kawa??ki. Szokuj??cego odkrycia dokona-
no dopiero w 19G1. Stwierdzono ??e za-
miast cennego autentyku. kt??
y rze-
komo przekazano w 1948 ??wczesnemu
ordynariuszowi archidiecezii wroc??aw-
skiej biskupowi Karolowi Milikowi w
pa??acu arcybiskupim na Ostrowiu T
m-
skim znajduje si?? kiepski falsyfikat.
W tym - samym roku autentyczny Cra-
nach zosta?? zawieszony w pewnym
mieszkaniu w Monachium, a p????niej w
Trannstein (RFN).
Decyduj??ca rol?? odegrali w tej spra-
wie dwaj Niemcy. kt??rzy pa zako??-
czeniu wojny pozostali we Wroc??awiu.
Jednvm by?? malarz z zawodu Georg
Kupke, paraj??cy si?? w??wczas nie tyle
tw??rczo??ci?? artystyczn??. co przemalo-
wvwaniem niemieckich napis??w Jla
polskie. Drugim za?? pracui??cy w kurii
ksi??dz katolicki Zygfryd Zimmer. for-
malnie
'Wi??zany z parafi?? ??w. Boni-
facego. Jak wynika z materia????w za-
chowanych w archiwum kurii, w 1946
.,Madonna pod indIami" 'zo
ta??a prze-
kazana ksi??dzu Zimmerowi z polece-
niem przeprowadze??ia konserwacji. Nie
wiadomo natomiast. kto mia?? wykona??
zabiegi konserwatorskie.
Georg Kupke doskonale zna?? ksi??d7a
Zimmera i wyra??a?? si?? o nim z wiel-
kim uznaniem. Okre??la?? go mianem
fascynuj??cego cz??owieka. z kt??rym czu??
si?? ..mocno zwi??zany" Ksi??d7 udziela??
mu bierzmowania, by?? jego spowiedni-
kiem i wspiera?? talent malarski. Nic
dziwnego zatem, ??e propozycj?? ksi??dza
Zimmera, by zaj???? si?? skopiowaniem
obrazu ..Madonny pod jod??ami". Kupke
przyj???? z zdchwvtem.. .Po wielu lata.ch
uzasadnia?? to: .,Straclhsmy naS7e mie-
nie. ojczYzn??, g
dno???? narodow??, kt??
e
zaprzppa??ci?? HItler. W ten sp.Jsob
chcielismy ratowa?? nasze dobra kul-
tury dla niemieckiego obszan. i??zyko-
wego".
Malowanie kopii odbywa??o si?? w
mieszkaniu ksi??dza. noc??, w swoistej
scenerii jako ??e Zimmer by?? 'lbiera-
czem i' mi??dzy innymi przechowywa??
u siebie mumi?? egipsk??, co - jak
wspomina Kupke - .,stwarza??o nastr??j
grozy". W grudniu 1946 Georg KupkI"
musia?? opu??ci?? 'Vroc??aw (dzi?? mieszka
w Berlinie Zachodnim). co pokrzv??o-
wa??o nieco szyki Zimmerowi. poniewa??
praca by??a' gotowa dop!ero w po??owie;
go opublikowaniem - wywiad z pam??
Daniel?? Stankiewicz, jaki przeprowa-
dzi??a redaktor Lidia Bruszewska. Da-
niela Stankiewicz w 1961, jako kon-
serwator muzeum wroc??awskiego, pod-
wa??y??a autentyczno???? przekazanego jej
do konserwacji obrazu. Oddajmy za-
tem g??os specjalistce:
..Ju?? pierwsze wra??enie artystyczne
i pobie??ne ogl??dziny obrazu ujawni??y
wiele cech budz??cych moje zastrze??e-
nia... Badania i amllizy por??wnawcze
(analiza technicznej budowy obra7u
oraz analiza formy malarskiej) po-
twierdzi??y moje sugestie. Kopia ma
:..
'??t
Szczeg??lnie wyra??nie wyst??powa??a ona
w partiach twarzy Madonny i karnacji
Dzieci??tka. Teraz wiem, ??e te wyj??tko-
wo silne sp??kania nie by??y wyni-
kiem czasu, ale pospiesznego nak??ada-
nia nie przeschni??tych warstw farby.
I tam, gdzie kopista mia?? najwi??cej
k??opot??w - w??a??nie przy malowaniu
twarzy i karnacji - warstw tych by??o
bardzo du??o i st??d wi??ksze sp??kania".
Opinia' ta nie by??a bynajmniej jedy-
na. Wiele lat p????nIej wypow:
dz'
l:
si?? r??wnie?? niemieccy specjali??ci na
kanwie rewelacii 7f!chr'?? i :onif .,., - .-
go tygodnika ..Bunte", o czym za chwi.
??C
J,
Oryginal obrazu Lucasa Cranacha "Madonna pod jodlami", oferowany w
Szwajcarii za 1500000 DM
wymiary O,68XO,54 m i zostdh namalo-
wana na drewnie iglastym; aby wywo-
??ac w
a??enie autentyczno??CI wykorzy-
stano Jako podobrazie kwater?? o??tarza
gotyckiego. Tymczasem Cranach malo-
wan
by?? na drewnie lipowym i ma
wyml8fY O,71XO,57 m. Niedopuszczalne
b
??o w??wczas - zar??wno ze wzg????-
dow formalnych, jak i etycznych (su-
rowe rygory cechowe!) - u??ycie jako
podobrazia innego malowid??a w tym
wypadku pochodz??cego z kwaiery o??ta-
rza. Dalej - budowa techniczna kopii
nie ma cech charakterystycznych dla
malarstwa szesnastowiecznego Koloryt
jest . nieklarown.y I zbrudzony, prze??a-
ame poszczegolnych ton??w osi??gni??ta
me prze.z stosowanie laserunk??w _ jak
to czymono w malarstwie renesanso-
wy
- lecz przez nak??adanie farb
zmieszanych na palecie. Warstwie _ ma-
larski.ej b
ak przejrzysto??ci g????bi, kt??re
znamlonu
?? powszechn?? w okresie
tw??rcZ?scI Cranacha technik?? tempero-
wo-oleJn??.
. N a podstawie pUblikowanych, a tak-
ze przechowYWanych w muzeum zdj??t
o?razu Cranacha dokona??am analiz po-
rown
wczych, kt??re wykaza??y r??wnie??
dos?? Istotne rozbie??no??ci formalne mi??-
dzy o,?vdwoma obiektami. Przede
wszystkim wyst??puje du??a r????nica w
wyrazie twarzy Madonnv i Dziec;atka_
7.auwa??alne s?? te?? odst??pstwa w 'nje-
kt??rych partiach krajobrazu w po-
traktowaniu formy obu fr??d
li u po-
l??. Co wed??ug nich ma ??wiadczy?? o
fa??szywo??ci malowid??a wisz??cego do tej
pary, a nawet konserwowanego, we
Wroc??awiu? Przede wszystkim twarz
Madonny w wykonaniu Kupkego po-
siada b????dy anatomiczne, kt??rych arty-
sta klasy Cranacha nigdy by nie po-
pe??ni??. Na obrazie aut
ntycznym Matka
Boska spogl??da ??agodnie spod opusz-
czonych powiek. Na falsyfikacie Kup-
ke namalowa?? szpec??cego zeza. D??ie-
c:??tko ma sko??ne. mo
oid'??lne oczy.
jak r??wnie?? zniekszta??con?? praw?? sto-
p??. Cranach ukaza?? j?? w skr??cie, na-
tomiast KupkI" uczym?? j?? u??omn??. W
pier??cieniu z lewej strony obrazu ma-
luj??cy t?? parti?? Zygfryd Zimmer umie-
??ci?? fa??szywe inicja??y Cranacha. W
oryginale nie ma liter ..T.C.... Nie wia-
domo, jakimi motywami kierowa?? si??
lu Zimmer. Wreszcie o fa??szerstwie
??wiadczy nadmierna, wr??cz przesadna
dok??adno????. W lewej g??rnej stronie
obrazu widzimy po??r??d krajobrazu za-
mek. Zimmet namalowa?? go z n
j:-
drobniejszymi szczeg????ami, podczas gdy
Cranach jedynie zaznacza?? detale. In-
nymi s??owy, co do sporz??dzenia falsy-
fikatu I wymiany go na autentyk przez
obydw??ch fa??szerzy nie ma w??tpliwo-
??ci.
Dlaczego fa??szerstwo i kradzie?? obra-
zu odkryto tak p??
no? Georg Kupke
t??umaczy to ..nieznajomo??ci?? sztuki lu-
dzi. kt??r7.Y dotvchc7as sprawowl11i pie-
cz?? nad obrazem". Polski konserwator
.
stwierdza: ..Kopia znajdowa??a si?? w
pa??acu ...niedost??pnym dla szerszego
grona odbiorc??w. Dla przebywaj??cych
w mm os??b wa??na by??a przede wszyst-
kim kultowa tres?? obrazu (bliska prze-
cie?? oryginalowl) oraz autorstwo Cra-
nacha wymienione w umieszczonym na
odwrocie akcie przekazania malowid??a
w 1948 r. biskupowi K. ,Milikowi. Nad
stron?? artystyczn?? obrazu i jego au-
tentyczno??ci?? nikt si?? w??wczas nie za-
stanawia??".
Stara to prawda, ??e tylko m??y??skie
kamienie i gor??ce zelazo s?? od z??a-
dZieja bezpieczne.
Wie???? o fa??szerstwie I znikni??ciu
Madonny pod jod??ami" rozesz??a si??
zYbko. Rozpocz??to poszukiwania, a za-
inetresowanych by??o wielu, mi??dzy in-
nymi przedstawiciele diecezji wroc??aw-
skiej i Niemieckiej Konferencji Bisku-
pow. W????czy??d SI?? tak??e proKuratura
z Monachium. Jej przedstawiciel od-
powiedzialny za poszukiwania powie-
dzia??: ..Pomimo wielu sygna??ow spra-
wa utkn????a w martwym punkcie. Zro-
zumia??a jest niewielka ilo???? informa-
cji. Istnieje wiele ??lad??w, ale nigdzie
nie prowadz??. Istnieje r??wnie?? wiele
podejrze??, brak jednak dowod??w".
Jedno natomiast prokurator mona-
chijski potwierdzi??. Oto?? zmar??y w
czerwcu 1979 doktor Zygfl'yd Zimmer
by?? cz??owiekiem bardzo zamo??nym, po-
siadaczem mi??dzy innymI cennej ko-
lekcji dzie?? sztuki egipskiej, a takze
zbior??w numizmat??w. Te ostatnie osza-
cowano na kilkadziesi??t tysi??cy marek.
Ale w masie spadkowej nIe odnale2'io-
no obrazu ..Madonny pod jod??ami". Po-
niewa?? Zimmer obraz bez w??tpienia
posiada??, musia?? go sprzeda?? i mo??l
e,
??e kupi?? go Franz Waldner, w??a??cIcIel
firmy Antiken GmbH w Monachium,
obecnie mieszkaj??cy we W??oszech.
Oczywi??cie antykwariusz zaprzecza, aby
mia?? co?? wsp??lnego z t?? spraw??.
Inna z kolei wersja zak??ada, ??e
sprzedano obraz pewnemu maklerowi
z Ratyzbany, ten za?? przekaza?? 'obraz
dalej do Szwajcarii. I tego nie zdola
o
potwierdzi??. Los obrazu Cranacha me
zosta?? do ko??ca wyjasniony.
Ale wkr??tce obraz wyp??yn???? na mi??-
dzynarodowym rynku dzie?? sztuki. Jak
zwykle w takich przypadkach, oferent
by?? anonimowy. W grudniu 1970 ..M
-
donn?? pod jod??ami" zaoferowano Pan-
stwowemu Muzeum (
taatliches Mu-
seen) w Berlinie za milion siedemset
tysi??cy marek. Muzeum odm??wi??o kup-
na. W 1974 z??o??ono podobn?? ofert??
Drezde??skiej Galerii Obraz??w, przy
czym cena by??a znaczme wy??sz
-
trzy i p???? miliona marek. WreszcIe w
1981 dzie??o zaproponowano Niemieckiej
Konferencji Biskup??w, oficjalnie upo-
wa??nionej przez Watykan do prowa-
dzenia rozm??w w sprawie kupna obra-
zu. Zadna z transakcji nie dosz??a .do
skutku. Konferencja Biskup??w NIe-
mieckich z??o??y??a natomiast wniosek o
wszcz??cie post??powania w
ej
prawi
i poci??gni??cie do odpowledzlalnos
1
osob podejrzanych o paserstwo. PQl1-
cJa kry,minalna za po??
njct
em In-
tel:polu rozpoc
????a POszuklwaDl
.obra-
zu a sekretarIat generalny teJ msty-
tu
ji cztery lata p????niej op
b
ikowa??
w swych wydawnictwach oflc
alnych
fotokopi?? obrazu (1985). K
n?umkat In-
terpolu wymienia jako miejsce ostat-
niego pr7echowywania obrazu W
o
??a'
(..Breslau"), ale Jako ..
??a??c
cle??a
wskazuje niemieck?? admmIstracJ?? ko-
scieln??.
W 1985 reporterzy zachodnionieml
:
kiego magazynu ..Bunte" . postanowIl!
prze??ledzi?? histori?? obrazu l... o?nalezl1
Madonn?? pod jod??ami" w
'Stawlon?? na
;przeda?? za p????tor
mllio
a.
arek
Szwajcarii. Tygodmk zamlescIl relac
??
z tych poszukiwa??, przy cz!m. me
ujawniono, w jaki spos.ob d
lenmka-
rzom uda??o si?? odnalez?? dZI.e??o,. kto
oferuje je do sprzeda??y i .gdzle. SI?? W
tej chwili znajduje. Natommst me ule-
ga w??tpliwo??ci, ??e reporterom obraz
pokazano, a nawet pozwolono sfotog
a-
fowa??. W ??wi??tecznym numerze z ubl???-
g??ego roku opublikowano na o
??adce
kolorowe zdj??cie "Madonny P?d Jod??
-
mi" i jest to z ca???? pewnoscl?? orygl-
n1;l??. Wyklucza si?? przy tym, aby ty-
godnik wszed?? w posiadanie starego
zdj??cia (w kolorze) o
razu
ranacha,
takie zdj??cie bowiem me is
ma??o. Czar-
no-biale zdj??cie przechowuJe w swych
zbiorach naukowych StaatIiches Mu-
seen w Berlinie. Czarno-bia??a fotogra-
fia "Madonny pod jod??ami"
y??a w!e-
lokrotnie reprodukowana, mI??dzy .m-
nymi w ksi????ce ..Die Mali rfdltul
Cranach", wydanej przez VEB Verlag
der Kunst, Drezno 1974 (przeklad po
-
ski 1980). R??wnie?? eksperci kryminal:-
stycy stwierdzili, ??e gdyby zdj??Cie nie
by??o wykonane wsp????cze??nie, ni
m
-
g??oby by?? tak doskona??e techmczme.
Sprzeda?? obrazu obwarowana zosta??a
przez obecnego posiadacza jednym wa-
runkiem: dzie??o musi powr??ci?? do le-
galnego w??asciciela. Przy czym sprze-
daj??cy nie okre??li??, kto jest wed??ug
niego "prawowitym w??a??cicielem". D
-
dajmy. ??e eksperci wycenili obecme
warto???? handlow?? obrazu na oko??o
pi??tna??cie milion??w marek RFN!
Poniewa?? sprawa sta??a si?? g??osna i
odzyskanie dzie??a jest mo??liwe Z? po??-
tora miliona marek, rozpocz????a SI?? dy-
skusja "kto jest w prawie?" C7Y praw:
nym spadkobierc?? kapitu??Y katedralnej
we Wroc??awiu jest polska kapitula ka-
tedralna? Z naszego punktu widzenia
dekret o maj??tkach opuszczonych i po-
niemieckich z 8 marca HI46 (Dz. U.
1946, nr 13, poz. 87) za??.atwi??
pr
w??
ostatecznie. Przekaza?? 7blOry n:emlec-
kie
o Kmcio??a katoHckiee:o na rzecz
polskiego mienia pa??stwowego.
Alp Spr8Wt?? nie jest taka prosta. W
??wietle do
?? specyficznego prawa
szwajcarskiego obecny posiadacz obra-
(Doko??czenie na 3tr 4'
Z l' C I E
Nr 48 (1810)
LITERACK.E
Str. Z??
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_004_0001.djvu
B y??a to ba!"dzo sympatyczna kon-
fereocJa prasowa, a raczej przy-
jacielskie spotkanie nowego mi-
nistra kultury i sztuki, prof.
Aleksandra Krawczuka z !hien-
nikarzami r????nych czasopism
1 gazet, w????cznie z Wk??adowymi. By??
to dialog przepojony m-osk?? o przy-
sz??o???? naszej kultuTY. dialog nie po_
zbawiony osobistych, nawet bardzo
Pl"ywatnyoh refleksj
i opinii.
Z poczuciem humoru prof. Kraw-
czuk odni??s?? si?? do oczekiwa?? dzien-
nikarzy ciekawych. z jakim to PJO-
gramem wyst??pi nowy minister. On
za??. rozpocz???? od swych . pierwszych
dozna??' z okl"e5u dotyohczasowej dzia-
??aln<>??ci na nowym jak??e odrpOwie-
dzialnym stanowisku, do,dajmy bardzo
kr??tkiego okresu, bo zaledwie sze??cio-
tygodniowego. - Uczciwie stwierdzam
- rozpocz???? minister ??e nie by?? ItO
czas zmarnowany. albowiem przesze-
d??em in.tensywn??, wstrz??sow??, skutecz-
n?? kuracj??... wystall"czaj??c?? do wyle-
czenia si?? z naiwno??ci.
Prof. Krawczuk - jak sam to obld-
czy?? - jest si??dmym ministrem wy-
wOdz??cym si?? z Uniwersytetu Jagiel-
. lo??skiego. W tym miejscu przytoczy??
tak??. oto oiekawostk??. Jednym z jego
poprzednik??w by?? gen. Marian Kukiel,
przed drug?? wojn?? ??wiatow?? dyrek-
tor Muzeum Czartoryskich w Krako-
wie. W czasie wojny b??d??c w Polskich
Si??ach Zbrojnych na Zachodzie pe??ni??
fu.nkcj?? ministra obrony w rz??dzie e-
mig'racyjnym, a podczas pogiI"zebu gen.
W??adys??awa Sikolfskiego dowodzi??
kom,pani?? honorow??. W??wczas to gen.
Kukdei wyda?? s??aWi!1Y roZikaz: ..Kom-
pa.mo, za mn?? do
robu marsz!" Po-
??piesznie doda?? min. Krawczuk: - J,a
nie wydam komendy ..Kulturo polska,
za mn?? do grobu marsz!"
Odk??d prof. KJrawczuk zosta?? mini-
strem kultury i sztukJi zmieni?? sw??j
punkt widzenia na wiele nurtuj??cych
nas zagadnie??. - Jako profesor i tw??r-
ca wiedzia??em tylko to, co nale??y w
kulturze zrobi??. Obechie jakb minister
zdaj?? sobie s.praw??- z tego co mo??na
zrobi??. a to s??' dwie zupe??ne r????ne
sprawy. Teraz stoj?? przed problemem
jak pogodzi?? to co jest naj pilniejsze
do zrobienia z tym co m o g ?? zrobd??
przy okre??lonych srodkach finanso-
wych i organizacyjnych. Jest rzecz??
znamienn??, ??e powo??uj??c mnie na mi-
. ndstora ptemier liczy?? na to. ??e dopro-
wadz?? do pewnych zmian w kulturze,
zw??aszcza w ??rodowiskach tw??rczych
i to w aspekcie politycz.no-organiza-
cyjnym. Podzia??u ??rodowis,ka nie wol-
no nam ??ekcewa??y??, a jest on fak-
tem. Moim pragnieniem jest to, a by
kultura stawa??a si?? coraz bardziej
otwarta. aby napi??cia i konflikty opa-
da??y. stawa??y si?? coraz mniej ostre. W
tym celu prowadzi??em i prowadz?? nie-
ust3.!1lnie rozmowy z ka??dym tw??J"c??,
kt??ry chce rozmawia?? ze mn??. Po-
dzia??y te wynikaj?? m. in. z rozwi??-za-
nia niekt??rych zwi??zk??w i powo??ania
tzw. nowych zw
??z\t6w, kt??re VI rze-
zywisto??oi s?? jednak - ja l k w przy-
padku Zwi??zku' L1teorat??w PO'lskich -
kontynuacj?? dawnych. Jak?? wi??.c sto-
sowa?? polityk?? wobec wszelkich zwi??z-
k??w tw??rc,zych szcwg??ln
e tych po-
dzielonych? Moja fal1111u??a iest taka:
zwi??zKi powinny by?? silne. Nie wszys-
cy do zwi??zk??w nale??e?? musz??, bo
nigdy tak nie by??o, aby wszyscy tw??r-
cy byli zrzeszeni w zwi??-zkach. Nikogo
nie b??dziemy na si???? przyci??ga?? czy
przekupywa??. aby wst??l)Ji?? do nowych
zwi??zk??w. Jest to_ soprawa indywidu-
aln???go wyboru. Nie b??dziemy te?? ob-
sypywa?? zwi??zk??w ??adnymj material-
nvmi przywilejami. Chcemy natamiast,
aby ka??dy tw??rca dzia??aj??cy w zwi??z-
ku mia?? szczeg??lne mo??liwo??ci praco-
wania dla kultury polskiej. To jest
jedyny przywilej.
W tym miej.scu profesOO"-.minister
uczyni?? ma???? prO'fesjonaln?? dygresje:
- Gdyby obak !pnie siedzia?? m??j star-
szy o dwa tysi??ce_ lat kolega Mece-
:1as-Rzymia!!1in to on by porad-zi?? mi
tak: uwa??ajcie z tYIUi zwi?? Zlka mi , bo
z punktu widzenia w??adzy silne zwi??z-
ki nie tak bardzo potrzebne. Pami??-
tajcie o maksymie -'- ..divide et Impe-
ra';. Niech s,i?? tw??rcy k????c??, sprze-
czaj??. dla w??adzy tak wYl!odnie. Tak
by mi radzi?? cynicznie Mecenas z tam-
tej epoki. ale ja by.m gO' .nie. pos??u-
JERZY DOQ\IA??SKI
KUL TURO,
A
cha??. gdy?? istnieje pewne dobro nad-
rz??dne, wa??lliejl3,z,e od dora??nych ce-
l??w politycmych. Uwa??am, ??e silne
zwi??zki, silne ??rodowiska tw??rcze po_
trzebne s?? nie w??adzy. ale kulturze
narodowej. Jest w
ele spraw. klt??re
powinny by?? za??atwione na szczeblu
??rodowisk. Niestety, w??r??d tw??rc??w
istn:ej?? nadal podzia??y szkodliwe dla
kultu'l"Y. n,ie pozostaj??ce bez w;p??ywu,
szerokiego rezonansu w spo??ecze??stwie.
Dzi?? na plan pierwszy - jak pod-
kre??li?? min. Krawczuk - wysuwa sif:
problem jak utrzyma?? kultur??? Jak
zapewni?? jej byt, rozkwit? Jak po_
m??c teatrom, siJlm??om artystycznym,
bibliotekom, domom kultury. kinema-
tografii, poligrafii, fonografii, zabyt-
kom itp. To wszystko przecie?? utrzy-
muje minister kultury I sztuki. Jak
wi??c post??,powa??. aby WG,zystkie te
instytucje dzia??a??y coraz lepiej?
Z czegO' wi??c ma ??y?? kultura? Od
zarania zawsze potrzebowa??a ooa me-
cenat??w. Dzi?? u nas sprawuJe go prze-
de wszystlIcim pa??stwo._ Coraz wi??ksz??
rol?? spe??nia Centralny Fundusz Roz-
woju Kul'tury, kt??ry - jak to ok.1'e??li??
minister - ,,sprawdza &i?? nam". dzia-
??a coraz lepiej ?? sprawniej. coraz wy-
dajniej. WZJl"ost ??TodJk??w o jedn?? trze-
ci??, do 80 mld z?? przemaczonych na
kul tur?? w przysz??ym roku POtwierdza,
??e sytuacja poprawia si??, jest znacz-
nie lepsza ni?? by??a, a??e nie zaspokoi
to wszystkich naszych pom-zeb.
Ostrawie podszed?? min. Krawczuk
d'o post??puj??cej poprawy w kulturze,
s??usznie uwa??aj??c_ ??e skoro jest le-
piej to rozbudzaj?? si?? apetyty, kt??rym
nagminnie towarzysz?? pytania: dlaczego
wi??c w terenie nie mamy wystarcza-
j??cych ??rodk??w na pokrycie najwa??-
niejszyoh potrzeb? WidocZll1?? papraw??
odnie???? mo??emy da sytuacji kJ"ytycz-
nych lat poprzednich, jednak??e przy
ograniczonych dzi?? mo??liwo??ciach fi-
nansowych nie jeste??my w mocy za-
??ata?? wszystkich dziur.
Mil!1Lsters'two Kultury i Sz.tuki
,zdartiem jego SlLefa - nie powinno by??
jedynym mecenasem. Spo??eczei1Stv,:O'.
adbiorca sztuki. powinno wykazywa??
wi??cej troski o sprawy kultury w roz-
miarach sobie w??a??ciwyclh. Jest tu
wiele r????.r1orakich ma,??liwo??C'i. Oto jed-
na z zaproponowanych przez milllistra.
W Poilsce powsta??y i nadal powstaj??
tysi??ce osiedli mieszkaniowych. Wszys-
tkie cechuje monotonno???? i jednoli-
to????, pOdobie??stwo blok??w, kt??rych
czasem nie spos??b rozr????ni??. Kiedy??
wszystkie domy w miastach mia??y
swoje god??a-symbole. By?? wiec pa??ac
"pod Baranami" i kamienica .,pod Mu-
rZY'!1em", Dzi?? te?? mo??na by to zasto-
sowa?? na naszych b??okach i wie??ow-
cach. To nie tylko u??atwi??oby szyb-
kie odnalezienie w??a??ciwego domu, nie
tylko upi??kszy??oby je. ale da??oby mo??-
liwa???? zatrudnienia a'l"'mjj plastyk??w.
I by??,by to rzeCzyw.i??cie warto??ciowy
mecena,t. Ale nikt dot??d o tym nie po-
my??la?? cho?? nie idzie tu o wielkip.
sumy. Tymczasem przygn??biaj??ca mo-
notonia trwa i daje si?? nam eOTaz
moaniej we ZII1aki. A przecie?? opa try-
wanie dom??w ail"tys1ycmymi symbola-
mi pomog??oby te?? w prawid??owym
kszta??tO'waniu gust??w aJI'tystycznych.
A propos
st??IW. Zalewaja nas re-
produkcje r????nych obraz??w. Wcale nie
. ,\,.,", r.
"
FA??SZERZE I Z??ODZIEJE...
(Doko??czenie ze str. 3)
zu Cranacha, kt??rY" zakupi?? go w do-
brej wierze (bona .fkle), jest jego le-
galnym- w??a??cicielem. Chc??c podwa??y??
nabyty tytu?? w??asno??ci na??e??a??oby udo-
wodni?? nabycie obrazu w z??ej wierze
(fide mala), co bynajmniej nie jest
proste, je??eli nie wr??cz niemo??liwe dla
strony polskiej. Na te trudno??ci nak??a-
daj?? si?? obecnie w- RFN politycznie
zabarwione wysi??ki maj??ce zapobiec
mo??liwo??ci zwrotu dzie??a Cranacha do
Wroc??awia. Autorzy artyku??u w "Bun-
te" podkre??laj?? tak?? mo??liwo????. Cytu-
j?? pog????d prawnika Hansa Wernera
Brachta, kt??ry jest zdania, ??e ..prawo
posiadania obrazu przys??uguje mimo
wszystko niemieckiej kapitule kate-
dralnej we Wroc??awiu. Poniewa?? taka
nie istnieje, obraz na mocy jurysdyk-
cji wewn??trzpa??stwowej przechodzi na
w??asno???? niemieckiegO' .Ko??cio??a kato-
lickiego i tam ma pozosta??".
Wnosz??c o restytucj?? dzie??a, zgod-
nie z prawem mi??dzynarodowym na-
le??y udowodni?? swoje prawo w??asno??ci
i, co istotne, fakt oficjalnego zg??oszenia
organom ??Cigania jego utraty. To po-
zwala uzyska?? pomoc organ??w oficjal-
ZYCIE
str. ??
LITERACKIE
Nr 48 (1810)
.
nych innych kraj6w. Tymczasem o za-
gini??ciu obrazu kuria wroc??awska nie
zg??asza??a Ministerstwu Kultury i Sztu-
ki, ani organom ??cigania, i, jak mi
wiadomo, r??wnie?? w??adzom ko??cielnym.
Z tego by wynika??o. ??e nie mog??y by??
podj??te ??adne oficjalne poszukiwania
obrazu za granic??. St??d mi??dzy inny-
mi w publikacjach Interpolu strona
polska jako poszukuj??ca obrazu nie
jest uwidoczniona. Po??rednictwo Wa-
tykanu w tej sprawie nie ma ??adnego
znaczenia prawnego, mo??e mie?? zna-
czenie przy ewentualnym zakupie "Ma-
donny pod jod??ami". Sugestia, aby do
czasu rozstrzygni??cia strony prawnej
transakcji i sfinalizowania zakupu
obraz zosta?? z??o??ony w depozycie wro-
c??awskiej Kurii Arcybiskupiej, pozo-
stanie zapewne w sferze marze??. Za
du??e pieni??dze wchodz?? w gr?? i zbyt
du??e ryzyko utracenia ..tytu??u w??asno-
??ci" przez obecnego posiadacza.
Nieza??e??!1ie od okoliczno??ci, w jakich
dosz??o do utraty dzie??a Cranacha, na-
le??a??oby zaj???? oficjalne stanowisko
prawne, co nie przeszkadza w zawar-
ciu ewentualnej transakcji odkupienia
"Madonny pod jod??ami".
Trudno zaprzeczy??, ??e katolicki ka-
p??an dopu??ci?? si?? fa??szerstwa, kradzie-
??y i pnemytu i to, jak g??osz?? repor-
terzy "Bunte" z pobudek materialnych.
. Sam Kupke przyzna?? w rozMowie z
dziennikarzamI, ??e ..by?? to grzech".
NA MARS
4
tanie. Wida?? je wsz??.dzie - w domach,
biurach, klubach. Wyb??T ioh niewielki.
- Dlaczego w naszych domach nie
mog?? zawisnq?? oryginalne dzie??a wsp????-
czesnyoh nam mistrz??w? - zapyta??
min. Krawczuk. - Chyba dlatego-
odpowiedzia?? sobie - ??e te dzie??a s??
zbyt drogie, tw??rcy s'i?? nadmiernie
ceni??. Gdyby tak obni??y?? ceny obra-
z??w by??oby znacznie wi??cej odbiorc??w
a korzy??Ci by??yby obustronne.
W dalszym ci??gu, m??wi??c o kszta??-
towaniu gust??w naszego spo??ecze??stwa,
praf. Krawczu.k wypowiedzia?? sw??
opini?? na temat archi1ektury ko??ciel-
nej i sztuki sak!l"alnej. Podkre??li?? z na-
ciskiem, ??e jest to jegO' ca??kowicie
prywatna opinia. kt??rej nie nale??y ????-
czy?? z zajmowanym przez niego sta-
nowiskiem w resorcie.
Jak powszecooie wiadomo w Polsce
buduje si?? sporo, ponad tysi??c ko??cio-
????w (cho?? ni-kt dok??adinie nie wie ile).
ale s?? to na og???? brzydkie betonawe
bunkry, ktbre pozostan?? w nas:z;ym
rajolbrazie przez se1ki lat, lalko wizy-
t??wka naszych czas??w. 'I1o samo do-
tyczy sztuki s,akralnej, przewa??nie
pseudonowoczesmej, po2Jbawianej sma-
ku artystycznego. A przecie?? ta sztu-
ka i architektura maj?? maczmy w!p??yw
na gusty cz????ci naszego spo??ecze??s,twa.
Ta'ka jest opinia cz??owieka zwi??zane-
go ze sztuk??. szczeg??lnie t?? klasycrzna.
aJIltYC:m1??. cz??owielka wra??liwego na
pi??kno. I tym nale??y t??umaczy?? trosk??
profesora o otaczaj??ce nas dzie??a.
NiecO' p????niej do tego tematu po-
wr??cano w dYSikusji. Emocje budzi??y
r????nego rodzaju mecenaty, w tym ko-
??cielny. Odpowiadaj??c prof. Krawczuk
stwierdzi??. ??e mecenat ten istmieje od
prawie dw??ch tysi??cy lat. a ko??cio??y
zawsze stanowi??y naturaln?? sceneTi??,
w kt??rej artysta mo??e lokowa?? swo-
je dzie??a plastyC:za1e i muzycZll1e. Na-
tomias't trosk?? napawa spos??b wyko-
nYWaJIlia tego mecenatu nastawionego
na i}.o???? a nie jako???? Jest to tym bar-
dziej dziwne. ??e Ko??ci???? nie nale??y do
ubo_gich zleceniodawc??w a jednak S7tU-
ki ko??cielnej nie wyr????nia nale??yty
poziom artystyczny a czym decYdenci
ka??cielni powinni wiedzie??.
Zn??w zabrzmia?? g??os mill1istra gody
prof. Krawczuk pocz???? m??wi?? a ?Jl'????-
nicawanym s'tanie obiekt??w s??u????cych
sztuce. Wiele z nich wymaga szybkich
remont??w lub razbudawy. Por??wna-
nie stanu nllJ. bUdynJk??w teatralnych
Rzes'zowa i KrakO'wa wypad??o fatal-
nie dla tego drugiego miasta. To sa-
mo dotyczy krakowskich szk???? ar-
tystycZll1ych. filharmonii i innych obielk-
t??w, Na porzytywnych przyk??adac'h z
innych o??r-odk??w minister sformu??owa??
stwierdzenie: resoT-t musi ??o??y?? ??rod-
ki finansowe dla wszystkich. ale naj-
lepiej jest pomaga?? tym. kt??ll"'zy sa-
mi sobie pomagaj??. W??ad.ze lokalne
maj?? wiele r6wych mo??liwo??ci zadba-
nia o SWe obiekty i wiele zale??y od
tego jBik gospodaruj??.
Swoje s??owo wst??pne min. Kraw-
czuk za'ko??czy?? optymistycZ41ym akcen-
tem: z og??lnego kryzysu naszej gospo-
darki kultura wysz??a stosunkowo
obronn?? .r??k??, tzn. nie przerwa??y swej
dzia-??alno??ci plac??wki kulturaLne, wci????
jeste??my tw??rczy. zapobiegliwi, ruch-
li'\vi. Z powadzeniem eksportujemy
, "
;1 ,
.:2
.
.:
t/..... :::?
:)
:-:.:. : { .
>.:.-.::-
'
:::l
f .."..J::.::,.."'4
:.::.....:. ..
.:.- . .-:'.-:.:<:".:.
.y..: "'::'.
.,....,"..{::l.::'" ..
....
" ',.,,
.t::. . :i_li:' :.. .'.
.. ..,.
:
f
::
:
"" .:.:.
.}
. ..:4
;j;:
\'
r
....... .
. 5i.";:.::: .
: ....:
:: .-
':" .;,.::'}",
');
"
." \{
j.::
";; _ ':"Ji?:(
" ., -..\\t.,
.. .??.,o:. ),-.:,".:.
::
.
::..
.
:::
:"'
,".
.
j...;
..
,#Aj
.",:/,'_I
:'::'
':'j',.. ..
...... .....k
:" .
,
:::
:
Falsyfikat Zimrmera i Kupkego. Zazna-
czono pa'l'ti?? obrC1iZU z pod
tawowymi
bl??dami pope??nionymi przez fa??szerzy
maj??c na my??li ca???? operacj?? zaw??ad-
ni??cia cennym obrazem. Pozostaje ??y-
wi?? nadziej??, ??e dzie??o Lucasa Crana-
cha, znane jako .,Madonna pod jod??a-
mi", kiedy?? znajdzie si??, jak przed la-
ty w Katedrze Wroc??awskiej. Nie b??-
dzie to jednak proste, bowiem dzieje
obrazu s??, jak wida??, dalekie od za-
ko??czenia.
JAN SWIECZYNSKI
"
'....,,:.:
nasz?? dzia??alno???? kulturaln?? i artystycz-
n??. A ta wszystko mo??e nas napawa??
dum??.
P????niej nast??,pi??a dyskusja, swobo-
dna rozmowa, w kt??rej uczestniczy??o
kiLkunag,tu dJziennilkarzy z jednej stro-
ny i minister ze swymi wsp??lpra
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_005_0001.djvu
IV Mi??dzynarodowe Spotkania
Teatralne rozpocz????y si?? wy-
st??pem Teatru Szkockiego z
Glas
ow. Zako??czy ie Drzedstawienie
moskiewskiego Teatru Na Tagance. Ze-
spo??y siedmiu kraj??w: Anglii, W??och,
W??gier. Bu??garii RFN. Finlandii i
Zwi??
u R&dzi
poka??a w War-
szawie dziesiea sDektakli A oto pro-
ram: ..Satyra na trzy stany" Dawida
Lyndsaya (Scottish Theatre Compa-
hy), "Teatr" Remondiego i l:aporossie-
o z Rzymu. ..Mistrz I Ma??gorzata"
Bu??hakowa i .MaratlSade"
etera
Weissa (Teatr im. Gergeleya CSlky z
Kaposvaru). ..Morski b????kit" Walere,!{o
Petrowa I Geor
ia Genkowa {Teatr
B02ENA WINNICKA
cho'Na (Teatr Dramatu i Komedii Na
Tagance). Teatry renomowane s??awne,
a tak??e ma??o znane. o kt??rYch zaDeWI1e
niewiele s??yszeli naibardziei ruchliwi
z DOlskich krytyk??w Nawet ci C() sa
po imieniu z Bibi Andersson. Tyle go-
??cie. My ze swei strony Drzedstawiamy
obserwatorom I Lainteresowanvm nasz
teatr Spotkaniom towarzysza codzien-
ne pokazy video Ko
o DOkazuiemy?
Teatr Swinarskiego, Jarockiego, TOma-
szewski
o Szajny GrzegorzewskieJto.
Wi??nlewskie
o i Garozienice. No ; o-
czywi??cie Drzedstawienja teatr??w war-
szawskich.
Jak wypadnie ta konfrontacja? Za-
topi nas w kompleksach, czy umocni w
dziWY. A z tei perspektywy naS7 teatr
zaja??nieje blaskiem artystycznych do-
kona??, albo odsIoni pe??n?? kras?? swoich
niedostatk??w. Tak oczywi??cie nie jest
I by?? nie mo??e. Mo??na przymierza?? si??
do innych po to tylko, aby znalef?? po-
ciech?? w stwierdzeniu, :te sztuka teatru
nie wi??dnie u nas samotnie, ale w ca??-
kiem dobrym towarzystwie. Na co
bardziej pob??a??liwi krzykn?? zapewne,
??e teatr mamy niczym fiata 125p,
czyli na ??rednim europejskim poziomie.
No, troch?? wy??ej. CzasamL W obydwu
opiniach jest ??ut prawdy. co ??atwo
mo??na udowod'l1i??. By??oby to jednak
r6wnie k??amliwe, co po prostu niepo-
trzebne. Zostawmy zatem por??wnania
ZABAWA MORALITETEM
I PRUCIE KURTYNY
..
;;
l:
f;
_
??\l??tj
'
??
i\jfln
??;??;??jfi
???r
'??t i '.'i'. ,-.
'" .. ".Mi1
it????.t
??
??/f
'
??
'f1 "(
??..';
t
. . . :..... ." '. ....
....:.. "..
??
c.
",,"
." .
f
'"00:'
o,':
1
'..
'4}.r .,
.... " !:??;t .1
I'f .II..; A
.. i''Ji< 1':-' '??
";_'1fiiI'
' ....
.....
"'c .,
.
.
...
,
.
.??. 1 ;
,,'l't!atr" R
o1tdi
o I CCpOTos!??ego
Dramatyczny. Sofia). ..Faust" Goethe-
o (Thalia Theater l. Hambur
a), ..Ka-
lewala" Jormv Uotinena (Teatr Miej'ski
z Helsinek) ..Na dme" Gorkie
o_ ..Woj-
na nie ma oblicza kobiety" SwieUany
Aleksiejewicl i .. Wi??niowy sad" Cze-
N areszcie ..Czarodziejski flet" na
scenie warszawskiego Teatru
Wielkiego I Po 156 latach nie-
obecno??ci I Po raz ostatni bo-
wiem to arcydzie??o Mozartow-
skie wystawione by??o w War-
szawie w Teatrze Narodowym w 1830
w wersji Wojciecha Bogus??awskiego
pod dyrekcj?? Karola Kurpi??skiego.
Kt???? mo??e wyja??ni?? t?? absencj?? na
pierwszej polskiej scenie operowej?
Teraz wprowadzi?? ..Czarodziejski
flet" na scen?? Teatru Wielkiego Ro-
bert Satanowski, kt??ry zaprezentowa??
ju?? niejedno dzie??o czekaj??ce. od lat
na realizacj?? w Warszawie. ze Drzy-
romn?? cho??by "Woyzecka" Albana
WOJCIECH DZIEDUSZYCK'I
DVSze? Okaza?? sie to mo??e dopier" pO
sootkaniach. choc to te?? mocnn watnli-
we. Tylko naiwni s??dzi?? mog??, ??e war-
szawskie prezentacie dadza obraz eu-
ropejskie
o teatru ie??li nawet nie
idealny, to przynajmniej w miar?? praw-
fletu", zmiemaJ??ce si?? iSk w ltal ejdo- -
skopie sytuacje i nastroje tej czaro-
dziejskiej ba??ni muzycznej. Orkiestra
Teatru Wielkiego muzykuje z upodo-
- baniem, uroczy??cie brzmi??c w scenach
obrz??d??w sarastrowego zakonu, przej-
rzy??cie prowadz??c dialogi instrumen-
talne, precyzyjnie rysuj??c pasa??e i bie-
gniki w dramatycznych partiach par-
tytury.
Na szcz????cie Laco Adamik, insceni-
zuj??c, nte zrezygnowa?? z ukazania ca-
??ej ba??niowo??ci tej uroczej, filozoficz-
nej opowie??ci tak jak to uczyni?? ze
"Z??otym kogucikiem", w kt??rym
wbrew charakterowi muzyki przeni??s??
akcj?? opery z czas??w bajecznych w
I n??c??ce uog??lnienia i zajmijmy si??
raczej tym, co w ci??gu dw6ch tygodni
trwania warszawskich spo,tka?? mo??na
obejrze??.
Rozpocz???? Scottish Theatr Company.
Teatr m??ody, istnieje dopiero pi???? lat,
wystawia ch??tnie utwory autor??w
szkockich, klasyk??w I wsp????czesnych.
"Satyra na trzy stany", to XVI-wieczny
moralitet. Napisa?? go David Lyndsax,
poeta dramaturg, dyplomata, wycho-
wawca Jakuba V, posta?? niezwykle
barwna. Ten sam, kt??rego John Arden
uczyni?? jednym z bohater??w swej sztu-
ki "Ostatnie dobranoc Armstronga".
Przedstawienie ..Satyry na trzy sta-
ny" grane czterysta lat temu trwa??o
podobno dziewi???? godzin. W Warsza-
wie by??o znacznie klf??tsze, a to dzi??ki
opracowaniu tekstu przez Roberta
Kempa. Spektakl wyre??yserowa?? Tom
Fleming. Nie jest on ani rekonstrukcj??
dawnego teatru. ani czyst?? jego styli-
zacj??, cho?? oczywi??cie odwo??uje si?? do
??wczesnej konwencji. .Test zabaw?? w
moralitet, lub raczej zabaw?? morali-
tetem, okrutnie barwnl;l, ruchliw?? i
??ywio??ow??.
Dekoracja Nadine Baylis dzieli scen??
na dwie cz????ci. Jak w dawnym teatrze
jest wi??c mIejsce do gry I podwy??sze-
nie. Scena pokryta lekko pochylonym
podestem jest miejscem gry. Na pod-
wy??szeniu zasiada ch??r. To trzy stany
kr??lestwa - duchowie??stwo, bogacze
No c6 ??,- widocznieMamlk-nie wierzy w
si???? luzyki, gdy?? r??wnie?? na uwertuJ,'G
do drugiego aktu na??o??y?? nie maj??c?? nJc
wsp??lnego z muzyk?? scen?? przygotow
-
wama si?? do obrz??d??w przez sarastro-
wych kap??an??w. Patrzymy jak kilku-
dziesi??ciu bia??o odzianych m????czyzn
owija si?? w bardzo d??ugie pasy - niby
Cze??nik Fredrowski w pas s??ucki - i
zapominamy o muzyce Mozarta. kt??ra
ma nas wprowadza?? w klimat zbli??aj??-
cej si?? sceny mistycznych obrz??d??w w
??wi??tyni m??dro??ci.
Akcja ..Czarodziejskiego fletu" na
scenie Teatru Wielkiego rozwija si?? w
ba??niowym plenerze. po obu stronach
sceny grzbiety taje"TIniczych g??r, niebo
Czarodziejstwa Teatru Wielkiego
Berga Makbeta" Verdiego, ""Z??otego
kogucik
:' Rimskiego-Korsakowa... !5 a :
tanowski wystawia?? ju?? "C:za
odzl
Jskl
flet" - pstatnie, niew??tphwle
aJbo-
gatsze muzycznie, ale i chyba naJtrud:
niejsze stylistycznie dzie??
M0;??:arta
w 1967 w Poznaniu w rezyserll Kurta
Pschera i scenografii Andrzeja Majew-
skiego. Pami??tam ten spektakl pe??en
wdzi??ku, humoru, pi??knego ??pIewu,
stylowo realizowanej muzyki. Satanow-
ski prowadzi Mozarta ze specjaln
m
umi??owaniem i pietyzmem_ B??d?? mIa??
d??ugo w pami??ci "Cosi fan tutte
' z
w??oskimi sohstaml i ..Uprow:adzeme z
seraju'
pod jego dyrekcj?? w Oper.ze
Wroc??awskiej oraz premiery tych dZIe??
w 1983 i 1984 w warszawskim Teatrl!:e
Wielkim. Teraz przysz??a kolej na "Cza-
rodziejski flet". .
Jecha??em do Warszawy z nadziej??
zobaczenia wielkiego, ba??niowego wi-
dowiska, us??yszenia pi??knie wykonanej
Mozartowskiej muzyki. Satanowskl nie
zawi??d??! Poprowadzi?? "Czarodziejski
flet" z elegancj??, temperamentem. pod:
kre??laj??c liryk?? i humor tej cudowneJ
partytury... i romantyzm. bo przecie??
ca??a muzyka tej filozoficznej ba??ni
przesycona jest wznios???? e
spresj??,
Wdzi??kiem, rado??ci?? i czu??o??cl
, prze
pojona romantycznymi uczucIami I
wzburzeniami.
Mozart prekursorem romantyzmu w
muzyce? Don Juan, Donna Anna, Ta-
mino Pamina s?? najlepszymi tego
??Wiadkami podobnie jak i owa naj-
czulsza nuta w muzyce geniusza zSalz-
bur
a. bez kt??rej podkre15lenia jeg
tTluzvka by??aby martwa. Satanows
1
wYdobywa t?? romant
c
n?? nut??, me
roni??c nic z wytwornoscl stylu Mozar-
ta. podkre??la barwno???? kolorytu in-
strumentacji. kt??rym M07.art tak pro-
sto. a tak
enialnie scharakt
r
zo.wa??
uC2ucia bohater??w "czarodzieJskiego
pierwsze lata XX wieku... Jakby prze-
no??nia ba??niowa by??a dla nas mniej
zrozumia??a i mniej zjadliwa od do-
s??ownego ukazania g??upoty cara i bez-
sensu carskiego dworu.
Niestety jednak pomys??y Insceniza-
cyjne roztoczy?? Laco Adamik tak??l! na
s??ynn?? uwertur?? do ..Czarodziejskiego
fletu". Uwertura ta to arcydzie??o for-
my: rozwijaj??c si?? z kr??ciutkiego, ale
jak??e charakerystycznego motywu za-
chwyca melodyjno??ci??, subteln?? liryk??,
konsekwencj?? narastania dramatyczne-
go nastroju. Liryczna narracja, prze-
rwana uroczystymi akordami zwiastu-
j??cymi wej??cie do ??wi??tyni m??dro??ci,
zmienia si?? w pOdnios???? opowie???? mu-
zyczn?? o d????eniu de> prawdziwego
szcz????cia przez wtajemniczenie.
Satanowski ju?? od pierwszych tak-
t??w tego wspania??ego poematu muzy-
cznego wprowadzi?? nas w ??wiat cza-
rodziejskiej u??udy. Re??yser jednak, jak-
by nie dowierzaj??c atrakcyjno??ci mu-
zyki, wprowadzi?? od pocz??tku uwer-
tury scen.; wzlotu aerostatu. W usta-
wionym na proscenium ??wietlistym
obrysie sze??cianu - by?? mo??e symbolu
wtajemnic.lenia - grupka bia??o odzia-
nych postaci wypuszcza w powietrze ta-
jemnicz?? kul?? z penetruj??cymi widow-
ni?? oczyma reflektor??w, z symboliczny-
mi akcesoriami wolnomularskich prak-
tyk. Bez w??tpi er la jest to obrazek pe-
??en poezji. tkwir,cy w epoce, korespon-
duj??cy z filozoficznym za??o??eniem li-
bretta Schikanedera, kt??re p??cznieje od
wolnomular
k;ch symboli. Poza tym w
czasie, gdy Mozart pisa?? ..Czarodziejski
flet" rzeczYWi??cie uni??s?? si?? w powie-
trze 'na podwiede??skich b??oniach balon,
kt??rego lotem podobno zachwyca?? si??
komrozytor_ Tak. to ws
vstko prawda.
ale scenka ta nie ma mc wspolne
o z
muzyk?? uwerturv M07a.rta i be
w
tpiE'-
nia przeszkadza w odbIOrze teJ muzyki.
mieni si?? barwami wschodu i zachodu
.Io??ca, rozb??yska konstelacjami gwiazd
w scenach pojawienia si?? Kr??lowej No-
cy. Na lustrzanej tafli pod??ogi. jakby na
powierzchni kolosalnego jeziora, tkwI
znany nam ju?? z uwertury magiczny
obrys ??wietlistego sze??ci8I??u, w kt??rym
rozgrywaj?? si?? decyduj??ce momenty cza-
rodziejskiej akcji. W II akcie miejsce
magIcznego sze??cianu zajmuje ogromna
??wiec??ca rama, w kt??r?? jak lustro wpu-
SZCzana jest z g??ry ??wietlista ??ciana
??wi??tynI...
Po.tworny w????, atakuj??cy kr??lewicza
Tamma, wynurza si?? kolosalnymI zwo-
jami
e zwierciadlanej topieli, Tarnino
Pamm??, przechodz??c przez pr??by ognia
1. wody, zag????biaj?? si?? i mkn?? w spie-
monych oparach buchaj??cych z g????bi
sceny, Trzy Damy znikaj?? w??r??d b??y-
skawic i grom??w itd. itd Atrybuty cza-
rodziejskiej ba??ni v.:yczarowywane s??
raz po r
.z Drzez re??ysera. tw??rczyni??
scenografu Barbar?? K??dziersk?? i mis-
t
z??w t??:ch
iki teatralnej Teatru Wipl-
kl
go. NiekIedy tych cud??w I czarodziej-
skICh sztuczek jest ju?? za du??o. zw??a-
szcza gdy scenografka chce zademon-
strowac. widzom zmiany dekoracji przy
ot\
arteJ kurtynie. Z g??ry zje??d??aj??
m. m. wrota ??wi??tyni z odrzwiami w
g??
?? .podje??
??aj?? ??a??cuchy g??rskie. 'ob-
nazaJ??c swoJ?? tekturow?? dwuwymiaro-
wo????, z kulis wyje??d??aj?? estakady z
mar
urowY!fl1 baJustradami, aby za
chwI
??
odme???? si?? w g??r??, unosz??c kil-
kadzu;sl??t o.s??b ch??ru I ods??aniaj??c wy_
nurz
J??ce SI?? spod pod??ogI ??ciany pod_
zielnia ??wi??tyni. Troch?? za wiele tych
szale??stw technicznych. na sIw tek kt??-
ryC? raz po raz dyrygent. czekaj??c na
zmIan?? dekoracji. mlrsi 7atrzvmvwa?? tok
muzyki
Pod wzgl??dem wokalnvm p
emiera
-.('zarOdziei<;kipe"o fletu" sta??a na do-
brym poziomie. Mieli??my wprawdz
e
i mieszczanie. Ch??r nosi maski, nie
maj?? ich ci, kt6rzy bior?? udzia?? w
akcji.
Alegoryczna opowie???? Lyndsaya jest
prosta. Kr??l HiJmanitas oddaje siebIe
i kr??lestwo Pani Rozkoszy_ W ??lad za
ni?? pojawiaj?? si?? trzy wyst??pki: Po-
chlebstwo, Fa??sz i Oszustwo w kostiu-
mach b??azn6w. Z??o panuje, a Prawda
I Czysto???? zostaj?? zakute w dyby. Po-
jawia si?? jednak Napomnienie Boskie
w postaci ros??ego rycerza. Boskie Na-
pomnienie ma pomocnik??w, wcale po-
kafn?? ilo???? t??gich ??o??nierzy, nic wi??c
dziwnego, ??e przy ich pomocy szybko
robi porz??dek z panosz??cym si?? z??em.
Dopuszcza do g??osu lud, a zw??aszcza
bardzo wymownego Jana. kt??ry oskar-
??a mo:fJnych, szczeg??lnie duchowie??-
stwo. o wielkie wyst??pki, nadu??ycia
w??adzy oraz rozpus-????. Na rozkaz Na-
pomnienia Boskiego ??o??nierze uwalnia-
j?? Prawd?? i Czysto????. Ja??nie Pani
Rozkosz zostaje wygnana. szlachetny I
odwa??ny Jan odziany w kolorowy
p??aszcz, za?? wyst??pki zakute w dyby.
Nie wszystkie jednak. Pochlebstwu
udaje si?? zbiec. Mimo to sprawiedli-
wo???? I dobro zapanuj?? teraz w pa??-
stwie kr??la Humanitasa_
Przedstawienie Fleminga wyre??yse-
rowane jest z wpraw?? i inscenizacyjn??
werw??. A ??e moralitet nie m??g?? si??
obej???? bez ??piewu i muzyki, wi??c jest
tak??e roz??piewane. cho?? raczej bli??sze
operze ni?? ??piewogrze. Przyzna?? trzeba,
??e aktorzy ??piewaj?? ??wietnie. tak??e na
g??osy i bez akompaniamentu. Szkocki
zesp???? prezentuje wysoki poziom za-
wodowy. sprawno???? techniczn?? i war-
sztatow??, co na ca??ym ??wiecie jest
podstaw?? sztuki teatru. Aktorzy bawi??
si?? tekstem. sytuacjami, postaciami.
Precyzja i dynamika s??owa. swoboda
gestu I ruchu, lekko???? i bieg??o???? wy'-
konania - oto zalety tego kolorowego
przedstawienia, nagrodzonego przez
publiczno???? gromkdmi brawami. Owacja
na stoj??co trwa??a d??ugo
Claudio Remondi i Ricca.rdo Capo-
rossi pracuj?? ze sob?? ju?? pi??tna??cie lat.
S?? autorami i aktorami wielu przed-
stawie?? W Warszawie mieli pecha_
Awaria sztankietu op??fni??a znacznie
ich premierow?? prezentacj??. A sztan-
kiet o tyle by?? wa??ny. ??e wisi na nim
kurtyna utkana pieczoIowicie z grubej
liny. Sk??ada si?? ona z sze??cIU r??wnych
kawa??k??w I jest nie tyle dekoracj??. co
nieodzownym elementem prezentacji.
"Teatr" Remondiego i Caporossiego
odbywa si?? w ciszy Trzy zdania. jakie
aktorzy autorzy wypowiadaj??, nie maj??
wi??kszego znaczenia ani sensu. Pocz??-
tek jest obiecuj??cy. Dw??ch nijakich
pan??w w ciemnych garniturach i ka-
peluszach. Siedz?? ty??em do nas na
drewnianej ??aweczce, wsparcI o siebie.
Jeden trzyma skrzypce w odrapanym
'apetyt na pOdziwianie Zdzis??awy 'Do-
nat w Jej koronnej partII
r??lowej No-
cy (s??ysza??em j?? w Salzburgu, by??a rze-
czywi??cie fenomenalna!). Niestety. wiel-
ka ??piewaczka ju?? od kilku tygodni cho-
ruje i iako Kr??lowa Nocy wyst??pi??a
IzabeIla Nawe. Bardzo dobra! I g??oso-
wo, i postaciowo. Kr??lewska postawa I
kr??lewski ??piew. Mo??e zbyt liryczna w
f):
f"
. . .. _
I!I"
.
.."'..... .
:..
.
Jt:.
;.
'!
??.
"
"
< .
t
J j
i I : _ J
:.
"Satyra na trzy stany"
futerale. Za nimi. mniej wi??cej w po-
??owie czarnej sceny, wisi owa kurtYI a,
jakby udziergana .na g.igan.tycz.nych
drutach z bia??ych lm. Cl??gme SI??
o
d??ug?? chwil??, ta cisza ?? to trwa me.
Obrazek czysty. wymowny, naprawd??
??adny. Nie wynika jednak z niego
dalej nic. albo bardzo niewiele.
Teatr" sk??ada si?? z lufnych etiud,
kt??re pozbawion?? s?? 'Zupe??nie we-
wn??trznej dramaturgii i jakiegokol-
wiek napi??cia. Autorzy aktorzy mozol-
nie, po kawa??ku pruj?? ow?? kurtyn??, po
czym zmagaj?? si?? z malowniczymi. to
prawda, ale cictkimi zwojami lin.
Trudna to robota. I niewdzi??czna.
Mimo to ??yc71;wa publiczno???? nagro-
dzi??a pracow:tych W??och??w gorliwymi
oklaskami.
Warszawskie spotkania dopie;ro si??
zacz????y.
BO ZEN A WI"IINICKA
r??wnane brzmienie, ch??ry dobrze przy-
gotowane przez Bogdana Gol?? i dobrze
splewaj??ce. .
Laco Adamik znakomicie komponuJe
ceny zbiorowe, tworz??c raz po raz ??y-
we obrazy. plastyc7nie wpisane w ele-
menty dekoracji. dobitnie podkre??
a
sceny charakterystyczne. tw
z??c akcJ??
urozmaicon?? i malownicz??, cho?? nie za-
.
.
..
.
.
...
J
..
.
Izabella Nawe jako Kr??lowa Nocy ?? Paulos Raptis - Tamino
s??ynnej arii z II aktu, ale technicznie
bezb????dna, popisywa??a si?? koloratur?? na
karko??omnie wysokich tonach.
Tamina ??piewa?? Paulos Raptis, mi??k-
kim, ciep??ym g??osem o w??oskim brzmie-
niu. Swietny ??piewak. cho?? trudno by-
??o uwierzy?? aby Trzy Damy (i to praw
dziwie wielkie damy warszawskiego Te;.
atm Wielkiego: Urs
ula Trawi??ska-Mo-
roz, Anna Malewicz-Madej. Pola Lipi??-
ska) mog??y si?? zachwyca?? urod?? i po.
staw?? .zemdlonego kr??lewicza...
Partnerk?? Raptisa. wdzi??czn?? Pamin??.
by??a - ??piewaj??ca pi??knie zw??aszcza w
dramatycznych momentach tej czaruj??-
cej partii - Izabella K??osi??ska. W par-
tii Papagena, ??wietnej roli komicznej,
kt??r?? Mozart obdarzy?? pysznymi ariami.
a Schikanec1er - pisz??c J?? dla siebie
- wyposa??y?? w nieprzebrane mn??stwo
charakterystycznych sytuacji, wyst??pi??
utalentowany m??ody ??piewak, posiadaj??-
cy I pi??kny g??os f niezb??dn?? do tej roli
vis comiea. Ryszard Cie??la. mo??e nieco
zbyt ruchliwy, z
yt rozbiegany. ??lizga-
j??cy si?? w p??dzie po lustrzanej pod??o-
dze... By?? mo??e to re??yser narzuci?? mu
takie tempo. Id??c za rytmem akompa-
niuj??cej orkiestry... Podobnie zreszt??
zbyt ruchliwi wydali mi si?? Trze.i Ch??op-
CY. niena
annie ??piewai??cy nie??atwe ze-
spo??owe odzvwkl cz??onkowie harcerskie-
I{O ch6ru dzieci??cE'
o C'entralnel'to Ze::po-
??u ZHP. Nawet w niewif'lkich partiach
wyst??pili wybitni soli??ci TE'atru Wiel-
kiego. Ansamble mia??y ,"zlachetne i wy-
wsze zgodn?? z przebiegiem muzyki, kt6-
ra przecie?? tak wyra??nie u Mozarta wy-
znacza charakter scenicznego ruchuu. A
muzyki \V warszawskim ..Czarodziej-
kim flecie" s??ucha si?? z najwi??ksz?? sa-
tysfakcj??.
WOJCIECH DZIEDUSZYCKI
Ps Kilka sl??w o programie do ..Cza-
rodzi
jskiego fletu". Teatr Wielki przy-
zwyczaI?? nas do
wietnych program
w,
by??y to dzie??a niezapomnianego Zblgme-
wa Krawczykowskiego. Obecni redakto-
rzy Ewa Obniska , Wiktor A. Bregy,
kontynuui?? ch??ubn?? tradycj??.. Pr.ogra,?y
Teatru Wielkiego s?? bez w??tplema dZIe-
lami sztuki informacyjnei. za?? program
do ..Czarodziejskiego fletu". 'Z esejem
Bohdana Pocieja. artyku??em Hansa Ge-
orga Gadamera o ??r??d??ach p
wstanla
opery przvpomn-eniem tntdycJI Mozar-
towskiej na scenach .o
erowych
ars
a-
wy, kronika wystawle
..Cz
rodzlejskle-
o fletu", ilustracjamI z hlstoryczn.ych
spektakli, jest nie tylko kompendIUm
wiedzy o genialnym dziele Mo:z;arta. ale
tf'?? wskazuje dro
i, jakimi sz??a konce
-
cia warszaws1dei re
l;zacii i zNi??a w
-
Q76w d" nbpcnei realizacJi na scnme
Teatru W'elkie??'n.
WD
ZYCJE
Nr 4
(l810)
LITERACKIE
8tLo.6
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_006_0001.djvu
Z aproszenie otrzymali cz1o.n,kowie
dw??ch klub??w SD PRL: sprawo-
zdawc??w parlamelntarnych i 0-
chro:1y ??rodowiska. W dniach
6-7 listopad;! (pOitem si?? oka-
za??o. ??e termin przesuni??to na
lG-ll, o czym nie wszys.tkich powia-
domiono) odby??o si?? w Wa??br
ychu
wsp??lne posiet??powa?? wodami podziem-
nymi. i to si?? aJktualnie robi. W ostat-
nich 15 latach pob??r w??d pod-ziem-
nych wzr??s?? do 2 mld m sze???? rocz-
nie (z 1.3 mld w roku 1970), ale do-
datkowy paradoks polega na tym, ??e
szereg dziedzin gospodarki na'I'odowej,
ze wzgl??du na charakter technologii.
te
nie ma szans istnienia, gdy miast
wody otrzymuje ??ciek. 1 tak zaczyna
s'i?? d??awienie w??asnym ogooem.
Wed??ug zbilansowanych potrze.b -
Il8k powiedzia??a cos??anlka prof. Bo??ena
Hager-Ma??ecka. orzewodnicz??ca Sej-
mowej Komisji Ochrollw Srod{);w:
ika,
ooZJbieino???? mi??dzy potrzebami a mo-
,:.
I .' .
,'1
'li
??
ZUT I...
-
rzadk?? w naszych warunkach tr??jsto-
pniow?? komplementarno??ci??. pozwaJa-
j??c?? na mechaniczne. chemiczne i bio-
logiczne oczyszczanie _ wod,y; nast??pnie
pos??owie obejrzeli sw.ry. wybudowa-
ny jeszcze w roku 1918 ,zbiornik i za-
por?? w Lubachowie gdzie pomieszczo-
no r??wnie?? w latach siedemdziesi??tych
wk??ad uzdatniania wody. Kolejnym
etapem wizytacji by?? zupelnie nowy.
jeszcze nie do ko??ca wype??niony wo-
d?? zbiornilk w Mietkowie. utworzony
na terenie dawnych wyrobisk po??wi-
rowych, o' powierzchni 9,2 km kw_ i
pojemno??ci ca??ko wite i 6:3 mln m sze????.
wody. kt??rego g????wnym celem jest za-
silanie Odry w okresie 5t,m??w ni??o-
wych, tak by mo??liwa by??a ??egluga.
I to wszystko mia??o miejsce na rzece
Bystrzyca. p??yn??cej przez teren dw??ch
wojew??d'Ltw. przez rejony zar??wno
przemys??{)we. ja'k i rolnicze kt??ra w
90 procentach prowadzi w<>t to w'd.9.lnie niereaJ.,ne.
A co b??!:i:zie realne? Przyjrzyjmy si??
najpierw, zamiast odpowiedzi. proble-
mowi czysto??ci w??d w skali og??lne;.
Na frontowej ??cianie sali, w kt??rej o-
bradowali pos??owie wywieszoiI1o ma-
p?? kra.ju. na kt??rej r????nymi kolprami
pozaznaczalIlo klasy w??d prowadzonych
przez na5ze rzeki. Zielony by?? prawi??
niedo.strZJega
ny. Wed??ug aktualnej kla-
sy
ikacj.j w dorzeczu Odry klas?? I po-
.'.
Nietrudno o powIaty
I
N ie pojechalem na pocz??tku pa??-
dziernika do Rzeszowa i Julina
na literackq w??dr??wk??. Pod ko-
niec pa??dziernilca zas nie moglem spo-
tka?? si?? z przyjacielem Adamem. Klu-
sk??, poslem i dyrelctorcm biblioteki w
Strzy??owie, a byl tu w Poznaniu na
kongresie towarzystw regionalnych.
Swoja drogn II da ITI wybiera sie do nie
znanej mu Wielkopolski chyba od uro-
dzenia, pTagn??lby zobaczy?? ow?? krain??
..albo w Tozkwicie 1/Jiosennym. albo w
pieknie jesiennych barw". Jesieil si??
ko??cz1/, do wiosny caly kwartal zimowy.
Otrzyma??em od przyjaciela list, w kt??-
r14m narzeka. 7e nip moan nad WisIo-
kiem przeskoczy?? bariery papierowej,
by wf/dal b;in??k?? dolcumentaln?? na oko-
lic:mo???? ;iubilellszu miejskiego gimna-
zjum, k6tremu 1!ailano imip, Adama wie-
szcza. Nie jcst to OT1jginalne, ale niech
i tak b??dzie.
Jest pod Trzemeszncm wie
Trzem-
??al, gdzie urodzi' si?? slawny powstaniec
wicl1wpolski Mieczl/slcw Paluch, ale i
tam bior?? .
obie za pa'Tona wielkiego
poet??. bo to latwo. tanio i 1nygodnie. 1
mo??e wydaje si?? komu??, ??e ran??a nie-
tV{; E
Str. 6
LITERACK(E
l'!r 48 (1810)
botyczna. Nie pochwalam aspiracji a??
tak narodowych, gdy ..bli??sza koszula
cialu".
Przesyla3?? mi ziomkowie pozdrowienia
i co raz gar
?? wiadomo??ci z ojcowizny.
A czlowiekowi nie starcza kondycji na
powr??t do raju dzieci??stwa i mlodo
ci.
Przeczy talem w zapowiedziach wydaw-
1??iczych. ??e w czwartym kwartale 1987
roku ma ukaza?? si?? moja ma??a powie????
"Szulcanie ocalenia..., w rzeszowskie;
KAW. z tak zwanq ciekawq grafik??. Pi-
suje do mnie poeta TerZ11 Fqfara. redak-
tor te
pozycji. ia odpowiadam na listy
z sentymentaln?? nutk?? i m??sk?? cferpli-
wo.kiq. bo wiem. ??e ksi????k?? zrobi?? z
czulo
ci?? i wla??ciw?? autorowi nale??no-
??ciq. W ..Profilach" do
?? dawno nie u-
jawnialem wlasnego nowego tekstu. Nie
wiem, 1ak w'llaladajq teraz qroby Matki
i Ojca. S?? na miejscu moi szlachetni
bracia, lekarz i adwokat. Ufam ich mi-
lo
ci do '??ucia rodzinnego.
Mo??na te?? pisa?? (J odkryciach. Ot????
w Pary??u ??yje pisarz rodem ze Strzy??o-
wa, niejaki J. Weiberg, a w Stanach
Zjednoczonych niejaki G. Bekker. wsp??l-
tw??rca pojazdu kosmiczno-ksi????ycowego.
No wiec na tamt?? planet?? po protekcji
pojedziemy. Za
pned1l10jenn'jJ pose??, lu-
dowi o " ";a;',,,IJC'J ill';' Tac1C'lI!;- S::-etcl.a
zdolal ;eszcze napisa?? drun?? ksi????k?? o
. 'si, tllm T3zem dzieje Ko??uchowa. A z
I
??1iwo??ciam
naj??epiej obrazuj?? dowie
Jk2Jby. Na Ochron?? ??rodowis'ka trze'ba
10 bilion??w z1, a plan 5-letni. charak-
teryzuj??cy si?? i tak wzrostem nak??a-
d??w o 14 proc.. prv.'widuje na ten cel
800 miliard??w. Wielko???? t?? Henryk
BajkowS'ki lo Komisji Planowania i tak
skorygowa?? do 760 mld. ?? kt??rych 430
ma i???? na gospodark?? wodn??.
Co mo??na zrobi?? za te pieni??dze. a
co trze-ba? Na 812 naszych miast 403
nie posiada w og??le ??adnych oczysz":
czalni. Wymagaj?? <,ne wraz z prre-
mys??em budowy 1800 oczysz'c,za1ni. ??o
mocy prze.robowych nie da si?? ro.zmno-.
??y??.
Zacytujmy na pocz??tek kilka posel-
skich wypowiedzi. M??
i pose?? Henryk
Ju??ykiewicz z Wroc??awia: ..Budujemy
59 oczyszczalni. Ale czy w??a??nie te s??
najwa??niejsze? Nie wiemy. Ka??de mia-
sto wojew??dzkie chcia??oby, ka??de pro-
wadzi w??asn?? polityk??, a rzeki dalej
p??yn??, jak chc??. Musimy ustali?? prio-
rytety, i odpowiedzie?? tak??e sobie na
pytanie: "Co przede wszystkim chro-
ni????? Ryby. kaczki czy ludzi? Moim
zdaniem g????wny akcent po??o??y?? trzeba
na ochron?? w??d pitnych"_ Teraz poP
s??anka El??bieta Rutkowska z Opola:
..Czy potrafimy koordynowa?? dzia??a-
nia w tym zakresie? Nie chowajmy
g??owy w piasek. Obejrzeli??my wczoraj
zbiornik w Mietkowie, na kt??ry po-
sz??y ci????kie miliardy I co? Okazuje si??,
??e b??dzie to brudny staw, bo przed
uruchomieniem zbiornika nie wybudo-
wano wcze??niej odpowiednich oczysz-
czalni w Swidnicy i Dzier??oniowie, co
oznacza i?? za-par?? lat ten zbiornik sta-
nie si?? pot????nym osadnikiem ??ciek??w.
1
I
Kto decydowa?? o takiej kolejno??ci
przedsi??wzi????? Czyja to by??a decyzja?"
Ten temat zreszt?? zbulwersowa?? dzien-
nikarzy i Krystyna Brombergowa z
..Aury" w og??le zrezygnowa??a na jego
rzecz z innych temat??w wizytacji. Ale
oddajmy nadal g??os pos??om. Oto prze-
wodnicz??ca Wojew??dzkiego Zespo??u
Poselskiego z Wroc??awia Krystyna Jan-
dy-Jendro??ka wywo??a??a kolejny taki
temat zamierzonej przez przemys?? re-
nowacji Huty bodaj metali nie??elaz-
nych pod Wroc??awiem, w Sieknicy,
gdzie w??a??nie uruchomiono uj??cie wo-
...
!i""-..,!,
..;
..'1'
....
<
:
'.',.:." ,
'
..,,
-
"
_
;::
i
;i<
.u....-:'__....:_,
.... ...._
::_> .... .
?!,
.,
,
1;.;
." :':', :
.
.,.....,'??.{...,.
Opolskieg{) odcinka
tego trzeba doliczy?? 7 tys. koniecz-
nych ocz.yszczaJni dla wsi i ma??ych
mias1:, co omacza potrzeb?? budowaiI1ia
400 obiekt??w rocznie. podc'zas gdy w
budCJlW'ie jes.t aktualnie 59. reaJi.zowa-
n.ych za ????czn?? sum?? 160 mld z??.
I tak wygl??da prolblem w uj??ciu
globailn'ym.
C???? wi??c mog?? pos??owie? Jaki selllS
ma poselska wizytacja (takie pytanie
pad??o zreszt?? podczas konferencji IIKa-
s-owej z ust przedstawiciela ..Sztand::ru
M??odych")? Pieni??dzy przecief, ani
Katowic zaglqda w rodzinne strony Je-
TZY Pitera, syn Wladyslawa i ci??gle co"
kombinuje z prof. J??zefem Nowakow-
skim w chacie nad nekq, by zadziwi??
kraj tamtejszymi kolOTami.
B??d??c nie tak. dawno w Polczynie
Zdroju dowiedzia??em si?? o ??mierci Wla-
dyslawa Kozdry. dawnego l sekretarza
w Lublinie, potem w Koszalinie. Po-
chowano go na cmentarzu wsi, gdzie si??
- urodzi??. Kiedy
spotykali??my si?? ..na
chwil??". by?? z kTWi i ko
ci strzy??owskim
m??drcem. Sta?? na moim biurku popie-
laty Chrystusik Frasobliwy. w chlop-
skiej sukmanie, Tze??bil Go Staszek Sli-
wa jalcby na intencj?? trwa??ej pamI??ci o
moim miejscu urodzenia. Twarz i??cie
ogarni??ta trosk?? i udr??kami ??ywota
ka??dego z nas. Wyobra??enie i skojarze-
nie ca??kiem bliskie i moim przodkom.
Obok okna wis?? obraz ..Ulica Sanocka",
czyli moja. dzielo p. Ewy Grzybowskiej
z WaTsza1 n y. co to l,azienk?? f inne frag-
menty stalicy .,sportretowa??a". l 1est na
tym moim 1u?? obrazie G??ra tarnowska.
nieco dalej Niebylecka ?? tu?? za ni?? gr??b
Juliana Przybosia. cho?? niewidoczny
przecfe??.
Pozostaj?? wierny malym miastecz-
kom, dziwnie zdrowy majq klimat, spo-
k??j i powag??. l jednym tchem mog??
wymieni?? te najbaTdziej mi bliskie, bo
zasiedzia??e w mojej biografii - Strzy-
Mw, Zakliczyn, Klccko, Miloslaw, Ja-
WOT. Cieplice-Zdr??j. Poniekt??rzy kole-
dzy zazdroszczq mi tych skarb??w. No,
ale na taki ??ailcuch pTzyja??ni trzeba za-
slu??y??.
GERARD GORNICKI
:::::;:::,/':, ;':.:. :..(:. . ,"."
"'-4f.'
.,- -:.. .,"
-.
.
"'::
'"
. :
.
.,;
\:;:;.....-..
::..
...:.. .
:':'.
.'"
':\\.;
"'::;:
;}
'1\\..
:.x.:':
'44>
.:;,:::::.':
..........
."." --.'
:.:... :....... .
Odry chronily dwie zap-ory
dy pitnej podziemnej dla miasta, kt??-
rej ska??enie, w wypadku uruchomie-
nia Huty wydaje si?? nieuniknione. "Ju??
tylko l proc. naszych rzek - m??wi??
pose?? z Wa??brzycha, lekarz, dyrektor
specjalistycznego ZOZ-u opieki nad
Matk?? i Dzieckiem Janusz Szymborski
- posiada I klas??: czysto??ci. I to niko-
go nie porusza. Gin?? lasy, nikn?? ryby
- nikt si?? nie' pr??ejmuje, Pijemy co-
raz gorsz?? wod??. ale niby nic sir nie
dzieje. Tylko ??e skutki tych czerwo-
nych nitek na mapie wyjd??, tylko czy
kto?? dostrze??e, ??e tu w??a??nie jest rodo-
w??d okre??lonych schorze??'! Dlatego
prosz?? mi wybaczy??, ale podnosz??c la-
rum, nie mog?? by?? ??to??samiany z
przeciwnikiem politycznym, a tak si??
poniek??d dzieje, gdy Rem stwierdza,
??e nie ma u nas katastrofy ekologicz-
nej. Niestety, jest".
I raz jeszcze przywo??ajmy pani?? pro-
fesor Hager-Ma??eck??: "Istnieje pew-
na dziwna rozbie??no???? mi??dzy nurtem
urz??dowym a spo??ecznym, gdy idzie o
ochron?? ??rodowiska. Z urz??du ochron??
??rodowiska zajmuj?? si?? fachowcy. ale
jest ich ma??o, w og??le ich nie kszta??-
cimy, struktury s?? dziurawe, a tym-
czasem ??ywio?? spo??ecznych zmaga??
ro??nie w si???? i nie znajduje uj??cia Ist-
nieje ostra dysproporcja mi??dzy spo-
??eczn?? aktywno??ci??. a jej efektami_
Organizujemy jakie?? badania, odbywa-
my sympozjum, przyje??d??a prasa, tele-
wizja - i na tym si?? ko??czy Kto??
musi ten ruch na dole uzna?? za sw??j,
i moim zdaniem powinny to by?? rady
narodowe szczebla podstawowego, bo
maj?? ku temu kompetencje prawne".
O czym jeszcze m??wili pos??owie? O
potrzebie wspierania sp????ek wodnych,
o nie wykorzy.S'tywanych z??o??ach kaoli-
nu w Wa??brzyskiem, potrzebnego m. in.
w oczyszczalniach, o koniecznej ochro-
nie z?????? naturalnych, o nadzwyczaj-
nych ??rodkach zabezpieczania uzdro-
wisk przed degradacj?? - by??o tych
temat??w wiele i niew??tpliwie ca??y ten
obszar zagadnie??, kt??ry nosi nazw??
ochrony ??rodowiska, r??wnie?? nie jest
wolny od r????nego rodzaju paradoks??w,
nonsens??w, nieprawid??owo??ci, kt??rym
dzia??alno???? poselska mo??e po??o??y?? ta-
m??.
Gwoli sprawiedliwo??ci, musz?? jeszcze
przywo??a?? g??os podsekretarza stanu w
ministerstwie Ochrony Srodowiska i
Zasob??w Naturalnych Waldemara
Michny, kt??ry przytoczy?? szereg przy-
kbd??w rozumnych dzia??a?? na rzecz
ochrony w??d i powietrza, oraz zasyg-
nalizowa?? niekt??re przedsi??wzi??cia rz??-
du w tym zakresie. Pewne priorytety
ju?? s??: w okr??gu katowickim wyzna-
czono 538 zada?? maj??cych na celu po-
praw?? sytuacji ekologicznej, podobnie
do obszar??w wymagaj??cych szczeg??l-
nie pilnie pomocy zaliczono Krakow-
skie, obszar Sudet??w, Legnicy I nie-
kt??re rejony nadmorskie. Zam??wienia-
mi rz??dowymi obj??to nowe technolo-
gie oczyszczania powietrza z dwutlen-
ku siarki. Od stycznia czterokrotnemu
podwy??szeniu ulegaj?? kary za zanie-
czyszczanie w??d i powietrza. Przygo-
towuje si?? nowelizacja kilku ustaw,
w tym o ochronie przyrody, prawo
wodne, prawo geologiczne i o ochronie
??rodowiska. Warte upowszechnienia s??
przyk??ady przekraczania partykular-
nych granic administracyjnych, wyra-
??aj??ce si?? np. porozumieniem czterech
wojew??dztw (lubelskiego, Bia??ej PoB-
laskiej, che??mskiego i zamojskiego) w
sprawie ochrony w??d Wieprza, czy te??
koncepcja Sudeckiego Systemu Wodo-
ci??gowego (ska??ona jednak, jak twier-
dz?? fachowcy, my??leniem wy????cznie o
poborze wody, a unikaj??ca tematu jej
odprowadzania).
Jak pisze korespondent PAP w Pra-
dze Leszek Mazan ..w czwartek (14 XI)
w godzinach popo??udniowych, po trzech
dobach niezwykle trudnych poszuki-
wa??, uda??o si?? zlokalizowa?? ??r??d??o wy-
cieku du??ych ilo??ci zasiarczonego ma-
zutu do rzeki Lucziny pod Ostraw??.
Mazut ten p??yn???? nast??pnie do Ostra-
wy i Odry, na terytorium polskie. Jak
ustalono sprawc?? zanieczyszczenia w??d
by??a cementownia Ostrawa-Ku??czyce"
(..Rzeczpospolita" 15/16 XI).
I dzie?? p??fniej na tych samych ??a-
mach: .....przyst??piono do bardziej
szczeg????owego ??ledztwa. Wykaza??o ono,
i?? cementownia stosunkowo niedawno
przesz??a z u??ywania gazu ziemnego na
olej. Z powodu niedbalstwa i braku
kontroli zlekcewa??ono z??y stan urz??-
dze?? technicznych t??ocz??cych mazut (u.)
Jak poinformowano na konferencji
prasowej w Ostra wie - Inspektorat
Gospodarki Wodnej wyst??pi?? z wnios-
kiem o ukaranie cementowni najwy??-
sz?? przewidywan?? przez prawo grzyw-
n?? - 500 tys. koron".
Jeszcze raz "Rzeczpospolita": "Z
meldunku popo??udniowego 13 bm. wy-
nika??o, ??e w Krzy??anowicach - kilka-
na??cie kilometr??w poni??ej granicy pa??-
stwowej ca??a rzeka pokryta by??a cien-
k?? warstw?? zanieczyszcze??. W Raci-
borzu-Miedon.ii p??yn????a jednolita war-
stwa g????wnie ??rodkiem rzeki. W czwar-
tek mazut zaobserwowano powy??ej K??-
dzierzyna-Ko??la. Dla zatrzymania za-
nieczyszcze?? ustanowiona zosta??a w
Brze??cach specjalna przegroda p??ywa-
j??ca. Ochroni??a ona uj??cie wody dla
Zak??ad??w Azotowych .,K??dzierzyn??.
Kolejne przegrody ustawione zosta??y
przez wojsko, stra?? po??arn?? i si??y cy-
wilne wCisku, Ko??lu i Januszkowi-
cach. Na miejscu akcji przebywa?? mi-
nister ochrony ??rodowiska i zasob??w
naturalnych Stefan Jarz??bski wraz z
g????wnym inspektorem ochrony ??rodo-
wiska Krzysztofem Zar??b??. Przegrody
spe??ni
j?? swoj?? rol??. Zatrzymuj?? ma-
zut, kt??ry jest wydobywany z rzeki.
Zanieczyszczenia p??yn??ce Odr?? nie sta-
nowi??y zagro??enia dla iudno??ci, bo-
wiem na terenach wojew??dztwa kato-
wickiego i opolskiego woda z tej rzeki
nie jest wykorzystywana dla cel??w za-
opatrzenia ludno??ci". I
I wreszcie ostatni komunikat PAP z
16 bm.: ..Sytuacja na g??rnej Odrze po-
prawi??a si??. Nie obserwuje si?? ju?? na-
p??ywu mazutu z terytorium Czecho-
s??owacji. Utrzymuj?? si?? jedynie ??lado-
we zanieczyszczenia na powierzchni
wody. (...) Prowadzona jest w dalszym
ci??gu akcja oczyszczania brzeg??w Odry,
na kt??rych osadzi?? si?? mazut. Szacuje
si??, i?? trzeba go zebra?? na odcinku 35
kip. Przewiduje si??, ??e potrwa to oko??o
tygodnia".
I tak poselska wizytacja znalaz??a si??
w cieniu kolejnej katastrofy ekolo-
gicznej, kt??ra nie wybiera sobie ani
czasu ani miejsca, a pojawia si?? tam,
gdzie cz??owiek czego?? nie dopatrzy??,
gdzie partykularny interes przewa??y??
nad og??lnospo??ecznym, gdzie wci???? wy-
daje si?? komu??, i?? jako?? to. b??dzie. I
nad Renem, i w Bhopalu, i nad Ba??ty-
kiem - lista tragedii mniejszych czy
wi??kszych wci???? ro??nie, a??...?
Wicemarsza??ek Sejmu Jerzy Ozdow-
ski zabieraj??c g??os na wsp??lnym posie-
dzeniu wojew??dzkIch zespo????w posel-
skich nie bez racji za g????wn?? przyczy-
n?? ska??e?? ??rodowiska uzna?? w??ski e-
konomizm, uproszczony rachunek eko-
nomiczny, kt??ry wci???? dobra przyrody
uznaje za niewyczerpane ??r??d??o zysku.
I dlatego nacisk po??o??y?? na zast??pie-
nie rachunku ekonomicznego, sozoeko-
nomicznym. Jest w tym g????boka racja,
jak??e ci????ko toruj??ca sobie drog?? tak-
??e w naszych, przemys??owych kr??gach.
I ??eby nie by?? go??os??ownym dam przy-
k??ad z zupe??nie innej dziedziny_ Mam
tu na my??li os??awion?? turbink?? Kowal-
skiego.. Ile?? to uwagi po??wi??cili??my e-
went\lalnym oszcz??dno??ciom benzyny,
mog??cym wynikn???? z jej 'zastosowania;
ile te?? dokonano pr??b; jak mocno t??
kwesti?? uwypuklil1??my. Ale zupe??nie
uwadze umkn????a ta jej bodaj najcen-
niejsza cecha. kt??r?? jest ograniczenie
co?? o 80 proc. wydzielania spalin.
Dlatego do tego rachunku sozoeko-
nomicznego dOliczy?? te?? trzeba z a-
w o d n o???? cz??owieka. jego chciwo????,
po????danie, nieudolno????. s??abo????, kt??ra
tak??e prowadzi?? mo??e do katastrof y_
Wi??kszej, gdy idzie o energetyk?? ato-
mow??, mniejszej, gdy w gr?? wchodzi
ska??enie wody. Ale te zasoby te?? si??
kurcz??, a bez wody, jak bez tlenu. nie
ma ??ycia. Chyba ??e dostosujemy si??
do ??ciek??w.
I
I
STEFAN CIEP??Y
\
....
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_007_0001.djvu
101 Wr??cili??my do Pary??a, teby
ustali?? nasze plany. Spodzie-
wa??em si??, ??e zobacz?? w
.tanie wojny - Pary!, kt??ry tak do-
brze pami??tam z; roku 1914 - lecz
tym razem miasto przeliIstawia??o zu-
pe??nie inny obraz. Ni'kit z; niego nie
ucieka?? - przeciwnie, ludzie wracali
do miasta po wakacjach. Jedyn?? rze-
cz??, jaka' przypomina??a mi' ostatni??
wojn?? by??o zaciemnienie, lecz z t??
r????nic??, ??e nocne tycie by??o tak samo
o??ywione jak zawsze. Codziennie rano
l 'PO po??udniu wydawano komunikaty
wojenne, m??wi??ce o wymianie strza-
??6w poprzez Lini?? Maginota, nie po-
ci??gaj??cych ofiar w ludziach, lecz tra-
fiaj??cych rzekomo skutecznie w wat-
ne cele. W pierwszych dniach wojny
ludzie iywo interesowali si?? tymi ko-
munikatami. W kawiarniach gor??co
dyskutowano I omawiano sukcesy co-
dziennej strzelaniny. Jednak??e czyta-
nie stale tych samych komunikat??w,
przy braku jakich?? post??p6w z jednej
i drugiej strony, przynios??o rosn??ce zo-
boj??tnienie. Jaka?? gazeta nazwa??a. t??
wojn?? ..une drole de guerre", co sta-
??o si?? sloganem, przyj??tym w ca??ym
kraju, a wkr??tce potem wS2:??dzie in-
dziej.
Stanowisko moich francuskich przy-
jaci???? i zapewne reszty kraju by??o ta-
kie. ??e musiano poswi??ci?? ..la pouvre
Pologne" i wypowiadaj??c wojn?? Hi-
tlerowi trzyma?? go w szachu: "Noul
ne pouvons pas risquer une guerre
mondiale pour sauver Dantzig".
Strumie?? wychod??c??w, kt??rym uda-
??o si?? uciec przez Rumuni??. zacz???? na-
p??ywa?? do Pary??a. Miihlstein i ja by-
li??my szcz????liwi, ??e mogli??my niekt??-
rym z nich pom??c: Polska ambasada,
przedtem tak przyjazna, nagle okaza-
??a wrogo???? wobec 2yd??w. Skomento-
wa??em sar)!::astycznie t?? now?? faz??:
"Kiedy tytko jaki?? kraj dOiLnaje nie-
powodzenia politycznego. 2Yd staje si??
zaraz ikooem ofiarnym".
Moje pierwsze koncerty w Ameryce
mia??y si?? odby?? w po??owie listopada.
Wskutek wojny koncert??w w Europie
by??o niewiele. Z pocz??tkiem paidzier-
nika zaoferowano mi tylko dwa kon-
certy w Amsterdamie. Ch??tnie si?? na
nie zgodzi??em, maj??c zamiar poplyn????
do Ameryki z Holandii. Za rezerwo-
. walem nawet miejsca dla ca??ej rodziny
na pi??knym holenderskim parowcu.
Nieuw Amsterdam, b??d??c pewnym, ??e
??odzie podwodne go nie zaatakuj??.
Gdy nadszed?? czas odjazdu, N ela
sta??a si?? nagle ogromnie nerwowa.
Je??li nawet ????di podwodna nie za-
topi statku, Niemcy mog?? wej???? na
pok??ad i aresztowa?? nas jako obywa-
teli polskich. Stany Zjednoczone wy-
s??a??y statck ratowniczy po swoich o-
bywateli we Francji. Jestem pewna,
??e amba1>ador Bullitt zrobi wszystko,
??eby nam pom??c.
Z pocz??tku by??em temu bardzo
przeciwny. Ucieczka nie le??a??a w mo-
jej naturze. Znacznie bardziej wola??-
bym da?? koncerty w Amsterdamie i
odp??y
?? w normalny spos??b regular-
nym rejsem. Oczywi??cie, mia??em by??
w Ameryce o kilka tygodni p6iniej,
ale moim obowi??zkiem wobec rodziny
by??o zabra?? j?? z kraju w stanie woj-
ny. ??yj??cego w zaciemnieniu. Ale Nela
upiera??a si??, ??eby wyjecha?? natych-
miast: ameryka??ski parowiec Washing-
ton by?? ju?? w Bordeaux; musia??em
ulec.
Poszli??my do ambasady ameryka??-
skiej, gdzie nasz przyjaciel, ambasador
Bullitt przyj???? nas bardzo serdecznie,
a gdy Nela obszernie wyja??ni??a mu
nasz?? spraw??, zgodzi?? si?? da?? nam po-
trzebne wizy na naszych - ??a??osnych
teraz - polskich paszportach i wyda??
polecenia, ??eby zorganizowano nam
podr???? w mo??liwie najlepszy spos??b.
Powiedziano nam, ??eby??my zabrali
z so'b?? niewiele rze";.y; by??o t
do????
przykre polecenie; mIa??em zamiar za-
??adowa?? na Nieuw Amsterdam nasze
wielkie kufry szafy z wszystkim. cze-
go nie chcia??
m zostawi??. Spakowali??-
my kilka walizek tylko z tym, co by-
??o nam koniecznie potrzebne, lecz ser-
ce mi si?? troch?? kraja??o, ??e musz?? zo-
stawi?? swoje ukochane ksi????ki; swoje
Cenne nuty i mojego pi??knego Picas-
sa.
Wieczorem przed wyjazde!TI .Germa-
ine przysz??a si?? po??egna?? 1, Jak PO::
przednio da??a nam do dYSPOZYCJI
sw??j wi
lki samoch??d, ??eby n
od-
wi??z?? na dworzec; troszczyla Si?? na-
wet o nas podczas naszej nieobecno-
??ci.
Wyjechali??my do Bordea
x
. de-
szczowy dzie??, razem z dZie??mi 1 ,z
Mademoiselle Yvopne. Zofia Kochan-
ska, kt??ra mia??a jecha?? z nami, do????-
czy??a do nas w poci??gu. Bordeaux,
kt??re podziwia??em za jego pi??kn?? O-
per?? i wspania??e restauracje, wygl??d
-
??o jak ob??z uchod??c??w. S??ysza??o.
I??
tylko okrzyki rado??ci albo zdumlenI
.
- A sk??d ty si?? tu wzi????e??? Nie
wiedzia??em, ??e jeste?? Amerykaninem!
Us??yszeli??my tak??e okrzyki: "Artu-
ro, Nela!" Mrs Estrella Boi$sevain od-
prowadzi??a na statek sw?? matk??. Za-
przyja??nili??my si?? w Pary??u pewnego
wieczora, po w??dr??wce po jakich?? ka-
baretach z ni?? i z Germaine Taillefe-
rre. Oko??o czwartej nad ranem na
pr????no usi??owali??my sobie przypo-
mnie?? ari?? z Ksi??cia Igora. Kiedy wr??-
ci??em do domu na Montmartre, nie
mog??em usn????, musia??
m sobie I?rzy-
pomnie?? t?? ari??. W koncu o ??smeJ ra-
no zawo??a??em: "Mam." By??em tak
w??ciek??y z powodu nie przespanej 11. 0 -
cy ??e ubra??em si?? poszed??em do kWIa-
c
rni, napisa??em' na wizyt??wce. kilk
plerws7.:ych takt??w tej przeku:teJ aru
l podpisa??em to nieelegancko: .,Masz
tu t?? ari??, do diab??a!" Potem zostali??-
my przyjaci????mi.
Inn??, nieoczekiwan?? osob??
_Bor-
deaux by??a moja star
przYJaci????ka
Jeanne Blanchard w k.??reJ domu Ra-
vel, Thibaud i j
jadali??P'y obiady I
kolacje, i muzykowali??my. .
Dzi??ki temu WSZyst1den:'! .odJa
d by??
dos?? malowniczy. OczywIScle mkt z
nas nie bra?? tej "drole de guerre" po-
ARTUR RUBINSTEIN
Pn;e??oriy?? JULIUSZ KYDRY??SKI
DRUGA WOJNA SWIATOW A,
UCIECZKA DO HOLLYWOOD
I MOJE OBYWATELSTWO AMERYKA
SKIE
wa??nie, cho?? statek by?? nieludz.ko za-
t??oczony, ilo???? pasa??er??w trzykrotnie
przekracza??a jego normaln?? pojem-
no????. Niekt??rzy obawiali si?? jego prze-
ci????enia:
- Zatoniemy na pe??nym morzu -
m??wili.
Biednej Neli przydzielono bardzo
wielk?? kabin??, kt??r?? musia??a dzieli?? z
Iv
mne i .dzie??mi, z Zofi?? Kocha??sk??
i Jeszcze Jedn?? kobiet?? z dzieckiem.
Co do mnie, traktowano mnie po
kr??lewsku, otrzyma??em luksusowy ??-
partament z dwiema kabinami i ??a-
z.i,e:??;k?? pomi??dzy nimi. 'W swojej ka-
brnie by??em sam, lecz drug?? zajmo-
ali trzej ksi????a katoliccy. Okaza??o
Si?? to zabawn?? kombinacj??: czy to dla-
tego, ??e by??em 2ydem, czy dlatego ??e
nie chcieli si?? skala?? moim towa
y-
stwem, a mo??e I dlatego, ??e fizycznie
by??em dla nich odpychaj??cy, nie wiem
a
e rano, zanim si?? obudzi??em, a za
mm szed??em spa?? byli ju?? zamkni??cI
w swej kabinie. Nigdy nie u??ywali ??a-
zienki, wi??c po kI"??lewsku korzysta-
??em z; niej zupe??nie sam.
.Najgorsze podczas tej podr6??y by??y
pory posi??nt??w. Sniadanie, lunch i o-
biad musiano podawa?? trzy razy. Mo-
j?? rodzin?? i Zofi?? Kocha??sk?? obs??ugi-
wano przy pierwszym podaniu, by??
mo??e dzi??ki Mr Bullittowi, lecz ten
przywilej uczyni?? z nas najbardziej
znienawidzonych biesiadnik??w, dzi??ki
naszej ma??ej Ewie. Od kiedy sko??- .
czy??a trzy latka, nie chcia??a przelyka??
jedzenia. Bra??a du??y kawa??ek mi??sa,
czy ryby, czy czegokolwiek pod jeden
czy drugi policzek i nic nie mog??o jcj
sk??oni??, ??eby to prze??kn????a. By??o to
m??czarni?? dla biednej Yvonne, kt??ra
musia??a siedzie?? z. ni?? przez ca??y czas
drugiego podania, a czasem nawet
przez du???? cz?????? trzeciego. Nawet och-
mIStrz ska!r??y?? si?? na t?? plag??. Je-
dynym po??ywieniem, ktore ratowa??o
Ewie tyc.ie, by??y pomidory uwielbia??a
jE' po prostu, ale nie zaws
e mo??na je
by??o dosta??.
Ta cI????ka pr??ba trwa??a jeszcze przez
kilka lat. Pami??tam, ??e raz w Meksy....
ku, krzykn????em zrozpaczony na bied-
ne dziecko:
- Nie m??w mi, ??e nie mO??esz tego
po??kn????. Po??kn???? mo??na wszystko.
Z tymi s??owy odE'rwa??em wielki ka-
wa?? gazety, prze??u??em go z trudem i
po??kn????em na oczach oszo??omionego i
przera??onego dziecka.
102 Mr . Hurok. oczekuj??cy w
porcie, bardzo nam pom??g??.
Zarezerwowa?? bardzo wygo-
dny apartament w Hotelu l3ucking-
ham, skromnym, ale wspaniale usytu-
owanym.
u?? obok znajdowa?? si??
gmach Stemwaya, a Carnegie Hall
w??a??ciwie naprzeciw, do biur Huroka
by??o pi???? minut drogi pieszo.
Przyjechali????:1Y do
otelu w porze
herbaty. Podpisa??em Si?? w rejestracji
za nas wszystkich i zaprowadzono nas
do . pi??knego, trzypokojowego aparta-
mentu. Yvonne i dzieci natychmia<;t
poc.zu??y si?? jak. w . domu, gdy nagle
zonentowa??em Si??, ze Nela nie wy je-
cha??
z nami na g??r??. Gdy nie zjawi-
??a Si?? przez czas d??u??szy, zszed??em do
aI1u.
eby jej. po. szuka??, ale ani por-
tll;r .an! recePCJomstka nigdzie jej nie
WIdzleh. By??o to cos tajemniczego bo
oczywi??cie wesz??a razem z nami. '
/?enerwowali??my si?? przez ca???? go-
dzm??; dosz??o do tego, ??e chcia??em tc-
lefonowa?? na policj??, gdy w ko??cu
rozleglo si?? pukanie do drzwi. Pospie-
szy??em otworzy?? i wesz??a Nela w to-
w:??rzystwie dw??ch wysokich Murzy-
now,
kt??rych ka??dy ni??s?? ogromn??
skrzym??. By??a troch?? zarumieniona i
spyta??a mnie bez ??adnego wYJa??nIenia:
- Masz z sob?? ksi????eczk?? czekow???
Musz?? zap??aci?? tym ludziom.
Podczas gdy wype??nia??em i podpisy-
wa??em czek, ci dwaj ludzie uk??adali
na stole, 11.a krzes??ach i na pod??odze
p.e??ny ekwipunek. kuchenpy - zjawi??
SI?? tam nawet piecyk - szk??o i por-
cela,na,
ztu??ce, obrus i .serwetki. Gdy
sk0??:czyh wypa
owywame, Nela wzi??-
??a Jednego z nIch do ma??ej kuchenki
za salonikiem, gdzie .i on "'!' ko??cu wy-
??adowa?? sw?? skrzym??, zawIeraj??c?? lo-
d??wk?? I szafki z jedzeniem. Gdy
wszystko by??o zrobione, wr??czy??em im
czek I wyszli.
Teraz nast??pi?? punkt kUlminacyjny.
Nela o??wiadczy??a:
_ Obiad b??dzie got??w za p6?? go-
dziny.
I jakkolwiek
rzmi. te:> niewiarygod-
nie za p???? godzmy pi??CIOro z nas sie-
dzi
??o rado??nie przy stole. Dzieci mia-
??y wszystkie swoje ulubione potrawy.
By??a olbrzymia sa??ata z pomidor??w i
lody a ja mog??em rozkoszowa?? si?? cy-
gare
J;Jrzy dl;1??ej .fili??ance k
wy. W
ten spos??b u??ozy?? S!?? nasz d??uzszy po-
byt w tym hotelu.. .
Zanim zacz????em swoJe rzeczywiste
tournee min???? z g??r?? miesi??c, :??:'1ia-
??em wi??c du??o czasu, ??eby chodzi?? na
koncerty, do kin i do teatr??
.
Jan Kiepura, s??ynny polgkl tenor.
chcia?? da?? koncert na rzecz polskich
Pami??tniki, t. fi
uchodic6w. Natychmiast postanowi??em
si?? do niego przy????czy??. Hurok urz??-
dzi?? na ten cel sal?? Metropolitan O-
pera, & Kiepura i ja wype??nili??my,
ka??dy z nas, dwie cz??sci programu.
Kiepura u??o??y?? go tak, ??e przed przerw??
on spiewa?? jako ostatni, a ja gra-
??em na zako??czenie drugiej cz????ci.
Gra??em, oczywi??cie, wy????cznie Chopi-
na. Bilety by??y wyprzedane, a ceny
miejsc by??y wysokie. Z wielkim en-
tuzjazmem powitano nas obu, lecz
g????wni, nasz cel.
Pewnego ranka otrzyma??em telefon
z Filadelfii. Jaki?? d??entelmen, kt??ry
przedstawi?? sI?? jako Mr Fred Mann
opowiedzia?? mI d??ug?? .histori?? na te-
mat obiadu, kt??ry wydawa?? na rzecz
nowo powsta??ej Orkiestry Izraelskiej.
- Przy mmm stole honorowym b??-
dzie profesor Einstein, s??ynny uczony.
Mam trzystu go??ci po pi????dzic
;I??t do-
lar??w od ka??dego. Wiem, ze jest pan
przyjacielem Hubermanna, wi??c je-
stem pewien, ??e _zagra pan kilka utwo-
r??w po mym obiedzie.
"Bardzo sprytny jest ten Mann -
pomy??la??em sobie. - Wiedzia??, ??e jak
wymieni nazwisko Einsteina, Huber-
manna I powie, ??e idzie o Orkiestr??
Izraelsk??, nie b??d?? m??g??. odmowi?? j
zrobi?? to, czego nie zrobi??em nigdy
ani przedtem ani potem. Gdy pewien
przyjaciel z Filadelfii potwierdzi??, ??e o-
bIad, o k
orym m??wi??, rzeczywi??cie sic;:
odb??dzie. . zgodzi??em si??.
Przyjechali??my do Filadelfii na go-
dzin?? przed obiadem. W Hotelu War-
wick, gdzie mieli??my si?? przebra??, mIo-
dy cz??owiek oko??o trzydziestki ocze-
kiwa?? nas w luksusowym apartamen-
cie, kt??ry zarezerwowa?? na kilka go-
dzin naszego pobytu.
- Ogromnie ciesz?? si?? z poznania
pana - powiedzia??, daj??c mi' ma????
b??yskotk??, kt??ra o??taza??a si?? ??licznym,
ma??ym zegarkiem kieszonkowym no-
woczesnej marki szwajcarskiej. - B??-
dzie pan zadowolony
mego przyj
..
cia. Pozyska??em wszystkich bogatych
ludzi w FIJadelfii, a pan b??dzie sie-
dzia?? obok mojej ??ony, profesora Ein-
steina i mnie przy stole honorowym.
Wynaj????em . Leonarda Lieblinga, wy-
d_awc?? Musical America, ??eby wyg??o-
si?? wielkie przem??wienie na temat
Orkiestry Izraelskiej.
Na te s??owa poblad??em; moja s??ynna
pami???? sprawi??a. ??e nie zapomnia??em
jego niE'uczciwej gry w karty i rewer-
s??w, kt??re zatrzyma??. Powiedzia??em
Mr Mannowi, ??e nie znios?? obecno??ci
tcgo cz??owieka na obiedzie.
Wys??uchawszy mojej opowie??ci, u-
??y?? kilku paskudnych przymidtnik??w i
zaraz wyszed??, ??eby pozby?? si?? Lieblin-
ga. Spodoba??a mi si?? ta szybka akcja
i gdy byli??my gotowi, Nela i ja, pro-
wadzeni przez Mr Manna, ochoczo
weszli??my do sali balowej, w kt??rej
wiele sto????w by??o ju?? zaj??tych.
Przy naszym zastali??my pani?? Mann.
rozmawiaj??c?? z profesorem Einstei-
nem. Gdy nas przedstawiono temu
wielkiemu cz??owiekowi, fotograf zapy-
ta?? profesora, czy zechcia??by pozowa??
wraz ze mn?? do zdj??cia.
- Oczywi??cie - odpar?? z ezaruj??-
cym. u??miechem.
Zatrzyma??em t?? fotografi?? do dzi??,
a zabawne jest w niej to, ??e moja po-
wa??na, pe??na szacunku twarz wygl??-
da jak twarz g????boko Q'1y??l??cego filo-
zofa, a jego d??ugie w??o??y i szeroki u-
??n:iech czyni?? go podobnym do' nie-
mieckiego, kawiarnianego skrzypka.
P
ofE ,or si
dzia?? obok mojej ??Ony,
a p
??
na pani Mann mia??a mnie po
swoJeJ prawej stronie Sam Mann jako
gospodarz by?? stale zaj??ty i troch??
zde
erwowany przed swoim wprowa-
dzaJ??cym przem??wieniem kt??re musia??
zaimprowizowa??. '
Oboje Mannowie byli ludimi o bar-
dzo wylewnej naturze, co sprawi??o, ??e
pod konie_c obiadu, czuli??my si?? tak.
ak
y
Yh naszymi najlepszymi przy-
acI???mI. Profesor Einstein o??wiadczy??,
ze. J??.Jt zbyt nie?? mia??y. ??eby przem??-
Von.??, ale
ar
zo chcia?? us??ysze?? gr??.
Iedz??c, ze Jest nami??tnym skrzyp-
ilnem amatorem. zagra??em na jego
czes?? Chaco!,!ne Bacha, zaaran??owan??
przez Bu
omego, kt??ra wyrainie bar-
dzo mu SI?? sPOdoba??a,. a potem mus;a-
??em z
gr!'1?? Poloneza na cze???? boga-
tych bIesIadnik??w. Fred Mann by?? za-
chwycony sukcesem swego obiadu i
tego samego wieczora wr??cili??my do
Nowego Jorku.
Inter
su
??ce by??o wYs??uchanie zno-
rec1t!'1 11
achmaninowa i Hofmanna.
CI . dwaJ wIelcy piani??ci dobiegali
konca swyoh karier I swych ??ywot??w.
S??ysza??em i
h niegdy??, gdy byli u
szczytu sweJ s??awy. Hofmann zdumie-
wa?? mnie swoj?? skoncentrowan?? si???? i
pan
er
?? d
namik??. ??atwo wywiera??
wrazeme .wIelko??ci. W sprzeczno??ci z
tym sta?? Jego spos??b m??wienia o mu-
zy
e z zupe??n?? oboj??tno??ci?? I brakiem
zaInteresowania dla jej post??p??w Te-
raz,. na tym koncercie pod koniec jego
kanery,
dy straci?? swoj?? wspomnian??
poprzedmo moc, wskutek swej nie-
szcz??snej sk??onno??ci do alkohalu, jego
(XXXVIII)
gra by??a pozbawiona jakiegokolwiek
szczerego odczucia muzyki.
Wyst??p Rachmaninowa przyni??s?? mi
zupe??nie odmienne wra??cnia. Na wcze-
??niejszych koncertach by??em zawsze o-
czarowany jego przepi??knym, niezr??w-
nanym tonem, kt??ry pozwoli?? mi za-
pomnie?? o moim za??enowaniu wywo-
??anym jego zbyt gwa??townym, przelo-
tnym palcowaniem i przesadzonymi
rubato: W jego grze by?? --zawsze nieod-
party, zmys??owy urok, nieco podobny
do gry Kreislera. Ol;lydwaj byli naj-
lepsi w swych w??asnych kompozy-
cjach. kt??re cz??sto at nadto 7;ale??a??y
od ich zmys??owo??ci. 'W tym ostatnim
koncercie s??ysza??em bardziej czyste po-
dej??cie do muzyki. Wyra??nie oddy-
cha??o si?? ??wie???? aur?? muzyczn??. Tem-
pa by??y w??a??ciwe i czu??o si?? wyra??ny
szacunek dla intencji kompozytora.
Szczeg??lnie dobrze pami??tam nokturn
i dwie etiudy Chopina. Czym?? fascy-
nuj??cym by??o obserwowa??, ??e gdy ich
bieg do kariery i l??k przed rywalami
dobieg?? konca, ujawnili sw?? zasadm-
cz?? osobowo????.
Wysz??a p??yta z koncertem Czajkow-
skiego, granym przez Horowitza pod
dyrekcj?? Toscaniniego. Gdy j?? kupi-
??em, by??em zdumiony, ??e nie tylko nie
zgadzali si?? z sob?? dyrygent i solista,
lecz sama p??yta miala techniczne de-
fekty. WsZ??scy znajomi podzielali t??
m6j?? opini?? i mi??o mi by??o s??ysze??, ??e
oni tak??e o wiele woleli moje w??asne
nagranie z Barbirollim. Ale ca??a ta
sprawa bardzo mnie rozgniewa??a. S??y-
sza??em z wielu rozmaitych ir??de??" ??e
w sklepach muzycznyoh m??wiono lu-
dziom, i?? moja p??yta zosta??a wycofa-
na i ??e wersja Horowitza jest jedyna
na rynku. Wysoce zaalarmowany po-
szed??em do biura RCA i do???? gniew-
nie zaprotestowa??em. Kierownik dzia-
??u muzyki klasycznej powiedzia??' z
fa??szywym u??miechem:
- Pa??skie mistrzowskie nagranie u-
le
zniszczeniu.
Tego tni by??o za wiel-e.
- Musia?? pan sam je zniszczy??
krzykn????em. - Z??o???? skarg??.
David Sarnoff, s??ynny tw??rca kom-
pleksu RCA - byl dla nas bardzo
przyjazny; on i jego ??ona jedli kiedy??
obiad z nami w Pawilonie. Got??w
wi??c by??em poprosi?? go wprost Q
zwolnienie mnie z kontraktu, kt??ry
mia??em z Victor C
mpany, kt??rego
w??a??cicielem by??o RCA. Moj?? decyzj??
papiera??a oferta wspania??ego kontrak-
tu z Goddardem Liebersonem, preze-
sem Columbia Records.
Samuel Chotzinoff, kt??ry by?? szwa-
grem Heifetza I praw??' r??k?? Davi.??a
Sarnoffa by?? cz??owiekiem, kt??rego po-
prosi??em o u??atwienie mi spotkania -z
szefem. Kiedy powiedzia??em mu o co
idzie, ostrzeg?? mnie gor??co:
- Mr Sarnoff nie znosi skarg na
nikogo z jego pracownik??w.
- Mniesza z tym - odpowiedzia-
??em. - Prosz?? mi w ka??dym razie Ila-
??atwi?? spotkanie.
W ki1ka dni p????niej otrzyma??em
wiadomo????, ??e mam by?? w biurze Mr
Sarnoffa o 11 przedpo??udniem dnia
tego i tego. '
Ekspresow?? wind?? w Rockefeller
Center wyjecha??em na pi????dziesi??te
drugie pi??tro, gdzie wprowadzono'
mnie do prywatnego biura tej bardzo
pot????nej .osobisto??ci Wszed??cm z przy-
jaznym u??miechem dobrego znajome-
go, a on przYJ???? mnie bardzo uprzej-
mie, lecz ze skupionym wyrazem twa-
rzy.
- Prosz?? siada?? po
iedzia??.
Rozbawi??a mnie my??l, ??e on pewnie
si?? boi, i?? chc?? go poprosi?? o po??ycze-
nic mi jakiej?? wi??kszej sumy.
- Co mog?? dla pana zrobi???
spyta?? surowo spoza biurka.
Zrobi??em pokorn?? min??.
- Przyszed??em prosi?? pa ha o wiel-
k?? grzeczno???? - powiedzia??em boja??-
liwie. '
Twarz mu spochmurnia??a. Zapewne
pomy??la??, ??e chc?? dwa razy tyle, ile
przypwzcza??.
- No C???? - 'powiedzia??. - Nie mo-
g?? przyrzec \panu wszystkiego.
- To naprawd?? wielka grzeczno????,
Mr Sarnoff, ale pan jest jedynym
czlowiekiem, kt??ry mo??e mi j?? wy-
??wiadczy??.
Teraz zniecierpliwi?? si??. Czu??em, ??e
got??w mi odm??wi?? jakiejkolwiek su-
my.
- Czy zechcia??by pan zwolni?? mnie
z kontraktu z pa??skim Victor Record
Company?
Zdawa??o sI??, te nie zrozumia??, co
m??wi??.
- Dlaczego, dlaczego?
Nagle si?? O??yWi??.
- To niewa??ne - odpar??em spokoj-
nie. - Prosz?? tylko, ??.by mnie pan
zwolni?? z kontraktu. .
- Chce pan powiedzie??, u przej-
dzie pan do Columbii?
- Oczywi??cie - powiedzia??em.
Troch?? si?? zdenerwowa??.
- Gdybym wszystkim swoim al"ty-
storn pozwoli?? odej????, musia??bym
zamkn???? lIlteres.
- No no Mr Sarnoff - powiedzia-
??em usPokajaj??ca. - Dla pana to dro-
bnostka, ale dla mnie to sprawa naj-
wi??kszej wagi.
Przyjazny u??miech (taki jak przy 0-
biedzie) wr??ci?? na jego twarz:
_ Musi pan mie?? wa??ne powody,
skoro chce pan opu??ci?? moj?? firm??,
kt??ra jest lepsza od Columbii, wi??c
prosz?? mi o nich opowiedzie??.
Nie podda??em si??.
- Nie lubi?? si?? skar??y?? - powie-
dzia??em. - Chc?? tylko opu??ci?? pa??sk??
firm??.
Teraz prosi?? mnie usilnie:
_ Arturze, prosz?? mi napisa?? w li-
??cie 'VSzystko. co pan ma przeciw mo-
jej firmie - musz?? to wiedzie?? - i
prosz?? poda?? mi wszystkie szczeg????y.
Wtedy zadecyduj??, czy spe??ni?? pansk??
pro??b??.
_ Na pewno spe??ni?? pa??skie iycze-
nie - powiedzia??em. I to by?? koniec
naszej rozmowy.
Po powrocie do hotelu w ci??gu nie-
ca??ych dziesi??ciu minut napisa??em
wszystko co mia??em do powiedzenia o
tym. w jaki spos??b Mr O'Connor robi
plyty, opisa??em ca???? spraw?? koncertu
Czajkowskiego, ????cznie z utr??ceniem
mojej p??yty, ciesz??cej si?? najwi??kszym
powodzeniem. Wys??a??em to natych-
mw.st.
Po obiedzie w Filadelfii dla Orkie-
stry Izraelskiej, Fred Mann sta?? si??
cz??stym go??ciem w naszym hotelu.
Przynosi?? zabawki dla dziecI i zasia-
da?? do d??ugich rozmowo swoim ??y-
ciu.
_ Jestem businessmanem - m??1Ni??
_ ale moje serce nale??y do muzyki
Mia??cm zosta?? planist?? koncertowym,
gdy z moj?? r??k?? sta??o si?? cos, co zbu-
rzy??o moje nadzieje, ale wci???? ??wicz??
i gram, kiedy czas mi na to pozwala.
Pi
kna pani Mann by??a jego drug??
??on??.
_ Pracowa??em dla mego by??ego te-
??cia w jego fabryce tekturowych pu-
de??ek. Poniewa?? nie wiodlo mi si?? tam,
postanowi??em za??o??y?? w??asne p!zed-
si??biorstwo, Znalaz??em partnera 1 za-
cz????em sobie nie??le dawa?? rad??.
S??uchaj??c jego opowiada??, oceni??em
go jako dynamicznego b!-1si!1
sma,-:a,
a najbardziej podoba??o mI Si?? w mm
jego przywi??zanie do ??ydostw
. Je
o
rodzice byli imigrantami z ROSJI. Mia??
trzy m??odsze siostry i brata, a on sam
by?? ojcem trzech c??rek i sta??o si?? ja..
sne ??e opiekowa?? si?? ca???? rodzin??.
prz
tym wszystkim interesowa??
i??
nami??tnie muzyk??, a zw??aszcza. ??Wia-
tem pianistyki i jego problemamI kon-
certowymi i organizacyjnymi.
Moje trudno??ci z RCA Victor Com-
pany ogromnie go irytowa??y Posun????
si?? tak daleko, ??e przeprowadzi?? z
biednym Q'Connorem ostr?? rozmm.y??
i interweniowa?? w calej tej sprawie.
Maj??c impetyczny charakter, chcia??
rozmawia?? z Liebersonem na temat
pozyskania mnie przez Columbi?? za
wysok?? cen??, a w nast??pnej chwili
grozi?? RCA moini odej??ciem do Colum-
bii, je??li nie dadz?? mi pe??nej satys-
fakcji. Niezale??nie od mego, w RCA
zacz????y si?? dzia?? wielkie rzeczy. Mr
Sarnoff nakaza?? zwolni?? kilku wai-
nych ludzi w dziale nagra?? klasy
z-
nych w??r??d nich O'Connora, grozi??y
tak??
dalsze zwolnienia.
A propos musz?? opowiedzie?? zaba-
wn?? scenk
: pewnego popo??ud
ia. sie-
dzia??em w hotelu przy fortepIame, a
Nela by??a w s??siedniej sypialni Za:
dzwDlu?? telefon i zapowiedziano mi
wizyt?? wiceprezesa RCA Victor Gdy
poprosi??em,
eb??' przrszed?? na gor??,
zjawi?? si?? mskl
??zczyzna. z ot.w
r-
tymi ramionami 1 szerokim Ui>mle-
chem: .
_ Arturze, jak to mi??o zno",:,u c
??
zobaczy??! (Nigdy przedtem go. me WI-
dzia??em.) Taki jestem szcz????lIwy -
ci??gn???? - ??e pozbyli??my si?? tego stra-
sznego O'Connora. Teraz m
n:' cudo-
wn?? kole??ank??, kt??ra zradoscl?? . zn 6w
b??dzie z tob?? nagrywa?? Mog?? J?? tu
poprosi??? .
_ Oczywi??cie - powiedzIa??em krot-
ko. ?? . . . ?? d
W kilka minut p znleJ wesz a o
pokoju zmys??owa, m??oda k
bieta z o
wiele za du:!ym dekoltem Jak na t??
por?? dnia- .
_ Ona jest tak??e wspama??yn: mu-
zykiem _ powiedzia?? ten cZ??owle.k,. z
lekkim mrugni??ciem, przedstawIaJ??c
j??. . ?? d ??
MieliAmy w??a??nie uSl???? , g y wesz a
moja ??ona. RzuciJWszy t??:i damie
spojrzenie; kt??re mog??o zabi??, powie-
dzia??a;
_ M???? jest przyzwyczajony! ??e .p
zy
nagrartiach asystuj?? mu m
zczyzll1.
_ Moja ??ona ma slusznos?? -. do-
da??em. - Nagrania to wyczerpuJ??ca
praca nieodpowiednia dla delikatnych
dam.
Tamci poj??li aluzj?? i pospiesznie
wyszli. .
Dymisje w biurze RCA obJ????y wkr??t-
ce tak??e i tego cz??owieka i powo??an?
zupe??nie nowy zesp????, wybrany osob!-
??cie przez Sarnoffa. M??j koncert CzaJ-
kowskiego z Johnem Barbirolli tnum-
falnie pojawi?? si?? w sklepach.
Fred Mann nie poprzesta?? na tym.
Skoro RCA obieca??a z odpowiedni?? u-
wag?? i szacuhkiem traktowa?? mo
e na-
grania. przekona?? mnie, !abym
Ie od-
chodzi do Columbii. W gruncIe rze-
czy, gdy tylko powo??.an? no
zesp????,
ani mi si?? ??ni??o ZJmema?? fIrm??. Na-
wiasem m??wi??c RCA zacz????a u??ywa??
karton??w Freda Manna.
ARTUR RUBINSTEIN
Prze??o??y??
JULIUSZ KYDRY
SKI
(Ci??g dalszy nast??pi)
tYCIE
Nr 48 (1810)
LITERACKIE
Str. 7
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_008_0001.djvu
T ak jest, panie sier??ancie! Zg??a-
szam si??, jak kazali??cie. To co
??e pan jeszcze nie jest, ale na
pewno pan b??dzie, nied??ugo pa-
na awansuj??. Tak jest, wszy:>t-
ko w porz??dalu, i sru. O rany,
panie sier??ancie, to ??adne nieprzyzwo-
ite wyra??enie. Znaczy mniej wi??cej: I
Tak Dalej a w ca??o??ci: sru tu tu tu,
kl??bek drutu. Przecie?? pan wie, to po
co pan pyta. Ucz?? si??, jestem w sta-
??ym kontakcie i kuratorem. Wygrzecz-
nia??em. W??a??ciwie to nie rozumiem,
czego si?? mnie jeszcze czepiacie, bo
sprawa dawno ucich??a i kuratora mam.
Ze od rozumienia to wy jeste??cie, ??e
musicie na mnie oko trzyma??? No qie,
chce pan, ??ebym na koleg??w kapowa???
Kapu?? nie jestem. R????ne rzeczy mo??na
o mnie us??ysze??, mote nie zawsze po-
zytywne, tylko nie to, ??e jestem kapu-
??ta. No to czego w??a??ciwie pan chce?
Ze pan mnie i nas nie rozumie? O ra-
ny, odchlap si?? pan. Tak jest. przepra-
szam tak mi si?? rzek??o, zapomnia??em,
JACEK KRZYSZTOF NATANSON
Potrafi si?? pan wczu?? w ryk stadio-
nu, w to wycie tysi??cy gardzieli? To
lepsze ni?? film gangsterski, bardziej
upaja ni?? najtwardszy narkotyk. Ze
pan te?? jest kibicem? E, tam. Tak jest,
bez gest??w, przepraszam. Ze my nie
mieli??my ??adnych idea????w? Gruby
bl??d z pana strony. Mieli??my idea??y
i to jakie. Chcieli??my dor??wna?? an-
gielskim fanom futbolu i przewy??szy??
ich. Nawet gazety angielskie czytali??-
my, ??eby si?? dowiedzie??, co zmalowa-
li fani z Manchester United albo Li-
verpoolu. Tamci to s?? or??y i sru. Nie,
po angielsku to prawie nie m??wi??, ale
domy??lali??my si??, zdj??cia studiowali??-
my -i mieli??my jednego takiego, co go
w ramach prac zleconych zatrudnili??-
my iako t??umacza. Ze to ??aden idea???
No jak to, my chcieli??my, ??eby nasza
dru??yna by??a najlepsza na ??wiecie, naj-
s??awniejsza, ??eby zawodnicy wiedzieli,
??e my za nimi murem stoimy. ??e je-
ste??my jak ??elbet. D????yli??my do wiel-
ko??ci i sru. Jak oni tam szli na
kim Ke??Inaroku ju:! dorwali bez pa-
s
ortu i wizy, w kiciu si?? par?? razy
przesiedzia?? i mu przeszed?? zapa?? ca-
??y. No tak, byli??my wszyscy w klubie
kibica. Byku, Jojo, Ochlapus, Ko??owa-
ty, Waldy i Hrabia to si?? pierwsi za-
pisali. Byku uwa??a??, ??e tak trzeba. M??-
wi pan, ??e te kluby zosta??y za??o??one
w celu osi??gni??cia ??adu, porz??dku, este-
tyki? No niby tak, ale cel celem a ??y-
cie ??yciem. Ze mieli??my si?? w nich
zmieni??, wydo??-o??le??? A takiego, pa-
nie sier??ancie, o przepraszam. Powiem
tylko, ??e kto by?? frajerem, pozosta??
frajerem, a kto by?? cz??owiekiem, po- ,
wsta?? cz??owiekiem. My wszystko wie-
dzieli??my o naszej dru??ynie, ka??dy
naj mniejszy szczeg??lik. Zdj??cia pierw-
szego sk??adu stale nosili??my w kiesze-
niach na piersiach. I nawet przy ??wie-
cy rozpoznawali??my twarze zawodni-
k??w. Byku co tydzie?? nas egzamino-
wal: taki a taki zawodnik, ile lat, od
kiedy w zespole, waga, wzrost, kt??r??
nog?? strzela. gdzie przedtem gra??, czy
niedaleko stadionu. Tam si?? spotyka-
li??my. Cz??sto przychodzili tam zawod-
nicy. Dla nas to by?? wielki zaszczyt i
honor, ??eby takiemu zawodnikowi set-
k?? z baru po kryjomu przynie????, pi??-
stk?? mu_ poda??. Tam, w tej knajpce to
si?? mo??na by??o wszystkiego dowiedzie??
jak kto?? r??wny by??. Moi kumple ta
r??wniachy byli. Nic z??ego o nich nie
powiem. Ja naprawd?? nie kojarz?? jak
to si?? sta??o. Na g??ow?? matki przysi??-
gam, na moj?? jedyn?? dru??yn??. Tak jako??
to si?? sta??o, bez specjalnej przyczyny,
bez naszej woli. Wcale tego nie chcie-
li??my. Nikt z nas o tym nie my??la??,
nie planowa??. Czuli??my si?? tacy silni,
tacy silni. Ca??y ??wiat do nas nale??a??.
Pan nigdy nie b??dzie wiedzia?? jak to
jest. Taka straszna si??a, nic si?? jej nie
oprze. M??odzi, pot????ni, wspaniali, nie-
zwyci????eni. Taka energia si?? w nas wy-
zwoli??a, ??e g??ry mogli??my przenosi??.
No tak, pili??my, zawsze pijemy po me-
. \ . t'
IlE
W,I EMP.AIIIES1E RIAH:CfEl
. , .... ... .,' .
"
??e do pana trzeba z szacunkiem. Ze-
bym jeszcze raz powiedzia??, jak do-
sz??o do zaistnia??ej sytuacji? Przynudza
pan, ju?? tyle razy nawija??em o tej
ca??ej g??upiej sprawie. Ze b??dziemy do
rana siedzie?? albo i d??u??ej, jak pan
nie b??dzie zadowolony? W porz??dalu,
i tak nie powiem tego, czego nie b??d??
chcia??, ani s??owa wi??cej i sru. Jezu,
ile razy mam powtarza??, ??e ola??em ca-
??e to towarzycho. Mog?? mi wskoczy??
na kant i powachlowa??. Tak jest, prze-
praszam. Mog?? zajara??? Ze za m??ody_
jestem, ??e pan w moim wieku to w
og??le o tym nie my??la??? O rany, to
normalny sz1ug, ??adnego haszu w nim
nie ma. Nigdy nie uwa??a??em trawy,
ani innych narkotyk??w. Olewam gan-
d??i??, s??yszy pan? Punk??w te?? nie uwa-
??am ani ??adnych innych. U nas ich
nie by??o. No, mo??e troch?? git':'ludzi.
Ale to zupe??nie co innego. My tylko
uznawali??my gorza???? i perszingi czyli
wina krajowe, - owocowe, siarkowane.
Czasem jak wiedzieli??my, ??e b??dzie
ostra kontrola i przy??wiklonych nie
wpuszcz?? na stadion, to czaj robili??my,
na pewno pan wie co to. To stary spo-
s??b gar??w. Tani, prosty, skuteczny.
Bierze si?? paczk?? herbaty popularnej,
wkrusza do niej ze dwa, trzy papie-
rosy popularne i gotuje w kocio??ku
przez godzin?? albo i d??u??ej. Po takiej
mieszance ka??dy chodzi ko??owaty, a 7-
ust nic nie czu?? i sru. Nie, dyskotek nie
lubili??my. Po co nam one, ma??o. ,ta
ch??tnych dziew.;:zyn kr??ci si?? przy
sporcie? Czasem to, trzeba by??o r????-
nymi sposobami zawodnik??w od nich
uwalnia??. To my si?? wtedy przyda-
wali??my. Zreszt?? my woleli??my posza-
le?? na meczu, pota??czy?? na trybunach,
powy??, zedrze?? sweter i koszul?? jak
gol pad??, 'zad???? w tr??by, waln???? w b??-
ben. Pan to nie wie, jak to jest, ten
t??um, ten krzyk, te twarze, ten ??ywio??.
" :-. ' -
.
'':'.J,. ;,;,;.'
ol :
. '"j J":':,"" ":.'
"".". : c
I' :.. I
.
.:-
T akl krzy??y dzie pan reda-
ktor widzieli, a? Po tych
filmach wujennych, werma-
,.. chtowce wysoki szar??y no-
si??y pod szyjo taki ritenkro-
jcy ze szerakiemi ramiona-
mI. Bu to jest krzy?? a ??a niemiecki. Te
tu, to musi z pierszy ??wiatowy, rok osie-
mnasty. Czytaj pan, czytaj. My te?? dzi-
wowali??. Germanski mowy nie pusla-
dam, ali tyli ka??den jeden kalakunio
wyrozumi si co obz:naczajo te napisy
"Deutsch. Solda t". A ol U tego dojcz-
soldata nazwisko tylku, Walach si pi-
szy, czysto polskie l).a??wisko, takot w
tysi??c osiemnastym ubity. Te numerka,
to formacji, do jakiego oddzia??u przyna-
le??niony by??. Niemce chuwaly, ale pa-
trzaj pan: Ruskich k??ad??y pumi??dzy
swoimi w jednym rz??dku, cali r????nicy
nie czyni??c. Bez d??ugi lata. jeszcze na
sam prz??d, ??e u nas swoich grob??w nie
bylo - tu na Wszystki Swienty swiecz-
ki przychodzi??y my pali??. Pan m??ody,
tyIigentny, pan si mo??esz smia??, ??e dur-
ny ludzi przyjecha??y ze wschodu. Ali
nam tu obco by??o natenczas, ??e tylko
si??d?? a p??akaj. To czlowiek przyszed na
mugi??ki, kwiatka pustawil, swieczke za-
pali??, Zdrowa?? Mario pomodli?? za du-
s
y. Obcy te dwa, co majo na niemiec-
kich krzy??ach napisano "Russ. Soldat",
aJi litosierdzi cz??owieka bra??o w tej ob-
co??ci, naj??e ma swieczke taki russoldat
Lesterjonk Igor i ten drugi, jak mu
tam, Pribuckow, tak, Pribuckow mu na-
pisali, Wasilij. Mysla?? ja tu SQbi raz a
dziesien??: ot my popadli w kalamancju,
niby polski ten Szlonsk, a ruski so??da-
ty z pierszy swiat??wki le??o pumi??dzy
N:emcami, ruskie na??wisko niemiecko
buk 10 napisany na nad grobkach majo,
echt polski ludzi swieczki palQ. Kubitv,
strachoputy. ca??o pierszo zime na jed-
nym p????dupku przesiedzieli, "wraca??
hE'dziem, ani chybi wracaC: bedziem"
furt paszczekujo, jakby szymona dosta-
li, "prze
oniQ nas" - powtarzaj?? wci??-
le. Co ja si moi babie nato??kowa??: ta
dzie, nie zwr??ci m si z powrotem, zre-
szto i po co. spalone my byli dwa ra7.V,
dwa razy front 'szed??, tu b??d1\iem... Na
ty wsi, co my tu ca??y czterdziesty sz??-
ZYCIE
Str. 8
LITERACKIE
Nr 48 (1810)
mecz w takim Manchesterze, rany
boskie, jak szara??cza albo armia czo??-
g??w, nic po nich nie zostawa??o, nie
mia??o prawa. Jakie to by??o wspania??e,
wspania??e. Policjaj??w z ca??ego hrab-
stwa ??ci??gali albo i kilku hrabstw i
nawet ci rady nie dawali. Ze w ko??cu
przysz??a, kryska na Matyska, ??e ich
rozpracowali? No nie wiem, nie wiem,
mogliby??my podyskutowa??. Wszyscy si??
z nimi licz??. telewizja to ich stale po-
kazuje, w parlamencie o nich bez
przerwy m??wi??. Ze tylko patrzyli??my,
kogo pobi??? Przesada, panie sier??ancie.
Owszem, ??ubili??my przylutowa??, ale
rozs??dnie, bez przesadyzmu, nie o tO
sz??o. Sojusze mieli??my z fanami z in-
nych klub??w i ca??e koalicje si?? two-
rzy??y. Pogoi. Szczecin sZ9I1owali??my,
Ba??tyk Gdynia powa??ali??my, r????ne
dru??yny drugoligowe. Tylko ka??dego z
Lecha lutowali??my. Najwi??ksze bitwy-
-gonitwy by??y jak zaczynali??my ??pie-
wa??: nie, nie, nienawidz?? Lecha! Ci z
Lecha mieli swoich sojusznik??w, my
swoich, ubaw ,by?? po pachy. Pewnie,
??e pan ma racj??, ??e te sojusze si?? ci??-
gle zmienia??y. Nierzadko z Lechem by??
pok??j z G??rnikiem. Czasem to si??
specjalnie je??dzi??o na mecze dru??yn z
ko??ca tabeli. ??eby da?? zna??. ??e jeste??-
my, czuwamy. za??piewa?? pie???? o na-
szej ukochanej dru??ynie, niech w ca-
??ej Polsce wiedz?? kto tu pan i sru. Na
takich meczach to jaja by??y, ca??e za-
wody kto g??o??niej i bardziej od serca
za??piewa. Stale nowe kawa??ki uk??ada-
li??my, zale??nie od potrzeb i sytuacji.
By??o takich kilku spec??w, talenty czy-
stej wody. Pewnie, ??e na ka??dy tre-
ning przychodzili??my, i na zgrupow"1-
nia z dru??yn?? je??dzili??my, o ile tylko
mo??na by??o. No nie, za granic?? to pra-
wie nie je??dzili??my, bo jak. By?? ta'!i
jeden zakapior, co do W??Qch raz do-
tar??, ale drugim razem to go w s??owac-
??onaty, ile dzieci, woli blondyny Cl.V
rude, co lubi zje???? i wypi??. Nikt nie
mia?? prawa si?? pomyli??. Jak si?? cza-
sem zdarzy??o to dostawa?? na go??y ty-
??ek pi????. Dlatego takie banalne szcze-
g????y ka??dy zna?? jak pacierz. Gazety
klubowe zawsze znali??my te?? na pa-
mi????. Byku i Jojo sobie na piersi wy-
dziergali emblematy klubu. I taki znak
mieli??my. R??k?? k??adli??my na pienL
Pozdro'wienie klubowe. Wi??cej znaczy-
??o ni?? cokolwiek innego. Do spraw klu-
bu podchodzili??my naukowo. Kartotek??
centraln?? za??o??yli??my, wszystko tam
by??o. Ka??dy szczeg???? dotycz??cy meczu
sprzed pi??ciu, dwu lat, ile korner??-.v,
strza????w w ??wiat??o bramki, kto kogo
sfaulowa??, ile razy s??dzia si?? pomyli??.
Pe??n?? list?? pierwszej dru??yny, rezerw,
junior??w. W??asny system punktacji
stworzyli??my, za mecz, za sezon, za
najlepsz?? kondycj??, za przydatno???? w
dru??ynie. W??asne nagrody ze zrzutek
mieli??my i co sezon wr??czali??my wy-
branym w tajnym g??osowani\! zawod-
nikom. Nie, sami nie grali??my w pi????.
Tylko Byku jeden. On mia?? dlatego
najwi??ksze doj??cia do zawodnik??w. ??
ja tak stale m??wi?? Byku i Byku, ??e
on by?? na pewno prowodyrem? Co
mnie pan bierze pod siu??, panie sier-
??ancie. Byku nie by?? ??adnym prow:)-
dyrem. By?? naj starszy z nas, dziewi??t-
na??cie lat i dlatego mia?? obowi??zek
wyznaczania kar. Jak kto?? przekrol:;zy??
regulamin to musia?? g??odowa?? 24 albo
48 godzin. Inne kary te?? by??y, fiku??ne;
ale to niewa??ne. No pewnie, ??e mieli??-
my regulamin. Wszystko dla dobra klu-
bu. Nie, nie przesadzam panie sier??an-
cie. Klub by?? dla nas wszystkim. Za-
st??powa?? szko???? i nauk??, prac??, rodzi-
n??. W??a??nie, ??e byli??my jak rodzina.
Tacy zgrani, rozumieli??my si??. Bo w
szkole i w domu to' nikt nas nie rozu-
mia??, nie docenia??. By??a taka knajpka,
: ;.t.
J!,
.,}'
r.
"rr
.
:...
f
':I
;.. _...!t..;??:;"
'
"
.
.'"t
l
''':!'.
.' ".
'"..' J"
-:'
, :.'
,
:,:,
t:
';
"':':::_'
: ',\;;i..:
L ...
..:..L
._.
.;;I:
>:
'";:oC' ,,
A
:-:!.:.:??
:.
':.
.
,r
.-:
,'
'
:
&ty pomieszkanie mialy, piersz
na
tamten ??wiat podygowa??a stara Kowal-
czuczka, osiemdziesi??t lOk??w jej by??o,
prosto ze staro??ci umar??a na smier??. To
u ni tylk
jedno zmartwieni by??o: ??eb
ona pierwsza nie pumar??a z naszych.
Modli?? si swoi familii przykaza??a, cob
B??g nie jo pierwszo zabra??. Dupytywa-
??a si C() godzin?? czy Wysyluk jeszcze
dyszy. Ali Wysyluk jo przeczyrnal, ta-
ko?? starowaty by??, rycha??, rycha??, jesz-
cze na stary ziemi rycha??, a1i smier??
MA'R'IAN BUCHf>WSiKI
"'??'
resa r{)ztworzy?? i daJI furt na.dgrobki
robi??... Naszy na sam prz??d, to stawiali
taiki krzy??y, ??e do brzozy podobny byli:
ru??ki metalowe malowane w podobie
brzozy. Ali szybko si przeszli na
szl??sk?? mode, dawaJ wielgachne
harchary stawia??, cob na cepak??w
nie wygl??da??. Dzi?? nie poznasz pan,
czy Szl??zak pod spodem, czy wschod-
niaka. Wszystko si wymIesza??o, ka-
mie?? si drogi zrobi?? niemo??ebnie, na
lastryko wszystkie si przerzuci??y, tak
czu. Blacharzy, o przepraszam, w??adzy
akurat nie by??o. Lekko nam by??o, ra-
do??nie, kapitalnie si?? czuli??my. Wszys-
tko nale??a??o do nas, ca??y ??wiat. Nie,
nie byli??my wnerwienI. Dru??yna prze-
cie:! wygra??a na wyje??dzie. Zadnych
powod??w do w??ciek??o??ci. Ze poci??g
zdemolowali??my? Normalka, zawsze tak
robili??my. Nikt nam nie podskoczy??, by-
li??my jak paniska. Niechby spr??bowa??.
Chodzili??my po przedzia??ach. Ludzie
przerywali rozmowy w p???? zdania, od-
wracali g??o,wy. Szacunek, co? Spiewa-
li??my. Byku mia?? organki, Jojo tr??b??,
wybijali??my takt r??kami na szybach.
My ??piewali??my. Pan i tak nie zrozu-
mie, co si?? mo??e z cz??owiekiem sta??,
jak ??piewa tak?? pie???? jak nasza. Spie-
wali??my, la nasz?? dru??yn?? kochamy
bardziej od rodzonej matki, narzeczo-
nej, od naszego ??ycia. Ze przysi??gamy
jej wierno???? a?? po gr??b, ??e zawsze
przy klubie b??dziemy trwa?? na dobre
i na z??e, i sru. Nasze pie??ni s?? naj-
wspanialsze na ??wiecie. Tyle w nich
ekspresji, zaanga??owania, a?? m??zg sta-
je, a oczy si?? poc??. No pewnie, ??e je-
chali??my bez bilet??w, to by?? u??wi??co-
"ny \. z
yczaj, tradycja. Konduktorzy,
cwani, w og??le si?? nie pokazali. Po
co mieli traci?? czapki. Bo my im
zawsze czapki zabierali??my, dla jaja.
Mieli??my ca???? kolekcj?? r????nych czapek
s??u??bowych. I ??piewali??my do utraty
g??osu. Wszystko gra??o. Tak trzyma??. I
nagle ten palancik. Siedzia?? w prze-
dziale i czyta?? gazet??. Gazet?? czyta??, .
ze ,,szweda", znaczy si - szwedzkiego
granitu. Dzi?? za taki wi??cej miliona za-
p??aci?? by trzeba. Albo ze Szwecji spro-
wadzi?? za dolarki. Tylko chto dzi?? wy-
kosztuji sd na nieboszczyka, jak ??ywym
na ??yci pieni??dz??w brakuji. Ali taki las-
trikowy na.drobek ka??den jeden dzi??
uwa??a za mus. Wczoraj taki jeden "pul-
swagenem" podjechal, wida??. od razu,
??e jemu marki ??l??, a staluji, ??eb na 'nad-
grobku matki ni by??o daty urodzenia.
Albo inny, w Boga niewierz??cy, i za-
u;
S l E' B JE,
, '41.
jemu nie pisana byla. Kowalczuczka po.:
sz??a do nowy ziemi w pierwszy kolej-
,no??ci. Pochowali my jo zara za bramo
smentarno, ??eb nie le??a??a po??r??d cudzo-
ziemstwa. Strach by??o umiera??. Ali po-
ligutko przyzwyczaiIi??, bu i C() by??o ro-
bi??. W czterdziesty si??dmy dawaj prze-
prowadza?? tutaj, du miasta, bo tatku
interes ze strykiem roztworzyli. Tu, pa-
trzaj pan, pustancy szl??ski le???? praw-
do??podobnie??, ali bez na??wisk??w. Ta-
tko potem pumarli, stryku wyprowa-
dzili si do syna we Wroc??awi, ja si zo-
sta?? na interesi
Robi?? by??o z czegu, uj
by??o: stary kamie?? przerabial, kraj ze-
g?? ci???? na p??ytki do obk??adania, kamie??
puniemiecki i pu??ydoski - skolko ugo-
dno, dobrzy si u mnie powodzi??o. A??
pop??ty fifancy nie zaczeli mi myka??,
prekuratorem i furdygami')
'!':-
-:'??, po-
datki wali??. Nry??U ja sobi: do panstwo-
wy rlJbot
musowo. Tak i poszed??. I ro-
bi??. Ali na fercyntag grajcar??w ma??o,
dzieciaczk??w ju?? u mnie sztery sztuki
byli, hama?? chc??, rosn??. W tysi??c dzie-
wi??cset pI??dziesi??t si??dmy znowu tnte-
'"
1
" \
!.;"
pp
i
da
'i..
naszy, jak i Szl??zak.i. One na lastryko
m??wi?? "taraco". P??"Zychodzi taki Szl??-
zak do interesu i si zapytuj i : "Co by
mi to przyszed taki na.dgrobek z tara-
ca?" "Kwileczke -:- m??wie ja - u cene
si bedzie na sam Ironiec targowa.o. N a-
sampierw ustalim wz??r, na jakie pudo-
bienstwo dany kto ma ??yczenie. Interes
teraz na syna przepisany jest, ja ju??
ino puma gaj??cy . Syn ma jeszcze dwoch
pomagierant??w, one we tr??jke robi??, a
ja stalunek przyjmuje. One m??ode, ner-
wowe, a klejent pugada?? chce, wy??ali??
si jemu potrzebno????, to i wys??ucha?? mu-
sowo. Jeden przychodzi i u niego w g??o-
wi ju?? wz??r gotowy znachodzi si, inny
mykici, czaszko kr??ci. Pukazujem jemu
fotografk??, ??eb sobi wybra?? wz??r jemu
podpadaj??cy... A wo' Pewni, ??e drogi.
Jeszczy w zazesz??ym roku tona grysu
na lastryko kosztowa??a szesset zlotych,
a dzi?? trzy i p???? tysI??ca bIor??. Cement
pudro??al, elektryka, transport, tak i ja
cen?? d??wign???? musia??... No r????nie, ali
tak do piendzlsi??t tysi??cy kQsztuji. Ta-
muj, ten czarny, to jeszcze punIemieckl,
. ., 1I??\ . I ':'
'
'I'"
czyna od proga: "Tylko ??eb mi, bro??
Bo??e, nie by??o przed na??wiskiem Swien-
tej Pamnienci". Ta mnie, znaczy si sy-
nu mojemu, wszystko jedno, mo??em na-
wet napisa?? "Tuwarzysz". W sze????dzie-
si??t dziewi??tym to by??o. Zaczepi?? mnie
na ulicy, na??wiska panu nie powiem,
kumitetowy partyjny, rodem Kielczuk.
Zapytuji si mnie, jak mnie si robi, jak
tam ze zmateria??em. Nu, my??li ja so-
bi: nic, tylko jaka?? swo??ocz anonima
u??o??y??a. Ali nie. Pokaza??o si, ??e co in-
nego. "Czy wy, pyta si mnie ten ku-
mitetowy, znaczy si czy ja, pusiadam
wzory napis??w na nadgrobki ?" Pusia-
dam. To on mnie si pyta dali: jakie
ja wzory pusiadam. R????ne, panie to-
warzyszu: "ProsI o zdrowa?? Mario
',
"Niech spoczywa w spokoju". A on "Ii
pyta: B taki wz??r, ??e miejsce urodze-
nia si pOdaji, te?? u was jest? Ja jemu
odpowiadam, ??e nie. A on mnie na
to, ??e widzia?? na smentarzu stJod moi
r??ki nadgrobek i tam sta??o napisano:
"Taki to a taki urodzony we STANI-
SLAWOWI". Tegu si, m??wI ten kumi-
'ak my ??piewali??my, z??amas taki. Tak
jest, przepraszam, panie sier??ancie. To
Ko??owaty do niego: ??piewaj z 11I1'-"1i
kole??ko. A on, ??e s????w nie zna. To
Ochlapus na to: masz .tu kole??ko 'tekst
wydrukowany, za dziesi???? minut przyj-
dziemy, masz zna?? na blach??. Pop??dzi-
li??my rozrabia?? gdzie indziej i wszyst-
ko by by??o gites, ale Ko??owaty sobie
przypomnie?? po pewnym czasie, Le
mieli??my tego palancika nauczy?? ??pie-
wa??. Wparowali??my, a on znowu ga-
zet?? czyta. Troch?? si?? nam nie??wie??o
zrobi??o. Nie nauczy??e?? si??? - pyta Jo-
jo, Nie - on na to. Bezczelnie powie-
dzia??, ??e nie. Zacz??li??my si?? powoli
wkurza??. Ochlapus zacz???? mu czyta??
tekst, ??eby on powtarza?? ca??ymi zda-
niami. Ale on nie chcia?? powtarza??.
Autorytet nam podrywa??. Wzi??li??my go
na korytarz. Zacz??li??my zn??w ??piewa??,
instrukta??owo i jego g??ow?? \yalili??my
o ??cian?? wagonu do taktu. A on nle-
poj??tny taki. Nie wiem, kto wali?? jego
g??ow?? o ??cian??, nie wiem panie sier-
??ancie. Nie widzia??em. Wnerwiony by-
??em. W ka??dym razie to nam na chwi-
l?? humor poprawi??o, ale zaraz si
skiep??ci??o bo dalej nie ??piewa??. Wi??c
wzi??li??my go do kibla, na ??ledztwo.
Tam go obszukali??my. Mia?? par?? z??o-
tych i legitymacj?? szkoln?? z naszego
miasta. To nas w??ciek??o, ??e krajan, B
nie lubi naszej dru??yny. Wycisk mu
spu??cili??my jak si?? patrzy, a?? zemdlal
Ale dalej nie chcia?? ??piewa??. Twar-
dziela udawa??. To dali??my mu legity-
macj?? do zjedzenia. Ale on si?? zerzy-
ga??. Szaliki nam nasze ukochane po-
brudzi??. Tego ju?? za du??o, to my do
niego z sercem, a on nam robi wbrew.
Kto?? mu zawi??za?? r??ce drutem. Nie
wiem kto, wkurwiony by??em. Nie ta-
kich twardzieli jak 011 ??amali??my. Mia-
??o by?? g??osowanie, jak go ukara??. Ale
jut tacy wpieprzeni byli??my, ??e r??ce
si?? nam trz??s??y, rejwach si?? okropny
zrobi??, porz??dku ??adnego. Nawet sobie
nie skojarzy??em z pocz??tku, ??e wypadl,
Niby co, ??e nie wypad?? tylko go wy-
rzucili??my? Ze drzwi si?? same nie - od-
bezpieczy??y? Pan wie jakie to teraz
drzwi w poci??gach. Ja si?? tam z da-
leka od tego wszystkiego trzyma??em.
Ze pan wie; ??e jak by tak nie by??o,
tobym ju?? dawno w poprawczaku sie-
dzia??, chocia?? mia??em wtedy tylko
czterna??cie lat? Nic nie widzia??em i
nie slysza??em. Mo??e sam wyskoczy?? ze
strachu? Ze pan by chcial ??ebym jego
rodzicom spojrza?? w oczy, rodzicom co
stracili
yna? Ze co spo??ecze??stwo o
nas my??li, wszyscy ludzie pracy, co
uczciwie ??yj??? Ja si?? tam na ??wiat nie
prosi??em. To mog
ju?? i????? Jak to nie?
Znowu mam wszystko nawija?? od po-
cz??tku? No nie, bo nie wyrobi??. Wi??c
pan w dalszym ci??gu nie rozumie, nie
mo??e zrozumie??? Ja te?? nie mog??.
JACEK KRZYSZTOF NATANSON
,
'-
"
,.'
.'.'r:'
- .
",.
tetowy, nie praktykuj i nigdzie w Pol-
sce, ??eb pisa?? umar??emu dzie rodzony.
To ja jemu t??umaczem, ??e?? rodzina
taki zawinszowa??a sobie mie?? napis.
To kumitetowy powiedzia?? mnie, ??eb
ja na drugi raz klejentom perswazje
da??, ??e smentarz smentarzem, a taki
napis na Zachodni Ziemi, to sprawa
niepolityczna... Szl??zaki, to naj prze-
Wa??niej chc?? mie?? napisane u spodu
tylko trzy literki: RIP. Syn i jego pu-
magiery ??miejo si, ??e to tak z ustro??-
no??ci, ??eb nie by??o ani po polsku, ani
po niemiecku. Ali teraz nie rozpoznasz
dzie kt??ren z jakich stron le??y, wsz??-
dzi jednakie lastriko. Moda dzi?? inna
Pllzyszla: na piwniczki. Zeb nie do zie-
mi trumna sz??a, ty??ko do takiego u-
szalowanego do??u. Jakby ma??o betonu
dzi?? na swieci bylo. Ale jak chc??, to
si robi... Pan si mnie zaraz zapytasz,
za d??ac:zemu ja pan tu het przyprowa-
dzi?? a?? na drug?? stron?? smentarza. To
ja si pytam: a co tu jest napisano?
Zgadza si. moje na??wisko i imie, ino
kuncowy daty jemu brakuji. Obok He-
la moja, swie?? Panie nad jejo duszo...
Zeb ciebi rency w strucle pogieno. Pa-
trzaj pan, wazonek tu stoja??, jeszcze
rano wody doliwa??em, ladny wazonek,
taki w podobie kryszta??owy, ju?? trze-
ci tego roku jaka?? hajduga zjuchci??a,
pewnie postawi sobi na kumodzi i pa-
niage bedzi zrzyna!... A ot, moje kon-
cowe pomieszkanie. Pomagiery od sy-
na te?? si pytali: panie majster, na
cholere panu stereo, wal pan ino ka-
walerk?? la ??ony, pan jeszcze sto lat
poci??gniesz. One m??ode, im wszystko
do ??miechu. Ali ja odstawi??em od ra-
zu dubeltowy nadgrobek, niech czeka
na mnie, obok Heli bedem ??e??a??, po co
dwa razy robote robi??. To jest w??a-
??nie ten "szwed" czarniutki, nie ??adne
lastryko. Panajezusowa figurka te?? je-
szcze puniemiecka, jeszcze tatku m??j
wyzabezpieczy?? kilka sztuk la rodziny,
nie to, co z karitasowego sklepu. I tak
si ??yji, chocia puwoli, puwoli i wy-
kuj: mi syn ostatnio date. On ju?? tu
rodzony, jemu dobrze, bo bedzi mia??
cizie swieczki pali??, ??e o wnukach nie
spomn??. Nie to, co my kiedy??, jak tu
nastali. A jak cz??owiek ma kogo?? z
rodziny w ziemi, to znaczy si, ??e u sie-
bi on.
MARIAN BUCBOWSKI
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_009_0001.djvu
--- - -
- -
-
.....---
--
"-" -- -
KRAKOWSKI KI:UB .LITERA??KI
MARZENA BRODA
Prezentujemy utwory mlodych
poet??w krakowskich. ,kupionych przy
Oddziale ZI,P. czlonk??w Krakowskie-
go Klubu Literackiego. kt??rego opie-
kunem jest Jerzy Harasymowicz.
ROMAN BATKO
* * *
* * *
dlaczego nic mog?? porozmawiali z tob?? Jak ze lIobl??
dlaczego nic mog?? powiedzie?? ci o nocnych tygrysach
plomieniacl! w wagonie sypialnym
m??;??czyznach kt??rym odda??am sny
potrzebuj??; tego a ty nie potrafisz mnie wyslucha6
udawaj chocia?? zabij moje pragniel\ie
niech nie sprawia mi rado??ci podziwianie cudzej twarzy
noc Jest moj?? poduszk??
dla niej otwieram ??za staje sU: tym klm Jestem
nie musl'?? czesa?? w??os??w fa??szowa?? ust
coraz cz??
ciej u??miecham si?? do ciebie obco
i Je'Jt mi nil'wygodnle w twoich ramionach
Nie napiszesz wi??cej zlego wiersza
Nie napiszesz dobrego
Odslonisz okno na llzar?? kamienno??(!
Wypijesz herbat??
Si??gniesz po ksi????k??, zamkniesz ksi????k??
Odsuniesz fotel
Przejdziesz trzy kroki
Odkryjesz prawd??
Prawdy nie zapiszesz
Bez g??osu krzykniesz
Spokojnie za??niesz
ANTONINA
ZIARKIEWICZ-SEBESTA
-
----
- --
-
.,...."....-
-_......--............
-
ZBIGNIEW GLODKOWSKI
ZMIANY W NIEBIE
Nie b??dzie to Ju??
raj Dantego
z grupkami dusz
na ??wietlistych kr??gach
ani nawet niebo
??w. Franciszka
wype??nione g??osami ptak??w
niebo b??dzie jak wn??trze
luksusowego hotelu
dyskretna obs??uga
przy??mione ??wiat??a
wloskie piosenki
mikn?? slodkie
anielskie chory
nudne psalmy
I nicpokalana bIel
takie nic b o
Ju?? nikogo nic n??ci
kiedy przebiegam ulicami z dala od twoich ci????kich skn:yde1
obserwuj?? pe??zaj??ce cienie
- jestc?? podobny do nich
wic czesz si?? za mn?? ze swoimi niebieskimi oczami
zr??b co?? chc?? by?? bh??eJ ciebie
a nie ptak6w o pi??rach l??ejszych od ciszy
,
PR??BA POEMATU
ANNA IW A?? SKA
* * *
w mojej pracowni dymi?? wzgbrza
I modelka ??pi w k
wl"kll Ins!ra
dlaczego nie Jestem tym kt6ry pochvlony nad fotografi??
zmar??ej c??rki ociera placz z Jej twarzy I
dlaczego nit' jestem starcem ani kor hank?? kobiety
kt??rej wicc
.Jrem oddalam ostatnie pieni??dze I
dlaczego nad ranem namalowalam trzy przera??liwie smutne obrazy I
,
dlaczego przypomInam chore zwier7?? kt??re potrzebuje czulo??ci i
dlaczego ", eleganckim ubraniu wygl??dam jak placz??ca wierzba i
dlac7ego nie potrafie kocha?? kobiety z obrazu Chagalla I
dldczego ptaki umieraj?? w locie -??ylko Jeden raz i
dhc7ego coral' cz????ciej zapominam o w??asnej sk??rze I
dlaczego Ziemia tak strasmie rani mi stopy i
dlaczego wyrzuci??am tUlipany od kcbiety w czerniach I
dlaczego mijaj??c miejsce w??asnego urodzenia nuJam i
dlaczego nic chc?? uwierzy?? tym kt??rzy bred7?? o moim talencie i
dlaczego kiedy ??pi?? nie pami??tam j('go imienia i
dlaczcgo kobiety z m??skich sn??w maj?? dla mnie du??e znaczenie i
dlaczego stoj??c o krok od siebie pragn?? zobaczy?? zak??tek wszech??wiata I
dlaczego co noc tak g??o??no krzycz?? I
nikt nie chce mnie us??ysze?? i
nikt nie ('hce poma
mojego cia??a I
dhwi?? si?? cisz?? I
z ??atwo??c??. pope??niam kolejne samob6jstwa I
J:aczynam h?? kiedy moja maszyna do pisania milknic
USPRAWIEDLIWIENIE
jestem
bo kto?? w ko??cu musi
siedzieli z oczyma w gbrach
I pilnowa
aby wiatr nie poprzewraca?? ptak??w
TERESA SMURZY??SKA
SIOSTRA
w 1614 spalono
pod dc;bem
ostatni?? czarovvnic??
to by??a moja siostra
tylko Ja
troch?? bardziej
od niej
wyrosiam
liSTEK
spogl??dam
w d????
. tarasu
lIpadaJ?? li??cie
I nagle
ja listek
po drugiej stronie bariery
spadam
razem z innymi
KTO
kto
tw??j papierolI nie w:gaszon,.
wyrzuci?? w ??mietnik zmi??tych zdarzel'l
kto
z mojej d??oni
usun???? resztki twoich krok??w
. nocy ciemno??ci
"
Ido
z mego domu
uczyni?? puste kory tan.
rozpali?? nasz?? niewzajemno??(!
GRZEGORZ M. P02;IMKA
OPO
O d sierpnia 1980 roku mija
sze???? lat, a ja nadal jestem rC?-
bolem chocia?? zostalem WCI-
??ni??ty' w reform?? gospodarc
,
kt??ra dzia??a w moim zak??adzie
ju?? ponad cztery lata. Bariera,
jaka Istnia??a mi??dzy kierownictwem a
brygadami produkcyjnymi, istnieje na-
dal, a by?? mo??e nawet si?? powi??kszy-
??a
Mo??na to zauwa!y?? na zebraniach,
jakie si?? nieraz odbywaj?? mi??dzy kie-
rownictwem a za??og?? huty kryszta????w.
Za stolem zasiada dyrektor. kieraw-
nistwo, sekretarz POP, przewodnicz??-
DEBIUT
cy ZSMP przewodnicz??cy zwi??zku za-
WOdoweg
i przewodnicz??CY. Rady P
a:
Cowniczej. Po drugiej strom
, lecz JUZ
nie za sto??em - na krzes??ach usta-
WionYCh obok siebie - zasiadaj?? lu-
dzie z produkcji. Zebranie j
wa
ne
Przede wszystkim dla dy
kcJl, ktora
chce wprowadzi?? nowy projekt p??ac w
produkcji kryszta????w, ale tak??e i dla
Iogi, kt??r?? interesuj?? w??asne zyski
za wykonany wyr??b. Tych pan??w. za
sto??em te?? interesuj?? w??asne zyski z
tegO przedsi??wzi??cia, ale oni nie b??d??
PIOTR J ANUSZKIEWiJCZ
GDY DASZ MI
CZAS DO JUTRA
!\IoJa spowied?? to
Ludzie przeniesieni w kaftany
Wiatr zabicraj??cy kapelusz ??ebrakowi
Ko??cio??y w kt6rych B6g pada na kolana
Lud.de w trakcie p??odzenia czytaj??cy gazet??
Dzieci bawi??ce si?? w wojn??
Kobiety w fotelach pierwszych rz??d??w w filharmonii
Daj mi czas do Jutra.
* * *
lJukiet trzech r??l
Na grobie
Ojca
Jak list w szpar?? ziemi
Ojczyzn?? Boga
Polo??y??
Nihnany mi
Cz??owiek z lustra
IEst BO
o tym m??wi??, stawiaj??c na dobro za-
k??adu, kraju, na dobro swojej za??ogi.
Nowy projekt przedstawia kierownik
produkcji, a p????niej ca??e grono zza
sto??u wygi as za aprobuj??ce mowy. Cie-
kawe, ??e nikt z nich nie ma na tym
etapie dyskusji ??adnych zastrze??e??. W
czasie tych m??.v pochwalnych nast??-
puje chwilowe znudzenie, kt??re zostaje
przerwane pytaniami od za??ogi. Jeden
ze zdobnik??w krysztal??w pyta, Ile na
tym zyska? Odpowiada ??w kierownik:
No nie tak du??o, jak bv??my tego
hci
li, ale..... Pada drugie pytanie:
"Czy rozliczono kar
?? zarobkow?? ju??
wed??ug nowego projektu?". ..Nie, do-
piero si?? przymierzamy..... Pada trze-
cie pytanit'...
Za??oga jest nastawiona pesymistycz-
nie do nowego projektu. Z natury I
do??wiadczenia jest ona konserwatywna
w stosunku do wszystkich n
wych
mian.
Ludzie wprowadzaj??cy zm:,alI1Y me za-
wsze mieli racj??. a za ich b????dy musieli
odpracowywa?? robole przy warsztatach
pracy, gdzie wykonan
wyr??b. kt??ry
mo??na by??o sprze
a??.l pokry
straty.
Ow wy??ej wymlemony projekt, zo-
sta?? po tygodniu zatwierdzony przf'Z
Rad?? Pracownicz??,
o wywo??a??o og??l-
ne oburzenit', albowiem. jest rok 1986,
a nie 1982 czy 1983, kiedy w stan
e
wojepnym wprow
dzono Vlszystkle
kontrowersyjne proJekty,. kt??re by??y
odrzucane przez za??og?? az do 1982 ro-
..1
I
ILA
ku, nie licz??c si?? z glosem za??ogi. Wte-
dy odpowiedzi?? cz??sci starszej za??ogi
bY??
p??j??cie na wczesniejsz?? emerytu-
r?? I na efekty nied??ugo by??o trzeba
czeka??. Kilkana??cie brygad zosta??o bez
brrg
dzist??w, kt??rzy w latach siedem-
dZles
??tych zostali sprowadzeni do po-
wstaj??cego zakladu. Po ich odej??ciu
zwi??kszy??a si?? liczba wyrob??w odrzu-
co
.ych z eksportu. Prawd?? jest,' ??e
d
ls nasz eksport wzr??s?? w por??wna-
mu z 1979 rekiem, ale cena naszych
kryszta????w w tzw. drugim obszarze
p??
tn.iczym spad??a. Opr??cz tego zamo-
wlema z tamtego obszaru przychodz??
do na
dopiero od czasu, gdy nasza
cena Jest konkurencyjna z wyrobami
wytwarzanymi u nich w kraju.
. A ro?ol
racuje r??koma, bo glow??
mebezpleczme.
Po zat
erdzeniu projektu, na halach
produkcyjnych pojawili si?? panowie
z
a sto??u..
by z??agodzi?? zaogniony kon-
flikt. Wsrod nich bYli przewodnicz??cy
ZSMP i przewodnicz??cy Zwi??zku Za-
wodowego. W 1980 roku w czasie
strajku trzymali??my razem stra?? na
br
ie. Dzi?? ja trzymam stra?? przy
szlifierce, a oni za sto??ami obrad. Nie
mam pretensji do nich bo ka??dy ma
prawo zmieni?? swoje P
gl??dy politycz-
ne I spo??eczne, ale je!eU teraz zwra-
caj?? si?? do nas tylko wtedy gdy cze-
go?? potrzebuj??. a ich rozm
wa' z na-
mi ma tylko ton urz??dowy np. ..Wie-
po suficie chodz?? pc;dzie
z
"rt'ol?? dla swic;tych
co mieszkaj?? wysoko
Jcilen
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_010_0001.djvu
(Ci??g daLszy ze str. 1)
IItcit walki o nicpodle
??o????. Lub prze-
??wyci????ano krzepi??c?? wiar?? w zycie
Polak??w gwarantuj??ce nie podleg???? Pol-
.k?? LP??kj my ??yjemy..,"): w"DZJiadach"
z. III. wywo??ony na zes??anie Cyprian
Jal)czewski, z kibitki ,,1...1 trzykro??
b'zylrna??: Jeszcze Polska nie zgine??a". -
krzykn???? ..ludowi p??acz??cemu" Kt??ry
musial sobie dopowiedzie?? sakramental-
fia prawde: ..Kiedv my ??yjemy!". W
ple??ni F-eliksa. z tej??e cze
ci ..Dziad??w".
dylemat ??w rozwiazuje wzorcowe ??y-
cie zes??a??ca:
Mo??e w moim pbkoleniu
Zrodzi si?? Palen dla cara.
W krafu. po kIesce powstania listopa-
dowego. ..Warszawianka" sprawdzona
tragicznie orzez historie staje sie pie-
??nia kameralno-sztambuchow?? jako ??a-
??obna parnia tka tamtych dnL a jednocze-
??nie jako szczytny wzorzec mobilizuj??-
cy do najwy??szych po??wiece??.
W sentymentalno-patriotycznym sztam_
buchu matki S??owackiego znalaz??a
si?? - oczywi??cie - .,Wars7awianka" w
pr7ekladzie Sienkiewic7a. wpisana br7ez
Salomee Becu Zaraz po n;ej wiersz
I Konstante
o Gaszv??skiego ..00 Francu-
z??w" korespondujacv iak wiemv_ z
tekstem Df'lavigne'a Pani Salomea
??piewala .Wal'szawiankt:' akompaniu-
jac sobie na fortepianie_ CZY?? matce.
przy tym uniesionym ??piewie_' nie za-
dr??a??
??os. gdv pomv??lala o losie sYTIa.
..wczorajszego" emigranta. a nai
??o??niej-
szego barda 'rewolucii 1831 roku. kt??ry
wybra?? (za iel r??wnie?? namowa) dobro-
wolne wygnanie. zamiast alternatywy
..zWyci????y,. albo umrze??" na ??onie Matki
Ojczyzny Ten nie wCielony w cZYJn li-
teracki nakaz stal sie dla poety pahcym
wyrzutem' sumie'nia ora7 przedmiotf'm
p????niejszych polemicznYch refleksji du-
cha ..wiecznego rewol4cionistv"
..Warszawianka" Sienkiewicza nie
zdohyla wielkiej popularno??ci w pol-
skich zwi??zkach m??odzie??owych z lat
1831-1848; w organizacjach kt??re przy-
wiazywalv przecie?? wielka wal!:e do
obrzedowo??ci meliczno-patriotvcznej.
Patronowalv im
????wnif' Mazurek D??-
browskiego i ..Bo??e co?? Polske"
Wielka emil:!racja ponowstaniowa nio-
s??a na Zach??d swe najdro??sze pie??ni pa-
triotvczne. rozprzestrzeniajac ic\1 zna jo-
mo???? po??r??d Niemc??w i Francuz??w.
E'nluzjastvczniE' witajacvch polskich bo-
hater??w i oklaskujacvch ich .pienib m.-
rodowe" W??r??d nich naiwicks7.vm no-
wodzeniem cieszy?? sie "vTazuerk Da-
browskiego i w??a??nie Warszawianka"
s??awiaca bez
raniczne bohatl'r!ltwo PO-
??wiecl'?? i pl'7.
'pomil1airtC'a zarazem
Francuzom nie !'n??acona danine krwi
polskiej. w bratnim sojuszu napoleo??-
skjch czas??w.
Bl'nigna Ma??achowska ??ona genera??a
K:l7imierza_ utrWali??a w swyC'h pamict-
nikach epizod strassburskiei now;tahej
..serenadv" na cze???? jej me7a na kt??r??
wardia narodowa wybra??a te dwie
w??a??nie oie??ni ??Ch wo??vw na ??:C'!1E'ze
tak' zwanych ..Polen1ieder" by?? wcale
znac/??cy. szcze
??lni(' widnc,,"y w Pl;7
i-
mowaniu 'g??o??nvch hase?? sentencjorial-
nvch wezwa?? i charakterystycznej em-
blcmatvki.
We Francii polska ..Warszawianka"
emh::(rant??w ie.dnoczy??a sie z francuska
macierzyst?? .,La Varso\'ienne", pot????(U-
jac frenetyczny nieraz zapa?? nowit.a??.
..La Varsovienne" ..La Parisienne" i
..La Marseillaise" nale??aly do ??elaznego
repertuaru spontanicznych powita?? e-
migrant??w polskich oraz do prol!:ramu
uroczysto??ci organizowanych w CE'lu
niesienia im pomoCY finansowei. kt??ra
jakby rekompensowa??a wym??wki. ??ale
i wyrzuty z pie??ni Delavigne'a A gdy
nadl'sz??v czasy emigranckiei biedy. ..po-
tepie??czych swar??w" i .rozpaczy mar-
morowej"_ CzasY <;olenme obchodzonych
..pamiatek" nar,: kostium historyczny bitnych bel-
wederczyk??w. u??an??w listopadowych.
Pl'zypominany nam w ikonice nawet
kalendarzowej. w sztukach widowisko-
wych itP. Tekst .Warszawianki" ocala
nam nauka historii. a przede wszystkim
literatura zwiazana z tymi czasami i nie-
??miertelny w jej kanonie lektur dramat
Stanis??awa Wyspia??skiego.
Ale w tei odartej ze s????w melodii
.,Warszawianki" ??yja czesto. w bezwied-
nej jakby ??wiadomo??ci wielu wsp????cze-
snych, najg??o??niejsze i. '1ajpopularniej-
sze w tradycii narodowej fragmenty
tekstowe pie??ni. iej tak zwane ..s??owa
skrzydlate"_ a wiec przede wszystkim
refreniczne wezwanie do walki o wol-
no???? Polski (..Hej. kto Polak...") oraz
zamglone w pamieci skrzepy senter:-
cjonalnych apeli w rodzaju: _.Powsta??
Polsko. krusz kaidany_ I Dzi?? tw??j
tryumf albo z
on" Lub: _.Kto prze??yje.
wolnym bedzie. I Kto umiera wolnym
ju??". To one w??a??nie nasycaja czesto
swym dramatyzmem grywana wsp????-
cze??nie melodie ..Warszawianki". To im
zawdziecza melodia - w pewnym stop-
niu - swa spetryfikowana interpreta-
cje tre??ciowa_ z koronnym dylematem:
..umrzem lub zwycie??vm".
Kurpi??ski. tworzac muzyke do ..War-
szawianki" nie przeczywa?? zapewne.
cho?? komponowa?? ia z najwiekszym ??a-
rem powsta??czego natchnienia i?? tym
utworem zacew??i sobie ludowa pa mie??
w kulturze narodowej. a?? do sfolklory-
zowanej zatraty autorstwa.
. Delavigne sw?? kantat?? nap:sa?? z my-
??la o jej melioznym obiegu. Wspomina-
li??my ju??. ??e we Francii tekst jego po-
siada kilka melodii kt??rych u nas nie
mo??na by??o przyia?? do wersji przek??a-
dowej Sienkiewicza Przet??umaczy?? on
wiersz francuski r??wnie?? z my??l??_ i??
jego translacja rych??o doczeka?? sie win-
na melodii. Struktura bowiem tego
wiersza po??wiadcza z jednej strony. i??
t??umacz nie respektowa?? kszta??tu ory-
gina??u. a wiec i melodii uzale??nionych
od niego z drugiej wszak??e i?? stworzy??
sw??i utw??r nadajaC' mu semantvczno-
-strukturalne znamiona i W3lory melik!
bojowej, rewolucyj??el (Nb Sienkiewicz
by?? bardzo uwra??liwionv muzycznie po-
siada?? nawet umieietl10??ci zapisu. s??y-
szanych pr
z siebie melodii o czym
wspomina w swym Dzienniku").
Karol Kumi??ski bY?? w??wczas tw??rc??
znanych ocel'. uwertur operowych. u-
twor??w lOymfonicznych. pie??ni. melodii
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_011_0001.djvu
""""""'"
(1(' balet6w: by?? dyrektorem i dyrYJ!en-
tem opery warszawskiej. Sw?? p??odna
muza bardzo
orliwie s??u??y?? aktualnym
i pal??cym potrzebom powstania Po??r6d
jeJ! o kompozycji muzycznych do wierszy
patriotycznych zwi??zanych m in z po-
wstaniem listopadowym, a stworzy?? ich
wiele (np_ "Olszynka". ,Polak [Strce] me
s??u
a". ..Bracia do bitwy" ..Litwinka").
najwiekszym powodzeniem cieszy??a sie
je
o muzyka do Mazura wojenneJ!o"
na cze???? Ch??opickie
o (tekst Andrzeja
S??owaczy??skie
o>- Spiewano 11:0 w Tea-
trze Narodowym 28 XII 1830 przy ..nie
zmiernych oklaskach" a prasa powsta??-
cza informowa??a_ :te _.??yczeniem jest
powszechnym. aby sie ka??de wystawie-
nie [teatralnel mo
??o od??piewaniem te
o
mazura ko??czy??" Ale wraz z upadkiem
dyktatora upad??o to ??.yczenie i muzyka
KUrpi??skie
o nie prze??y??a tekstu. jak
sie to niera.. zdarza. Swietny I orv
i-
na lny przek??a(l Sienkiewicza (pie???? nie
jest arcydzie??em!) znalaz?? wspania??e
o
kompozytora.
Jak wiemy. prapremi
rowe wvkona-
nie meliczne pOlskiej ..Warszawianki"
wprawdzie o skromniejszym roz
??osie
ni?? wykonanie kantaty Delavi
ne'a na
paryskim kocercie. zosta??o przyjete
o-
r??co. Na kolejnej prezentacji teatralnej
pie??nI w dniu 28 kwietpia 1831 publicz-
no????, wstawszy z miejsc. za????da??a po-
wt6rzenia dw6ch 06tatnich strof ..War-
szawianki" ze znamiennym fina??em:
"Le?? nasz orle w g6rnym p??dzie. I
S??awie Polsce, ??wiatu s??u??! I Kto
przeiYJe, wolnym b??dzie; I Kto umie-
ra, wolnym jui".
Z??danie repetycji tych dw6ch strof
przez publiczno???? teatraln?? by??o oczv-
wi??cie ??wiadectwem ??vwio??owe
o i mo-
bilizuj??cel(o oddzia??ywania pie??ni o naj-
Wy??szej p[6bie romantvczne
o patrio-
tyzmu. ..Muzyka ta - pisze Zetowski -
nie by??aby tym, czym jest, hymnem en-
tuzjazmu i apoteoz?? bohaterstwa. gdyby
nie zwyciestwa DOd Wawrem iDebem.
kt6rych sta??a sie odblaskiem. (...1 Me-
lodia ta mo
??a powsta?? jedynie w
dniach. w kt6rych na ulicach Warsza-
Wy widziano t??umy je??c6w_ w kt6rych
brzmia??y fanfary panel(irycri na cze????
naczelne
o wodza. w dniach. kt6re u-
wa??ano za zapowi,d?? nowej ery po-
wstania".
Pierwodruk melodii Kurpl??skiel(o au-
toryzowany we wspomnianej ulotce,
sprzedawanej w kasie Teatru Narodo-
weJ!o. jest nieco inny ni?? melodia jeJ!o
autorstwa publikowana i wykonywana
. wsp6??cze??nie. Zmiany te s?? w
zakl:e
drobne. ale znamienne. Np. w finale
pierwodruku pojawia si?? akcent tonacji
molowej. co bardziej odpowiada okre-
??lonemu sensowi s??6w Sienkiewicza.
kt6re nie sa jednoznacznie optymi-
styczne.
Melodie Kurpi??skieJ!o do ..Warsza-
wianki" przerabiali i opracowywali r6??-
ni kompozytorzy. np. wSDOmnianv Sta-
nis??aw Mirecki w 1878. czy W'!ID????cze??nitt
Kazimierz Sikorski. nie zawsze z korzv-
??ci?? dla jej warto??ci stvlowo-autentvcz-
nvch. Ale takie praktyki sa typowe dla
??ycia
??o??nvch pie??ni narodowych
Melodie Kurpi??skieJ!o nieco przero-
h:ona (wJ! ZetowskleJ!o) przYStosowano
....'??! Francji tak??e do oryginalnego tekstu
Delavi
ne'a Odnalaz??em taka edycje z
tekstami francuskim i polskim. pieknie
wykonan??. ozdobiona ekspresywn?? li-
tOJ!rafia ok??adkow?? kt6ra ilustruje
wers: ..Halter ces Balkans sont nos
corps!" Nie ujawnia ona ani autora ani
t??umacza ani te?? kompozytora ti. Kur-
pi??skieJ!o. Tekst Sienkiewicza. nie li-
cz??c sporadycznych zmian wyrazowych.
jest identyczny z pierwodrukiem feJ!o
t??umaczenia. Natomiast francuski tekst
Delavigne'a zosta?? tu w do???? istotny
spos6b zmieniony. skracany (szczeJ!6Inie
w czterech ostatnich wersach ka??dej
strofy. oraz w dw6ch ostatnich wersach
refrenu) w celu dopasowania go do me-
ludU Kurpi??skieJ!o przybierano j?? r6w-
nlez u nas - jak wiadomo - do tek-
st6w r6??nych innych Warszawianek"
wywodz??cych sie przewainie z dzie-
dzictwa utworu Sienkiewicza. Na jej
lI1ute i nie bez wp??ywu tekstu t??umac70-
neJ!O u??o??y?? ludo
v ??piewak Bronek ..
Garwoli??skie
o swa aJ!itacvjna rvmo-
wanke ..Na ??wieto ludowp" zamieszCzO-
n?? w .,Spiewniku ludowym" z 1937
roku.
WSpOminali??my (o czym szerzej w
innym rozdziale naszej monoJ!rafii). i??
g??o??na pie???? Sienkiewic7,3-Kurpi??<:kie-
e:o sta??a sie dramatis perSOnae War-
s7awianki" Wvspia??skieJ!o rozdrapuj??-
cej patriotyczne sumienia narodowe
Pie???? ta dzieli??a losv dramatu: zar6w-
nc te obrzedowe. znu??one iak I zmar-
twvchwsta??e traJ!lzmem narodowym
Warto mo??e wiedzie??. i?? ju?? o wiele
Wcze??niej, bo w czerwcu 1831. pie????
Sienkiewicza sta??a si
meliczna bohater-
k
fina??u sztuki Stanis??awa Jachowicza
"Polki w Pary??u" Sztuki b??ahej. kt6r??
Wystawi??y uczennice pensji P. Meiero-
Wej w dniu 26 przeznaczajac wcale 00-
fity doch6d .na wychowanie sierot po
Pole
??vch wojownikach" Ksiedza Alek-
sandra Kazimierza Pu??askiee:o repre-
zentanta lewicy Towarzvstwa Patrio-
tvczneJ!o wzruszy??a ta sztuczka: _.P??a-
ka??em - pisze on - l. cze
oby wynio-
s??v talent wielkieJ!o artysty na mnie nie
Wvm6J!??. wvmoda 'szczero???? I prawda"
WysPia??ski - oczywi??cie - relacH o
tym fakcie 7na?? nie m6d
BOGDAN ZAKRZEWSKI
GRZEGORZ JANIAK
DEMOKRATYCZNY EDYNBURG
sierpniu tego roku odby??
s.i?? po raz czterdziesty
mi??dzynarodowy festiwal
sztuki w Edynburgu. W??a-
??ciwie nale??a??oby pow;ie-
dzie??, ??e rozpocz????o si??
jednocze??nie kilka festiwali. Festiwal
oficjalny, organizowany przy wsp6??-
udziale i z poparciem finansowym
Szkockiej Rady Artystycznej oraz
w??adz miejskich. Pod jego egid?? odby-
wa si?? wi??kszo???? imprez muzyki po-
wa??nej I klasycznej (w tym przedsta-
wienia operowe i baletowe), spora
cz?????? przedstawie?? teatralnych (reno-
mowane zespo??y profesjonalne), lcilka-
na??cie wystaw oraz tzw produkcje
specjalne, od inscenizacji rzadko wy-
stawianej opery Webera "Oberon" w
re??yserii dyrektora festiwalu oficjalne-
go Franka Dunlopa, po nocny koncert
plenerowy S:zJkockiej Orkieslry Kame-
ralnej z fajerwerkami. Mi??dzynarodo-
wy festiwal filmowy, przeznaczony
g??6wnie dla prasy ?? ludzi z .,bran??y",
ale tak??e dla publiczno??ci; po nim za??,
w tych samych pomieszczeniach, jesz-
cze bardziej specjalistyczny festiwal
telewizyjny. Z kolei tzw. Fringe. Tu
mo??na zobaczy?? wszystko. Tak??e us??y-
sze??. Bo poza teatrem - w najr6??niej-
szych formach - Fringe to r6wnie??
opera, balet, wystawy, imprezy muzy-
czne od Bacha i Vivaldiego poprzez
blues i rock po festiwal jazzowy (w
tym roku m. in. z udzia??em warszaw-
skich Old Timers). Czasami s?? to Im-
prezy do???? dziwaczne w 7amy??le. Np.
w jednej ze ??wi??ty?? zorganizowano
maraton: czytaf'ie Biblii non-stop pi????
dni i nocy I
w
.
Prawie zawsze istot?? edynburskipgo
"giganta" stanowi?? teatr. R6wnie??, a
raczej przede wszystkim w tym roku.
Dyrektor Dunlop, b??d??cy w przeci-
wie??stwie do swych muzycznie zorien-
towanych poprzednik6w cz??o\viekiem
teatru, wznowi?? po trzynastu latach
Sezon Teatru Swiatowego, odbywaj??-
cy si?? przedtem w Londynie. Na inau-
guracj?? wybrano ..Zbrodni?? i kar??"
Starego Teatru z Krakowa w insceni-
zacji Andrzeja Wajdy Recenzenci by-
li zgodni w ocenach. [ cho?? ??adpn z
nich po polsku nie rozumia??, to jednak
nikt nie wyrzeka?? na trzygodzinne sie-
dzenie w t??oku na twardych ??awach
, by??ego ko??cio??a. Chwalono dos??ownie
wszystko. I zr??czne podej??cie Wajdy
jako adaptatora do tekstu Do
tojew-
----
i
..
.""'....
rica Garcii Lorki uczczono dwiema je-
go sztukamd sprowadzonymi z Hiszpa-
nii. By??y to "Yerma" w wykonaniu ze-
spo??u NurU Espert (rei. Victor Gar-
cia) - powt6rzenie sukcesu, jaki wiel-
ka aktorka hiszpa??ska odnios??a w tej
sztuce w Londynie kilkana??cie lat te-
mu - t "Krwawe gody", zaprezento-
wane przez Compania de Jose Luis Go-
mez z Teatru de la Plaza, w re??yserii
tego?? Gomeza. Oba przedstawienia,
wyra??nie naznaczone pi??tnem teatru
rytualnego, wiele czerpa??y z folkloru
andaluzyjskieRo. Nawet na wskro?? no-
woczesna "Yenna". rozgrywana na
ogromnej, wcinaj??cej si?? w widowni??
pieclok??1nej trampolinie, nie jest wol-
na od tych wp??yw6w.
Przyk??adem teatru rytualnego by??a
te?? pokazana na dziedzi??cu Old College
Uniwersytetu Edynburskiego ..Medea"
.('roho Company. re??. Yukio Ninagawa)
Zesp6?? znany jest bywalcom festiwalu
z ubieg??ego roku, kiedy to rzuci?? pu-
bliczno???? I krytyk6w na kolana swoj??
Interpretacj?? ..Makbeta" ..Ml'dea" dzi??-
ki rozegraniu jej w konwencji kabuki,
kt6ry to styl teatralny wci??f wielu Ja-
po??czykom kojarzy si?? z prze??yciem
metafizycznym. przypomnia??a nam,
Europejczykom, spadkobiercom kultu-
ry ??r6dzl&mnomorskiej, gdzie le??y po-
cz??tek naszego teatru, jak donio
??e
znaczenie mia?? w '111m pierwiastek re-
1iJ!ljny, kt6ry teraz uleg?? zupe??nemu
zatarciu. Zupe??nie niewafne by??o. te
tekst m6wiono po japo??sku. Aktor-
stwo. muzyka, aran??acja przestrzeni.
choreografia, wszy
tko dawa??o efekt
wstrz??saj??cy.
Odzwierciedleniem najnowszych p.o-
szukiwa?? i eksperyment6w scenicz-
nyoh by??y spektakle "Droga do nie-
??miertelno??ci - Cz?????? 2" w wykonaniu
The Wooster Group z USA i "Suna:
pustynne zoo" japo??skiego zespo??u
ban'yu-inryoku. Oba zrobione z dosko-
na??ym wyczuciem teatru. z wykorzy-
staniem nowej elektronicznej muzyki,
projekcj
filmowych i wideo. Akc
a
prowadzona jest symultanicznie, wiele
z tego, co dzieje si?? na scenil', z pozo-
ru wydaje si?? bez_-;ensem i be??kotem.
A jednak nie jest. W spektaklach tych
ukryta jest prawda o naszych czasach.
Jak zwykle w Edynburgu tak i tym
razem du??o by??o Szekspira. Niestety
..Hamlet" zaprezentowany przez Oxforcf
Playhouse Company w ret. Richarda
Williamsa nie wzbudzi?? zachwytu. Po-
mys??, by rzecz osadzi?? w spiskowej,
"szemranl'J" atmo
ferze osiemnasto-
wiecznego dworu, po prostu nie wypa-
. .
. :.
-, ':ps
.
,;.
':: "
...-....:=.....:...
.
l
??i.... -
..
.-
.\.
.
\
, .
.{;:'
Cnmpa11la
de
Jose
Luf.!
skiego. I scenografi?? Krystyny Za-
chwatowicz. i aktor6w. Kr??tko m6w
??c
by?? to
dany poc
??tek
O
ld Theatre
Season, Imprezy ciesz??ce] Si?? przed la-
ty ogromnym zainteresowaniem.
Obejrzawszy inne zaproszone spekta-
kle uwa??am, ??e wysoki poziom zosta??
utrzymany Zaprezentowano dwa
przedstawienia w re??yserii Ingmara
Bergmana: Ibsenowskiego ,,Johna Ga-
briela Borkmana" ze Staatstheater w
Monachium i ..Pann?? Juli??" Strindber-
ga z Kr61ews k iego Teatru Dramatyc7;-
nego w Sztokholmie. Widzla??e??"!l pierw-
sz?? z wymienionych InscenizacJI. I mu-
sz?? przyzna??,
i nie zaskoczy??o .mni
to co dzia??o SI?? na scenie. Chwl??aml
w
??cz brakowa??o mi zbli??e?? kamery
operuJ??cej w przest
zent, wszystkiego,
do czego przyzwyczai??
as Bergman '!'
ki:1ie. pozosta?? bardzo fllmo
. Ale nIe
filmowy w og61e, tylko filmowy w
swoim stylu. Po Ber.gma
o
ku.
Pi????dziesi??t?? rocznic?? smlerci Fede-
Gomez "Krwawe gadU" (Lorca)
iiI. Wprowadzi?? jedynie sztuczno??
do
przyd??ugiego przedstawienia, kt6rego
wad?? by??y tak??e zupe??nie bezsensow-
nie porobione skr6ty.
Zebr zako??czy
sprawy teatru, WIR.<>-
mn?? Jeszcze o wIzycie teatru Prowiio-
rium (UMCS, Lublin), ze spektaklem
b??d??cym wsp61nym dzie??em re??ysera
Janusza Opry??skiego I tr??jki aktor6w,
zatytu??owanym .,Dziedzictwo" Wzbu-
dz. i?? on,. owszem. zainteresowanie pu-
bliczno??CI, w prasie znalaz??em kilka
pochlebnych wzmianek, ale przypusz-
czam, ??e sprawi??a to tematyka. Jest
t
bowiem ??"!10wa o ci??g??o??ci trady-
C]I opozycyjne] w POwojennej Polsce.
Niestety, eksperymenty m??odych ludzi
z Lublina id??, moim zdaniem.; w z??ym
kierunku. Awangarda lat sledemdzie-
siatych zd??ty!a !!i?? jui zestarze??, a od-
nosz?? wra??eme, li ci tw6rcy s?? w ni"
zapatrzenL
.
Wprawdzie nie tak interesuj??co Jak
teatr, ale z wi
kszym rozmachem
(bardziej ilosciowym ni?? Jako??ciowym)
zaprezentowa?? lOi?? na festiwalu film.
Ze stu siedemdziesi??ciu film6w uda??o
mi si?? zobaczy?? siedemna??cie. Ale
uwalJ?? przyku??y jedynie dwa z nich:
,.Ofiara" Andrieja Tar'kowskiego
(Szwecja, Francja, 1986) i "Upadek
Imperium ameryka??skiego" Denysa
Arcanda (Kanada, 1986). Oba maj??
symboliczny i bardzo wymowny wy-
d??wi??k, lI?? swoistym signum temporis
Pierwszy z nich kojarzy si?? z Bergma-
nem. Dok??adnie wystudiowane i wy-
koncypowane sytuacja i miejsce. Sy-
tuacja: urod;>;iny starego profesora, by-
??ego aktora grywaj??cego Szekspira I
Dostojewskiego. a wi??c zjazd najbli:t-
szych. Miej
ce: dom stoj??cy gdzie?? w
odosobnieniu nad morzem. Nic, co by-
??oby zb??dne. Dr????ony jest tylko jeden
w??tek: Itosllnek dzisiejszego cz??owieka
--" -.. -';',.-
?? '=!!
'">,,,,,,"
.;
. <
,
.t
'-i
-. '"
:f.;':
r
,;;,(
wymieni?? recitali i koncert6w. kt??rych
l' ...Ja idzie w
etki. lIi
nlUWI:jC JU?? o
du.m.mowych lIhcwych skrzypkach,
flecistach czy pianistach Wydarze-
niem, na ktore czekali ml'lomani. by??a
wizyta zespo??u operowego Teatru Ma-
??ego z Leningradu. A to z tej przyczy-
ny. :te spo??r6d trzech przywiezionych
oper dwie s?? autorstwa Czajkowskiego
"Dama pikowa" i ..Eugeniusz Oniegin".
Czajkowskd jest kompozytorem bardzo
cl'nionym i lubianym na Zachodz.!e,
cho?? w tamteJszych teatrach opero-
wych nie grywa si?? go zbyt cz??sto.
Sukces Rosjan by?? spodziewany, ??pie-
wali doskonale. Niestety, zawiod??a
technika. MaszyneTla w King's Theatre
nie jest tak sprawna jak w Leningra-
dzie. Tote?? cz??sto s??ycha?? by??o ha??asy
przesuwanych dekoracji, rozmowy pra-
cownik6w technicznych. kt6rzy raz mu-
sieli nawet ucieka?? w pop??ochu, bo .za
wcze??nie podniesiono wewn??trzn?? kur-
tyn??. To, co napisa??em wy??ej o suk-
cesie, odnosi si?? tylko do Czajkowskie-
go. Klap?? okaza??a si?? natomiast skom-
ponowana w 1980 przez Siergieja S??o-
nimskiego opera ..Maria Stuart.., za-
proszona zapewne na festiwal z rac]1
osadzenia wi??kszo??ci akcji w Edyn-
burgu.
A jak by??o z baletem? Nie widzia-
??em najnowszej pozycji London FestJ-
val Ballet 2, cho?? nazwiska choreogra-
f6w, kt??rych prace z??o??y??y si?? na ten
program - John Neumeier, Michael
.,.:.,.,,:-
';';'
"'-"'"
-
-
'!"--
:, .
.'" ."
_'" '
.
.,
Toho Company - Tokio, "Medea"
do realnej gro??by wybuchu nuklearne-
go. To widmo zag??ady zdaje si?? dr??-
czy?? bohatera tylko we ??nie, cho?? gra-
nica mi??dzy jaw?? a owym koszmarem
nie jest zbyt dok??adnie okre??lona Ofia-
ra, jak?? sk??ada Aleksander, jest ofiar??
C
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_012_0001.djvu
(Ci??g dalszy ze str. 1)
jest Itaral1Y za jakiekolwiek sprzenie-
wierzenie si?? regu??om tkwienia w tl'j
machinie. Wyrugowane zosta??y natu-
raine wiQzy spo??eczne, a na ich miejsce
pOjawi??y si?? wi??zy niejako przymuso-
we.
Obok tego pog????bia si?? nieufno???? w
stosunku do nauki, kt??ra w ??adnej z
dziedzin nie spe??ni??a wi??zanych z ni??
nadziei, przeciwnie: rozwijaj??c si?? w
w??sko wyspecjalizowanych kana??ach
przesta??a si?? -jakby interesowa?? tym,
co' si?? znajduje obok. W potocznej
??wiadomo
ci nie istnieje ??aden zwi??-
zek pomi??dzy nauk?? i jako??ci?? ??ycia,
i'rzcciwnie: uznaje si?? za oczywiste, ??e
naulta ponosi win?? 'za nieustannie obe-
cny w nas strach przed totaln?? zag??d-
d??. Nauka ju?? nie budzi zaufania. W
podobny spos??b zawiod??a oczekiwania
tzw. kultura masowa, kt??ra obiecywa??a
demokratyzacj?? kultury duchowej, a
serwuje ma??o warto??ciow?? magm?? tre-
??ciow?? wykluczaj??c?? jak??kolwiek kul-
tm-aln?? dialogowo????. Celem jest dostar-
czenie tre??ci ??atwych do przyswojenia
a nie takich, kt??re pobudza??yby do sa-
modzielnego my??lenia, kt??re rozwija-
??yby indywidualn?? wra??liwo????.
Jc??li do tego doda?? wszystkie zagro-
??enia ekologiczne, frustracje wywo??ane
stylem ??ycia, urzeczowienie relacji
mi??dzylud.lkich I ich instrumentalno????
bez trudu u??wiadomimy sobic, jak
bardzo z??e jest samopoczucie cz??owie-
ka i kultury jako ca??o??ci. Rozbiciu
uleg??y dawne hierarchie warto??ci, w
sztuce - na skutek dzia??ania rozmai-
tych awangard i r??wnie?? powstawania
wysublimowanych twor??w kultury ma-
sowej - zatarciu uleg??y granice po-
mi??dzy sztuk?? i niesoltuk??. Nic nie jest
jasne i wyra??ne...
SAMOPOCZUCIE LITERATURY
Wszystkie dotychczasowe gatunki li-
terackie przesta??y spe??nia?? swoje za-
dania, utracily dawn?? skuteczno???? mi-
metyczn?? i wiarygodno????. Przyk??ad??w
ka??dy czytaj??cy zna wiele. Literatura
miota si?? rozpaczliwie- szukaj??c no-
wych metod przedstawiepia ??udzkiego
??ycia wewn??trznego. Dotychczas dzia-
??anie jej wyczcrpywa??o si?? g????wnie w
tym. ??e gatunek powie??ciow)' stawa??
si?? coraz bardziej "workowaty", ??e za
pmvie???? uchodzi?? ju?? mog??o wszystko,
ale prz
e wszystkim eseistyka ostro
wchodz??ca w powie??ciow?? tkank??. Li-
teratur?? w dzisieiszych czasnch sta??o
si?? ju?? nieomal wszystko. co tylko zo-
sta??o napisane i sygnowane przez ko-
go??, kto uchodzi za pisarza: dziennik,
kronika, reporta??. publicyst.yka. Lite-
ratur??. jest .,Kalendarz i klepsydra"
Tadeusza Konwickiego, "Miazga" Je-
rzego Andrzejewskiego, "Ni ki formy"
Edwarda Redli??skiego i "Stan p??ynny"
Grzegorza Musia??a. Przyk??ad??w mo??na
wyliczy?? o wiele wi??cej z ka??dej innej
lit??'ratury. nie tylko polskiej. Nie o to
jednak chodzi. L
Idzie o to, ??e w dobie kryzysu do-
tychczasowego modelu kultury, w do-
bie wyczerpywania si?? si?? witalnych
cywilizacji jako ca??o??ci, r??wnie?? i w
literaturze obserwuje si?? g????bokie prze-
miany wewn??trzne, prze??amywanie
wszystkich dotychczasowych granic,
komvencjonalnych sposob??w wypowie-
dzi, zmian?? roli pisarza czy wr??cz w
og??le sposobu bycia pisarza. Bowiem
hybrydyczne formy prozatorskie z r??w-
nym powodzeniem uprawia Ku??niewicz
jako np. autor "Mieszanin obyczajo-
w)'ch" jak i dwudzie<>toletni autorzy
utwor??w wyr????nionych w niedawno
rO?strzygni??tym konkursie, M??odzie??o-
wej Agencji Wydawniczej na debiut
pro7atorski. Literatura znajduje si??
d7i<;iaj w fazie g????bokich przemian za-
chodz??c\'ch na wszystkich wyobra??al-
nych poziomach.
Sp??jrzmy na dzisiejsz?? literatur??
polsk'l. Co widzimy? Widzimy przede
wszystkim, ??e wyczerpa??y si?? wszyst-
kie nurty dot??d stanowi??ce jej ko??ciec
i pow??d do uzasadnionej dumy. Nurt
chlopski przez wiele lat - poza wy-
j??tkiem "Kamienia na kamieniu" Wie-
s??awa My
liwskiego - nie wyda?? ??ad-
nego znac.l??cego utworu, a przecie?? by-
??o to i jest moim zdaniem najwa??niej-
sze zjawisko w powojennej prozie pol-
skiej. Wyczerpa??a si?? jednak jego si??a:
wygas??y uwarunkowania socjologiczne
tkwi??ce u jego podstaw, opisane zo-
sta??y wszystkie do??wiadczenia podmio-
towe, kt??re mog??y by?? opisane, "zu-
??y??y si??" j??zyki tego nurtu, co zreszt??
zasygnalizowa?? ju?? w 1972 roku
"Ch??opack?? wysoko??ci??" J??zef ??ozi??ski.
Nurt potocznie nazywany galicyjskim
praktycznie r??wnie?? wygasa i pr??by
jego reanimacji podj??te przez W??odzi-
mierza Pa??niewskiego te?? nie wystar-
cz?? na d??ugo. Tu te?? wszystko, co mo-
g??o by?? opisane zosta??o ju?? opisane.
Mo??liwa jest dalsza mitologizacja, ale
musi zosta?? wypracowany nowy j??zyk
jej s??u????cy. Nie rozwija si?? proza o te-
mat.yce wojennej, bo jak d??ugo mo??e,
nie rozwija si?? proza realistyczna o na-
szej tera??niejszo??ci, bo nie zosta?? jesz-
cze ostatecznie wypracowany j??zylt
umo??liwiaj??cy opis naszej wsp6??cze-
snosci - j??zyk odziedziczony Pq Sien-
ltiewiczu nie przyda si?? tu na wiele,
o czym przekonuje chocia??by ca??a se-
ria niedobr.\'ch powie??ci o latach 1980-
81. 'Oczywi??cie ka??dy z nas zna przy-
k??ady. kt??re przecz?? tezie o zamiera-
niu si?? witalnych dotychczasowej pol-
skiej literatury, ale przywo??ywanie
jednostkowych tytu????w nie zmieni og??l-
nego wra??enia, a mo??e raczej jeszcze
je pog????bi.
Tym co zwraca przede wszystkim
uwag??. jako przyczyna kryzysowego
stanu polskiej literatury jest dyktowa-
na prze7 biologi?? zmiana pokol"nlowej
wartv. Wprawdzie raty ten okres. jaki
dzieli nas od ko??ca lat czterdziestych
\
tYCIE
Sir, 12
LITERACKIE
Nr 48 (1810)
a': roi si
od kolejnych pokole??, kt??re
pod krzykliwymi zawo??aniami wchodzi-
??y do literatury, ale po chwili ??ycia
na w??asny rachunek zostawa??y "oswa-
jane" przez sytuacj?? i wtapia??y si?? w
t??o. Dzia??o si?? tak, ??e przez wszystkie
te lata dOJ11inowa??a w naszej literatu-
rze generacja, kt??ra wesz??a do niej w
latach czterdziestych l na pocz??tku lat
pi????dziesi??tych, opanowa??a kluczowe
pozycje I nie wypuszcza??a ich z r??k
do dzisiaj. Buntem mi??dzy innymi
przeciwko niej by??o wyst??pienie Nowej
Fali, ale buntem w niew??a??ciwym cza-
sie: Starzy byli jeszcze zbyt silni, by
da?? si?? M??odo??ci zepchn???? z piedesta??u.
Teraz przyszed?? ten moment, ??e bio-
logia wymusza generacyjn?? zmian??:
prawodawcy literatury milkn?? stopnio-
wo w naturalny spos??b, nie maj?? ju??
si?? by utrzyma?? si?? w zajmowanych
okopach. Robi?? miejsce innym, al-e te??
krzycz??, ??e m??odzi chc?? zniszczy?? li-
teratur??, ??e nie maj?? nic do powie-
dzenia itd. To jest ??ab??dzi ??piew. W
innych literaturach to wchodzenie no-
wych ludzi i wymiana generacji odby-
wa si?? w spos??b bardziej naturalny,
u nas ma charakter- przemiany do????
gwa??townej i spektakularnej.
Tym za?? bardziej spektakularnej, im
wyra??niej ujawnia si?? r??wnie?? artysty-
czny charakter tego proceS\1. Bowiem
uwa??y??, ??e "uprawia?? krytyk?? znaczy
uwa??a??, ??e omawiany tekst .nie w)rstat-
cza nigdy sam w sobie (...) ??e jest tyr-
ko fragmentem dzie??a ja??niejszego, bo-
gatszego, ciekawszego, na kt??re sk??ada
si?? sam tekst i to, co o nim powie-
dziano". Doda?? musz??, ??e na to dzie??o
sk??ada si?? jeszcze nasze ??ycie i nasz
??wiat. My??l jest cenna: krytyka to
uzupelnianie, poszerzanie dzie??a o no-
we sensy, nowe konteksty. odkrywanie
w nim nowych warto??ci.
Krytyka jest zawsze dzia??alno??ci??
zwr??con?? na zewn??trz, 'nie ma i nie
mo??e mie?? w ??adnym przypadku cha-
rakteru dzia??alno??ci nakierowanej na
sam?? siebie, jest nieustannym w????cza-
niem si?? do dialogu, kt??ry toczy si??.
powinien si?? toczy??, pomi??dzy pisa-
rzem i czytelnikiem, jest - jak chce
Jan B??o??ski - trzymaniem stra??y przy
warto??ciach dialogowych, i jest te?? -
jak chce Eliot - wyja??nianiem dzie??
sztuki i popraw?? smaku artystycznego.
.Te??li ju?? jeste??my przy Eliocie, warto
przypomnie??, co pisa?? w eseju "Gra-
nice krytyki literackiej". A pisa?? tak:
"Krytyk przeto b??dzie krytykiem lite-
rackim, je??li uprawiaj??c krytyk?? za
naczelne swoje zadanie b??dzie uwa??a??,
??e chce dopom??c czytelnikom zrozu-
mie?? utw??r i czerpa?? z niego rado????.
A tak??e musi mie?? inne zainteresowa-
ga??sz?? mz si?? mo??na spodziewa?? tra-
dy
j??, ale tradycj?? zapomnian,??, zagu-
bion?? W??i'??d dora??nej, pospiesznej
dzia??alno??ci kr)rtycznej, w kt??rej za-
cz??to lansowa?? podobny naukowemu
obiektywizm. Obiektywizm gwarantu-
j??cy w za??o??eniu krytykowi spok??j
wewn??trzny, bo odsuwaj??cy ode?? po-
s??dzenia o stronniczo???? itp. Tymczasem
nic b????dniejszego. ,
Krytyka nigdy nie wypracowa??a i nie
wypracuje obiektywnych metod oceny
i opisu dzie??a - Fryde pisa?? nawet,
??e my??lenie metaforyczne stanowi jej
"swoiste znami??". Jest dzia??alno??ci?? w
ka??dym swoim momencie subiektywn??,
z czym zgadza si?? Barthes" a zapom-
niany przedwojenny krytyk polski
Emil Breiter napisa??, :!:e o tym samym
dziele mo??na sformu??owa?? dwie r????ne
krytyki, jedn?? chwal??c??. drug?? gani??-
c??. Jak relacjonuje Irzykowski, ta wy-
powied?? wzbudzi??a spore kontrowersje,
ale jest g????boko prawdziwa. Autor
"Pa??uby" przychylaj??c si?? do tego, na-
pisa??, ??e "dzie??o sztuki jest czym?? wie-
lopostaciowym i mo??e by?? z r????nych
stron uj??te", czyli ??e mo??liwe s?? o nim-
najr????niejsze opinie. Nawd wyklucza-
j??ce si??. Ale to przecie?? sztuka, nie na-
uka. W??odzimierz Pietrzak twierdzi??.
??e "krytyk pisze dla swoich czytelni-
k??w w??asne dzie??o", parafrazuj??c za
W OBRONIE
KRYTYKI liTERACKIEJ
wi'az z wkraczaniem do literatury m??o-
dego pokolenia, innych ludzi, od ponad
dziesi??ciu lat narasta potrzeba od??wie-
??enia j??zyka polskiej prozy. Ci m??odzi
ujawniii z niespotykan?? dot??d si????, ??e
literacka polszczyzna, ochraniana, pie-
l??gnowana i konserwowana przez
dwie??cie lat nie w pe??ni ju?? si?? nada-
je do opowiedzenia o naszych dzisiej-
szych do??wiadczeniach ??yciowych i in-
telektualnych, ??e jej si??a i skuteczno????
si?? wyczerpa??y i polska literatura po-
trzebuje j??zyka nowego, zdolnego do
pokazania wielog??osowo??ci naszej rze-
czywisto??ci oraz ca??ego zawik??ania na-
szego ??ycia wewn??trznego. I ci m??odzi
tego j??zyka szukaj??. Ich wyst??pienie
ma charakter bardzo spektakularny i
ostry, wzmocniony dodatkowo przez
Uenryka Berez?? nazywaj??cego to zja-
wisko rewolucj?? artystyczn?? w prozie
polskiej.
To moim zdaniem nie jest przemia-
na o chrakterze rewolucyjnym, bo nie
nast??pi??a gwa??townie: potrzeb?? od??wie-
??ania i wzbogacenia literackiej pol-
szczyzny od dawna sygnalizowali sw??
tw??rczo??ci?? tacy pisarze, jak Buczkow-
ski i Bia??oszewski, r??wnie?? - cho?? w
inny spos??b - Gombrowisz i Stani-
s??aw Ignacy Witkiewicz, przecie?? ju??
uznani za klasyk??w naszej literatury.
Nic to wi??c nowego. nowo??ci?? jest
wsp????czesny zasi??g tych poszukiwaIi. i
akces do nich du??ej ilo??ciowo grupy
autor??w, nowo??ci?? jest te?? sytuacja, w
jaldej dochodzi do tych poszukiwa??.
Wszystko to sprawia, ??e mamy tu do
czynienia z najpowa??niejszym od wielu
dziesi??cioleci procesem przewarto??cio-
wania podstawy istnienia polskiej li-
teratury, procesem, kt??rego czysto???? za-
k????ci??y nieco wydarzenia pozaliterackie
i kt??ry b??dzie trwa?? jeszcze przez wie-
le lat.
KRfTY-KA - ODWROTNA STRONA
LITERATURY?
Czy w takiej sytuacji kultury i li-
teratury krytyka mo??e spe??nia?? te
wszystkie zadimia, do 'wype??niania kt??-
rych zosta??a .powo??ana? Nie mo??e, ale
musi wype??nia?? cho?? ich cz??????.' And-
rzej Kijowski w jednym ze swych fe-
lieton??w napisa??, ??e "krytyka jest od-
wrotn?? stron?? literatury i ??spe??nia wo'"
bec niej zadanie?? wtedy w??a??nie, gdy
w oczach literatul"Y go nie spe??nia.
Dialog dw??ch str??n podtrzymuje si??
tylko na zasadzie wzajemnych preten-
sji". Mo??e wi??c stanie si?? okazj?? roz-
kwitu dla krytyki ta sytuacja kryzy-
sowa, kt??ra jeszcze w tej chwili zdaje
si?? hamowa?? jej rozw??j.
Patrz??c z zewn??trz wida??, ??e kryty-
ka nie jest potrzebna na rynku wyda-
wniczym, bo nie musi pe??ni?? swojej
najbardziej podstawowej funkcji re-
cenzenckiej i dokonywa?? oceny bie????-
cej produkcji wydawniczej, a przez to
oddzia??ywa?? na. popyt i poda?? towaru
ksi??garskiego. Dla takiej dzia??a??no??ci
krytyczno literackiej nie ma miejsca
na rynku, na kt??rym nak??ad ustalany
jest arbitralnie i nie jest regulowany
przez popyt. Wobec wyd??u??enia si?? po-
nad miar?? procesu produkcji ksi????ki
nie ma r??wnie?? krytyka bezpo??redniej
sposobno??ci doradzania pisarzowi. Od-
czuwa przez to bardzo dotkliwie swoj??
zb??dno???? w ??
'ciu literackim, w ca??ym
uk??adzie funkcjonowania literatury, ale
te?? przez to posiada wyra??niejsze ni??
jakakolwiek inna dyscyplina pisarska
zrozumienie ca??ego dramatu literatury
w naszym ??wiecie. Ale co ma robi???
.Tak?? postaw?? przyj????? Jakie sposoby
przetrwania s?? iej dost??pne?
Najpierw trzeba stwierdzi??, ??e kryty-
Ita jest wyrazem odczuwania niedosta-
tku, czyli ??e rodzi si?? z tych samych
stan??w ducha, co ka??da inna tw??r-
czo???? artystyczna. Butor s??usznie za-
nia (...), bo krytyk literacki to nie wy-
????cznie rzeczoznawca techniczny, zna-
j??cy prawid??a, kt??rych przestrzega??'
winni ki'ytykowani pisarze; krytylt mu-
si by?? cz??owIekiem pe??nym, z przeko-
naniami i zasadami, z zasobem wiedzy
i ??yciowego do??wiadczenia". W podob-
ny spos??b wypowiada?? si?? na ten te-
mat Irzykowski: "Krytyk tak samo jak
poeta powinien ??y?? pe??nym ??yciem -
a nadto bra?? wci???? udzia?? we wszel-
kich zmaganiach si?? my??li abstrakcyj-
nej: w kulturze, w polityce, w filozo-
f??i, w estetyce ltd....
Te cytaty naprowadzaj?? nas wprost
na problem cz??owieka uprawiajqcego
krytyk?? literack??. Zaprzesta??my wi??c
pos??ugiwa?? si?? bezosobowym okre??le-
niem "krytyka" i w miejsce tego za-
cznijmy m6wi
o krytyku jako cz??o-
wieku. Spr??bujmy okre??li??, jak on ma
si?? zachowa??, jak ma post??powa??. Po-
niewa?? w dialogu pisarz-czytelnik wy-
st??puje dw??ch wyra??nie okre??lonych,
konkretnych ludzi nie ma powodu, by
naj wierniejszy kibic tego dialogu i je-
go stra??nik, by?? kim?? niedookre??lonym.
Jego osobowo???? musi w tym, co pisze,
przejawia?? si?? z si???? r??wn?? tamtym.
Nie ma najmniejszego powodu, by kry-
tyk ukrywa?? si?? za tym, co pisze, by
zas??ania?? si?? pseudo-naukow?? metodo-
logi?? i s??ownictwem.
Roland Barthes, z kt??rym w wielu
momentach si?? nie zgadzam, napisa??
s??uszne zdania: "Ka??da krytyka winna
w swoj?? wypowied?? - cho??by \V n??j-
bardziej zakamuflowany i wstydliwy
spos??b - w????czy?? wypowied?? i m p l i-
c i t e o sobie; ka??da krytyka jest kry-
tyk?? utworu i krytyk?? samej siebie.
Nawi??zuj??c do powiedzenia Claudela,
jest to poznanie drugiego i wsp????-wy-
danie na ??wiat siebie".
Poznanie drugiego i wsp????-wydanie
na ??wiat siebie, to przecie?? zdania b??-
dqce podstaw?? ka??dej dzia??alno??ci ar-
tyst)'cznej. I tu wydaje mi si??, ??e znaj-
duje -si?? najprostszy spos??b na prze-
??amanie granic aktualnie kr??puj??cych
krytyk?? literack??, spos??b wyj??cia z -
przynajmniej niekt??rych - uwik??a??
w
a??ciwych jej aktualnemu po??o??eniu.
Krytyk powinien uwierzy??, ??e jest
takim samym artyst??, jak ka??dy inny,
I ??e w niczym nie jest gorszy od pisarza,
o kt??rego ksi????ce pisze. ??e jest w wi??k-
szym stopniu artyst??, ni?? badaczem li-
teratury. Jest tw??rc?? - powinien nim
by?? - r??wnie?? warto??ci estetycznych.
Nie jest to w sumie ,pogl??d rewolu-
c)(jny, mimo ??e z naszego pu_nktu wi-
dzenia za taki m??g??by uchodzi??. Ju??
bowiem Oskar Wilde twierdzi??, ??e kry-
tyka jest sztuk??. tak??e Anatole France
wypowiada?? si?? w tym tonie, pisz??c
tak pi??knie, ??e a?? warto tu przypom-
nie?? fragmenty jego tekstu: "Dobry
krytyk to krytyk, kt??ry opowiada
przygody swej duszy w??r??d arcydzie??.
Nie ma krytyki obiektywnej, bo nie ma
sztuki obiektywnej (...). Prawd?? jest,
??e cz??owiek nigdy nie wychodzi poza
siebie samego. Jest to jedna z r.aszych
najwi??kszych n??dz. (...) Jeste??my zam-
kni??ci w naszej osobowa??cI jak w wie-
czystym wi??zieniu. Jedyne, co nam po:-
zostaje, to przyj???? za dobr?? monet?? t??
okropn?? sytuacje i przyzna??, ??e za ka??-
dym razem. kiedy nie mo??emy zdoby??
si?? na milezenie, m??wimy o samym
sobie.
Na dobr?? spraw?? krytyk powinien
rzec:
Panowie, b??d?? wam m??wi?? o sobie
przy okazji Szekspira, przy okazji Ra-
cine'a lub Goethego. Jest to nienajgor-
sza sposobno????".
Tak wi??c krytyka jest m??wieniem
o sobie, jest sztuk??, a krytyk jest pisa-
rzem. Zgadza?? si?? z tym Ignacy Chrza-
nowski i Ludwik Fryde, Zygmunt ??em-
picki i W??odzimierz Pietrzak. Ma wi??c
ten nurt my??lenia o pozycji krytyki 11-
temckiej w??r??d dyscyplin sztuki bo-
Lempickim definicj?? Zoli, ??e "krytyka
jest kawa??kiem sztuki ogl??danym przez
pewien temperament. Kierunki krytyki
zale???? ostatecznie od tego temperamen-
tu".
Czyli krytykiem w??a??ciwie jest ka??dy
czytelnik; ka??dy odbiorca sztuki na
sw??j w??asny u??ytek jest krytykiem.
Jest tedy krytyka najpopularniejsz??
dyscyplin?? sztuki. Na my??l t?? wpadla
za Oceanem Pauline Kael, a tu Zyg-
munt Lempi
ki sformu??owa?? przed laty
tak?? definicj??: "Krytykiem nazywamy
cz??owieka, kt??ry odznacza si?? w odnie-
sieniu do dzie?? literackich form?? rea-
gowaqia ??ywsz?? od przeci??tnej jedno-
stki kulturalnej I kt??ry pOSiada zdol-
no???? doskonalszego wyra??ania tych
'swoich dozna??".
Jest co?? o??ywczego i pocieszaj??cego
w tych przypomnieniach o banalnych
prawdach, o tym, by krytyka niejako
powr??ci??a do swoich ??r??de?? i sta??a si??
dzia??alno??ci?? zwyczajn??, prost?? ludzk??.
By uwierzy??a w swoj?? zwyczajno???? i
jednocze??nie w to, ??e jest sztuk??, ??e
powinna wyra??a?? prywatno???? krytyka
uwik??anego w ??wiat i rozmaite zale??-
no??ci zewn??trzne wzgl??delJ) niego, ale
po??r??d kt??rych on ratuje swoje cz??o-
wiecze??stwo, poprzez w??asne lektury
opowiada o sobie. Nie pisze o swoim
losie w prozie czy poezji, ale my??li o
nim nieustannie i o losie innych ludzi,
i o tym wszystkim pisze "przy okazji"
lektury utwor??w innych autor??w. W
krytyce najwa??niejszy jest cz??owiek -
zar??wno ten, kt??ry jest krytykiem, jak
i ten, kt??ry stworzy?? d
ie??o b??d??ce
przedmiotem Ielttury i r??wnie?? boha-
ter literacki. Po prostu cz??owiek...
KRYTYK JAKO CZYTELNIK
Literatura jest, a je??li nie jest, to
by?? powinna, terenem spotka?? ludzi,
terenem prawdziwych, g????bokich spot-
ka?? duchowych, w trak
ie kt??rych ??ad-
na ze stron nie ma prawa uzurpowa??
sobie o;??0nopolu na pe??n?? wiedz?? o
czymkolwiek, co si?? pojawia w ludz-
kim ??wiecie. I ka??da ze stron musi da-
wa?? ??wiadectwo swej wewn??trznej
prawdzie. Opozycja prawda - nie-
prawda jest dzisiaj (jak zreszt?? zaw-
sze) kluczowa dla istnienia literatury
i w og??le sztuki. I ??eby ??y?? w praw-
dzie musi krytyka zrezygnowa?? z
wszystkich uzurpacji. musi uwierzy??.
??e jest tylko czytelnikiem. Niczym
wi??cej, ale te?? reprezentantem wszyst-
kich czytaj??cych ludzi, ich przedstawi-
cielem w ??wiecie literatur)/'. Tadeusz
Peiper odpowiadaj??c w 1935 roku na
pytanie: "Czy krytyka poetycka odpo-
wiednio spe??nia swoje zadania i czego
poeta ????da od krytyka ?", zadane w
ankiecie "Okolicy Poet??w". odpowie-
dzia?? jednym prostym zdaniem: "Od
krytyka ????dam, aby by?? pisz??cym czy-
telnikiem",
Co to znaczy? Chyba tyle, ??e krytyk
musi odczytywa?? utw??r literacki tkwi??c
na poziomie ??ycia potocznego, ??yj??c z
lud??mi, dla kt??rych literatura nie sta-
nowi. tre??ci ??ycia, a jedynie dodatek
do codziennych trosk. Musi czyta?? ra-
zem z nimi, zna?? ich k??opoty, zmar-
twienia I rado??ci. Pokazuj??c sw?? wie-
dz?? o nich krytylt po??rednio zwraca
literatur?? w stron?? rzeczywisto??ci. Z
punktu widzenia tej rzeczYWisto??ci, z
punktu widzenia ??ycia weryfikuje s??dy
wyra??ane w utworze literackim. Staje
si?? przez to krytyka wzorem czynnego
uczestnictwa w kulturze. W tym
stwierdzeniu najwa??niejsze s??owo to
"czynny", bo coraz cz??scleJ uczestnic-
two w kulturze jest bierne, jest obser-
wacj??.
Krytyk ujawniaj??cy nieustannie sw??j
stosunek do dzie?? sztuki, pokazuj??cy
swoje my??lenie o sztuce jest wzorco-
wym odbiorc?? i stwarza w??a??nie mo-
del czynnego uczestnika kultury. Do-
stai'cza te?? swemu czytelnikowi wzor-
c??w interpretacji literatury, z kt??rymi
oczywi??cie ten mo??e si?? nie zgadza??,
mo??e z nimi dyskutowa??, odrzuca?? lub
akceptowa?? w zale??no??ci od swoich
w??asnych pogl??d??w, wiedzy i. ch??ci. W
tym momencie krytyk ma szans?? zy-
ska?? jak???? popularno????, w zale??no??ci
od tego, jak wielu odbiorc??w zaakcep-
tuje jego dzia??alno????, przyjmie jego
opinie za prawdziwe. Prawdy nie da
si?? uda?? - j?? si?? ma jedn??. tote?? kry-
tyk nie ma innego. wyj??cia, jak tylko
pisa?? o sobie, o w??asnych prze??yciach
lekturowych. A do tego nie maj?? za-
stosowania ??adne sformalizowane teo-
rie.
Jest cz??owiek, czytelnik I ksi????ka,
kt??r?? otwiera. Jest kontakt z drugim
cz??owiekiem. Z jego prze??yciami. I nie
ma tu miejsca na ??aden obiektywizm,
na ??adne narz??dzia pochodz??ce z ze-
wn??trz, bo poruszamy si?? w tak de-
likatnej materii, ??e jakiekolwiek obce
cia??o mo??e spowodowa?? katastrof??.
Ameryka??ska publicystka - wpraw-
dzie filmowa, ale inteligentna - Pau-
lina Kael pisa??a blisko trzydzie??ci lat
temu, ??e "autorzy, kt??rzy (...) doma-
gaj?? si?? obiektywnych standard??w, zda-
j?? Si?? pragn???? teorii krytyki, czyni??cej
zb??dn?? osob?? krytyka. I jest on zb??d-
ny, je??eli kategorie zast??puj,! do??wiad-
czenie; krytyk wyznaj??cy jedn?? jedyn??
teori
jest jak ogrodnik, kt??ry kosiarki
do trawy u??ywa do wszystkiego, co ro-
??nie. Z??danie teorii, kt??ra rozwi????e
wszystkie tajemnice tw??rczo??ci, jest.
by?? mo??e. sygna??em ograniczono??ci i
niepewno??ci tych krytyk??w..."
Autorka tych zda?? potwierdza tylko
to, o czym by??em przekonany nieomal
od pocz??tku moje
roboty w literatu-
rze: krytyk jest t!ik d??ugo co?? wart,
jalt d??ugo potrafi b,'?? tylko i wy????cz-
nie cz??owiekiem. jak- d??ugo potrafi si??
ustrzec przed nak??adanymi mu maska-
mi i gorsetami. Bo tylko on sam, ca??a
jego osoba stanowi narz??dzie pracy li-
terackiej, narz??dzie spo??ecznej kontroli
nad literatur?? i jej swoisty g??os su-
mienia. Dlatego ma g????bok?? racj?? Pau-
line Kael gdy stwierdza, ??e ..ka??d
'
uczciwy cz??owiek mo??e wyltonywa??
funkci?? krytyka w e:ranicach swoich
gust??w i zdolno??ci". Tylko ??e nie ka??-
dy ma na to che??. Ka??dy czytaja('y
jest sam dla siebie literackim kr
'ty-
kiem, ale nie ka??dy ma ochot?? z tego
si?? zwierza?? innym. Dlatego pozosta-
li??my my. garstka wymieraj??cych ..pi-
sz??cych czvtelnik??w", kt??rzy w ??ad-
nvm momencie nie mOR?? uzurpowa??
sobie prawa do wydawania sad??w obo-
wi'p:uj??cych wszystkich, udawa??, ??e
wiedz?? wi??cej ni?? inni czytelnicy.
Dla ka??dego, kto posiada jako tako
zdrowy rozs??dek jasne si?? staje po
tym wszystkim, ??e praca krytyka nie
r????ni' si?? wiele - jak .to ju?? tu po-
wiedziano - od pracy pisarza. Ze jest
identycznym sprzedawaniem samego
zaanga??owania duchowego i ka??dego
innego, a jest tym bardziej odpowie-
dzialna i niewdzi??czna, bo bezpo??red-
nio odnosi si?? do' pracy innego cz??o-
wieka, kt??r?? on wykona?? - prawdo-
pOdobnie - wed??ug swoich najlepszych
ch??ci i mo??liwo??ci. Henryk Bereza jest
chyba jedynym wsp????czesnym kryty-
Idem polskim, kt??ry mia?? odwag?? po-
wiedzie?? wprost, ??e ..krytyka nie jest
ani niczym mniej, ani niczym wi??cej
ni?? literatur??. (...) Sztuka zapisu my??li
i uczu?? jest czynno??ci?? we wszystkich
swoich przejawach i zakresach. Tylko
zadufanie pozwala przypuszcza??, ??e
kt??rakolwiek z dziedzin sztuki pisania
jest bli??sza artyzmowi lub prawdzie.
W rzeczywisto??ci artyzm i prawda s??
nierozdzielne, nikomu nie dano recepty
albo na jedno. albo na drugie. jedno
i drugie razem stanowi?? rzadko osi??-
galny przedmiot wS7elkich pisarskich
usi??owa??. Wszystkim, ltt??rzy trudz?? si??
nad zapisem s??owa, wolno mie?? na-
dziej??. ??e s??owo ich b??y??nie blaskiem
prawdy, czyli jedynego licz??cego si??
pi??kna, do kt??rego s??owa mog?? pre-
tendowa??".
SZEKSPIR KRYTYKI
W naszym ??wiecie ma wi??c kryt
'k
literacki tylko samego siebie, tylko so-
bie mo??e zaufa?? i tylko w sobie szu-
ka?? oparcia. Skazuje go na to sytuac'a
kultury wsp????czesnej i przemiany, Ja-
kim podlega dzisiaj literatura polska.
Kr
.tyk jest sam i dzia??a na w??asny
r??chunek. Musi dzia??a?? mimo wszyst-
kich utrudnie??. bo iak s??usznie spo-
strzl"g?? B??o??ski. ..funkcja krytyczna w
literaturze jest wieczna. Literatura nie
mo??e bcz niej istnie??".
Od nas wi??c. krytyk??w, zale??y, jak
szybko ukszta??tuje si?? w pe??ni nowa
literatura. kt??ra b??dzie mia??a szanse
spe??nienia wi??kszo??ci naszych oczeki-
wa??. To zale??y od nas, naszych ch??ci
i mo??liwo??ci. R??wnie?? od naszych
umiej??tno??ci stwarzania tekst??w po
prostu do czytania. Bez pozy, gest??w
wy??szo??ci, bo tylko w ten spos??b mo-
??liwe jest ratowanie zamieraj??cego
dialogu jaki ma miejsce w literaturze
czy te?? przy pomocy literatury. To w??a-
??nie tutaj otwieraj?? si?? przed krytyk??
nowe horyzonty... "Nie ograniczony, nie
wytyczony, nie zbadany jest jeszcze za-
kres mo??liwo??ci krytyki. B??dzie ona
mia??a tyle przestrzeni i tyle zada??. ile
sama potrafi zagarn????" -' twierdzi??
Irzykowski. I dodawa??:
"Szekspir krytyki jeszcze si?? nie uro-
dzi??",
LESZEK BUGAJSKI
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_013_0001.djvu
W??ADYS??AW LUBAS
INFOR
D efinicja. s??owa ..informacja:' sk
a-
da si?? Jakby z dw6ch Ca:??SCl: ogol-
niejszej i bardziej szczeg6??owej.
:Pozostaniemy przy tej drugiej, wed??ug
kt??rej informacja to ,.wiadomo????,
wskaz6wka, pouczenie". W tym rozu-
mieniu s??owo zawiera pewien ??adunek
dydaktyzmu, dyrektyw praktycznych.
Z tego te:/: wzgl??du form?? j??zykow??
informacji trzeba rozpatrywa?? z pun-
ktu widzenia jej pragmatycznej sku-
teczno??ci, adekwatno??ci z zamiarem
nadawcy, kt??ry jest niedos',??pnym
partnerem swego s??uchacza lub czy-
telnika. Odst??pimy wi??c w tym wy-
padku od powszechnego zwyczaju opi-
sywania j??zykowej formy komunikatu
jako wytworu nadawcy i zatrzymamy
si?? na informacji jako tworze j??zyko-
wym odbiorcy: czytelnika, s??uchacza,
ogl??daj??cego rysunki. wykresy. obraz-
ki Nie obchodzi nas wi??c, co napisa??
kto?? gdzie. na czym. co wyrysowa?? i
nam
lowa?? co powiedzia??; interesuje
nas, jak
y te napisy rysunki malo-
wid??a g??osy rozumiemy, jak je odbie-
ramy' jak one nas zmuszaj?? do czyn-
no??ci: my??lenia, ??miechu, drwiny. kpi-
ny.
Od d??utszego czasu obserwuj??. :/:e w
r????nego rodzaju napisach ostrzegaw-
czych znikn????o s??owo ..prosz??". Tak
wi??c na katowickim Rynku wisi gro??-
na (przez napis) tablica: ,.Nie karmi??
go????bi". Oczywi??cie tak??e w r????nych
miejscach: ..Nie pali??", "Nie depta??".
"Nie zrywa??..... A nawet w pewnej
poczekalni lekarskiej: "Nie ??mia?? si??.....
Pami??tam z dzieci??stwa napisy w
krakowskich tramwajach: ..Uprasza si??
PT Podr????nych o niepalenie tytoniu".
U p r a s z a s i ??! Kto dzisiaj pami??ta
to s??owo? Znikn????o. Pewnie gdybym
pali??, depta??. plu??. ??mia?? si?? w dentys-
tycznych poczekalniach, us??ucha??bym
pro??by ze starzej??cym si?? s??owem
..uprasza si??". a rozkaz bezokoliczni-
kowy wytworzy??by we mnje ch???? ODO-
ru albo przynajmniej neutraln?? obo-
j??tno????. W ka??dym razie. kiedy tylko
przeczytam rozkaz o niekarmieniu go-
????bi mam szczer?? ochot?? wysypa?? im
ziar
o na samym ??rodku rynku.
Niekiedy informacje przekazuje si??
z dobr?? intencj??, ale z przeciwnym jej
wyd??wi??kiem. Na przyk??ad a?? do
wczesnej wiosny tego roku obserwo-
wa??em z okien poci??gu bUdynek sta-
cji kolejowej w SzczakoWej. By??bym
mo??e na?? w og??le nie zwr??ci?? uwagi,
gdyby nie wznios??e has??o umiejsco",\
wione na wysoko??ci drugiego pi??tra,
dok??adnie sprzeczne z zewn??trznym
wygl??dem budynku stacyjnego. Uzys-
kalem w ten spos??b informacj??. ??e na-
czelnik dworca albo nie ma poczucia
humoru albo nie zauwa??y?? od wew-
n??trz. jak ponuro wygl??da jego obej??-
cie, a w og??le to nie ma poj??cia. co
narobi?? wywieszaj??c w takIm' mieiscu
tak wznios??ej" tre??ci informacj??. GdyJjy
nie wywiesi?? tego podnios??ego hasla.
nie uruchomi??by po pro
tu informacji
o sobie. Na tym mu przecie?? zale??a??o,
ale nie w takim kontek??cie.
Przy ulicy Wincentego Pola w Ka-
towicach znajduje si?? skromna dziel-
nicowa poczta. Budynek jest chyba
dwupi??trowy. a na wysoko??ci pierw-
szego umocowano poka??ny. trwa??y na-
pis-szyld. chyba na czerwony":! tle, z
bia??ymi literami: POCZTA. NI??ej. po
lewej stronie drzwi. mamy bodaj??e
trzy tablice metalo
e. oczywi??cie wie-
le mnieiszvch rozmIar??w: _.Poczta. Te-
legraf. Telefon". ,.PKO Wp??aty. Wy-
p??aty" i jeszcze co??. Jest te:/: wystawa,
:... ...-----=:.- - -- --
,
'??lO UI <, .
'$" '7fb-..
. I ....
.\
GUZDEK ZE "ZMOR"
TO PO'RTRET PRAWDZIWY
Ostatnio Wydawnictwo Litera
kie
wyda??o interesuj??ce krytyczne st
dl\
m
o Emilu Zegad??owiczu jako powle??c
o-
pisarzu, pi??ra Kornela Szyman.owskle-
go ..Narcyz. Rzecz o Zegad??owlcZU-PO-
Wie??ciopisarzu".
W rozdziale "Portret artysty z cza-
s??w m??odo??ci ??Zmory,," autor, pr
zen-
tUj??c r????ne relacje i opinie. uSl??uJ
w
oparciu o nie ustali??, na ile prawdz
wy
jest zegadlowiczowski obraz c.k. gIm-
nazjum w Wadowicach z prze??o
XIX i XX wieku. a w szczeg??lnos
l
Zajmuje si?? dociekaniem, czy postacIe
niekt??rych wadowickich profesor??w
(sadyst??w, alkoholik??w itd.) s?? portre-
tami rzeczywistych ludzi, czy te?? s??
o
raczej wytwory wyobra??ni Zegad??owl-
cza, Szczeg??lnie intryguje Szymanow-
skiego zagadnienie, czy mo??liwym jest,
by nauczyciele ??aciny i opiekunowi
klasy Zegad??owicza zarazem, Ptaszyckl
i Guzdek. mogli do tego stopnia bezkar-
ie zn??ca?? si?? nad uczniami, :/:e. r.zucali
lm w twarz p??kiem kluczy, blh po
twarzy grubymi ksi????kami, ok??adali
Pi????ciami po karku itd. Autor ..
arcy-
za" w oparciu o opinie profesoro
u:
niwersytetu Stanis??awa Witko:wsklegO l
Zdzis??awa Zygulskiego, a takze po
??u-
gUj??c si?? relacjami innyc
b. UC
ll??W
lUb nauczycieli wadowickiego gimna-
zjum z czas??w Zegad??owicza jak Kaz
-
mierz Zabrzeski Jan Jakubiec, Francl-'
sZek Le??czowski. Ignacy Fik, Walenty
MYjkowSki, uwa??a, ??e sadystyczne wy-
cZYny wy??ej wymienionych wycho-
wawc??w Zegad??owicza s?? wymys??em
autora ..Zm??r".
Cho?? _ og??lnie bior??c - zegad??o-
wicz w "Zmorach". kre??l??c obraz. wa-
dOWiekiego gimnazjum u??y?? zbyt Clem-
Rtzeczy i s??owa
ACJE
a na szybie ..elementy ikonograficzne":
s??uchawka telefoniczna, jakie??
y
floresy z tr??bk?? pocztow??. ko??a dyli-
??ansu? I napisy: ..Znaczki Telefon".
Do wn??trza pomieszcze?? poczty pro-
wadz?? skromne drzwi, zreszt?? okrato-
wane. Na tych drzwiach, w samym
??rodku do???? poka??na kartka, na kt??rej
wypisano informacj??. kiedy poczta jest
otwarta. Raz przed po??udniem. innym
razem po po??udniu. A dalej z prawej
strony po??????k??a ju?? od s??o??ca i s??oty
karteczka: ,.Nieczynne z powodu bra-
ku personelu" I po co ja to wszystko
czyta??em? Trzeba by??o zacz???? od po-
??????k??ego karteluszka, a nie od szyldu
na frontonie budynku_ Istota przecie:/:
le??y w dw??ch symbolach rzeczywisto??-
ci: "z??????k??y". a wi??c od dawna i "nie-
czynny". a wi??c nie ma poczty po
prostu!
Na krakowskim dworcu do???? cz??sto
\\'siadam do poci??gu Wielkopolanin:
Krak??w - Pozna??. Przychodz?? mniej
wi??cej 15-20 minut przed odjazdem,
poniewa?? trzeba zg??osi?? konduktorowi
brak miejsc??wki,' kt??rej do Katowic
nie op??aca si?? wystawia??. Siedz??c wy-
godnie w wagonie. wys??uchuj?? zapo-
wiedzi w trzech. a mO??e nawet w czte-
rech j??zykach o odje??dzie poci??gu i
o tym, gdz.ie jaki wagon stoi (nb. sek-
tory na peronie nie s?? oznaczone. ale
zapowiadane!). G??os informatorki inny
ni?? ten, kt6ry zapowiada, ??e: pi??tnas-
ta pi??tna??cie" (nie:' pietnasta-pietna??-
cie) z peronu drugiego odje??d??a po-
ci??g do Wieliczki. g??os chyba jakiej??
aktorki, w ka??dym razie osoby z kszta-
??con?? dykcj??. Rozgl??dam si??. szukaj??c
cudzoziemc??w. do kt??rych owe komu-
nikaty s?? kierowane. Nie znajduj??. A
zapowiadaczka w k????ko to samo w ob-
cych j??zykach. Po co? Dla kogo te in-
formacje? Zwyczaj zreszt?? oryginalny.
Nie przypominam sobie, aby na dwor-
cu budapeszte??skim, gdzie po??ow?? pa-
sa??er??w do niekt??rych poci??g??w sta-
nowi?? Polacy. odjazd poci??gow zapo-
wiadano po polsku, a nawet po nie-
miecku czy Po angielsku. Na kato-
wickim dworcu. gdy do Polonii cisn??
si?? W??grzy i Jugos??owianie. te?? nie
zapowiada si?? odjazd??w poci??g??w ani
po w??giersku, ani po serbskochorwacku,
ale po angielsku. Do kogo wi??c prze-
mawia kolej? Jak zwykle, do siebie.
Wif>lkopolanin niekiedy si?? sp????nia z
odjazdem. Czekamy bezskutecznie za-
powiedzi o op????nieniu w jakimkolwiek
j??zyku.
Telewizja stworzy??a w??asny jezyk
obrazowo-s??owny. Pokazuje i m??wi
Niedawno na samym pocz??tku dzien-
nika wieczornego mieli??my informacj??
o kontroli przygotowa?? do zimy. Ka-
mera pokazuje hal?? pe??n?? autobus??w.
Spod jednego z nich wychodzi robot-
nik i wypowiada si?? do mikrofonu. ??e
warunki pracy s?? z??e, nie ma nawet
pod??ci????ek, na ktprych mo:/:na by si??
po??o??y?? podczas naprawy podwozi.
Mechanicy le???? po prostu na go??ej
ziemi. Tyle obraz i s??owa robotnika.
Inny g??os Jwmentuje. ??e .,kontrola
sprawdzaj??ca stan przygotowa?? do zi-
my stwierdza stale polepszaj??ce si??
warunki pracy". Jak si?? wi??c ma ob-
nz do s??owa. pyta rozumny s??uchacz.
Co jest prawd??: uog??lnienie dzienni-
karskie, czy wypowied?? robociarska?
Partactwo scenarzysty. czy ??WiadQme
pokazanie rozmijania si?? s??owa z rze-
czvwisto??ci???
We wszystkich bodaj??e skl
pach,
J(dzie si?? sprzedaie alkohol. WYWIeszo-
no has??o: ..Alkohol szkodzi zdrowiu".
nych barw i wyolbrzymi?? wady tej
szko??y, a przemilcza?? jej du??e zalety,
to jednak s?? podstawy, by s??dzi??, ??e
jego opisy profesor??w sadyst??w, alko-
holik??w mniej wi??cej odpowiadaj??
prawdzie. Na poparcie mego stwierdze-
nia pos??u???? si?? pewnymi znanymi mi
faktami.
W pa??stwowej szkole stolarskiej w
Kalwarii Zebrzydowskiej przed wojn??,
a tak??e przel. ca???? okupacj?? i przez kil-
ka lat po wojnie, w charakterze nie-
wykwalifikowanego robotnika hali ma-
szyn by?? zatrudniony Tadeusz Guzdek,
jedynak zegad??owiczowskiego profesora
Antoniego Guzdka. Po ??mierci ojca,
kt??ra zdaje si?? nast??pi??a po pierwszej
wojniE!' ??wiatowej, wraz z matk?? zamie-
szka?? on w Kalwarii Zebrzydowskiej
przy ul. Mickiewicza, w domu dyrekto-
ra szko??y stolarskiej W??adys??awa Niem-
czynowskiego, kt??ry tet da?? mu zatrud-
nienie polegaj??ce na wynoszeniu przez
ca??y dzie?? koszy z trocinami spod ma-
szyn. Ot???? Tadeusz Guzdek. a tak??e i
jego matka utrzymywali, ??e ich ojciec
i m????. profesor wadowickiego gimna-
zjum. by?? na??ogowym alkoholikiem (a
takim go w??a??nie przedstawi?? Zegad??o-
wicz). a tak??e i sadyst??, gdy?? stale zn??-
ca?? si?? nad synem, najcz????ciej bij??c go
kluczami po g??owie, niekiedy ksi????ka-
mi lub pi????ciami. To bicie mia??o oy??
g????wnym powodem niedorozwoju umy-
s??owego Tadeusza Guzdka, kt??ry "'lie
m??
?? si?? uczy?? i. zdaje si??. n
e sko??-
c7y?? ??adnej,
a
et powszec
n
] s.ZJko??Y.
Wydaje si??, ze Jednak bardzIe] wm?? za
ten niedorozw??j umys??owy ponosi al-
koholizm na??ogowy jego ojca. .cho?? bi
ie
pb g??owie zapewne te?? zrobllo swoJe.
Fizycznie Tadeusz Guzdek by?? bardzo
podobny do swe
o ojca, wed??ug opisu
Zegad??owicza: "Nls
i, k.r??py, t??usty, n
-
lane zwisaj??ce pohczkl, trz??s??ce SI??
przy ka:/:dvm kroku jak galareta". Bie-
dny Tadzio by?? sta??ym
o??miewiskie
uczni??w i innych robot"llk??w w hah
maszyn. Chodzi?? drob
ym, niepewnYf!1
krokiem. Je??eli Anton'. Guzdek potrafI??
latami systematycznie zn??ca?? Si?? nad
synem. t
zapewne nic nie sta??o mu na
przeszkodzie, by m6c te same metody
Powiadomienie wprawdzie niezbyt
oryginalne, bo o tym wie ka??de dziec-
ko, ale widocznie komu?? jest ono po-
trzebne Ale komu baxdziej: kupuj??-
??emu, czy mO:/:e sprzedaj??cemu?
Czytam ekspresowe og??oszenia w
prasie. Sam ??rodek ??ycia. Kto?? ju??
chce sprzeda??, zamieni??. rzadziej ku-
pi??. Najcz????ciej. wi??c np. w ..ZYCiU
Warszawy" utrwali??a si?? stylistyka
kr??tkiego komunikatu: "Z d e c y d o -
w a n i e sprzedam.... Rozumiem. Ale
"Zlec?? wykonanie detali na rewolwe-
r??wk?? (du??a seria)" - nie rozumiem.
Pewnie te?? dobrze. nie nale??y bowiem
wszystkiego, co do nas mowi?? i pisz??,
rozumie??. Oszcz??dzamy si?? w ten spo-
s??b. Dqmy??lam si?? zaledwie znacze-
nia wYPowiedzi nadanej w dzienniku
telewizyjnym (19. IX. 1986): ..Sytuacja
trwa??a od d??u??szego czasu" i znacze-
nia wypowiedzi ministra (18. IX. 1986):
"Nasza sytuacja ekonomiczna pog????bi-
??a problem alkoholu", Chodzi w tym
wypadku o .,delikatne" nazywanie z??a
spo??ecznego. Oczywi??cie zupe??nie si??
nie martwi??. gdy czytam og??oszenia,
kt??rych kompletnie nie rozumiem:
..Czesk?? ta??m?? ozdobn?? z bia??ymi ocz-
kami kUpl??", ..Stolik rozdzielczy XD-
12 kupi??". .,Sprzedam trawk??-koron-
k??". S?? przecie?? ludzie, kt??rzy maj??
na zbyciu ..ta??m?? z bia??ymi oczkami"
i _.stolik rozdzielczy" i "trawk??-koron-
k??" i do nich adresowana jest oferta.
Co mOle ona obchodzi?
Ka??da rzeczywisto???? obok byt??w
materialnych wytwarza werbalne. Na-
sza nie jest od nich wolna. Unosz??
si?? one jak duch nad wodami gdy ma-
teria nie by??a jeszcze uformowana.
Owa s??owna rzeczywisto???? sk??ada si??
z okruch6w plan??w. pobo??nych :/:y_
cze??, optymistycznych euforii i takty-
cznych obietnic. Jej sfera jest jednak
tak dalece wkomponowana w spo??e-
czn?? mentalno???? ??e odbi??a si?? w teks-
towej strukturze j??zyka i tysi??ce oso-
bni.k??w nie
og?? si?? ju?? bez niej o-
bej????. Nowo powsta??e zjawisko jest
oczywi??cie szkodliwe. I to po;tw??jnie.
Z jednej bowiem strony stwarza ra-
my dla umiejscOwiania nieprawdzi.
wych informacji. Wielka rama ..pocz-
ty" i malutki na niej punkcik: ,.jest
nieczynna". A wi??c poczta w rzeczy-
wisto??ci - poza napisem - nie ist-
nieje. Wielka iluzja mi??dzynarodo-
wych poci??g??w i t??um??w cudzoziem-
c??w. dla kt??rych przekazuje si?? spe-
cjalnie obcoj??zyczne komunikaty i
prze??adowane krajowcami poci??gi Z
drugiej strony ta werbalna tylko rze-
czywisto???? narusza symetri?? mi??dzy-
ludzkiej komunikacji. Ludzie powinni
przede wszystkim m??wi?? ..do siebie".
a nie ..dla siebie". ..bo siebie" - znaczy
??e przekazuj?? sobie jakie?? potrzebne
im wiadomo??ci a _.dla siebie" oznacza,
??e zaspokajaj?? swoje ty}ko ambicje,
aspiracje. kompleksy. Oczywi??cie m??-
wienie ..dla siebie" jest te?? swoistym
alibi. odrzucaniem odpowiedzialno??ci.
jest wystawianiem sobie kwit??}V na
szlachetne intencie.
Napis w jednej z warszawskich
szatni kt??ry niedawno pokazano w te-
lewizji. ..Szatnia nie odpowiada za po-
zostawion?? garderob??". czy jak??e cz??-
ste informacje: ..Parking p??atny nie-
strze??ony" raz jeszcze nas przekonuj??,
jak wielka jest ju?? wiara w magi??
napisanego s??owa. kt??re uwalnia od
zwyczajnej odpowiedzialnO??Ci wynika-
j??cej z prostej umowy: ja p??ac??_ a ty
za to pracujesz. odpowiadasz. Owa
szatnia jeszcze szokuje. parking mniej.
ale ju?? niewywi??zywanie si?? kolei ze
zobowi??za?? wynikaj??cych ze sprzeda-
??y bilet??w na sp????nione poci??gi po??-
pieszne. na pierwsz?? klas??. w kt??rej
nie ma miejsc. zupe??nie spowszednia-
??o. Proste informacje mog?? wiec by??
po prostu uczciwe. albo te?? po prostu
nieuczciwe
W??ADYS??AW LUBAS
. <.
stosowa?? wobec swoich uczni??w w wa-
dowickim gimnazjum.
Wprawdzie nie dysponujemy. ??adny-
mi konkretnymi relacjami o zachowa-
niu si?? Ptaszyka vel Ptaszyckiego, kt??-
ry w sadYZmIe wed??ug Zegad??owicza
mia?? przewy??sza?? Guzdka, ale je??li 'to-
lerowa??y w??adze jednego sadyst??, to
dlaczego by nie mia??y tolerowa?? i dru-
giego.
Doda
jeszcze wypada, ??e nauczycie-
le sady??ci wyst??powali nie tylko w
galicyjskiej szkole przed stu laty. Byli
oni w szkole i w p??iniejszych latach,
w s;okole polskiej, zar??wno mi??dzywo-
jennej, jak i socjalistycznej, i s?? tam
po dzi?? dzie??. By nie by?? go??os??ownym,
przytocz?? kilka przyk??ad??w, Przed woj-
n?? w szkole powszechnej w Kalwarii
Zebrzydowskiej by?? pewien katecheta,
kt??rego ulubionym zaj??ciem by??o kara-
nie,. nawet za drobne przewinienia, u-
czm??w przez podnoszenie ich w powie-
trze za uszy, Jednemu uczniowi raz
naderwa?? U??ZI1e ma????owiny i zrobi?? si??
skandal. Ksi??dza przeniesiono do innej
parafii- W tej??e szkole ju?? po wojnie,
w latach pi????dziesi??tych i pocz??tkach
sze????dziesi??tych pewien nauczyciel z
pasj?? podnosi?? uczni??w do g??ry, ci??g-
n??c ich za. w??osy. a niekiedy trzymaj??c
za w??osy Ich g??owami uderza?? o sto??y,
albo zderza?? ich g??owami. A w jednym
z wrze??niowych numer??w tygodnika
..ITD" zosta?? opisany jeszcze inny spo-
s??b zn??cania si?? nauczyciela nad ucz-
niami. anno Domini 1986, polegaj??cy na
wwiercaniu im kija do brzucha. Nau-
czyci
l te??:! przyzna?? si?? reporterowi t y-
go.dn.lka, . ze tak post??puje i usprawie-
dhwla.??
l?? nadmiernym rozwydrzeniem
m??odzlezy, a tak??e swoimi trudnymi
w
runkami rOdzinnymi. Nie b??dfmy
WI??C faryzeuszami i nie rozdzierajmy
szat nad galicyjsk?? o
wiat?? z prze??omu
XIX i XX wieku, nawet w przypad
m
je??li uznamy, ??e wyczyny Ptaszk??w I
Guzdk??w nie by??y wytworem chorobli-
wej fantazji Emila Zegad??owicza.
ALEKSY SIEM10NOW
Kalwaria Zebrzydo,fska
: .; "
': g U'
;;
?
....v. Je, " .
,. t??.. .. ?? .e I I'j"
,,
ri...... . .. . tI, fi'
, "
ZOBACZCIE::'
KONIECZNIE:"
CUDZOZIEMKA (pol.. re??. Rvszard
Ber). Okropna baba - pomy??li zrilZU
kto?? nie znaj??cy ksi????ki (11 wyda?? ('1(11-
ski ch. 14 iezvk??w). Dobrv to mak. no
w obrazie psvchologicLnym ??atwo l) oho-
ietno????. Okropna baba oka??e "ie s'.ln??
osobowo??ci??; ..cudzoziemka" '::Zy!i Fwa
Wi??niewska w ??yciowei kreacii wa1c,y
ze swym losem. rodzina i ca??ym swia-
tern. a doko??a znakomita familia. mi
sterna sie?? wzaiemnych zwi??zk??
.
Scenariusz pi??ra samei Marii I{UllCCWl-
czowei. ale re??yser dobrze sobie rnd i
ze skomplikowan?? kompozycJ??, sceno-
graf z epokami. a Katarzvna Chrm:1r,w-
ska z rol?? m??ode i R????y /I kce:1tv r'<'--
choanalityczne stonowano, konco\\'e
sceny za d??ugie. ale w sumie niewatnl:-
Wy film wysokiei iako??ci. Rvszard Der
jest iak nasza iedenastka: zd:arl
?l
sie ..Thais". a potem ..CudzozlemKa. I
zn??w gO chwalimy. (w)
I ,......' \ ...I
WAR7fO
,pOJSC. ,
BITWA O MOSKW?? (ZSRR-CSnS.
re:/:. Jurii Ozierow). Ozierow oozo
t:t??
wierny gigantom i przez blisko 6
o-
dzin proiekcii huk wSolelkiej broni prze-
plata sie z cisz?? sztab??w i l:!abinet6w.
Wida?? co prawda. ??e ca??e sekwencje to
Czechos??owacja. ale i tak uczta dla a-
mator??w woinv na ekranie. za?? dla r:s??b
o zainteresowaniach historycznych te-
mat do dvskusii (dob??r fakt??w od a
re-
. ...\
TANGO NASZEGO DZIECINSTWA
(ZSRR re??. Albert Mkrtcltian). Powr??t
do m??odo5ci (w roli Rubena. br?t l:e-
??ysera Mgier Mkrtczian) w mewlelk
m
Len;nakanie w Armenii republice n:e-
Lwyk??ei lak na ten film. Recz 1ie tylko
we- wSl)olnvm :ryciu kamieni
v_ <11C w
specyficznym stylu teatralnej emfazy,
w: wybuchowych temperamentacn.. w
oryginalnym poczuciu humoru. Gala
Nowenc. nieznana dot??d aktorka. b
.-
wurowo gra porzucon?? matke trOll
a
dorastaiacvch dzieci. td nie anio????w .-
i starszym widzom na pewno "k" ;arzv
sie z wielka Anna Mal:!nani. Absurd 13??
po
tawienia komody akur.at :1a. tor.ach
koleiowvch i wizyta ??ywIO??owe]
:r????-
nusz w taiemniczym. mro????cym ur;ze-
qZie - to sygna??Y: rzecz dzleie Ile w
czasach kultu il'dnostki... Ciekawy. bar-
dzo ciekawy 1 dobrY film. (w)
t??.I'
sii 22 czerwca do kontrofensywy w
grudniu 1941; koncepcia I:!????wnvch po-
staci. Stalin i Zukow). Czes?? II .Taifu:l"
l
ps1a od ..Agresii". ma np. ??wiet!1v
fragment z Borodinem. Ca??o???? m??odym
Ci ??rednim) daie iakie?? Doiecie o -.,,roinie.
ale. iak to w fIlmie. kopanie l!;igil;}tV;:
-
ne!!:o rowu lub p??acz genera??a miewa la
wicksz?? si??e ni?? dywizia pancerna.
(wJ
MOZN"A SOBI:ElD
RO
??
SYGNA?? OSTRZEGAWCZY (USA.
re??. Hal Barwood). Powielanie pomy-
s????w kiedy?? bulwersuj??cych filmow ..L!-
mienia je w,banalnv schemat. bv nie
powiedzie?? Kopvto. oto zn??w znieczu-
leni technokraci na polecenie paskud'1e-
gO rz??du hodui?? bakterie na 1akaz;ma
woine. Wypadek. dobrzy chc?? ratowa??
ludzi. ??li ukry?? prawde_ a wiru!! sza-
le??stwa zamienia w bestie tych. kt5rzv
gO wyhodowali. Ale nie b??imy S!c:
ma????e??stwo dzielnych policiant??w spo-
rz??dzi antvtoksvne (policja wszv
ti{o
potrafi) wg. recept v dobrej!;o lE,ikar:.:??.
autor Wirusa palnie sobie w ??eb. lud-
JlO???? wedrze sie do rz??dowych taiemnic,
prasa ie opisze. kilka trup??w .vvm(l
??.
Mocnych scen dawka ??rednia. po??cIgu
samochod??w ani striptisu nie ma. akto-
rzv drugorzedni. film te??. Zaoszczedzi-
??em pa??stwu po 120 na g??owe. czytajcie
..Co jest grane"! (w)
MENEDZER (pol
re:/:. Rvszard Rv-
dzewski). Nibv atak na rozpasane bo-
gacenie sie. a biie z dzie??a zawi???? i
zauroczenie fors??: te wn??trza, te dacze,
te lokale. te... o. przepraszam panie. Ni-
bv oburzenie moralne na kretaczv. ale
dla trywialnej kas v serwuje sie stnp-
tease. orgie (przez okno. perwer3ia) i
pOdstarza???? nimfomanke; nazwisko ak-
torki przez lito???? pomine. Nibv iakie??
. L_J.'
!
p
.,
Lidia O., Warszawa. Pani pracuj??c
na co dzie?? w kwiaciarni. przy okazji
wys??uchuje zwierze?? niekt6rych iklien-
t??w. Nie t
h, rzecz jaSll1a. kt6rzy za-
ma'wiaj?? wi??zanki ??lubne czy urodzi-
llowe... .,Patrz?? w ich oczy cierpi??ce
- pisze Pani w li??cie - i widz??. jak
wok???? siebie szukaj?? pocieszenia, kt??re-
go ne znajduj??. (...) Gdybym mog??a
uj????, obj???? i uca??owa?? t?? t??sknot?? du-
szy niespokojnej, kt??ra nie je chle-
ba, a kt??rej dotkn???? nie mog??..... No
w??a??nie. Dawno ju'?? nie czyta??em tak
bardzo nasyconych prawdziwym wsp????-
czuciem wierszy amators1kich. Niepora-
dnie :niekiedy (ale bez ??ladu owej zm(J-
ry - niezamierzonej ??mieszno??ci),
lecz barwnie buduje Pani su
estywne
obrazy konkretnych ludzkich nieszcz??????,
tragedii. Nie jest to jednak opowia-
danie samo dla siebie (w celu rozbu-
dzania emocyj, wywo??ywania 'nast
oju
gro2y); te wiersze zdaj?? si?? by?? pIer-
wszymi, po??oz,onymi w istoinvch mie!-
scach, szkie??kami witra??a. kt??ry moze
si?? kiedy?? pod Pani r??k?? skompo
uje
w powa??n?? pr??b?? metafory ludzkIego
losu. J w tym jest t??k??e szlachetno
??,
??e pisz??c. s-krywa si?? Pa:ni w clemu
swoich wierszy, wskazuj??cych na au-
tentyczny (lecz zupemie ieszc:ze suro-
wy nie ukierunkowany) talent autor-
ki 'kt??ra - co jest istotne i Co jej do-
br'ze rokuje - naprawde lubi swoich
klient6w z ulicy Widocznej. Mo??e ..lu-
bi" to powiedziane za ma??o... bo prze-
cie:/; Z'l'1a ??ycie. albowiem pisze (fra
-
ment z wie.rsza pt. .Wyrocznia"): .,Nle
uderzaj mocr.o g??ow?? o mur,lbo ro
-
tr??askane twoje cierpienie/tylko ChWl:
lowo pl'zyniesie ci ulg??./Nie
y
eY:'aJ
krwawych ??ez,lbo obola??e tWOJ
JeZlO-
ra/ty}ko z????cz?? sw??j smak/z cIekn??c??
krwi??./Nie wzywaj Bog??w Wszech-
??wiata./bo
wo.ie wyc:iJE:ni??te s.praco-
wane d??onie/tylko ??alem b??d?? nape??-
nione" ...
intrYJ(i (pan mi sugeru)e?).. mr
l!linie 1
be??kot, bo mened??erowIe PIJ??, ze. ha.
widzowie (r07mawia??E'm!) m
??lc Je 'lIi-
llY Z Vabanku" Leonard Pletraszak ?
najcv.:
??szy mened??er, bo nic nie m??"':I.
a przecie?? to bohater Pozytywny!
.e
poznali... Re??vser: ..Tematy nacnodza
mn
e jak grypa".
Grypy pana n. sa kosztowne l. 11!U-
ca;?? sie na m??z):(. (w)
DRUGI ODDECH (ZSRR. re:/:. WI"tor
Sadowski). Sport tak??e nie iest ??dtWY,?
tematem. Bv??a' p??yWaczka. :tktua
l1le
kaiakarka nie mo??e pokona?? baf}??.:-V
psvchlcznei n?? finiczu. ZamIast poka-
zal- - m??wi sie o tym w
lUr
e. A..t??-
rzy z braku materia??u ??
tala_ fllm ::'a
v-
rvczno-filozoficznvm dZlad.klem Ol U
d??ugimi igraszkami z c??.cIfme
. 130!1
-
terka poznaie mistrza wmdsurfmlO(u. v.e
kocha sie w odpvchai??cv m . trenerze...
Sam windsurfing to na prze
la
avn
-
miczne zdiecia morskie i z
l1zema tw..-
rzv w atelier. jak robi??o SU! 50 lel,t te-
mu. Na ko??cu zawody z wladomvm wv-
nikiem. bariera peka.. J
dvna Zdbaw,a
na tym amatorskim fllmlk
to. zl!a
'-
wanie nastepnei scenY: trafIa Sle d...le-
wi???? ra:zy lOa dzk
si????. (w)
Do.radza?? i odradzal:
CEZARY WISNIEWSK
. ;1" ." ol
..,
Witoid S., Swiduica. Dzi??kuj?? za Jist.
kt??ry zresm?? przeczyta??em po .z??pozna-
niu si?? z wierszami. (Pan .Wl
, co to
znaczy!) Mi??o mie?? do cz
mema z ll!-
d??mi inteligentnymi, o du&ym. pOCZUCIU
humoru kt??rzy w dodatku n:e lelkce-
wa???? eiemen????W profetycznych zawat-
t)'Oh w s??owie wi??zanym. coocby m??a-
??y si?? one ulkrywa?? w skromnych a
mrocznych k??tach u??ytkowej ..PoCl.ty
Literackiej". Tak si?? jed,?-a:k sk
ada -
?? jest ta rys nader pospohty - 1.,e WU
-
kszos?? ludzi ambitnych poczucIe hu-
moru opuszcza w momencie. gdy zaczy
na si?? mowa .0 nich sa
ych. czy t,;z
o ich tw??rczo??ci. Pan SI?? ode mIl!e
spodziewa szczeg????owej a
alizv O??I:I1lU
kr??tkich. niezbyt czytelm
. . pr>eplsa-
nych wierszy (mam OCZY:-Vlscle dla P
-
na zrobi
wyj??tek. WYJ??tk
wo. tak ze
mam, Partu odr??cznie odpowIedz pr:!:e-
s??a?? w li??cie do dom
. bo to. bo tam-
to _ gratu??uj?? wspanla??e
o samopo
zU-
cia i biadam nad eg{>lzmem. kt6ry
t runt spod nog Panu uprz??ta). . PT!
.
ci 'Z naprawd?? nie ma. potrzeby moV:'l??
wi??cej na temat tych w mi
r?? przy
e-
mnych w odbiorze pierwocIn. ponad
to, ??e wskazuj?? one na rozbudzon??
. 1 ' ???? autor a kt??r y - zwlaS1cza
wraL IWO. , . ?? d
w erotykach - zbudowa?? klIka a-
nych po ,Prostu obrazbw. Z?arzaJ?? m
si?? tak??e kiksy (ra????ca nleporadno??c
w pierwszej zwrotce wier'sza poc:t??te-
go od s????w .,smak tw.ych. uost"). al
m:lcham n:
{??. nie cytuJ??, me kom
;??.
tuj??, bo sk??rka n.ie
arta wvpr,a:VAI.
Zyczy Pan sobie OPUlll 6zcze
??
eJ _
nic prostszego. jak tyl'ko Z??OZY
o
v
. 'erny przepi'sany nI!! maszV'.l .
trzech egzemplarzach, tom w wydawn6
-
twie. A??epy nIe przydawa
Pa
.so
:
zb??dnego wysi??ku. dodam zycz11wle. z
bkich Wl???rszy jak ..Chemiku!". ..Ma-
t t k ," i .b y ?? po et??" nie warto
ema y u. ....
w og??le przepisywa??.
dyt nie kwalifi_
kuj?? si?? one nawet do ws!??n"lego czy-
tania.
ZYCIE
Nr 48 (1810??
LITERACKI
Str. 13
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_014_0001.djvu
T E A
T
"Dnia 17 zm. dawano w tea-
trze lwowskim po raz pierws'y
komedi?? w 4 aktach, oryginalnie
wierszem przez Aleksandra hr
Fredro (!) napisan?? pod nazw.??:
"Zemsta??. Pan ??redro jak wsz??-
dzie w charakterach jest nowy I
??locny, tak i tu rozwin???? je bar-
dzo trafnie, i ??e tak rzek?? opar??
na historycznych podaniach zwy-
czaj??w naszych ojc??w w pOC7??t-
kach drugiej polorwy zesz??ego
wieku. Mi??dzy innymi uda??y m'.??
!.i?? bardw szcz????liwie dwa ch
-
raktery: junaka i powolnego. Ca-
la sztuka ma wiele scen wzoro-
Wych, wiele dowcipu. ale szcze-
g??lnie akt IV jest pe??en najza-
bawniejszych sytua
ji. Teatr b.vl
osobami r????nego stanu niezmier-
nie napelniony, co jest dowodem
smaku publiczno??ci tamecznej i
jej zami??owania w utworach ory-
ginalnych".
Tak opisywal prapremier??
"ZEMSTY" w roku 1834 anoni-
mowy recenzent .,Kuriera War-
szawskiego". Jak opisL?? sto??eczui
krytycy, je??li oczywi!;ta dotr?? Jo
Bia??egostoku, premier?? komedii
w roku 1986 (na zdj. scena zbiQ-
rowa w insceni7acji Jacka Paco-
chy), zobaczymy ju?? wkr??tce. Wy-
starczy tylko Teatr Dramatyczny
Im. W??gierki, kt??ry ma w tym
R
1'.,
;..
>,
.........:. .
. ) ::(.:
i'.:
o": '-??
}
..c
??
I
ta, gdyby jednocze??nie nie by??
!;ztuk?? linoskoka i magi?? kapla??-
sk??, trybun?? agitacji POlitYCZl1Cj
i miejscem najbardziej od ??ycia
oderwa,nych upoje?? i wZiI'Usze??,
gdyby z r??wnym kunsztem n'e
odtwarza?? szpetoty codziennej i
patosu czyn??w historyc7.I1ych-
nie bylby wart naszych zaintere-
sowa?? i naszych po??wI??ce??".
To zdanie LEONA SCHILLE-
RA cytowala kilkakrotnie p,:)-
??wi??cona mu sesja teatrologicl-
I na, zorganizowana przez Teatr
Dramatycmy w Gdyni 21 listo-
pada. Wyst??pienia Marii Napi??t-
kowej i Ma??gorzaty Komoro
'-
skiej z war!;zawskiego Instytutu
Sztuki PAN uzupelni??a refleksja
o Schillerze Barbary Fijewskiej,
za?? film archiwalny. ukazuj??
y
fragmenty jej inscenizacji ..Kra-
mu z piosenkami" z roku 1961,
wyprzedzi?? tegoroczn??. sygnalizo-
wan?? zreszt?? ju?? przez nas, gdy??-
sk?? premier?? ..Kramu".
! .
"s LUBY PANIE??SKIE" - ta
druga obok "Zemsty" arcykome-
dia Fredry - stanowi stal?? po-
??ywk?? repertuarow?? polskiego
teatru. Jej pojawienie si?? w ??o-
dzi na deskach Teatru Pow!;zech-
nego (na zdj. Jerzy Korsztyn ja-
ko Radost), kt??rego dyrekcj?? i
kierownictwo artystyczne od bie-
????cego sezonu obj???? Bogdan Pa-
wlowski. dotychczasowy kierow-
:::
::::
?i?:"
.'.-
U:>, w.
. :...."..:....\/
n
a wi??c ju?? po powstaniu cztero-
aktowej ..Nienawi??ci m????czyzn",
pomy??lne zrazu zabiegi o unie-
wa??nienie ma????e??stwa Zofii z Ja-
c??onowskich Skarbkowej, w kt??-
rej kocha?? si?? od lat Fredro, zda-
wa??y si?? ponosi
fiasko. Pisan,
zniech??cony tym Illepowodzeniem,
zw??tpi?? nie tylko w sens ??ycia.
Zaprzesta?? pi!;a?? i tym samym
porzuci?? r??kopis. W jesieni 1828
wprawd7...ie osi??gn???? sw??j cel i
po??lubi?? kochaj??c?? go i ??yj??c??
w separacji z m????em Zofi??, ale
do sztuki powr??ci?? dopiero po u-
p??ywie lat sze??ciu.
.
>
"
oj
15 listopada rozpocz??ly si?? w
Warszawie IV MI??DZYNARODO-
WE SPOTKANIA TEATRALNE.
Przypomnijmy: idea spOtka?? zro-
dzila si?? w rnku_ 1975, kiedy z
inicjatywy Polskiego O??rodka
ITI sezon Teatru' Narod??w 'odby??
si?? po raz pierwszy ??ie w Pa-
ry??u. tylko w Warszawie. Odt??d
ten najwi??kszy festiwal teatral-
ny sta?? si?? imprez??' w??druj??c?? po
??wiecie. W Warszawie sezon Tea-
tru Narod??w ju?? si?? nie powt??-
rzyl, ale ambiCje publiczno??ci,
rozbu'dzone wielk?? i niezwykle u-
dan?? imprez??. pozosta??y. daj??c
impuls. by festiwalowy kontakt
z teatrem na ??Wiecie cykUczn!e
powtarza??. O przedstawieniach
piszemy w numerze,
l??It
o'
.
,. .1
.(
:':',
. f'-
,-:: :'
'
:.:
-
tJ'-' ,.,'.... "',,
.:\.
,
'..
-
_.
:",
,.,
....
.;"
.-
;
.
-
:.'
Podczas trwania przeslucha??
III etapu IX mi??dzynarodowego
konkursu skrzypcowcgo im. Hen-
ryka Wieniawskiego odbylo si?? w
Poznaniu sympozjum po??wi??cone
WieniawsJaiemu i PROBLEMA-
TYCE WIOLINISTYCZNEJ XIX
wieku (19 i 20 listopada). Sym-
pozjum zorganizowane zo.
talo
staraniem komitetu obchod??w
150. rocznicy urodzin Wieniaw-
skiego i ra4y naukowej TowQrzy-
stwa Muzycznego im. H. Wie-
niawskierJo w Poznaniu Sympo.
zjum zainaugurowal Wladimir
Grigoriew z Moskwy referatem
na temat roli H. WieniawskierJo
w rozwoju europejskiej wiolin.i-
styki Po tym interesujqcym
wprowadzeniu referaty wtla??a.
za-
li: Galina Pankiewicz (Mo.
k1Va),
Edmund Grabkowski (Pozna??),
Jadwiga Kali.
zewska (Pozna??).
Michael F'lrischenschlarJer (Wie-
de??>. Wilem' Noske 'lIana) i
Veikko Helasvuo_ r11elsinki). W
drupim dniu -zacz??la cykl refera-
t??w Danuta Gwizdalnnka (o ro-
li wirtuoza pr1Jmariusza w ze1-:po-
le kameralllllm). nast??pnie m??wi-
li: Karl-IIeinz Viertel (Lip.
k).
W;lem Noske (Harm). Malporzqta
Nawrocka (Pozna??) i Halina
Lorkl)ws'ka (Pozna??).
F
I
L
M
Co odczuwamy' patrz??c na nie-
mowlece zdiecie znanej powszecl:1-
nie postaci? Wzruszenie? Niedo-
wierzanie. ??e to on? Ch???? odna-
lezienia w dzieci??ciu zal????k??w
cho??by rys??w doirza??ych? Pr?;.v-
puszczalnie co?? z tych emocii mll-
sia??o nam towarzyszy?? w cza 1ie
odbywai??cej sie 14 listocada w
Teatrze im. Slowackie
o uroczv-
sto??ci.
R??wno w 90 lat od pierwszei
POLSKIEJ PROJEKCJI FILl\'IO-
WEJ w Teatrze Mieiskim W Kn-
kowie. kt??ra to cr:>ieltcja rozPIJ-
cZYna??a ??ycie kina w naszym kra-
ju. odbyla sie w tym samym miei-
scu I o tei samei porze analo
icz-
na proiekcia. Znowu by??y wieI:
p:erwsze filmiki ??wiata, czyli
re:Jlj70wane . prze7 BRAC] LU-
MI:E:RE ..Wyj??cie robotnic z fabry-
k;". ..Pnyjazd Doci"lgu 'na 'Stacle"'
..Oblanv ogrodnik" (pierwszv fa-
bl'lamv film w d7ieiach , kin;!).
..K??piel". .Gra w karty" l kilka
innych. O
????em 12 filmik??w. I
jak przed 90 lat v zaprezentO\Ja:??
je ..Eu
erle Dupont". reklamuhc
sprawe iako ..cud XIX wieku" .]
jel'zcze
Y?? autentyczny apar3t
ALFONS KARNY uko??czy?? 85
lat. Byly listy f]rtatulacyjne od
najwy??sz??Jch osobisto??ci i urOCZll-
sty jubilew;z, c???? mo??e W!??C'
przy tej konkurencji uCZ??/ni?? Pla-
styka? Tylko zlo??y?? ??yczelJja ad
multos an'lOS i przypomnie?? w
telegraficzn-ym skr??cie ??yciorl/s
wybitnego artysty Zatem Alfon
Karny _urodzil si?? 'U1 1901 w BiCl-
lymstoku, a stur1io'U'al w war.
szqwskiej ASP. -rysujac jcdnocze-
??nie dla zna:J.ej Ksiq??nicy Atla
Potem by?? aSlJstentem, 7last??pn1
poq????bial studia w Pary??u i' od
1934 wl/stalVial d"1!':o, 10 tym 110
Weneckim Biennale, Wystawie
Sztuki Dpkoracyjnej 10 Paryzol.
i SztukI Wsp??kzesnej w Bruks('-
li, gdzie otrzyma?? Z??otv Medal, j
Order Kr??la Leopolda. Podcza
okupacji 11 czyI na tajnych kom.
pIetach i braI udzial w ratowa-
niu naszych zab1ftk??w przed wy-
wiezieniem ,do Niemiec, .a . na-
st??pnie, ju?? po 1cojnie, jego dzia.
??alno
c artllstyczna byla tak ??y.
wa i ??lo'??na, ??e wprost. ni"? wy-
pada jej przypomina??. Do
?? po.
wied::ie??. ??e je(Jo nazwisko W??/'
mawiano i nadal wllmawia SI??;'
jednym tchem wraz .. naz"'/-
skiem Dunikowskiego.
.
.,." ' za ":"} z
' o '\
' e zm "' tenlf. ' L.....??
..... o.:r..vd.,.. Ale W " wi??o si?? o micie ciel1id zbyt !>a-
iego stara posta?? wywo??ywa??a modz!elnego, jak nie w najslyn-
u??miech wyrazisto??ci?? swodch niejszym okresie stare
o KItla.
kszta??t??w. Same filmiki zosta??y czyli w niemieckim ekspresjon 7.-
ju?? oczywi??cie wiel.Jkrotnie ocra- mie? Sztuka ko??czy sie zreszta u-
Cowane. przekopiowane. po????- jeciem-portretem oostaci ??ywo
ClOne komentarzem. a wiec. po- przypominai??cej s??ynnel1:o Dok-
'sta?? ich -nie iest iu?? postaci?? pier- tora Caligari. A wiec wszystko w
wotn??. A crzecie?? musz?? wywo??y- porz??d'ku: ieste??my w tym sa-
wa?? wzruszenie. bo?? ich zasadni- . mym kr??gf\l...
. cza cze???? czyli same kawa??ec.lki
sfilmo.wanei rzeczvwi
to??ci sa nie-
zmieni()nym autentyzmem. A?? nie
do wiary. ??e z czego?? tak zal????-
kowego-.mo
??a rozwina?? si??' a?? tak
du??a sztuka i tak wS7echstronna
i taka przecie?? .n:Jrmalna". ala
naszego ??ycia i nasze i .cvwi1i7a-
cii obra"lkowei",
Projekcia mia??a mieisce. po-
dobnie iak 90 lat wcze??mej, 00
ntzedstawieniu teatralnym. Nie
bvlo to takie samo crzedstawil'-
nie a crzecie?? trudno nie zauw'!-
7:Y??_ iak trafnie zosta??o dobra'le.
Sztuka Szwarca. adactowana
c,rzez Wojciecha M??ynarskiego. z
m\1z:yka 1y!acieia Maleckie
o i w
re??'v.serii Romanv Pr??chnickiei.
siega 'do 'copularnych opowie??ci
na, tem-
eha Bogu:;!awskiego .) .Jana S 1,"-
faniego na deskach. a w??a??ciwie
\V konwenCji, l??atru lalkoweg:).
Na ten eksperyment
doby?? si??
Wojciech Kobrzy??ski w ????dzkim
Teatrze Lalek Pinokio. Zapro!oi??
on do wsp????pracy' znakomitego
.
Intercsujqcy koncert wsp??lcze-
snej MUZYKI POLSKIEJ I BRY-
TYJSKIEJ zorganizowa?? Zwi??zek
Kompozytor??w Polskich w Kra-
kowie w Domu Polonii (27 pa??-
dziernika). Program byl. zr????ni-
cowany, a koncert mial du??e po-
wodzenie. A?? dziw, ??e na muzyk??
wsp??lczesnq przy szlo tylu s??u-.
chaczy. I dobrze' si?? sta??o, gdy??
celem 'ie
technicznym aparat braci Lumil!re
Wojew??dzkie Towarzystwo
Przyjaci??l Sztuk Pi??knych i Biu-
ro Wystaw Artystyczn1/ch tv 'L
L-
blinie 1Jt?? po raz drugi organizu-
jc OGOl ,NOPOLSKIE. TRIENN A-
LE AKW I\RF.Ll Celem imprez1/
jest propag01t"anic tej bardzo
wdzi??cznej techni1c'i malarsldt'j
oraz zgromadzenie na wystawie
prac o wysokich walorach' art y-
stJjczn??/ch. W imprezie mogq bra??
udzia?? wylqcznie plast.ycy pro-
f,esjol!(llni. Nat;h1Jlane prace win-
ny stanowit' wlasno???? autora, Z
konkursu wylqc::one b??dq .obrazy
uprzednio wystawiane, rcprodu-
kowane lub zgla.s::ane na inne.
imprczy. K????dy uczestnik mo??e
zlo??y?? lub nadcslat' do pi??ct'l.!
prac. opatrujqc ka??dCl innym go-
dlem Do ka??de} pracy nale??y
dolqczy?? .::aklejonq kopert?? ozna-
czona tym. samym godlem i :!:a-
wieraj??e?? kart?? z informacja'/??!l
okre
laj??cllmi: t11tul i wymiary'
pracy (dlu??szy bok nie mo??e
przekraczat' 100 cm), rok wyko-
nania,. imi?? i nazwis'ko autora,
adres, Itr d1/Plomu ASP, lul'
PWSSp, Irr??tkq not?? biograficz.
n?? t/. zd}??cie autora_ Prac!! nale??1/
.
klada?? lub nadslJ!a?? przesylk
poleconCl do .10 czerwra 1987 w??/- ,
l??cznie pod adresem.: Sekretariat
konkursu II On6lnopolskiegn
Triennale Akwareli. Towarzy-
't-"o:.. ??-.
.
:.
..'<;
t.;
,,'
..t:-'"
'
:";.
J
.;:'f
{:::
.
.-':{
:1. '". 'lo
,f-,:<
>
scenografa Al1 Bunscha, kt??remu
??mier?? przerwa??a prac??. Projekt
Bunscha zrealizowa??a do ko??ca
Ewa Prze mycka. ,Obok lodzian
spektakl lalkowych .,Krakowia-
k??w i g??rali" zobaczy??a 12 i 13
listopada publiczno???? warszaw-
ska. Warto by bylo pokaza?? te.
przedstaw'enie tak??e w irmych
miastach Polski.
.
"Gdyby teatr nie ????czy?? w 80-
bie wszystkich sprzeczno??ci ??wia-
warte zostaly takie cechy osobi-
stego stylu kompozytora jak
wra??liwo???? na urod?? d
wi??kow??,
celne rzemioslo oraz znakomite
wyczucie nowej formy. Na za-
kc??czenie koncertu zostaZ wyko-
nany wspomniany ju?? wy??e;
utw??r Nicolasa Gotcha. Oto wy-
konawcy koncertu: Olga Szwaj-
gier (sopran). Barbara Stuhr
(skrzypce). Kazimierz Moszy??ski
(flet) i Mariusz Czarnecki (per-
kusja) oraz Krakowski Kwartet
Obojowy Mariusza P??dzialka w
,skladzie: Mariusz P??dzialek (0-
b??j). Barbara Stuhr (skrzypce),
Beata Wo??niczka (alt??wka). i To-
masz Wyroba (wiolonczela). Jak
wi??c widzimy. wykonawcy wy-
sokiej klasy.
...
W Szczecinie zmieniono nazw??
Tc::atTt/ Muzycznego na OPER??
l OPERETK??. Ma to podkre??li??
rang?? miasta jako wa??nego o
rod-
ka kulturalnego i muzycznego na
Pomorzu Zachodnim. Z tej oka-
zji odbyla si?? 1Jremiera ..Fausta"
Gounoda (libretto: Jules Barbier
i Michel' Carre wg Goethego w
t??umaczeniu .Joanny Kulmowej);
kilirownictwo muzyczne Andrzej
stwo Przl1jaci??l Sztuk Pi??knych.
ul. Grod
ka 32/34, 20-112 Lu-
blin_ . Nagrody: l -, 60 tys. z??.
dwie. II po 40 tys. zl, trzy III JjO
30 tys. zl oraz 5 wyr????nie?? ' po
15 tys. zl. Informacji udziela]"
komisarz Ryszard Lis, tel. 77..23-
-38 oraz sekretarz Danuta Swir-
go??. tel. 228-31.
.
Po Nowym Jorku Royal Aca-
demy w . Londynie jest kolejnym
miejBcem : ekspozycji nie wysta-
wianye;h dotychczas dziel oraz o-
sobistych' zapisk??w PABLA PI-
CASSA Wystawa zatytulowana
"Szkicowniki Picassa" offejmuje
45 a
bum??w zawieraj??cych oko??o
200 akwarel, rysunk??w oraz no-
tatek z. lat 1905-1962. Przygoto-
wanie ekspozycji zostalo poprze-
dZQne 6-1etnimi pertraktacjami 2
rz??dem francuskim oraz prywat-
nymi wla
cicielami poszczeg??l.
nych pr??C czy zapisk??w. Cz??M
z nich udost??pnili c??rka arty-
sty Paloma 'oraz syn Claude, a
takie muzeum Picdssa w Pary??u
oraz muzeum w Barcelonie
??dlJ??, co z przykrej konieczno
ci
dcdykujemy wielu naszym tw??r-
com, nawet niezwykle, rzyraczej
wprost -niewiarYl7odnie i ponad.
ludzko biegly Picasso przygoto-
wywal si" dlugo, licznymi s
kica.
\ ..'.,
.
. :.
::
:
r
Kisielewski. re??yseria Lech Ter-
pilowski, scenografia Marian
Jankowski i choreografia Ta-
deusz Wi
niewski. W premierowej
obsadzie wyst??pili: Faust - Ja-
cek Kro??nicki. Malgorzata - Ro-
mana Jakubowska-Handke i Ewa
Rossa-Gowor, Mefisto - Jacek
Gaivry
(na zdj.).
...
CO NAM ZOSTA??O Z TYCH
LAT, chcialoby si?? zawo??a?? s??o-
wami popularnei nie
dy?? ciosp.n-
ki. gdy ogl??da sie zestaw WSZyst-
kich wymy??lonvch dla uczcze:lia
90. rocznicy kina w Polsce f.il-
m??w. Tych jtt??re maj?? .maoc?-
nia??. wprowadza?? w zachwyt.. W
dziedzinie. kt??ra iest nieodpalla
w??asno??ci?? kina, czyli w wiel-
kich widowiskach k,t6re \;:ino rp.-
prezentuj?? dwa mledwie nazwi-
ska.'bo nawet nie dwa filmy. Je-
den to prawdziwie sztandaro\',v
crzyklad z historii kina. czyli
..Narodzinv narodu" Davida Wa,-
ka Griffitha z 1915. pierwszy fi)m
ciekawy ze wzgled??w... ideowych.
Ta adaptacia powie??ci Th. Dn(o-
na ..Cz??onek klanu" ukazu;e amp.-
I"yka??sk?? wojn?? domow?? od
tro-
nv Po??udnia i pe??na iest au.ten-
mi i pr??bami do ka??dego dziela,
czy??cil kompozycj?? i kolor, co
mo??na dostrzec wla
nie w jego
szkicownikach t lu??nych szki-
cach, ponumerowanych od pierw-
szego do kilkudziesiqtego przez
autora. za?? wszystkie do tego sa-
mego dziela. comz lepsze, cor.:IZ
oszcz??dniejsze i bardziej zdyscy-
plinowane. Malo tego, wszystkie
jcgo oszalamiajqce szybko
ci?? i
precyzjQ improwizacje na oczach
widz??w by??y de facto efektem
. imudnej pracy, gdy?? jak to si??
slusznie powiada. improwizacja
udaje si?? wylqcznie w??wczas, gdy
byla dlugo i starannie przygoto-
wana.
.
W Berli??skiej Galerii Narodo-
wej otwarto wielk?? i - co r??w-
nie wa??ne - pierwsz??' w NRD
wystaw?? "AWANGARDA NIE-
MIECKICH EKSPRESJONISTO\V
Z LAT 1905-1920", z??o??on?? z
ponad 300 obraz??w, gmfik, rze??b
i plakat??w 44 artyst??w, w tym
Ernsta, Barlacha Klee, Kandin-
sky'ego i Chagalla. Sto dziel po-
chodzi ze zbior??w NRD, 40 z
RFN i Berlina Zachodniego, za
reszta z kolekcji CSRS, Polski.
Danii, W??gier i ZSRR: Wystaw??
t?? mo??na traktowa?? ja.ko. ostate-
czne potwierdzenie kierunku, ja-
," :.: ..::::::....;
.:.-. '';-.:::'
.i."!!!
,.::j.
;,iJ
/..
i-'+* .
;x......:..."': .":
:....-::. ." _: :t..
........". ."
.:
:: ;:=::.' "': ..
nik muzyczny sceny, jest okazj??
do przypomnienia, ??e Fredro pra-
cowa?? nad ..Slubami" a?? lat sze????,
??e w trakcie pracy kilkakrotriie
zmienia?? tytu?? utworu (..Niena-
wi???? m????czyzn". "Magnetyzm"
wreszcie ..Siu by panie??skie", IJ
potem jeszcze pe??ny tytu?? ostate-
czny ..Magnetyzm serca czyli ??l'l-
by panie??!okie"). ??e wreszcie' 15
lutego 1833 miala miejsce we
Lwowie pierwsza pr??ba sceny te-
go znamienitego utworu. I jesz-
cze jedno. Wla??nie w roku 1827.
Nast??pn?? premier?? Opery i O-
peretki w Szczecinie b??dzie -
jako setna premiera teatru - ba-
let. Borisa Asafiewa "Fontanna
Bakczyseraju" w choreografii
Wlodzimierza Traczewskiego pod
kierownictwem muzycznym Jacka
Kraszewskiego w scenografii Wla-
dyslawa Wigury.
::}
.
Do najciCkawsz')Jfh (w ostat-
nich tygodniach) spektakli na
gl??wnych
cenClch operowych
??wiata f/.
le??1; niew??tpliwie w
Operze w Waszyngtonie premie-
rQ opery Gia11. Carla Menottie-
go ..GOY A". napisanej specjal-
nie z m'll
lq o Placido Domingo.
Poslugujqc si?? faktami i fanta-
zj?? libretto opery przedstawia
dzie.1e milo
ci mi??dzy malarzem
a ksi??inq Alba. kt??ra byZa mo-
delem portretu Maji. PaTti??
ksi????nej
piewa Victoria Vergara.
Dyryguje Rafael, Fruhbeck de
BUrI1Os. Parti??.. malarza oczywi-
tycznych akcent??w rasistowskici1.
Drugie star.e nazwisko to T:Jd
BroWninl1:. asystent Davida War-
ka Griffitha_ kt??ry ws??awi?? f;??
filmamj przy
odowvmi i naturali-
I;tyczno-niesamowitymi. I w??a??nie
taki iego film obeirzeli??my. Od
pocz??tku wprawdzie. od 1919. rea-
lizuje on r????ne niesamowito??ci i
..horrory" z Lonem Chaneyem. a
potem .Bel?? Lugosi. -??le film
kt??ry zobaczyli??my. byl iu?? pro-
duktem d??wiekowvm z 1932 i na-
zywa?? si?? .Dziwol??gi". Inne wi-
dowiska bY??y znacznie nOWS7e.
Jakkolwiek Victor Flemin
. au-
tor s??ynneJ:(o .Przemine??o z w!a-
trem" (1939)_ by?? te?? wsp????pra-
cownikiem GriIfitha. to tym ??at-
wiei by??o oT!
anizabrom udowou-
ni??_ ??e rzeczywi??cie _.Griffith by??
oicem kina" i wszystk1e
o. co n-3.j-
ciekawsze w kinemato
rafii.
Obok ..Przemine??o' z wiatrem"
zobac7vli??mv dalei: Woine i DO-
k??j" Kinga Vi dora (l956t ..Sied-
miu samurai??w" Akirv Kuros::!-
wy (1954). .Mlodp lwy" Edwarcta
Omy trYka (1958), .KleoDatre" Jo-
sepha Mankiewicza (1963). .An-
drieja Rublowa" Andrieia T'ili"-
kowskiego (1969) .Tommy" Kena
Russella (1975) polsk
e _.N:i-
na zosta??o nam bardzo wiele. Zo-
stala .??wiadomo????_ ze na ocza
h
ki1ku zaledwie cokole?? oowsta??a
sztuka. bez kt??re i trudno by bv-
??o wyobrazi?? sobie teraz sam na-
wet ogl??d ??wiata. Dobrze wiec.
??e krak??wski klub Kinematograf
wymy??li?? tak?? impreze
Igant.
Caly miesiac w kinie to sie chv'Ja
zapami??ta. 90. rocznica powstania
kina w Polsce uczczona zosta??a z
rozmachem.
.PLASTYKA
ju?? informowali
my) wraz z Krzy-
sztofem K??dzierskim i Krzyszto-
fem Kiwerskim w pozna??skim
BW A Arsenal.
N
':,". :;: ;::":
.' ..
:':';':':.:;:;.:::.:.".:.:.:.::
.. .::....::..;.....
<....::..:.:...;.;...............
':::':'::.::
:::::: '":"'::.':':< .""..
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_015_0001.djvu
,
KROlV';XA
, ,:.,
. Po raz trzydziesty dziewi??ty przyznano NAGRODY IM. W??ODZIlUIERZA
PIETRZAKA. Jury pod przewodnictwem Zbigniewa Czajkowskiego postanowi??o
przyzna?? nast??puj??ce nagrody: Naukow??: dr Stefanowi Burhardtowi - za opra-
cowanie 5-tomowej bibliografii ..Polonez". stanowi??cej trwaly wklad w polsk??
I europejsk?? kultur?? muzyczn??; prof. dr Gerardowi Labudzie - za tw??rczy do-
robek w badaniu historii Polski i pa??stwa polskiego, kszta??tuj??cy wsp??lcze??nie
??wiadomo???? narodowIt Polak??w; ks. prof. dr. Zygmuntowi Zielinskiemu - za
wybitne osi??gni??cia badawcze w dziedzinie historii Ko??ciola Powszechne
o i Ko-
lliciola w Polsce. Literack??: Halinie Auderskiej - za caloksda??t tworczo??ci. Pu-
blicystyczn??: doe_ dr hab.
arii SzyszkowskieJ - za eseistyk?? rozwij \j??c?? twor-
czo problemy filozoficzne, moralne. spoleczno-kulturowe; Janowi I.e"andowskie-
mu - za prace reporterskie, a zwlaszcza za publikacje po??wiecone spoleczncj
walce z alkoholizmem; Markowi Antoniemu Wasilewskiemu - za fc??ietonistyk4:
pod pseudonimem ..Zuk" oraz prace po??wiecone ochronie ??rodowiska naturalne/ito.
Artystyczn??: Janowi Szyrocklemu - tw??rcy i dyryltentowi Ch??ru Politechniki
Szczeci??skiej za iwiatowe osi??gni??cia w upowszechnianiu muzyki polskiej; Ro-
mualdowi Twardowskiemu - za wybitne dziela symfoniczne i operowe. Spe-
cjaln??: "Slowu Powszechnemu" - u progu jego zenie wer-
dyktu jury w sprawie nagrody za najlepsze ksi????ki roku - tom poe7ji pr7eklRd
poetycki i tom krytycznoliteracki - wydane w okresi... w miedzy VIII a IX Li-
stopadem. W dziedzinie poezji nagrod?? otrzymal J??zef Ratajczak za tom wier-
szy pt. "Godziny widze??" (WL) W dziedzinie przekladu; Nikos Chadzinikolau
za
nt.ologi?? po
zjl .g
ecklej XX wieku pt. ..Nowe przestrzenie Ikara" (WYd. Poz-
nanskle). W .d
ledzmle
rytykl - za szkice o poezji polskiej; Krzysztof G??sio-
rowski
a kSl??zk?? !lt. ..FIkcja realna" (KAW) W mieszkaniu-pracowni nie??)'j??cej
ju?? wybltn
J polskIej poetki Kazimiery I????akowicz??wny zostala wr4:czona po raz
czwartJ.: na
roda Je
imienia za najlepszy dt'biut ksi????kowy roku_ ma.i??ea na ce-
lu zwroceme uwagI spol
cznej na najwarto??ciowsze osia/itniecia mlodej poezjI.
Tegorocznym laureatem Jest pozna??ski poeta i prozaik Marek Z
ai??..ki kt??ry
opublikowal. tom wierszy ..Doskonal
. nieznajo
y" (Wyd Pozna??skie) .')4 bm.
w WarszawIe. odbYla si?? !lroczystosc wr??czema dorocznych na/itr??d przewodni-
cz??cego KomItetu ds. RadIa i Telewiz,U ZA TW??RCZOSC RADIO\\' '\ I TELE-
WI
Y
S??. Gratuluj??c I.au
atom wlcel?remier Z.bignicw Gertych powiedzial, ??e
radIo .. tel
wlzja s??.
lerCl
lem wspolczesno??cl. a wyr????ni cni naltl'odami wy-
ostr
aJ?? jeJ .obraz dZI??kI sweJ wiedzy i talentowi Oto lista laureat??w Nagrody
spolnt' PRITV: Ann!, Seniuk. Marek Kota??ski. Jerzy Satanowski. Siefan Stu-
hgrosz, Karol
ZY..
dzlelorz. Andrze.i Twerdochlib. Polskie Radio: Zofia Rysi??w-
na, Kry;sty
a ZI
I1Dska. !Ien
Yk Debich. Wladyslaw Gawro??ski. Piotr Kr??l. Jerzy
Malcz?,nskl. J
I!usz OWldzkl. Edward Pallasz. Krzysztof Wojna Bronis??aw Za-
lewskI. TelewIzJa Polska: Izabella Cywi??ska. Irena Dziedzic: Agnit's.tka Fat)ga,
Roman Bra??ny, Jerzy Bossak, Henryk Bi,ta. W??odzimicn Boru??ski Ryszard B??j-
ko,
Ieksander Czekano.wski. Romuald
obrzY??ski. Jan Frycz. - Ja
n
z Gajos,
Stams??aw Hadyna, Stamslaw Kacz
ar!\kl Tadeusz Ki.ia??ski. Wieslaw Machcj-
ko, Ma
e
aldls. Jerzy Mas??owskI. Krzysztof Miklaszt'wski. Janusz Pa.iew
ki.
Jan P??oClenmczak, Waldemar Rudnik. Zygmunt Szehaa H en k Tala Je
W' k J ?? f W O . ... . ry r. rzy
aJs
z'.??' ze" ??grzyn.
glerd Wieczorek. Macie.i Wojtyszko. Boguslaw Wo-
loszanskl. "Poltel: Czeslaw BItner. Janina W?? J 'cik Je rzy O
tr . c ' P n dt
12 . d ' .
zyz.... a a o wr??-
czono.
agro zespolowych. Gratulujemy nagrody naszemu sta??emu wsp????pra-
cowmkowl Krzysztofowi Miklas ew!.kiemu. . ZAD\NIA ORGANIZACJI PAR
TYJ
EJ w zas!>okajaniu potrze
I aspiracji ??rodowi
ka pi'l??arzy a tak??r w (,\\0-
rzenm warunkow dla rozwoju hteraturv omawiali 14 bm. w War
zawir ha 7e-
bra
iu spr
"ozd
\Vczo-wY.borc?ym czlonkowie POP P7'>R Odd7ialu \Val's:lItwskic??o
ZWl??
ku Llteratow P
lskJ(:??1: Wybrano nowe wlad7r POP. W sk??ad rgzrkutywy
weszli: Bog.dan Bartmkowskl. Jerzy Grzymkowski. Jan Koprow<;ki. Barbara Na-
wrocka-Donska. Zygmunt Stoberski Waclaw Sadkowski Janus Termer M. k
Wawrzkit'wicz. Zygmunt W??jcik. Andrzt'j Zaniewski i Leszek 2:uli??skl i
c
tarze m POP zostal ZY/itmunt W??jcik. . 15 bm w 70 roczlli c
;, m ' . er ' . se t re-
T I .... t I . - inaulZurowane zosta??y obcl1odv 35-lf'cia
ZIA??..ALNO
n ZWI??ZKU LlTERATOW POLSKJCII NA POMORZ??' ZACIIOD-
NIM. Z t!!j okazji mt'racl szczr.ci??scv udekorowani zostali odznaczeniami a??-
stwowyml Order Sztandaru Pracy II klRSY otrzyma?? Jrene\.s,> GWidon Ka
"-
kl, Krzy?? Oficerski Orderu Odrodzenia Polski - EU
f'niusz Da
zkowskl. a Kr
n_
e Kawalerskie: Czeslaw Czerni
wski. '{atarzyna Suchodolska. Jreneu"z Krzy y_
k o
Szmldt Pi<;arzom ,"'T??czono Zlotr Ekslibrisy pr7vznane za najno pularn ' '.sz
SJ" . k ' A o I . . . . . ,. II' J
Zr.
. orZ I W .. - eCI". O??nvmali jt': I G Kammskl Ryszard Liskowackl ora . J
Ct'k Sawaszkit'wir7. lit 17 bm w 7amkll K"??lt'w"kirn odhv'o slp inallI':Ura
v'i:;
Posiedzenie ZESPO??.U TEATRU NARODOWF.J RADY KULTtJRY. po'wf??cime
prOblemom polskich scen. Na przewodnicz??cego zes1)olu wybrany zOstal Ignacy
GO/itolcwski. . Polsk?? film i??nkumt'ntaln"\' uLudzit' zlt'mi rZf'rwone.i" w rt'??yserll
Wlod'>imlerza Szpa.ka na XIV MI???,'dzynarodowvm Ff'stiwaln Film??w 1<:r??tkome-
tra??owych w Huesea (HiST.panla) zdobyl VAnRODF ..sREBR'\'F.GO .JEZD:lCA"
przyznan?? najlt'pszt'mu obrazowi w katelmrii film??w dokumentalnych. W ramach
festiwalu odby??y si?? r??wnie?? konkursy film??w animowanych I reportatowych.
"
Spadkobiercy Trzeciej Rzeszy w RPA
(Cicw dalszy ze ,tr. 2)
doskonale spraw?? z si??y w pe??ni jUi
ukszta??towanego nacjonalizmu afryka-
ncrskiego, przygotowywali .i?? do podj??-
cia decyduj??cego ataku, kt??rego celem
by??o obj??cie steru rz??d6w w Zwi??zku
Po??udniowej Afryki przez Afrykane-
r??w.
Z II wo.j.ny ??wiatowej 7;wi??zek Po-
??udniowej Afryki wyszed?? wzmocnio-
ny gospodarczo, lecz coraz mocniej po-
dzielony politycznie. Sprawuji??ca w????-
dz?? w kraju Zjednoczono Po??udniowo-
afryka??ska Partia Narodowa, zwana po-
pularnie Zjednoczon?? Parti??, dyspono-
wa??a wi??kszo??ci?? w parlamencic, tote??
premier Smuts czu?? si?? pewnie. W cza-
sie wojny zapowiad,l?? on niejednokro-
tnie koniec dyskryminacji rasowej,
chocia?? czyni?? to w spos6b nader mgli-
sty. W praktyce jednak jego rz??d nie
zrobi?? nic, aby wcieli?? te zapowiedzi w
??ycie.
Tymczabem Malan, kt6remll konli(res
jego partii przyzna?? tytu?? volksleiera
(wodza narodu). przy
otowywa?? si?? do
frontalnep;o uderzenia przeciwko wla.
dzom Pretorii. Post,\n()wi?? wykorzysta??
wyniki spisu powsz('chne
o ludno??ci z
1946. z kt6rych wvnilta??o. ??e na terenie
7wi??zku zamieszkuje oko??o 2,4 mln bia-
??ych i a?? 9 mln niebialych. By??o bo-
wiem oczywiste, ??e propagandy??ci Par-
tii Nacjonalistycznej (Nasionalis Party).)
uderza na trwoge_ ?\VI ilca j??c UW<1'!P r'a
rozmiary sU'art gel:aar, tj. "czarnego
niebezpiec?e??stwa" zm
ra7aj??cemu P,??_
nowaniu bia??ych w Zwi??zku Poludnio-
wei Afryki. Dodatkowym czynnikiem
by??a tak??e aktvwizacia polityczna lud-
no??ci kolorowe i. inspirowana gwa??tow-
nym rozwojem ruchu narod(1wow_vzw-:J-
le??c?ego na obszarach kolOllialny
h.
Tote?? Malan przemysliwa?? nad wysuni??-
ciem proa;ramu dotycz??ce
o kwestii
rozwi??zania problem6w rasowych kra-
ju. kt??re
o realizacja ochroni??aby Zwi??.
zek przed zalewem ..czarnego naciona-
lizmu wspieranE'go prz('z mi??dzvnarodo-
wv komunizm". R??wnocze??nie pro!1;ram
taki mia?? utorowa?? liderom Afrykane-
r??w droge do w??adzy w kraiu.
W kampanii P1"led ..... yborami do pa"_
lamcntu Zar???owie Micha?? Ro??ek.
Wydawnictwo Literackie. Krak6w_ Wro-
c??aw 1986). Kiedv jednak przyjrze?? si??
jej dOkladniej, ukazuje si??. ??e WL
wsp????pracowal z Wydawnictwem Ta-
tran z Bratyslawy i Eur6pa Konv"I.'kia_
d6 z Budapesztu. i ??e drul{ wykonano
w Czechoslorwacji. Ale efekty s?? z-na-
komite: pi??kna obwoluta i ok??adka,
czytelne ilustracje k.olorowe i rzarno-
biale. interesui??ce rozwi??zania graficz-
ne. "tarannv druk. dobry papier itd.
Jednym .s??owem: cacko edytorskie. Bu-
dz?? si?? tylko w??tPliwo??ci. czy akurat ta
ksi????ka powinna by?? tym cackiem?
(Domy??lam si??. ??e za jej wvdanlem
kTyj?? si?? jaKie?? intencje pozameryto-
ryczne i - w tym przypadku - bac-
dzo dobrze.)
. Nazwa PreszburJ{ racze1 nie m6wi
wiele wsp6??czesnemu czytelIlli'kowl. Jest
to cz?????? dzisiejszej Bratyslawv. kiedy??
by??o osobne warowne miasto. W XV i
XVI wieku Turcy zapuszczali si?? coraz
dalej w !/;I??b kr61estwa w??gierskie
o.
zajmuj??c w ko??cu koronacyjne m1asto
Bia??o!i(r6d. Trzeba bylo znBle:t?? inne
miasto. w kt??rym mog??yby sie odbvwa
koroI?acje i wtedy wvb??r pad?? na ??red-
niOWIeczny PreszburJ! z zamkiem i ko??-
cIo??em farnym. kt6re stalv sil' siedub??
kr61
i katedr?? koronacvjn??. Pami??ta
musl.mv. ??e dzisiejsza Bratys??awa od
X wIeku do roku 1918 le??<\la na terenie
n
le????crm do W??gier.' W Preszbur
u
WI??C mI??dzy 1563 a 1830 rokiiem odby??o
sie dziewi??tna??cie Iooronacji (kr6lowie
i Ich ma????onki). Miasto by??o o??rodkiem
??ycia ooJJityczneJ(o i kuliuralneJ(o. ko-
le1n-: koronacje bYlv okazjl?? do jwi
to-
wama. zabaw. festyn??w. korowod??w,
na kt??re orzvbvwali Uczni Iro??cle. kt6-
--
- .......--
-
Z tego samego okresu pochodzq, cho??
zupelnie inna jest ich temperatura
emocjonalna. "LISTY DO ADAMA PO-
TOCKIEGO" Marii Kalerg1s
'Opnt'o-
wala i wst??pem poorzedzl??d Halina _Ke-
narowa, prze??o??y??y z francus.kle
o
Halina Kenarowa i R6??a DroJecka
Pa??stwoWY Instytut Wyda
nicz!. War-
szawa 1986). Mari?? Kalergls kaz
v Po_
lak koiarzy z Norwidem i jego nIespe??-
nion?? mi??o??cia. Nie iest wi??c ona osob??
kt??ra bv si?? dobrze utrwali??a
nas?.eJ
historii. a tymczasem wydane listy po-
kazui?? j?? iako zupe??nie Inn?? osob??. po-
kazui?? iei duchowe prze??YMa. szlaCh.t:
no????; z??o??ono???? iei pSychiki..
6??-{{rwl
Polka p??l-krwi NIemka (oJcIec by??
zreszt?? zruszczonym Niemc??:??:1) zo
ta??a
wydana 7-8 maz za Greka ml
lO,ne.ra od
kt??rego uciekla ieszc7e w trakcIe po_
dr6??v oo??lubnej. Mia??a wtedy szesI?a??-
cle lat W 1840 przyby??a wraz z !;ore-
czka do Warszawy i tu w dw
lata
o??_
niei. iu?? iako dwudziestoletnIa kobIeta,
poznala swl'1'(O r6wie??nika Adama .Po-
tockic!/;o. Prze trzY lata walczvia
Jego
m
??o????. gdy i?? 7yska??a. okaza??o SI??. .??e
kategoryczrue przeciwstawi??a si?? Je,
matka Adama Potock ieli(o. kt6rv zosta??
zmuszonv do po??lubienia Kata
zY??:Y
Branickiei. Maria Kaler
s wv
fule SI??
i przez pi
?? lat zwalcza w sobIe uczu-
cie _ do Potockiego. 00 zreszta ostatccz-
tltie nie uda??o .sie iej
gdY.. TYI!! !Iu_
maczy?? nale??v odrzuceme ml??(!
(" tior-
wida - cho?? wiele lat p????niej (1863) wy-
chod
i za m???? za Sergiusza Muchano-
wa. M .. K
O??ywiona korespondencja arn a_
ler!/;ls z Adamcm Potockim trwa prZl'7
lata 1842-1850. z pb??n.ieiszego okresu
pochodz?? tvllto dwa listv (1855 i 1870).
S?? ??wiadectwa. ??e istnia??o (:O?? w ro
za-
ju przyja??ni mi??dzy Marla Kaler!/;I!I a
rodzin?? Adama potockiego: Katarzyna
Potocka pozwoli??a Marii P07egna
umieraj??celi(o Adama. Adam polec.l??
c6rce odwiedzi?? Mari??. zachowa?? SI??
opis szlachetno??ci Marii Kalergis spo-
rz??dzony nrzez Katarzyn?? Potocka.
Lektura list6w DOkazuje cho?? fra-
J,!mentaryczn
e. co dzialo si?? w
u
zY
jednei z naibolrdziej znanej i podzlw
a-
nej kobiety swego czasu. co wYwar??o
decvdui??cv wp??yW na i
j pr7e??
cla WP-
Wln??trzne i zacho.wame. ZycIe szlo
swoim trybem. a ostatni list z 1850 ro-
ku ko??czy zdande: ..Drogi m6j. nie
-
pominaj o mnie - jestem
Q(??na TwoJeJ
nrzvja??ni"
I.B.
..,.__ I>.. "
ZYCUo' LITERACKIE ZespOI Leszek BugajskI Stefan Clep
y Je:l.Y Doma??skl (sedtretarz redakcJI), Znmunt Gret1 (&-c:a redaktora naczelnego) Romuald Kary. Gra??Y!1a Kornlck
Jerzy LoV
1I W??adys??a
MacheJek Iredaktor uae.telny) Jerzy Ma bankowy miejscowego OddZIa??u RSW ,Prasa-Ksi??ika-Ruch" Prenumerate l.l' z;lecemem wv
y??kl z.a !:tra
!IIC?? przyjmuje RSW ..prasa
Ksl????ka-Ruch" Centrala .Kolporta??u Prasy I WYdawnictw ul Towarowa 28 00-958 WarlZawa konto NBP XV Odd
la?? w Warszawie nr 1.'_53-20104
13911 Prenumer
ta
??:e zleceniem wysy??ki za gramc?? p
czt??
wvk
?? lest drozsza od prt'numeraty krajowe' o 50 proc dla zleceniodawc??w Indywidualnych ?? O 100 proc dla zlecaj??cych l:1stytucJ! t ??-??klad??w nracy Ter
.n
Prz.yjmowania prenumeraty na kraj I za rra
c?? do dnia 10 IIst
pa?a na I kW
Tta??. I p61rocze roku nast
pneRo oraz ca??y rok nast??:pnv do dnia I ka??dego mil'si??ca popr
zal??cego okres ,?r
nu
e
fr,ku bie????cego Cena prenumeraty: kwarta I Ole 325 z?? p6??rocznle 650 z??_ rocznIe 1300 z?? Redakcja nie
wraca materla??6w "i. zam??wionych. Druk: Prasowe Zak??ady GrafIczne RSW .Prasa-Ksl??zka-
I\> K ak . I Pokoju 3 PL ISSN 0,,91-2369 Nr indeksu 38509 A-4
_ rowIe. a.
.
I
.
.
I
Ir__
_ _. L..
re lUomadzi??v
api??w. I wszy
tko to
zosta??o utrwalone w postaci rycin.
obrazowo 6d i il1Illych utwor??w literac-
kich i pami??tnikarskich. I te materia-
??v sta??y sie podstaw??. na kt6rei Hol??ik
napisal sw?? ksi????k??. przypominaj??c??
czasy ??wietno??ci Preszburgu. obficie cv-
tuj??c ??r6d??a historyczne i wvkorzystu-
i??c materia??y ikonop;raficzne (np. inte-
resui??ce iest por6wnanie rycin ookazu-
iacych r6??nc koronacje lub pasowanie
na rycerzy w ko??ciele Franciszkan6w).
Ksi????ka sk??ada s
e z trzech cz????ci.
Pierwsza opisuje insYlU1ia koronacyJPl'.
dru!/;a kolelne koronacje. wreszcie trze-
cia tras?? pochodu koronacvjnee:o i wa??_
ne jej punkty.
Skoro jeste??my przy ksi????kach Wy-
dawnictwa Literackiee;o warto wspom-
nie?? o nieco starszej jego propozycji.
kt6ra jako?? umkn????a nasze; uwaoze.
"PRZEM??WI??Y STARE LISTY"
I??ieronima Wysockiego (Krak6w-Wro-
c??aw 1986) to opowie???? bed??ca wyni-
kiem porz??dkowania przez autora ro-
dzLnnego archiwum. Natrafi?? bowiem
na dziewi??tnastowieczne listy swoich
przodk6w. orzede wszvstkiim pradziad-
ka malarza Antonina Wysockiee:o i jego
??ony Emmy, c6rki Michala Kleofasa
OJti??skiee;o. Nie zaprezentowa?? jednak
tych list6w w stanie ..czvstym". ale ????-
cz??c ie swoim komentarzem skompono-
wa?? opowie???? o dziejach rodziny. o c:o-
dziemto??cl. o ??yciu. o tym. jak na tym
??yciu wyciskaly ??lad wydarzenia po-
lityczne. Pojawia sie tu wiele postaci
druJto.planowvc:h (Emma mia??a dwoie
dzieoi z pierwszego ma????e??stwa), wielu
krewnych i powinowatych. tote?? ko-
mentarz autora iest konieczny. Z??o??enie
o w jedno fraJtmentami list6w spra-
wia. ??e ksi????ka pos'iada swoisty intym-
ny ton oDOwie??ci rodzinnej, a nie iest
such??, riJologicz.n?? prezentacj?? zacho-
wanej esplstolop-afil. Na tym zreszt?? po-
lep RI6wna je' warto????. bo autorzy
IIst6w nie zaznaczyli si?? wyra??niej w
hlstodi I to wla??cIwle nie oni s?? powo-
dem publikacji list6w. ale wla??nie ta
rodmjowo??
. ,..apis roodzlnneli(o ??ycia.
6wczcllna codzieMo??
krakowska (prze-
d. wszvstkitm).
/ZL_XXXVI_1810_30_11_1986_nr_48_016_0001.djvu
BOGUMI??.. DROeDOWSKI
Definicja
W czesna jesie?? uplyn??la pod zna-
kiem dyskusji 'Prasowej o pa-
triotyzmie i w atmosferze troski
obywatelskiej wywalanej nieoczekiwa-
nym brakiem cieplych but??w dla dzie-
ci i but??w w og??le. Prominent??w lu-
dowego obuwnictwa wzywano przed
kamery i mikrofony, aby zechcieli wy-
tlumaczy?? publicznie zaniedbania w
bran??y. Dzi
bowiem naszemu spole-
cze??stwu nie wystarcza ju?? sama ??wia-
domo???? braku. Spolecze??stwo si?? roz-
win??lo i chce wiedzie?? nie tylko to, ??e
nie ma, lecz tak??e - dlaczego. W
zasadzie spolecze??stwo dobrze poin-
formowane i przekonane ..zar??wno o
l1iemo??no??ci jak i o konieczno
ci pod-
j??cia krok??w, powinno odczuwa?? peln??
s-;tysfalccj??. Kiedy?? podejmowalo si??
go??ci. a teraz podejmuje si?? kroki,
dzialania i decyzje. Mo??e to i lepiej -
go??cie za du??o jedz?? i pij??.
A swoj?? drog?? nie wiem, po co bylo
robi?? tyle krzyku o te buty. W zimie
dzieci powinny siedzie?? w domu i nie
p??ta?? si?? po ulicach, a latem zobaczy-
my. Rodzice s?? bardzo spokojni wla
-
nie wtedy, lciedy dzieci siedz?? w domu,
- przysluchu;iq si?? ich kl??tniom i prZ1.Jpa-
truj?? rozmaitym wszetecze??stwom ????cz-
nie z telewizj??. Buty. przez caly rok,
potrzebne s?? natomiast doroslym,
gl??wnie po to, by mogU chodzi?? na
zebra.nia, a w chwilach wolnych od
zaj???? sta?? w kolejkach lub biega?? za
potrzebnymi w domu towarami. Ani
telewizja, ani radio i gazetll nic s??
w stanie bie????co informowa?? spolecze??-
stwa czego nie ma i z jakiego powodu,
wiedz?? tV tej dziedzinie nar??d musi
wi??c uzupelnia?? sam zdobywa??,
'
sztaltowa?? i okre??la?? swoj?? ??wiado-
MAREK WIERCZY??S1U
mo
?? praktyk?? i do??wiadczeniem ??y-
cia codziennego.
Pomy
le?? tylko, jak wiele si?? w Pol-
sce zmienilo przez czterdzie??ci z g??r??
lat: wiatry historii druzgotaly lub przy-
ginaly ku ziemi ludzk?? ??wiadomo
??,
plugi historii ludzk??
wiadomo???? gl??-
boko przeOTywaly. Przez czterdzie??ci z
g??r?? lat ile zmienilo si?? w kraju i w
ludziach. Wielu dawnych prawdziwych
katolik??w pozapisywalo si?? do partii
i rozmaitych towarzystw przyja??ni z
narodami buduj??cymi w swych krajach
komunizm. Wielu entuzjastycznych zet-
empowc??w. kt??rym kiedy
, pod czer-
wonymi krawatami bi??y plon??ce socja-
lizmem serca, stan??lo w pierwszych
szeregach opozycyjnej odnowy, slu????c
dobr?? rad?? niedo
wiadczonym w re-
wolucyjnej robocie mlodszym kolegom,
gl??wnie z klasy robotniczej. Komplet-
nie zwariowali w sprawie misji
wia-
towej i historycznej polskiego narodu
niekt??rzy prawdziwi Polacy. Wielu
Zyd??w bezbo??nik??w wyznaj??cych jesz-
cze w latach pi????dziesi??tych kult R6??y
LUKsemburg przede wszystkim, a tak??e
wielu Zyd6w pobo??nych, takich co to
w ka??d?? sobot?? opychali si?? gotowan??
kur?? i mac?? nas??czon?? krwi?? chrze??-
cija??sldch dzieci - biega teraz na
msze
wi??te rano i wieczorem, slawi
Papie??a i wzrusza si?? m??k?? Chrystu-
sow??.
Mo??na si?? oczywi??cie jako?? urz??dzi??
w socjalizmie i to wcale nie??le. Lu-
dziom malego ryzyka wystarczy plun????
na sw??j dyplom i otworzy?? handel za-
piekankami. Bulki s??, pieczarki s??, sos
pomidorowy jest. Mo??na tak??e robi??
inne interesy zakrojone na "wi??ksz??
sleal??. Mo??na si?? tak??e urz??dzi?? przy
,oc;/alizmie, byle rozs??dnie - to znaczy
nie wiqza?? si?? z ekip??, lecz z ideologiq.
Ale i tak r????nym ludziom r????ne pomysly
przychodz?? do glowy. Oto dyspozycyjny
ekspert i zaufan'IJ towarzysz uz'IJskuje
blogoslawie??stwo wladzy na stypendial-
11,'1/ wyjazd za dalek?? granic??. Pojedzie -
Tozumiecie - zobaczy to i owo, jesz-
cze bardziej zm??drzeje, a i nam co
opowie. Ekspert pOjecha?? i nie wiado-
mo czy zglupia?? czy zm??drza??, w ka??-
dym razie przez zagraniczne radiostacje
plunq?? w twarz znienawidzonemu re??i-
mowi, temu, kt6TY go na wlasnym lo-
nie wyko??ysa??.
Uwaga - 1956 rok, pa??dziernik, nie-
dawno min??la okr??gla rocznica. Jedno
z hasel - "Tylko krowa nie zmienia
pogl??d6w". Kto pami??ta, to przecie??
p61metek czterdziestolecia. Ilu?? ??w-
czesnych odnowicieli i reformator??w
okopalo si?? potem w tworzonym przez
siebie konserwatyzmie, by przemawia??
j??zykiem tym, kt??ry sami nazywali
mow??-traw??.
Czym jest ludzka
wiadomo
??
wzburzonym ale czystym oceanem czy
rozlanym szambem, jak m6wi?? Amery-
kanie - kup?? g6wna?
Z podr??cznika propedeutyki nauk
spolE1cznych Tadeusza Kaferskiego prze-
pisana definicja brzmi tak:
"Swiadomo???? spoleczna jest zespo-
??em wyobra??e??, poj????, idei o aktuali-
zuj??cych si?? ka??dorazowo tre
riach
uznawanych w danej spoleczno??ci,
zobiektywizowanych, kt??re wyznaczaj??
spoleczne zachowanie si?? jednostek f
zbiorowo??ci - klas, warstw i innych
orup spoleczn'IJch".
.Jak zrozumie?? t?? definicj?? - niech
si?? martwi?? licealne dzieci, wszak po
to pa??stwo p??aci za ich wyksztalcenie,
by pOjmowa??y to, co poj??te i co nie-
poj??te. Co wyznacza spoleczne zac ho-
'!panie si?? - zobiektllwizowane tre??ci
czy te?? wyobra??enia' i pOj??cia. Co ozna-
czaj?? ka??dorazowo aktualizuj??ce si??
tre??ci? Ka??dorazowo - o jakie razy
tu cl1od::i? Ale o to niech si?? martwi??
o .
Zniwo zbyt o b/i te dla "Zyu 1 ocfha"
H anna Muszy??ska-Hoffmanowa o.
glosi??a ksi????k?? "W kr??gu Berell-
ta". Przynosi ona sporo wiado-
mo??ci o rodzime pisarza i o nim sa-
mym, zaczerpni??tych z korespoodencji
i relacji jego krewnych oraz innych
dok'ument??w. Materia??y to na pewno
intereSU1QCe dla milo
nik??w i znm/!-
c??w tw??rczo??ci Berenta. chyba mniej
ella szerokie1 publiczno
ci. bo samo
??1/cie autora ..Pr??chna" niezbyt b1/10
urozmaicone. T'l/m bardziej ::b??dna by-
!a beletr'l/zac1l'ina obr??bka, kt??rej V,Oq-
dane zostaly te materialy. W 'rezulta-
cie - czesto nie wiadomo. gdzie prze-
biegaj?? granice mi??dzy faktami. hipo-
tezami i fikc;iq literackq. co warto
??
informacyjn?? ksiq??lci znacznie pomniej-
sza. Co gorsza - znala::lo si?? w niej
mn??stwo trudn'l/ch do wytlumaczenia
bl??d??w.. nieporozumie?? i anachroniz-
m??w, Oto co narzuca si?? ju?? przy po-
bie??nej lekturze.
Stanislau) Krzemi??.
ki tv latach po-
i pr
dzajqcych powstanie stllczniowe nie
'm6gl. bu?? ..niebywale utalentowanym
??urnalistq". bo nic jeszcze wtedy nie
publikowal (s 23). - Marian Dubiecki
nigd'l/ nie bul )"Jrofesorem Uniwf'1'sy-
tetu we Lwowie (s. 25). - Imi??
"Halina" nie jest wymyslem Bro-
dz.i??skieoo, bo Wl!st??puje ;iu?? w po-
ww??ci "Halina i Firlej" (1804) J??ze-
fa Lipi??skiego (s. 32). - Waclaw Be-
rent studiu;iqc w Monachium od 1890
nie m6gl w'I/;ie??c1??a?? do Ba::ylei, by
.
lucha?? tam 'W'l/klad??w NietzsclJego.
bo ten opu??ci?? katedr?? ;iu?? w 1879 (s.
64). - Bronislawa Mierz-Brzezi??ska
(p????nie;is::a O.qtrowska) miala na dru-
gie imie nie Edda, lecz Edma (Edmun-
da. Sr 83). Przed pierwsz?? wojnq
HENRYK NO\VOGR??DZK'I
??wiatowq Berent nie m??gl mieszka??
naprzeciw llarendu Kasprowicza, bo
Kasprowicz osiedlil si?? w niej dopie-
ro w 192,3 (s, 95). - Grzymala-Siedle-
cki nie w'l/dal ksiq??ki ..Niepo??egnani"
zaraz '/JO uko??czeniu drugiej wojny
wiatowej; ukazala si?? ona ju?? po je-
go ??mierci w 1972 (s. 97). - Boy-Ze-
lenski nie '/Jisal w .,Znaszli ten kraj"
o Zofii Jachimeckiej jako o ..prze??licz-
nym Zosi??tku"; w og??le w ksiq??ce tej
o niej nie wspomina (s. 110). - Poeta
Stanislaw Korab-BrzQzowski nigd'l/ nie
byl podejrzan'l/ o to, ??e nale??a?? do
tajnej policji carskiej; zarzuty tcgo
Tod::aju Wllsuwano pod adresem kry-
tyka Stanislawa Brzozowskiego (s. 117).
- Wa
law Husarski nie bul recenzen-
tem -..Chimer'l/"; nie oglosil tam ani
jego artykulu (s. 140). - Sp??r o to,
jak uczoilt pami???? Slowackiego. nie
dzieli l trzech dawn'l/ch zabor??w; ;iest
przy t'l/m rzecz?? nieprawdo-podobn??.
by w czasie redaoowania .,Pami??tni-
ka Warszawskieoo" (1929-1931), a
wi??c ju?? po sprowadzeniu proch??w
Slowackieao na Wawel. mogly istnie??
w.te;i sprawie jakid r????nice poglqd??w
mt??dzv Berentem a Lechoniem unie-
mo??liwia;iace im znalezienie w;p??lne-
go j??z'l/
a (s 144). - Autor .:Ojcze
naez" C"teszkowski mial na imi?? nie
Teodor lecz August. - Ksiq??ka Be-
renta ..Nurt" nie jest lWwie
ciq (s.
148). -:- Apostrofa do Muzy "A z glup-
cem me wdawaj si?? w sp6r" nie po-
chodzi z ..Je??d??ca miedzianego" l
j'z
z wiersza ..Pomnik" Puszkina (s. 150).
Lorentowicza i Makuszy??skiego nie
"dokooptowano", lem: u'ybrano do
Polskiej Akademii Literatury. a stalo
sie to nie na skutek naplywajqcUch
Po zdj??ciu togi
Teleprawo do wymiany
S prawy techniczne stanowi?? dla
mnie tajemnic??, kt??re; odsloni??
niepodobna. To znaczy ja jej od-
s??oni?? nie potrafi??. Pami??tam :i?? jak??
rado??ci?? czy talem - Melchiora Wa??ko-
wicza, kt??ry twierdzi??, ??e zupelnie nie
mo??e zrozumie?? jak to si?? dzieje, kiedy
prowadzony przez niego samoch6d po-
rusza si?? do przodu, a c6?? dopiero, ??e
si?? tak??e cofa. Uznal wreszcie. ??e pod
mask?? siedzi jaki?? niewidzialny diabe??
i kiedy on Melchior Watikowicz naci-
ska pedal diabel wytv'ija ogonem i ro-
bi r????ne diabelskie sztuczki - wpra-
wia mas;:yn?? w ruch Przytaczam mo??e
niezbyt dokladnie, ale przecie?? na sa-
mym wst??pie tego fC'fiC'tonu przyzna-
lem si?? ze skrucha ??e techniczne
sprawy' s?? dla mnie niepoj??te.
Ot????. przyst??puJ??c do napisania tego
felietonu zagl??dn?? lem do "Slownika
wyraz6w obcl/ch" niezast??pionego Wla-
dyslawa Kopali??skiego (kt??remu raz
jeszc.:;e si?? nisko klaniam) i przeczyta-
??em na str. 750_ TELE - UJ zlo??eT11o('h
odlcaly, oddalony; na odleg??o
??, z dala.
Telegraf. telewizja, telefoto. telekomu-
nikaoja, telefonia, przesylanie na adZe-
glo.
?? d??wic:I(6w itd.
Ja pisz?? o teleprawie i ??e to telepra-
wo tTZC'ba zmieni??. Dr A ndrzC'j WicZ1/??-
ski przekazal do rerlakc;ii ..Zycia War-
szaw!I" list ..Nie wierz?? poczcie". Au-
tor skar::yl si??, ??e telegram wys??any
z WarsO:a1??-lI do Goldapi. otrzyma?? po
d11'??CI! r1n1arh, a 1I"??adomo,??j. 1)1/1a pil-
na. KaTt1
a, l;:??rr U'1Islal z 'Golc1api do
Warszawy w og??le roie zostala dor??-
czona. Slowem doktor straci?? wiar?? w
poczt??. Utraci?? wiar?? tak dalece, ze
sam zani6s?? list do redakcji. Okazuje
si??, ??e bardzo slusznie.
Ministerstwo Lqczno
ci, jako ??e pra-
cuje przy otwartej kurtynie, zariposto-
walo bardzo szybko. Trzeba powiedzie??,
??e ministerstwo to jest z siebie ogrom':"
nie zadowolone i ci??gle nas stara si??
przekona??, ??e jest coraz lepiej i b??-
dzie jeszcze lepiej. Na owo samozado-
wolenie ma ogromny wp??yw prawo,
kt6re w rzeczy samej samo sobie sta-
nowi Zgodnie z rozporz??dzeniem mi-
nistra l??czno??ci z 21 marca 1986 (Dz.
U. nr 11, poz. 67) dor??czenie telegramu
o tre
ci ??yczeniowej uwa??a si?? za op6??-
nione. je??eli nastqpilo ono po 4 dniach
od daty nadania. Z dalszej cz??ki wy-
ja??nienia wynika, ??e do poczty nie
mo??na mie?? pretensji nawet w6wczas,
gdy telegram dotrze du??o p6??niej. Prze-
widuj?? to wyszczeg6lnione przez rzecz-
nika prasowego tego?? ministerstwa od-
powiednie przepisy. Zamiast wi??c wy-
kosztowywa?? si?? na telegram z ??y-
czeniami - dodaje "Zycie Warszawy"
- lepiej po prostu wys??a?? kartk?? pocz-
tow??. Ba! Dr Wiczy??ski wyslal tak??e
kartk??, kt6ra nie dotarla w og??le do
adresata.
Ostatnio s?? klopoty z dor??czeniem
lwrespondencji poleconej: otrzymalem
list z Warszawy do Warszawy na
czwarty dzie??, Wiadomo???? byla pilna,
ale lepiej, ??e nie zostala wys??ana eks-
presem. Sp????nibny telegram z ??ycze-
niami to p??l biedll. Sq sp6??nione tele-
protest??w. lecz w miar?? tego ja'k 0-
pr????nialy si?? miejsca w Akademii (s.
153). - Jan Lemanski nie m??gl ??ar-
towa?? z Berenta w poemacie napisa-
nym po inauguracji PAL (8 XI 1933),
poniewa?? zmaTl 1U?? w trz'l/ dni p????-
niej '(s. 157). - Swiatopelk Karpi??ski,
drukuj??c w ..Cyruliku Warszawskim"
(a wi??c przed rokiem 1935) parodi??
"Dziad??w". nie byl 'jeszcze laureatem
P AL, nagrod?? mlodych otrzymal do-
.r-
7 D Ol<..ToR I1t:1W',)