Handlarka uśmiechów : opis

/30_handlarka_usmiechow_321.pdf

Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
1. Numer inwentarza: 321
2. Autorzy: Judith Gautier, prolog: Armand Silvestre
3. Tytuł egzemplarza: Handlarka uśmiechów
4. Inne wersje tytułu (wg afisza)
5. Tytuł oryginalny: La Marchande de sourires
6. Autor przekładu („uscenizowanie”): Gabriela Śnieżko-Zapolska
7. Współpraca (autor adaptacji):
8. Słowa kluczowe: Teatr Miejski w Krakowie, Gabriela Zapolska, dramat francuski,
tłumaczenie, egzemplarz teatralny
9. Data wydania [druki]:
10. Data utworzenia egzemplarza teatralnego: 1897
11. Typ zasobu: rękopis, egzemplarz teatralny
12. Oznaczenia, pieczęcie: Teatr Miejski w Krakowie, Dyrekcja Teatru „Odeon” w
Warszawie, Biblioteka Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Cenzura: C.K. Delegat
Namiestnika w Krakowie zezwolenie na wystawienie z dnia 17.12.1897 r.,
13. Noty: Obsada, skreślenia: i noty ołówkiem czarnym i fioletowym, znaki suflersko-
inspicjenckie, daty spektakli od 21.12.1897 do 28.01.1898 – sufler Meissner, na ostatniej
stronie adnotacja: „Czytałem od 6/3 -15/3 1898 r. J. Glikson”
14. Język: polski
15. Opis fizyczny: s. 286, mm 235x180
16. Lokalizacja oryginału: Archiwum Artystyczne i Biblioteka Teatru im. J. Słowackiego
w Krakowie
17. Prawa: domena publiczna
18. Inscenizacje powiązane:
a) Teatr, scena: Teatr Miejski w Krakowie, dyr. Tadeusz Pawlikowski
b) Data/y premier/y: 21 XII 1897 (spektakl powtórzono 22, 23, 26 i 28 XII 1897 oraz 2 i
28 I [po cenach zniżonych] 1898)
c) Reżyseria: brak informacji
d) Scenografia/kostiumy:
- dekoracje: Jan Spitziar
- kostiumy „według autentycznych wzorów” wykonane w pracowni teatralnej pod
kier. Ludwika Rozwadowicza
e) Autor muzyki: Cheviblarde [Camille Chevillard?] (wg inf. w egzemplarzu – afisz nie
podaje danych o muzyce)
f) Obsada/y:
Obsada premiery (21 XII 1897) wg afisza dołączonego do egzemplarza:
Osoby prologu
Poeta – [Maksymilian] Węgrzyn
Jamato – [Włodzimierz] Sobiesław
Omaya, jego żona – [Ludwika] Senowska
Ivaschito, synek - *** [dziecko]
Tika, niańka – [Bronisława] Wolska
Rubinowe Serce – [Gabriela] Zapolska
Simabara – [Andrzej] Mielewski
Służący – [imię nieznane] Radomski
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
Osoby sztuki
Książę – [Artur] Zawadzki
Ivaschito – [Józef] Śliwicki
Simabara – [Andrzej] Mielewski
Omava – [Michał] Przybyłowicz [od 23 XII Leon Stępowski]
Właściciel oberży – [Bolesław] Puchalski
Kuglarz – [Władysław] Roman [od 23 XII Antoni Siemaszko]
Koniuszy – [Zygmunt] Zboiński
I Japończyk – [Grzegorz] Senowski
II Japończyk – [Rudolf] Segeny
III Japończyk – [Aleksander] Bogusiński
IV Japończyk – [Bolesław] Zawierski
Rubinowe Serce – [Gabriela] Zapolska
Tika – [Bronisława] Wolska
Kwiat Trzcinowy – [Tekla] Trapszówna
Śpiewaczka uliczna – [Maria] Filipi
Żebraczka I – [Józefa] Wójcicka
Żebraczka II – [Józefa] Kochanowska
Żebrak I – [Juliusz] Jejde
Żebrak II – [Ksawery] Walczak
Handlarz amuletów – [Ludwik] Solski
Zaklinaczka wężów I – [Bronisława] Jeremi
Zaklinaczka wężów II – [Irena] Pomian
Zaklinaczka wężów III – [Maria] d’Ylier
Zaklinaczka wężów IV – [imię nieznane] Jaroszyńska
Tancerka I – [Maria] Przybyłko
Tancerka II – [Irena] Pomian
Tancerka III – [Bronisława] Jeremi
Tancerka IV – [Olga] Teodorowicz
Tancerka V – [Maria] Filipi
Tancerka VI – [imię nieznane] Jaroszyńska
Tancerka VII – [Seweryna] Sumper
Tancerka VIII – [imię nieznane] Janikowska
g) Identyfikacja ingerencji (autorzy ingerencji, rodzaj – np. suflerskie, reżyserskie,
inspicjenta): na stronie ze spisem postaci dopisane różne wersje obsady, z których nie
wszystkie znalazły się na afiszach, może więc niektóre nazwiska to jedynie „przymiarki”
obsadowe. Skorygowano też nazwania kilku postaci, np. Połykacz szpad zamieniony został
w Kuglarza, Oberżystkę zamieniono najpierw na Oberżystę, w tej roli obsadzono
Walczaka, ale na afiszu tę postać nazwano ostatecznie Żebrakiem II, skreślono też postać
Śpiewaczki, która ostatecznie znalazła się jednak na afiszu. Z pierwotnej grupy
nieokreślonych z osobna postaci tworzących tło (trzy Japonki, tancerki, przechodnie,
muzykanci, niewolnice, dzieci, bonzowie) wyłoniono ostatecznie osiem dziewcząt
japońskich i cztery zaklinaczki wężów, które obsadzono konkretnymi aktorkami –
wszystkie te zabiegi mają charakter reżyserski (może to właśnie one zostały nazwane
„uscenizowaniem” i pochodzą od Zapolskiej?) świadczą o tym, że w trakcie przygotowań
do premiery zmieniały się koncepcje niektórych rozwiązań. W tekście widnieją znaki
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
inspicjenckie i suflerskie (ołówkiem i fioletową kredką) i ołówkowe kreślenia niektórych
fragmentów, a także kilka zmian poszczególnych słów czy fraz. W kilku miejscach
skreślenia fragmentów niebieską kredką; na k. 85 (początek aktu IV) rysunek ołówkiem
przedstawiający popiersie Japończyka wystawiającego język (jedna z postaci?). Pod
zakończeniem dramatu wpis odręczny: „Własność Teatru Odeon w Warszawie” z
podpisem Feliksa Kwaśniewskiego i pieczęcią dyrekcji Odeonu. Na odwrocie – wykaz
przedstawień w Krakowie i czasu ich trwania, sporządzony przez suflera J. Meissnera. Po
premierze wprowadzono prawdopodobnie jakieś skróty, bo czas trwania pierwszego
wieczoru wynosił blisko 4 godziny, natomiast wszystkie następne spektakle trwały
kilkadziesiąt minut wcześniej (wahania w zakresie kwadransa). Na s. 280 – pieczęć
okrągła o treści „C.K. DELEGAT NAMIESTNICTWA W KRAKOWIE” oraz wpis
cenzora zezwalający na wystawienie sztuki bez zastrzeżeń, z datą 17 grudnia 1897. Na
ostatnich pięciu stronach – teksty kupletów do spektaklu, napisane dwoma różnymi
charakterami, innymi niż tekst sztuki.
h) Opis powiązanych inscenizacji:
Pięcioaktowa „bajka japońska”, napisana przez Judith Gautier z prologiem autorstwa
Armanda Silvestre’a, pokazana została po raz pierwszy w paryskim Théâtre National de
l’Odéon 21 kwietnia 1888 roku (z muzyką Louisa Benedictusa) i jeszcze tego samego roku
wydano ją drukiem. Przedstawienie cieszyło się podobno ogromnym powodzeniem
publiczności francuskiej (co odnotowano na krakowskim afiszu, zapewne w celu
przywabienia widzów, którym nazwiska francuskich twórców niewiele chyba mówiły).
Zapolska nie mogła obejrzeć prapremiery, bo do Paryża przyjechała dopiero w roku
1889, ale prawdopodobnie wkrótce po przybyciu obejrzała przedstawienie tego utworu i
szybko zdobyła wydanie dramatu. Musiała też pozostawać pod wrażeniem widowiska i w
krótkim czasie dokonać przekładu, ponieważ Handlarka już 27 maja 1890 roku doczekała
się polskiej prapremiery we Lwowie (z muzyką Franciszka Słomkowskiego, reżyserował
Marceli Zboiński, Jan Düll wykonał nowe dekoracje, a aktorzy wystąpili w nowych
kostiumach) – inscenizacja krakowska była więc drugą z kolei, przygotowaną po upływie
siedmiu lat od realizacji lwowskiej. A może nawet trzecią?...
Egzemplarz trafił bowiem do Krakowa z Warszawy – na ostatniej stronie widnieje
okrągła pieczęć: DYREKCJA TEATRU „ODEON” W WARSZAWIE oraz informacja, że
odpis stanowi własność tego teatru, sygnowana nazwiskiem: F[eliks] Kwaśniewski.
Nazwisko dyrektora warszawskich teatrów ogródkowych (1895 Nowości, a w 1897
Odeonu właśnie) nie jest tu bez znaczenia – wiadomo, że Zapolska grywała u niego latem
1895 roku; byli zapewne w kontakcie również w 1897, może w planach była realizacja
Handlarki uśmiechów w Odeonie. Ale czy do niej doszło? – nic o tym nie wiadomo, a w
tekście nie znajdujemy śladów użycia go poza Krakowem. Nasuwa się przy tym całkiem
prawdopodobne przypuszczenie, że egzemplarz przywiozła do Krakowa sama Zapolska.
Pewną zagadkę stanowi dobór muzyki w przedstawieniu krakowskim – afisz w ogóle
nie informuje o muzyce, więc nie wiemy, czy skorzystano w Krakowie z kompozycji
Słomkowskiego lub z muzyki Benedictusa, czy może Odeon z Warszawy użyczył nut z
muzyką francuskiego kompozytora, którego nazwisko widnieje na tytułowej stronie
egzemplarza, a którym był prawdopodobnie Camille Chevillard (nazwisko zostało
zniekształcone przez kopistę).
Premiera krakowska została przyjęta dość niechętnie – Antoni Beaupré pisał w
„Czasie” (1897 nr 293) lekceważąco na temat samego dramatu, dodając: „Cała zatem
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
wartość sztuki polega na wystawie, dekoracjach, strojach, tańcach itp. Aby jednak taka
wystawa była rzeczywiście wspaniała i mogła pokryć inne niedostatki, potrzeba baletu,
efektownych dekoracyj i dobrej maszynerii. Tego wszystkiego nasz teatr nie ma, wystawił
zatem Handlarkę uśmiechów […] zanadto kosztownie na wartość sztuki, a nie dość
okazale, aby dostatecznie zabawić widzów”. Chwalił jednak dekoracje do prologu i do
aktu III (malowane przez Jana Spitziara), a także kostiumy (opisując je zdawkowo jako
„wcale ładne”). Precyzyjny zazwyczaj dekorator niefortunnie tym razem dobrał dekoracje
do aktu V, rozegranego na tle „maurytańskiej architektury”, która „budziła pewne
wątpliwości u znawców Japonii”. Na temat wykonawców krytyk ograniczył się do kilku
najzupełniej konwencjonalnych pochwał, natomiast uwagę jego przykuł „taniec wężów” w
wykonaniu czterech młodych aktorek, który „wywołał ogólne wrażenie swą
oryginalnością”.
Józef Łoziński z „Głosu Narodu” (1897 nr 291) był znacznie mniej oględny,
dramatowi odmówił jakiejkolwiek wartości i oryginalności (określając go jako nędzne
naśladownictwo romantycznych komedii Szekspirowskich), spektakl uznał za kompletną
porażkę, widząc w nim jedynie okazję do „pokazywania łydek” przez aktorki odziane w
trykoty, a Zapolskiej, „sprawczyni” premiery i wykonawczyni roli Rubinowego Serca,
dostało się najdotkliwiej: Łoziński posunął się na koniec do grubego żartu na temat zbyt –
jego zdaniem – zaawansowanego wieku artystki. Rozeźlona Zapolska w odpowiedzi
rozłożyła następnego wieczoru na widowni psie kagańce na fotelach przeznaczonych dla
recenzentów… Ta anegdota skutecznie przesłoniła obraz samego spektaklu, który był
skądinąd jednym z licznych (nawet jeśli w wersji „pop”, przefiltrowanej przez fantazję
twórców na wskroś europejskich) przejawów charakterystycznego w tamtym czasie
zamiłowania do japońszczyzny i kultury Orientu.
i) Uwagi: Do egzemplarza dołączono afisz z premiery krakowskiej, z naniesionymi
piórem korektami w obsadzie, które wprowadzono począwszy od trzeciego spektaklu (zob:
Obsada).
Opracowanie: Agnieszka Marszałek
Opis merytoryczny do egzemplarza teatralnego zdigitalizowanego w ramach projektu digitalizacyjnego Cyfrowe
Arcydzieła Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie ("CATS") - etap I, Dofinansowanego ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach zadania
KULTURA CYFROWA 2021.