/35_dzika_kaczka_381.pdf
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
1. Nr inwentarza: 381
2. Autor/rzy: Henrik Ibsen
3. Tytuł egzemplarza: Dzika kaczka
4. Inne wersje tytułu (wg afisza):
5. Tytuł oryginalny: Vildanden
6. Autor przekładu: Kazimierz Ehrenberg
7. Współpraca (autor adaptacji):
8. Słowa kluczowe: Henrik Ibsen, dramat skandynawski, dramat symboliczny, rękopis,
przekład, cenzura
9. Data wydania [druki]: w tym przekładzie dramat nie był drukowany
10. Data utworzenia egzemplarza teatralnego: prem. 27.04.1894
11. Typ zasobu: rękopis, egzemplarz teatralny
12. Oznaczenia, pieczęcie: Teatr Miejski w Krakowie, Cenzura: C.K. Delegat
Namiestnika w Krakowie – zezwolenie na wystawienie z dnia 27.04.1894
13. Noty: obsada, skreślenia i notatki ołówkiem czarnym, niebieskim i zielonym, znaki
suflersko-inspicjenckie z datami i godzinami spektakli od 27.04.1894 do 26.05.1909 r,
14. Język: polski
15. Opis fizyczny: [stron, wymiary w mm, dodatki (np. afisz)]: s. 393, 250 x 190, afisz z
27.04.1894 r. (dwie obsady)
16. Lokalizacja oryginału: Archiwum Artystyczne i Biblioteka Teatru im. J. Słowackiego
w Krakowie
17. Prawa: domena publiczna
18. Inscenizacje powiązane:
a) Teatr, scena: Teatr Miejski, Kraków (1894, dyr. Tadeusz Pawlikowski); Teatr Miejski,
Lwów (1898, występy gościnne Teatru Miejskiego z Krakowa); Teatr Miejski im. J.
Słowackiego, Kraków (1909, dyrekcja Ludwika Solskiego)
b) Data/y premier/y: 27 IV 1894 Kraków; (spektakle powtórzono 28 IV; 31 V, 21 IX
1894, wznowiono 5 IV 1898, [data dzienna nieczyt.]V 1898; 5 VI 1898 Lwów (g.w. TM z
Krakowa), 14 IX 1898 11 I lub 1 XI 1898 – trudne do odczytania, Kraków), 15 V 1909
Kraków (spektakle powtórzono 16 V, 18 V, 26 V).
c) Reżyseria: 1894 – Józef Kotarbiński
d) Scenografia/kostiumy:
e) Autor muzyki:
f) Obsada/y1:
27 IV 1894 (wg afisza premiery):
Werle, fabrykant – An[astazy] Trapszo
Gregor Werle, jego syn – [Józef] Śliwicki
Stary Ekdal – [Michał] Szobert
Hijalmar Ekdal, jego syn, fotograf – [Artur?] Zawadzki
Gina Ekdal, żona Hijalmara – [Honorata] Leszczyńska
Jadwiga, ich córka – [Tekla] Trapszówna
Relling, lekarz – [Apollo] Lubicz (1894)
Pani Sörby, gospodyni u fabrykanta Werlego – [Maria] Koźmin
Molving, były teolog – [Kazimierz] Kamiński
1 Na podstawie afisza z pierwszego przedstawienia w Krakowie,
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
Flor, szambelan (tłusty i blady)2 – [Henryk] Swaryczewski
Kaspersen, szambelan (krótkowidzący)3 – Z[ygmunt] Zboiński
Balle, szambelan (łysy)4 – [Cyryl] Danielewski (1894)
Groberg, buchalter – [Edward] Olszewski
Pani pierwsza – [Józefa] Winiarska
Pani druga – [Zofia] Grodzka
Pani trzecia – [Stanisława] Wajdowska
Pan pierwszy – [Józef] Rychter
Pan drugi – [Jan Edward] Grabowiecki
Pan trzeci – [Edward] Geldner
Pan czwarty – [Marian] Tatarkiewicz
Pettersen, służący u Werlego – [Juliusz] Jejde
Jensen, lokaj najemny – [Konstanty] Niedzielski
Lokaj – [Wilhelm] Muszyński
Obsada wznowienia, prawdop. 1898 (dopiski na afiszu z premiery, dołączonym do
egzemplarza):
Werle, fabrykant – [Józef] Kotarbiński
Gregor Werle, jego syn – [Józef] Śliwicki
Stary Ekdal – [Antoni] Siemaszko
Hijalmar Ekdal, jego syn, fotograf – [Artur?] Zawadzki
Gina Ekdal, żona Hijalmara – [Gabriela] Zapolska
Jadwiga, ich córka – [Tekla] Trapszówna
Relling, lekarz – [Włodzimierz] Sobiesław
Pani Sörby, gospodyni u fabrykanta Werlego – [Maria] Koźmin
Molving, były teolog – [Kazimierz] Kamiński
Flor, szambelan (tłusty i blady)5 – [Władysław] Roman
Kaspersen, szambelan (krótkowidzący)6 – [Maksymilian?] Węgrzyn
Balle, szambelan (łysy)7 – [Andrzej] Mielewski
Groberg, buchalter – [Bolesław] Zawierski
Pani pierwsza – [Maria?] Jarczyńska
Pani druga – [nazwisko nieczyt.]
Pani trzecia – postać wykreślona
Pan pierwszy – [Grzegorz] Senowski
Pan drugi – [imię nieznane] Rohoza
Pan trzeci – [nazwisko nieczyt.]
Pan czwarty – postać wykreślona
Pettersen, służący u Werlego – [Juliusz] Jejde
2 Dopisek w spisie postaci w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
3 Dopisek w spisie postaci w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
4 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
5 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
6 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
7 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
Jensen, lokaj najemny – [Bolesław] Puchalski
Lokaj – [Rudolf] Segeny
Obsada prawdop. z 1909 (nazwiska dopisane ołówkiem w egzemplarzu):
Werle, fabrykant – [Włodzimierz?] Sob[iesław?]
Gregor Werle, jego syn – [Stanisław?] Stan[isławski?]
Stary Ekdal – [Marian] Jedn[owski]
Hijalmar Ekdal, jego syn, fotograf – [Roman] Żel[azowski]
Gina Ekdal, żona Hijalmara – [Stanisława] Wys[ocka?]
Jadwiga, ich córka – [Janina?] Jan[iczówna?]
Relling, lekarz – M[ieczysław] Węgrz[yn]
Pani Sörby, gospodyni u fabrykanta Werlego – [Leonia] Barw[ińska?]
Molving, były teolog – [Leonard] Boń[cza]
Flor, szambelan (tłusty i blady)8 – [Marcin] Rydz[ewski]
Kaspersen, szambelan (krótkowidzący)9 – [Zygmunt?] Now[akowski?]
Balle, szambelan (łysy)10 – [Wacław] Szymb[orski]
Groberg, buchalter – [Grzegorz] Sen[owski?]
Pani pierwsza – [Helena] Łazarewicz
Pani druga – Krzewińska [nieznana]
Pani trzecia – [Zofia] Kopczewska
Pan pierwszy – [Kazimierz] Brandt
Pan drugi – [Zenon] Mastalski
Pan trzeci – [Tadeusz Marcin] Rojewski
Pan czwarty – brak takiej postaci
Petersen, służący u Werlego – [Włodzimierz] Miar[czyński]
Jensen, lokaj najemny – [Bolesław] Puch[alski]
Służący – [Leon] Czech[owski]
g) Identyfikacja ingerencji (autorzy ingerencji – np. suflerskie, reżyserskie, inspicjenta):
kreślenia i poprawki ołówkiem (być może reżyserskie), polegające na usunięciu
fragmentów tekstu), ołówkowe znaki inspicjenckie, kreślenia i poprawki zieloną kredką,
na s. 95, 100 dopiski fioletową kredką (kopiowym ołówkiem?), nieliczne korekty czarnym
atramentem, dość liczne wykreślenia i zmiany tekstu poczynione niebieską kredką (jedno
wykreślenie – na s. 82, na polecenie cenzora).
Na stronie 391 adnotacja cenzora datowana 27 kwietnia 1894: „Zezwalam, aby na scenie
tut[ejszego] teatru miejskiego przedstawiono dramat w 5 aktach Henryka Ibsena pt. „Dzika
kaczka” pod warunkiem opuszczenia w ostatniej scenie I aktu na str. 82 słów „wtedy,
kiedy już dłużej nie mogłeś”. Zgoda opatrzona podpisem oraz pieczęcią z dwugłowym
orłem austriackim, o treści „C.K. DELEGAT NAMIESTNICTWA W KRAKOWIE”. Na
dole tej samej strony ołówkiem wpisane daty kolejnych przedstawień (zapewne ręką
suflera lub inspicjenta).
h) Opis powiązanych inscenizacji:
Egzemplarz dramatu Ibsena w przekładzie Kazimierza Ehrenberga odnosi się do
premiery Dzikiej kaczki w Teatrze Miejskim w Krakowie 27 IV
8 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
9 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
10 Dopisek w egzemplarzu, na afiszu brak takiej informacji.
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
1894,wyreżyserowanej przez Józefa Kotarbińskiego, korzystano zeń jednak nie tylko
w roku 1894, ale również podczas serii spektakli wznowieniowych w 1898 roku (w
tym gościnnego spektaklu we Lwowie), a potem w roku 1909, już za dyrekcji
Ludwika Solskiego, w zupełnie zmienionej obsadzie. Ponieważ do egzemplarza
załączono afisz z premiery, uwzględniający nie tylko wykonawców z 1894, ale
również zmiany wprowadzone w 1898 roku, do egzemplarza nie wpisano już obsad z
tamtych lat, dopisano tylko nazwiska aktorów grających w inscenizacji z roku 1909.
Warto zwrócić uwagę na to, że teatr krakowski pozostał wierny tłumaczeniu
Ehrenberga, mimo że w 1897 dramat ukazał się drukiem w Warszawie w przekładzie
R.L. (pod tytułem Cyranka), a w 1900 wyszedł we Lwowie w tłumaczeniu Konrada
Rakowskiego. Przekład Ehrenberga nie został opublikowany, mamy tu zatem do
czynienia z unikatową, nie rozpowszechnioną wersją polskojęzyczną Dzikiej kaczki.
W egzemplarzu widnieje wpis cenzorski, ale oznaczenia i dopiski w tekście wskazują
na to, że służył on inspicjentowi (lub inspicjentom).
Premiera w roku 1894 wzbudzała u twórców spore obawy co do reakcji
krakowskiej publiczności. Kazimierz Ehrenberg, który dokonał przekładu, poświęcił
Dzikiej kaczce i Ibsenowi obszerny tekst przedpremierowy w „Czasie”, z mnóstwem
zastrzeżeń i objaśnień, choć – jak sam podkreślał – symbolika tego utworu jest łatwa
do rozszyfrowania. On też podzielił się z czytelnikami „Czasu” zadowoleniem z
zainteresowania, jakim publiczność powitała premierę, on wreszcie był autorem
recenzji, w której chwalił aktorów, choć pod adresem odtwórców głównych ról miał
też kilka uwag: Józef Śliwicki jako Gregor był zbyt ekstrawertyczny, wylewny i
ciepły, podczas gdy bohater Ibsenowski ma „naturę oschłą”, a gorączką płonie jego
„umysł, a nie serce” (J.W. w „Przeglądzie Polskim” ujął to nieco innymi słowy, pisząc
o „zbyt uczuciowym” pojęciu tej roli, dodając: „według mnie Gregor jest fanatykiem
na zimno”); Apollo Lubicz z kolei zbyt łagodnie potraktował postać Rellinga, nie dość
wydatnie podkreśliwszy jego „upadek moralny” (tu krytyk „Przeglądu” nie miał uwag;
jego zdaniem, rola została przeprowadzona świetnie). Michał Szobert, podobnie jak
Śliwicki, potraktował starego Ekdala z typową raczej dla obyczajowej komedii
domieszką jowialności, modelując tę tragiczną i budzącą grozę postać na modłę
komiczno-rodzajową. Również recenzent „Nowej Reformy”, G.K., obawiał się
niezrozumienia specyfiki dramatu Ibsena przez krakowską publiczność, która
wcześniej zetknęła się jedynie z Norą, a jej ładunek symboliczny podporządkowany
jest problematyce społeczno-obyczajowej, inaczej niż w Dzikiej kaczce. Aktorzy
premiery – jego zdaniem – „zatarli do pewnego stopnia literacką fizjognomię
skandynawskiego poety”. Pod tym względem G.K. zgadza się zresztą z opinią
Ehrenberga, zauważając, że specyficzny klimat literatury skandynawskiej jest z
trudem rozpoznawalny przez krakowskich aktorów, wolą się oni odwoływać do klisz
kulturowych, z którymi są dobrze oswojeni zarówno oni sami, jak publiczność – np.
Artur Zawadzki jako Hjalmar wydał się krytykowi potraktowany „zbyt po francusku”,
a więc zbyt lekko; podobną uwagę zrobił recenzent „Przeglądu Polskiego”, pisząc o
„nieco jaskrawym podkreślaniu niektórych efektów komicznych”. Zwrócił przy tym
uwagę na małą rolę Molviga w wykonaniu Kazimierza Kamińskiego, który z postaci
mającej do powiedzenia ledwie kilka zdań zrobił „przepyszną kreację”.
Inscenizację wznowiono w 1898 roku, na 70. urodziny autora, a zarazem na
benefis Tekli Trapszówny, która cztery lata wcześniej zagrała po raz pierwszy
Jadwigę. Teraz wystąpiła w otoczeniu nieco zmienionym – uwagę Władysława
Teatr im. J. Słowackiego
MAŁOPOLSKAw Krakowie
pL Św. Ducha 1, 31-023 Kraków, www.teatrwkrakowie.pl
Centrala tel. 12 424 45 00, Kancelaria tel. 12 424 4515, fax 12 424 45 06
Rezerwacja biletów tel. 12 424 45 25, Kasa 12 424 45 26
Księgowość tel. 12 424 45 21, NIP 675-00-07-151
Bank Pekao SA III Oddział w Krakowie 211240 22941111 0010 1739 3880
INSTYTUCJA KULTURY
WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO
Prokescha z „Nowej Reformy” zwróciła szczególnie Gabriela Zapolska, która roli
Giny nadała „rysy naturalności i prostoty, stwarzając przeciętną, wielce prawdziwą
postać niewieścią, nie wybiegającą w swej inteligencji poza sferę poziomych zadań
życiowych”.
Dzika kaczka wróciła na scenę krakowską w roku 1909, za dyrekcji Ludwika
Solskiego. Nie było to już wznowienie, ale nowa premiera, na co zwrócili uwagę
recenzenci. Publiczność wypełniła salę, wyraźnie ciekawa nowego przedstawienia.
Władysław Prokesch („Nowa Reforma” nr 224) chwalił goszczącego w Krakowie
Romana Żelazowskiego ze Lwowa jako Hjalmara za umiejętne podkreślenie
nieoczywistych rysów tej postaci, przenikniętej „na wskroś kabotynizmem płytkiego
pozera”. St. Bursa w „Nowinach” (nr 116) wskazywał na umiar i spokój, grę
półtonami i znakomitą dykcję aktora. W odróżnieniu jednak od poprzedniej
inscenizacji, ta robiła wrażenie bardzo nierównej artystycznie – obok Żelazowskiego
godnymi uwagi okazały się jeszcze tylko Stanisława Wysocka jako Gilda i Janina
Janiczówna, która objęła rolę Jadwigi – „skutkiem czego” – pisał Prokesch – „całość
przedstawienia miała charakter chwiejny, świadczący o niedostatecznym
wypróbowaniu sztuki”.
i) Uwagi: w egzemplarzu prócz obsady z roku 1894 i 1909 znajdują się wpisane zieloną
kredką inicjały nazwisk – być może aktorów tworzących jedną z obsad (tą samą
zieloną kredką poczyniono w tekście część poprawek i kreśleń). Nie udało się ich
rozszyfrować, nie wiemy też, do jakiego okresu się odnoszą. Do egzemplarza
dołączono afisz z premiery, z naniesionymi piórem zmianami w obsadzie, dotyczącymi
prawdopodobnie wznowienia z 1898 roku.
Opracowanie: Agnieszka Marszałek
Opis merytoryczny do egzemplarza teatralnego zdigitalizowanego w ramach projektu digitalizacyjnego Cyfrowe
Arcydzieła Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie ("CATS") - etap I, Dofinansowanego ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach zadania
KULTURA CYFROWA 2021.