Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 708 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N« 153

Kraków, Środa 6 Kwietnia 1910.

Rocznik LXIII.

twM wsB«wBaBBłB«iaaia n

(Numer wieczorny).

Czywyrodsiielemy?

.Tak:ie jest u nas?

Materyału, m ogącego dać wskazówki co do

objawów zwyrodnienia fizycznego ludności, ma

m y w ogóle m:i!o; jest to przytem materyał su

_rowy’, który^ dopiero n ależy krytycznie opraco

w ać. Dane, jaldsrmi rozpor?,ą(Izamy’, odnoszą się

przeważnie do Galicyi.

Liczba urodzin w całej Galicyi w atosunku

do liczby ludności trzymała się w ostatniem

dwudzKjstopięcioleeiu v/. XIX na jednym prawie,

w ysokim poziomic, oltoio 43°/t0. Z początkiem

w ieku bieżącego była v/ niektórych latach nieco

nizaz,a; w szelako mogło to być zjawisko chwi

low-e, wywołane wpływem czynników natury

(ekonomicznej (klęski elenicnlarne w r. 1903/4) i!p.

Przed uzyskaniem dat z dłuższego okresu czasu

nie wolno stąd wysnuwać żadnych wniosków.

We wschodnich, ruskich powiatach Galicyi

jest liczba urodzin według zestawień Krajowej

Rady Zdrowia *tale znacznie wyższa, dochodząc

do 54^/pg, niż w zachodnich, polskich, gdzie

spada tu i ówdzie do 34*/oe; w powiatach pol

skich jest jednak niższa śmiertelność.

O budowie fizycznej ludności polskiej było

u nas prz,ed kilku laty nawet w prasie codzien

nej dość głośno-; z ogłoszonych wówczas ba

dań antropometrycznych, zwłaszcza z pomiarów

t. zw . wskaźnika piersiowego ludności Królestwa

Polskiego wysnuto wniosek, że przewyższamy

inne narody doskonałą budową fizyczną. Aby

,jednak twierdzić to mtpewno, należałoby prze

tiewszygtkiem ustalić właściwy nam średni typ

antropologiczny na podstawie pomiarów, doko

nanych na wielką skalę , a przcs pomiary w zna

czniejszych odstępach lat przekonać się, czy

się budowa fizyczna naszej ludności z biegiem

czasu nie pogarsza. Takich zaś pomiarów’, p o

zwalających na porównania, nie mamy. Istnieje

wprawdzie maleryał statystyczny, odnoszący się

do popisowych, alo dotyczy on tylko Galicyi

i obejmuje

zbyt krótki okres czasu,

uważać go za dostateczną podstawę do jakichś

wniosków o poprawianiu się lub pogarszaniu

naszego fizycznego typu w ciągu Jat. W każ

dym jednak razie, przynajmniej co do ludności

galicyjskiej, nie potwierdza on legendy o w y

jątkowo dobrej budowie fizycznej ludu pol

skiego.

Mniejsza o to, że niezdolnych c!’o wojsk»

z powody zbyt niskiego wzrostu jest ze wszyst

kimi narodów, zamieszkujących Ausłryę, na.jwię

cej wśród Polaków, mianowicie dwakroó więcej

na tysiąc, niż Czechów, Nierneów, Rumunów:

i Węgrów, cztery kroć więcej, niż Serbochorwatów.

a cokolwiek więcej, niż Rusinów. Mu;ejss* i o io,

że wogólo co do ,,przeciętnego* wzrostu rów

nież Polacy ua ostatniem stoją miejscu. Ude

rzająco niski wzrost rekrutów galicyjskich stwier

dzano bowiem zawsze, począwszy od pierw

szych czasów okupacyi austryaekiej. Ale waż

niejsza, że od szeregu lat największą liczbą nie

zdolnych do wojska wogóle odznaczała się cbok

Rumunów ludność galicyjska, a ze ścisłych po

m iarów antropometrycznych, dokonywanych przy

rekrutacyi w ósmem dziesięcioleciu XIX wieku

okazało się, że co do budowy ciała zajmują po

pisowi polsc.y wśród narodowości, zamieszkują

cych Aiiolryę, miejsce przedostatnie, ustępując

tu nawet Rusinom, a pozostawiając za sobą

tylko Rumunów, mających stosunkowo najwęższe

k!ątki piersiowe w całej Austryi. Jeszcze zaś

w ięcej daje do myślenia, żo na tysiąc popiso

w’ych, niezdolnych do wojska z pow’odu zbo

czeń i chorób, było wśród innych narodowości

niezdolnych z powodu gruźlicy 2 do 5, wśród

Polaków jedenastu, a z powodu skrofulozy

wśród innych narodow’ości najwyżej około poło

w y tego, co wśród Polaków’.

Skąpe dotychczasowe dane nie dostarczają

wprawdzie odpowiedzi na pytanie, czy istnieją

objawy postępującego zwyrodnienia fizyczne

go naszej ludności, wszelako, budząc niepewność

co do naszej fizycznej wartości w porównaniu

z innymi narodami, wzywają do dokładnego kry

tycznego zbadania tnateiyal;j, jakim dziś rozpo

rządzam y i do usilnego gromadzenia dalszych

materyałów do tej sprawy. Okazuje się to ko

nieczne również z rozważ,enia, czy i w jakim

stopniu istnieją u nas czynniki, któreby zwy

rodnienie fizyczne ludności wywołać mogły.

Z czynników tych alkoholizm mógłby może

mniej wchodzić u nas w rachubę, niż na zacho

dzie ; konsumcya alkoholu jest u nas stosukowo

m niejszą, niż w Anglii, Francyi lub Niemczech,

jak to m. i. przed laty kilku wykazywał prof.

K. Kiecki. Ale zw ażyć należy, że alkohol trafia

znów u nas na grunt mniej odporny wskutek

niedostatecznego odżywiania się naszej ludności.

Światło na żywienie się naszego ludu rzuciły co

do ludności polskiej w Galicyi badania prof.

Napoleona Cybulskiego, co do ludności ruskiej

prof. Hotbsczewskiego, co do ludności Królestwa

Polskiego p. Pelty;ia i innych. Mamy tych ba

dań jeszcze za mało, brak nam rozleglejszyeh

badań nad odżywianiem się robotnika miejskie

go, aic i to co jest, wystarcza, by stwierdzić,

że drugi z czynników z.wyradniającycb, niedo

żywianie się ludu, istnieje u nas i działa może

silniej, niż r:» zachodzie.

Z chorób, m ogących wpływać na zwyrodnie

nie, wystarczy wymienić gruźlicę, której częstość

u nas wyraźnie wzrasta. Na 10.000 żyjących

zmiereło z gruźlicy w Galicyi około r. 1878 ro

cznie 31, około r. 1905

—

37 osób. Następują

cych kilka liczb najlepiej pozwoli porównać na

sze stosunki ze stosunkami Europy zachodniej,

a zarazem objaśni, jak u nas zaznacza się szko

dliwy wpływr życia miejskiego. Oto liczby śmier

telności :

Cała Anglia 114

Cała Holandya 13*7

Londyn

147

Amsterdam

146

Całe Niemcy 22

Cała Galicy a

37*6

Berliu

Przem yśl”)

407

Stryj")

519

Lwów ")

55*5

Kraków")

63*7

Zjnnych chorób zwyradniających, oprócz ende

tnii lokalnych, wyniszczających u. p. Huculszćzy

znę, zasługiw’ałaby na zbadanie na całym obsza

rze ziem po!skich n. p. zimniea (malarya), obe

t:nie wprawdzie niewątpliwie rzadsza, niż daw

niej, dzięki postępom asanacyi krsju osuszaniu

biot i rcgulacyi rzek, ciem niej jednak u nas

jeszcze nie wytępiona; w większości krajów

Europy zachodniej należy ona do osobliwości.

Niestety brak nam na tem polu zupełnie badań

statystyczno-lekarskłeh na szerszą skalę.

Kto wie, czy dokładne badania, któryeh do

tąd zupełnie brak, nie wykryłyby na naszą nie

korzyść w porównaniu z wielu narodami zachod

nimi działania jeszcze jednego czynnika — w «mi

gracji. Ta, w bilansie spełecznyin nieately dłu

go niedoceniana poeyeyr, ma jeszcze do dziś

dnia wiele stron niewyjaśnionych, wśród r ,ich -

społeczno-hygieniczną. A jednak emigracya na

stało, wyciągając z kraju najlepszy fizycznie

materyał ludzki, pozostawia nam, iako zadatek

przyszłych pokoleń, inaieryał pośledniejszy. Se

zonowi zaś emigranci, o ile chodzi o emigracyę

do Prus, wracają wyczerpani wytężoną pracą,

do jakiej nie przywykli, a przy której są — jak

to ze źródeł niepodejrzanych, bo z badań pru

skich lekarzy urzędowych wynika — żywieni i

pomieszczani najczęściej nie lepiej, niż u siebie

w domu. Ta więc cmigraeya sezonowa zwraca

nam po części materyał gorszy, niż zabrała.

SELMA LAGERLOF.

HELGA,

(Ciąg dalszy).

Tego samego dnia póź:io wieczorem poszedł

Gudmund ku dworcowi na trzęsawisku. Była to

niewielka zagroda na stoku porosłego lasem

w-zgórza, ua sam ej już granic.y wioski. Draga,

wiodąca do zagrody, była tak złą, że jeżdżono

po niej tylko w zimie saniami. Gudmund musiał

iść pieszo. Droga nastręczała liczno trudności.

Chciał połamać sobie nogi na pniach i kamie

niach, m usiał przechodzić w bród przez stru

mienie, przecinające dróżkę w ki!ku miejscach.

Gdyby nie to, że księżyc był w pełni, nic potra

fiłby odnaleźć drogi. I myślał, że była to ucią

żliwa podróż, którą Helga musiała odbyć w tym

d:inu

Dworzec na trzęsawisku wznosił się ua wy—

Itarczowanem m iejscu, w połowie wysokości

wzgórza. Gudmund nie był tam jeszcze nigdy,

nie widział nieraz tę zagrodę z dołu z doliny

i znał dostatecznie jej położenie, aby wiedzieć,

że idzie w dobrym kierunku.

AVykarczowane m iejsce otaczały żywopłoty,

bardzo gę-4e i bardzo trudne do przebycia. Mia

ły one być zarazem ochruną i osłoną zagrody

przed otaczającem ją pustkowiem. Chata saiaa

stała obok górnego brzegu ogrodzenia.’J Przed

nią rozciągało się obszerne podwórze, porosłe

niską, zieloną trawa., jeszczcjdnlej kilka posza

rzałych szop i piwnica, nakryta zielonym dachem

z torfowiska. Hyla to skromna i uboga zagroda,

ale nic można było zaprzeczyć, że była piękna.

Trzęsawisko, od którego dworzec otrzymał na

zwę, znajdowało się gdzieś w pobliżu i wy«y

*) Obliczyłem na r. 1909 według danych centr. ko

misyi statyst.

łało opary mgliste, które teraz w blasku k się

życa toczyły się wspaniałe i rozerebrzone, ota

czając niby wieńcem cale wzgórze. Grzbiet jego,

zębaty porastającemi go sosnami, rysował się

ostro na tle nieba. A nad doliną księżyc błysz

czał tak jasno, że można było dokładnie rozró

żnić pola i domy nad wijącym się strumieniem,

ponad którym unosiły się teraz m gły, niby sre

brzyste, lecitichne gazy. Nie było to bardzo da

leko, a przecież — i to właśnie najcharaktery

slyczniejsze — dolina wydawała się jak gdyby

obcym światem , który nie ma nic wspólnego ze

światem, należącym do lasu. V/ydowało się, jak

gdyby ludzie, m ieszkający na tem wzgórzu, za

w sze musieli się poruszać tylko w cieniu tych

drzew. W delinie nie było d!a nich miejsca, jak

nie było go dla cietrzewi, sówek górskich i rysiów.

Gudmund szedł przez łąkę ku ehaeio. Przez

okna przedostawał się błysk światła, okna nie

były zasłonięte; Gudmund spojrzał do wnętrza,

aby się przekonać, czy Helga jest w domu. Na

stole przy oknie płonęła nieduża lampka, obok

niej siedział zagrodnik, naprawiając stare buty.

W głębi izby obok ogniska, w którcm błyszczały

słabe płomyki, siedziała jego żona. Miała przy

sobie kołowrotek, ale przestała prząść i bawiła się

z rnałem dziecięciem. W yjęła je z kołyski, a głos

śmiechu i żartów dobiegał aż do Gudmunda.

Twarz starej kobiety była poorana liczneini

zm arszczkami i wyglądała bardzo surowo. Ale

kiedy pochylała się nad dzieckiem, twarz ta na

bierała łagodnego wyrazu; uśmiechała się do

dziecka tak, jak jego własna matka.

Gii(kriund rozglądał się za Helgą, ale nie mógł

jej dostrzedz w żadnym kącie izby. Wydawało

mu się, że będzie najlepiej, jeżeli poczeka na

dworze, póki uie przyjdzie. Dziwił się jednak,

że jeszcze nie wróciła do donm. Czyżby rnożc

zaszła po drodze do kogoś ze znajomych, aby

wypocząć i spożyć posiłek ? Ale bądź co bądź

Soc:yologewi moTeby to, co o natężeniu czyn

ników fizycznie zwyradniających u r.at wiemy,

bez poparcia lasem cyfr sUtystyezuych i mate

matycznie ścisłym dowodem powstałych już szko

dliwych skutków — nie wystarczało; lekarzowi

i hygieniście poważnie daje da myślenia. A zły

byłby to lekarz, któryby dostrzegając choćby

tylko możność zachorowania, zwlekał z ostrze

żeniem, aż choroba istotni* się przyplącze i nie

starał *ię jej zapobiedz.

Czy je,j zapobiedz można? J«ż*liby zwyro

dnienie fizyczne było naluralnem ni*jiko sta

rzeniem się społeczeństw, to *ni jed*n j*go ob

jaw nie mógłby się cofnąć. Jeżeli zaś *twier

dzono cofanie się któregokolwiek z objawów

fizycznego zwyrodnienia jakiegoś narodu, ple

mienia, czy rasy, to trzeba je uznać za chorobę

wyleczalną, i taką, której możne uniknąć.

Otóż nauka posiada ju* apestrzeionie, prze

mawiające za tem, że objawy tej choroby spo

łeczeństw mogą *ię zmniejszał. Jeden przykład.

W Ho!andyi *twierdzono stopniowy *pać.ek dłu

gości ciała w pierwszej połowie XIX w .; w dru

giej połowi* stają się Holendrzy stopniowo eo

raz roślejsi. W ogłoszonej przed paru tygodnia

mi w tym przedmiocie rozprawie podnoai Bolk,

że pierwsza połowa XIX w. była w Holendyi

okresem zastoju goapodarczago i politycznego,

druga — okrsaem rozwoju na wszystkich polach.

Przypuszczenie, że zwyrodnienie fizyczne *po

łeczeńatw polega na natnralnam ith starzeniu

się, jest błędem, wynikłym , jak tyle innych,

a nieuzasadnionego przyjmowania jakiejś analo

gii między organizmem jednostki a organizmem

społecznym.

III.

Ze środków zaradczych — pomijając spekulacje

o przyszłym racyonalnym doborze na zasadach

przyrodniczych, — część jast identyczna ze środ

kami, wskazywanymi przez, politykę ekonomi

czną, i ta część — środki pośrednie - w dwóch

przynajmniej zaborach jest dla nas przeważnie

niedosiężna. Ale pozostaje część druga, bardzo

rozległa, mająca na oku bezpośrednio podniesie

nie ogólnego zdrowia i fizycznej wartości spo

łeczeństw. Tu ze względu na obecne dorosłe po

kolenie ojców i matek wchodzi w rachubę usu

wanie tych wszystkich wpływów, które mogą

się szkodliwie odbić ua potomstwie, A więc

śjodl ami zaradczymi będą tu: jak najszerzej

pojęta asar.acya, zw łaszcza miast, zwalczani«

zwyratiniaiąeych chorób, w pierwszym ra:jdzie

gruźlicy, walka z alkoholizmem, ulepszeni* apo

sobu żywienia się ludności, wreszcie epicka pad

okresem m scisr"y:ictw*. ?,« t^eglfdu zaś.na mło

de pokolenia w jmienieby aeUżało znacaną ezęśe

tych urządzeń, które obejmuje *ię dziś nazwą

,opieki nad dziećmi i młodzieżą*, ebok całego

sztiregu innych jeszcze, w teas j?ojęsiu nie mi*

sączących siy apoaebów. A więc w wieku *ie—

KłOwlelyra: t, aw. ,biura porady dla *«tek",

wazełkiego rodzaju ,tłofeki" ,

zwłaszcza fabry

czne, a gdzie nie można eif obejść bas sztu

cznego karmienia, ,krop]* mleka" i ,kuchnie

mleczne"; w wieku przedazkeiny* wszelkie

ochronki, schroniska, ogródki dziecięca i t. E1

,półkolonie" , t. j. wyprowadzanie lub wywoże

nie dziatwy pod epecyainą opieką na cały dzień

za miasto, lnb do ogrodów i parków ; w wieku

szkolnym : W(szystkie mnogie środki wychowania

fizycznego, park,i Jordanowskie, uczelnie, ale po

łączone z zabawami rnchoweiai, korpusy waka

cyjne i kolonie wakaeyjue, dalej odżywianie

dzieci (,kuchnie szkolne", ,obiady d:a głodnych

dzieci") i t. p,, a w końcu szkolną opiekę le

karską, sięgającą aż tak daleko, że nawet koń

cząc już szkoły, mają w’ychowankowie opierać

się na wskazówkach lekarzy przy wyborze za

wodu.

Kto choć pobieżnie śledzi pracę społeczną u

nas, ten już z tego (niekompletnego zresztą)

wyliczenia dostrzeże, że bardzo znaczną część

musi niebawem nadejść, jeżeli chce być w do

mu przed zapadnięciem nocy.

Zatrzymał eię przez chwilę na średku pod

wórza i naałuchiwsł, ozy nie ozwą *ię jakieś

kroki. Ale panowała zupełna cisza. Najlźejasy

wietrzyk ni* poruszał powietrz*. Wydawało inu

aię, że jeszcza nigdy ni* znajdował się wśród

takisj ciszy. W ydawało się, jak gdyby cały las

zatrzymał oddech i y/ milczenia oczekiwał na

coś nadzwyczajnego.

Nikt nie szedł przez las ; uie zaszeleściła ża

dna gałązka, nie osunął się żaden kamyk.

—

Pragnąłbym wiedzieć, jak oaa aię z.acho

wa, gdy zobaczy mnie tułaj — pomyślał Gud

mund. —

Może zacznie krzycz.eć, uciekać w las

i przez całą noc ni* odważy się wrócić do

do:nn.

1 nagle wydało mu sio dziwuGtu, że odra?.n

tak bardzo zajął się tą dziewczyną.

Kiedy powrócił z sądu (lo domu, udał się jak

zazwyczaj do maiki, aby ]oj opowiedzieć wsz.yst

ko, co go podczas dnia spotkało. Matka Gud

:nunda byla kobietą mądrą i doświadczoną i

umiał« z.awsze lak postępować z synem, żo

zachował wobec niej to samo zaufanie, jakio

miał niegdyś jeszcze jako dziecko. Od kilk:i lat

była chora, nie mog!ą chodzić i siedziała przez

ordy dzień, spokojnie w swoim fotelu, t zawsze

była to dla niej przyjemna chwila, kiedy GucL

liiund powracał z diogi i przywoził nowiny.) ^

Gdy Gudmund zaczął opowiadać o Heldze

z dworca na trzęsawisku, zauważył, że matka

się 7.amyś!i!a. Długo siedziała w milczeniu, spo

glądając przed siebie.

2 daje się, żc w tej dziewczynie tkwi do

bre ziarno — rzekła wreszcie.

—

Nie należy

nikogo potępiać z tego powodu, że raz po

ślizgnęła mu aię noga. Bardzo być może, że

okazałaby *ię wdzięczną temu, ktoby ją wzparł

swoją pomocą.

tych środków zapobiegawczych i zaradczych co

do młodego pokolenia już cię u nas stosuje.

Co do różnorodności środków niewiele pozosta

jemy w tyle za Europą zachodnią, co do ich

obmyślenia i wprowadzenia zdołaliśmy ją na

w et niekiedy wyprzedzać. Ale nie3tety nie brak

i odwrotnej strony: ilościowo lob:niy znacznie

zsm ało.

W ,dzienniku", poświęconym koloniom waka

cyjnym dla szkół średnich, przykładem tego

niech bedą kolonie, które zresztą, choć są tylko

jednym z wielu środków działania, zajmują je

dnak wśród nich miejsce bardzo poczesne. W e

dług bowiem badań Schmid-Monnarda, dozwa

lają one ,kclonistom " w ciągu paru tygodni

wyrównać różnic* fizyczne, od ich wiejskich ró

w’ieśników’, czyniące ich na pozór o rok od nich

młodszymi.

Otóż zliczywszy około 3.000 dzieci warszaw

skich, które corocznie wyayła tamtejsze Towa

rzystwo kolonii, powstałe dzięki Dr Stanisławo

’wi M arkiewiczowi jeszcze w r. 1881 (wcześniej

niż gdziekolw’iek w Polsce i nit w wielu kra

jach europejskich) z kolonistami, wysyłanymi

przez Łódź, Kalisz, Płock i t. d. oraz z okrą

głym tysiącom dzieci, korzystającym z 10 ko

lonii galicyjskich, widzimy, że w całej Polsce

jeden ,kolonista° przypada ns jakieś 5.000 lu

dności, w Galicyi samej zaledw’O 1 na 10.000.

Tymczasem na zjeździ* międzynar. w »prawie

kolonii wakacyjnych, odbytym w

Bordeoui

w r. 1907, okazało się, że w Anglii, Francyi i

Niemczech wyjeżdża na kolonie wakacyjne

pięćkroć więcej dziatwy szkolnej w stosun

ku do ogółu ludności.

O dziatwie starszej, o młodzieży dorastającej,

myślano u nas dotąd mało. A przec.ież wiek doj

rzewania, to okres, w którym ustroją staj* *ię

na wpływy szkodliwe szczególniej wrażliwy

Prawdziwie też wielkim krokiem naprzód było

stworzenie pierwszej u nas kolonii dla młodzie

ży szkół średnich z inicyalywy prof. Lekazy*

ckiego; za nią poszła kolonia dla setninarzystek

utworzona przez ,Polski związek niewiast ka

tolickich* ; urządzono też w Warszawie w r.

1907 kolonię d!a chłopców od lut 10 do 14,

a!a o innym typie, płatną. O dalszym rozwoju

tej sprawy nie słychać. A przecież chodzi tu o

tę część młodzieży, która poświęcając się pracy

umysłowej, ma stanowić kiedyś czoło społe

czeństwa!

Dlaczego w tym i w podobnych zakresach

działa się u nas stosunkowe tak m ało? Niez«

sobncść społeczeństwa nie tłumaczy lu wszyst

kiego, skoro na innych polach działania stsś

nas na kilkakroć większe wysiłki. Al* niestety

taiu, gdzie chodzi o sprawy zdrowia i dzielno

ści fizycznej, nie umiemy się dotąd wyzwolić, z

błędnego mniemania, że to tylko — filantropia, że

to dzieło miłosierdzia, ofiarowane na rzecz ja

kiejś drobnej gremadki wyjątków, jakichś nie

licznych wątłych wyrośli na zdrewytn i potę

żnym pniu społeczeństwa. Trzeba jednak miee

odwagę spojrzeć w oczy rzeczywistości, be mo

że ni* bezpodstawną jest obawa, że tu kwiat

narodu więdasć może i schnąć główne ke,nary.

A w takim razie nio wystarczą na ratunek na

szej nędzy fizycznej kruszyny, które współczu

cie rzuca ze stołu bogacza; zagadnienie staje

się jedną z pozycyi trzeźwego obrachunku w

bilansie społecznym, i to pozyeyą nieuajtnniej

szą, bo, jak podnosi prof. Milewski: ,m ateryał

ludzki licsny i zdrowy, to podstawa

operacyjna narodowej pracy" *).

Prof. B r Stanisław Ciechanowski.

w_,

a_, -jfr-*-*ty*------------ ------------- ---- -

W iedeń 5 kwietnia.

r= Izba poselska została na 14 b. m. zwoła

ną, a jako pierwszy punkt umieszczono na po

rządku dziennym ustawę pożyczkową. Nie ule

ga wątpliwości że porządek dzienny spotka aię

z opozycyą, do której wśtęp uczynili już ngra

ryusze czescy, wysyłając z góry do prezydenta

izby telegram z protestem przeciwko przesta

wieniu porządku dziennego.

Usprawiedliwioną jest wątpliwość, czy rząd po

stąpił dobrze i ostrożnie, upierając się przy ta

kim porządku dziennym. Przedewszystkiem nie

sądzę, by pozostawieni* dawnego porządku było

dla ustawy pożyczkowej nicbezpiecznem. Pierw

sze czytanie pragmatyki służbowej ZRjęłoby le

dwo kilka dni czasu, poczem ustawa pożyczko

w a atanęłaby na porządku dziennym automaty

cznie, bez żadnych walk i hazardów. Bo nie o

meritum ustawy idzie, ale o atronę formalną.

Merytorycznie istnieje dla ustawy większość zu

pełnie pewna, ał* właśnie w ramach tej więk

szości nie brak ,figlarzy*, którzy bez właści

wej odpowiedzialności raz już przykrą sprawili

niespodziankę. Głosować przeciwko koniecznej

dla skarb* państwa pożyczce, nie należąc bezpo

średnio do opozycyi, nikt nie ehce, ale »przy

padkiem° być przy forraalnem głosowaniu nie

obecnym zechce niejeden. Dzienniki inspirowane

tłumaczą, że pożyczka jest już bardzo pilną, że

dalsza zwłoka jeat ze względu na położenie

targn pieniężnego niebezpieczną, wresacie, że sta

rać aię trzeb», by pożyczka austryacka nie ee

titła się czasowo z pożyczką wę;gierską. Byłoby

to weaystbo trafnem, gdyby szło o zwłokę ist*

tnie dłuższą, ale kilka dni czasu wszakże różni

cy uie zrobi. Przytem zwołano pierwszo po*ie

dzeuie na niezwykłą popołudniową porę, bliskięm

jest więc przypuizczenie, że nowel bez wyra

źnego zamiaru ten i ów poseł nie będzie joszeae

obecny:«.

Swoją drogą nie jeat wykluczenem, że do

dn. 14 rząd przeprowadzić zdoła jakieś, cho

ciażby tylko wstępne rokowania z opozycją.

Niektóre grupy naprzykład, które chętnie ntta

wę pożyczkową by zawolowały, wahają się je

dnak l daniem jej wyraźnego pierwszeństwa

przed pragmatyką służbową. Można nad tem

ubolewać, jednak lic.zyć się trzeba z dema

gogicznym charakterem Izby, z taktem, że pe

wni posłowie, nawet wbrew własnemu przeko

naniu, schlebiają w’yborcom. Tacy posłowie są

dzą, że wobec wyborców urzędniczych nic w y

pada ina dać potrzebie państwowej pierwszeń

stwa prsed postulatami stanu urzędniczego.

Kompromis nie powinien być trudnym, bo

waznkS:e nic prostszego, jak bez pierwszego

czytania odesłać pragmatykę *łużbową do ko

m isji. W ten sposób postulst urzędniczy oczy

wiści* najbardziej zbliży się do urzeczywistnie

nia, ale z drugiej s!rony niektórym posłom

abraknie pcla do popisu. Urzędnicze związki,

którym nie o (lemoiistraeyę idzie, jeno o rzecz

teiną, wpływać powinny na posłów, by z pierw

szego czytania zrezygnowali.

Seaya wiosenna dozna wnet 8 do 10-dniewej

przerwy, z powodu Wielkiejnocy greckiego ob

rządku, poczem potrwa do Zielonych świąt,

więc prawie do połowy maja. Rząd od początku

bronić będzie stanowiska, że rekonstrukcya ga

binetu być może tylko konsekweneyą zgody

stronnictw i utworzenia programowej większo

ści, Unio zaś słowiańska również od początku

atakować będzie pozycyę rządu, domagając się

natychmiastowej rekonstrukcyi. Pozycya rządu

o tyle jest ailuą, o ile oprócz ustawy pożyczko

wej, na razie żadna ustawa nie jest dl* rządu

terminową. Mając ustawę pożyczkową, rząd

miałby przez cale lata wolne ręee i nie bałby

się żadnej presyi. To też Unia słowiańska prze

ciw ustawie pożyczkowej wszystkie kieruje ata

ki , a narażenie jej na hazard formalnego

głosowania, świadczy albo o wielkiej sile, albo

o małej przezorności rządu.

Gudmund pojął natychmiast, o czem matka

pizemyśliwa. Nie mogła eobie już sama dać ra

dy, inueiała mieć ciągle kogoś obok *iebic, kt*

by jej usługiwał. Ale zawsze trudno było zna

leźć kogoś, kto chciałby pozostać w tej służbie.

Ma’.k» miała duże wymsaania, niełatwo było

ją zadowoluić; oprócz tego wBzystbi* tsilods

służące wolała inną pracę, którsbv pozo»tawia

łs im więcej swobody. To też teraz nnpewno

przyszło m atce na inyśl, że m ogłaby przyjąć do

służby Helgę k dworca na trzęsawisku, a Gtul

muiid uznał, że jest to bardzo dobry plan. Hel

ga byłaby niewątpliwie bardzo oddana jego

raatoe i nie było wykluczone, że w ten sposób

na długi czai znajdą wyjście z kłopotu.

—- Największy kłopot, co zrobić z dzieckiem —

rzekła matka po chwili —* a Gud:nund zrozu

miał, że myśli o tej sprawie bardzo poważnie.

—

Dziecko pozostanie zapewne u dziadków —

odparł Gudmund.

—

Nic można twierdzić napewno, że Helpa

zccbcć się z niei* rozłączyć.

—

Będzie musiała oduczyć aię myśleć o tem,

czego c’hce, a czego nie chc.e. Wydaje mi się,

że wygląda zupełnie wynędzniała. Tam w gó

rze, w dworcu na trzęsawisku nędza jest praw

dopodobnie kucharzem.

i,ljitka nie odpowiedziała na lo, lecz zaczęła

mówić o czem innem. Łatwo było zauważyć, że

w duszy jej obudziły się nowe wątpliwości,

które nie pozwoliły jej powziąć ostatecznego

postanowienia.

Gudmund począł teraz opowiadać, że 3zukał

sędziego gminnego z Alvakra i spotkał Hildurę.

Powtórzył to, co pow,’iedziała o wózku i o ko

niu, i nie trudno było zrozumieć, że cieszy się

z lego spotkania. I m atka była, jak się zdaw’a

ło, zadowolona. Gdy tak siadywał* nieruchoma

w fotelu, atałein jej zajęciem było tworzenie

jplanów przyszłości syna; ona też pierwsza wpa

dła na pomysł, że powinienby spróbować, ezy

nie uda mu się zdobyć ręki pięknej córki sę

dziego gminnego. Była to najświetniejsza par

tya, jaką mógłby znaleść. Ojciec Hiidury był

naprawdę zamożnym wieśniakiem. Posiadał naj

większy dworzec w całej wiosce, wielki* wpły

wy i wiele pieniędzy. Było właściwie nierozwa

gą przypuszczać, że zsdowolni sio zięciem, nie

posiadającym większego majątku od Gudmunda;

nie było jednak wykluczone, że custosuje się do

tego, co zechce jego córka. A o tem znowu, że

Gudmund pozyska względy Hiidury, jeżeli tylko

zechce, o tom matka jego była napewniej prze

konana.

Pierwszy to raz dał Gudmund matce do po

znania, że rzucona przez nią myśl wykiełko*

wała w jego sercu i mówili teraz bardzo eb

szernie i szczegółowo o Htldurze, o wszystkich

bogactwach i korzyściach, które przypadną

w udziele temu, kto pozyska jo] rękę. Al* po

chwili rozmowa znowu się przerwała, ponieważ

matka znów zagłębiła się w rozmyślaniach.

—

Czy nie mógłbyś sprowadzić tutaj Helgi - "

rzekła wreszcie.

—

Chciałabym jednak zobaczyć

ją, zanim przyjmę ją do służby.

—

Jak to pięknie, że chcesz się nią zająć,

matko — odparł Gudmund.

A równocześnie myślał o tem, że gdyby matka

znalazła jakąś pomocnicę i pielęgniarkę, z któ

rej byłaby zadowolona, to w t,akim razie jego

włamią żona wiodłaby’ tu w domu tem przy’jem

niejazy żywot.

—

Przekonasz się, że będziesz zadowolona

z tej dziewczyny’ — dodał.

—

W każdym razie Bpełni dobry uczynek

ten, kto aię nią zajmie — odpowiedziała matka.

(C. d. a.)

,C./A8** w ytkodzi t wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa raay dziennie, a »lianowi«*

o godzinie 6 r*ne i o godzinie 6 wieczorem.

wfeczc?ira 10 hal.. rsnny 4 hal \ - *

p°atową:

»»w*., iM.łSij

ISM8. ( wieczorny 12 had., raimy 6 Hal

PRENUMERATA WYNOSI:

ir.it.wi

l na cuiV rok Ina kwartni nu 1 miesiąc

Łi**«wi* * miejsca . . .

........................ | 50 koi os

7 ker. SC h. 2 kor. 5fe fc*l.

2 odnoszeniem do

d o m u ........................... fi 3 6 koron

9kor. -

3kor -

"fl3twio A u s t r y a c k i e m ..................................................

koron

9kor.—

3kor!—

p o c r t o w ą ..................................

koron 110 kor. 50 h.3 kor. 50 hal.

nowLcimi?

’? .Iy,em,e,ck ,em V

’

, ..............

koron |10kor.50u. 3kor.50h»L

uo ws/ystkieh państw, należących do związku pocztowego 48 koron I 12 kor. -

Ukor

a państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16 rb. 20 k. |

-irb. 05k. 1rb.*45kop

« r^ doweg° ^ ykaZU pis," 2agranicznych, mających debit w p ań stw ie rosyjskiem ,

^.ona,-r,ent Czas,i przyjmują «rzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie!

OSKWie 1 O desie. / innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W a rsza w ie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn.

Mię isynarodowo Biuro ogłoszeń

w K ijowie keięgamia L. Idzikowskiego — w W ilnie biuro

dzi enników K. Taubera.

Prenum eratę przyjmują:^ AdHiin;atracya Czasu w Krakowie i urzędy pocztowe Miejscową

p re n u m e r a tę księg. S. A. Krz,yżanowskiego, handle: St łwrlińskiego , H. Kretschmera, ltiuro dzień.

Hopcas* iSal omonowej, Oł. Trafika. Wo Lwowie ..C-rae*1 jest do nabycia w biurach di ion. A.CltiswsfcltB*.

*. Sowewrłlilego, K. Biict!!tzba, na t(acyack kslejowych w larrcwle,.Rieszowle, łaile. Auwyia Sączu na peraai«

w księgarni koisjowej, tudzież na Innych głfiwn:s;siycli itEcyach u port,erów kolejowych.

C eny o g ł o s z e ń : od wiers/.a petitem za pierwszy raz 20 Irak, za Ua/.dy następny po 10 hal.: układ tabe

laryczny, cyfrowy, »komplikowany, pierwszy ,az 40 hal,, następny po 10 h»L Nadesłane i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petitowym 60 halerzy za każdy raz. Głosy publiczności po 2 kor.; wszel

kie p ryw at ne komuuikaiy po kronice i po dziale ekonomicznym i t p. po 1 kor. od miejsca wierszo,

Ogłoszon!a i prenumeratę przyjmują: we Lwow ie biura dzienników I,. Plohća, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K. Buchataba; w )arosław iu Biuro dzienników: w Podgórzu Potnralski; w Prze

m yślu A. Juszyński księgarnia, D. Hes?.elea; w R zeszow ie ALWeintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Har.t; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. Raczkowski, 14 Ciłć de Trevise; w W iedniu iiaasenstein fi Vcgler, R. Mosse (także we w sz y st

kich filiach): IŁ Ścbalek, M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, H. Friedl (tylko prenumeratę H. Gold

echmidt fi Comp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube fi Comp., w Pradze czeskie} Fr. Hovorka

Listy z pieniądzmi i p r z e k a z y pieniężne na prenumeratę i oglos zeu ia przyjmuje Administracja

Czasu w Krakowie. Rekta,nacy e nieopieczętowana nie podlegają opłacie pocztow ej . Listów nieopła

conych nie przy.jmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca s ię .

s * r - Za Każdą usianą admn dopłaca się 40 hal.

"3BQ

ADRES REDAKCYI: ul. św . Tom asza Nr 32.

Telefon N r 50.

1 . ^ 01»1iminiir-r-ri ni1 1 niimw 11wimam1

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction