Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 672 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ns150

Kraków, Sobota 1 Kwietnia 1911.

Bocznik LXIV.

CZAS* *nr*ko4*i s wyjątki*«» dni po niedzieli i 4więt»ch uroczystych dwa razy dzieimi«, a ralanowitie:

o godzin!« 6 raao i o godzinie S popołudni«.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 hal.}

PRENUMERATA WYNOSI:

| na cały rok na kwartał na 1 micsląt

W Krakowi« w m iejscu

8 30 koron

7 kor. 50 h. 2 kor. SOhal.

z odnoszeniem do dom«

««««.. j 06 koron

9kor. —

3kor. -—

Pocztą w państwie A ustry ackie m ..............................

I38koron i 9kor. -

3kor. -

Z dwukrotną wysyłką pocztową..........

j 42koron i 10kor.50h. Skor. 50hak

Pocztą w państwie Niemieckiem . . . _

. .......................... 1 4 2

koron 10 kor. 50 n. 3 kor. 50haL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego 48 koron 12 kor.—

4kor. —

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 1 16rb. 20 k. 4rb. 05 k. 1 rb. 45 kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających d ebit W państwie rosyjskiem ,

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wiinie,

Moskwie i Odesie. / innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytośc

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę 1 ogłoszenia przyjmują: w W a rs z a w ie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn,

^iiędzyaarodowe Biuro ogłoszeń — w K ijow ie księgarnia L. Idzikowskiego — w W iinie biuro

dzienników K. Taubera.

(Numer popołudniowy).

prenumeratą przyjmują: A«n»im*tr*cy» Cmsh wK rakowi« i »rzędy pocztowe. Miejscową pre

tUMtterafą lcsię*. Ł A. Krzyżanowskieg o, h a nd le : St. KarlińnJdego, trafik a w Sukiennic ach, Biuro dzień.

1 Salom on owej. Oł. Tr afika . Ws Lwewle ,,C mi" jest (ii nabyci* w biurach dzień. A. Clszewtkliji,

a. MfeKMnki!tgt, K, BucHsuti*, na »Sscyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Nowym Sącz« na pifu l *

w księgarni knltjowi), tudzież na innych główniejszych stacyaeh u portycriw kolejowych.

Ceny ogło sz eń : od wiersza petitem o pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 15hal.: układ tabe

laryczny, cyfrowy, *komplikowany, pierwszy raz 40 hal., n astępny po 15 h al Nadesłane i Nekrologia

ad miejsca wiersza drukiem petit. 60 haL za każdy raz. Głosy publiczności po 2 kor.; komunikaty handlowa

po kronice i po dziale ekonomicznym; komunikatypry watne, śluby, zaręczyny itp.po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia I prenumeratą przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia, D. Hoszeles; w Rzeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie Jasiel*

*ki i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. Raczkowski, 14 Citó de Trevise; w Wiedniu Haasenstein d Vogler, R. Mosse (także we wszyst

kich filiach): IŁ Schalek, M Dukes, E. Braun, J. Danneberg, Bock ói Herzfeld, II. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt ót Comp.); w F rankfu rcie n. M. G. L. Daube ćt Comp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i p rzek azy pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyj

muje Administraeya Czasu w Krakowie. Rehlamacye nleopieczęłowane nie podlegają opłacie pocztowej,

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

Za każ(!ą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

"3^3

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. -

Telefon Nr 50.

Zapiski polityczne.

Niejasny widnokrąg.

Siany Zjednoczone, Meksyk

! Japonia.

—

Drugie wydanie rosyjsko-chińskiego

sporu.

Frnncya w Marokko.

—

Rosya i Austro*

Węgry.

Zwierzenia lempsa.

Cesarz Wilhelm

w Schdnbrunie, Wenecyi i koło Brion!.

Dwa prze

silenia.

P. Stołypin.

Nie można dopatrzeć się chmur na niebie,

ptzecież widnokrąg nie jest jasny. Amerykań

sko-raeksykańska sprawa zagadkowa i ciemna;

stosunki amerykańsko-japońskie drażliwe. Kon

flikt rosyjsko-chiński ponownie zażegnany, nie

wyklucza dalszych nieporozumień. Niepokoje

w Marokko przypominały je. W zachodniej czę

ści półwyspu bałkańskiego odnowiła się wojna

domowa w Albanii, zawrzeć może lada chwila

w Macedonii. Stosunki między mocarstwami

nie są wyraźne, a kanclerz Bethmann-Hollweg

w ostatniem przemówieniu w parlamencie zdruz

gotał teoryę ograniczenia uzbrojeń i niewiele

zostawił ze sądu rozjemczego Taft-Grey, które

go projekt ma niebawem prezydent złożyć w se

nacie washingtońskim.

Demonstracya wojskowa Stanów Zjednoczo

nych nie jest wymierzoną przeciw powstańcom,

w których szeregach walczą Amerykanie półno

cni, lecz przeciw Meksykowi jest, jakeśmy ją

nazwali, próbą jeneralną. Przypomniano sobie,

że przed rokiem miaya japońska odwiedziła

prezydenta Porfirio Diaza i przypuszczają, że

nastąpiło porozumienie. Następnie eskadra ja

pońska zawitała do portów meksykańskich. Na

pływ Japończyków do Meksyku przybrał naraz

znaczne rozmiary. R ząd i lud meksykański ży

czliwie, naw et radośnie witają nowego sprzy

mierzeńca. Narody południowej Ameryki po

dejrzliwymi są w obec wielkiej rzeczypospolitej

północnej ; śledzą z trwogą jej postępy na po

łudnia i czują jej ciążenie na republiki łaciń

skie. W M eksyku, Porto-Rico, Cubie, San-Do

mlngo, Panamie, Stany Zjednoczone poitępują

n ap rzód zwycięsko, siłą pieniędzy. Dla tych

państw traktat handlowy Ameryki Północnej

z Kanadą jest przestrogą, do czego zmierza jej

imperyalizm; to też z nieukrytem zadowole

niem widzą, że jej współzawodnictwo z Japo

nią rośnie i pokładają nadzieję w potędze mo

carstwa azyatyckiego, któro rządnością, wy

trwałością i bohaterstwem okazało już, co może

Rząd meksykański nieehce uznać doktryny

Monroego, w tem znaczeniu, iżby nie wolno

było piństwom Ameryki prowadzić polityki za

granicznej wbrew Stanom* Zjednoczonym. Za

bezpieczenie swej niezależności pragnie znaleść

w porozumieniu z Japonią, podwójnie niemiłem

i niedogodnem Washingtonowi, Japonia, w razie

starcia ze Stanami-Zjednoczonemi, miałaby punkt

oparcia strategiczny w Meksyku. Tego spuścić

z oczów nie może rząd Ameryki północnej. Nie

poaunie może teraz w ojsk swoich za granice

Meksyku, ale inobillzacyą dał przestrogę. Nie

przeszkadza to jeszcze dobrym stosunkom dy

plomatycznym między Washingtonem i Tokio, a

prezydent Taft, w piśmie do cesarza Japonii za

pewnił, iż dzikim wieściom o zamiarach Japonii

co do M eksyku nie daje zgoła wiary, na co Mi

kado odpowiedział telegraficznie, iż przekona

nym był, że prezydent nie wierzy tym złośli

wym i fałszywym wieściom i ze swej strony

przesyła zapewnienie najgorętsze przyjaźni mię

dzy dwoma narodami.

Spór rosyjsko - chiński zaostrzył się był na

raz w drugiej edycyi. Mógł co najwięcej spo

wodować zajęcie Kuldży przez wojsko rosyjskie

przeciw czemu nikt by nie miał nic do powie

dzenia i coby nie wywołało jeszcze wojny mię

dzy bezbronneini Chinami i Rosyą, lecz stan ex

lex. Po długich i mozolnych naradach urząd

spraw zagranicznych w Pekinie przystał na

wszystkie żądania Rosyi i UBiłował dowieść, że

to już dawniej uczynił w poprzednich odpowie

dziach. Dnia 28 marca ministerstwo spraw zew

nętrznych w Petersburgu, po odebraniu tego

oświadczenia, wyBłało telegram do posła w Pe

kinie, Korostowca, w którym wyraziło w imie

niu cesarza zadowolenie; co zamyka sprawę po

raz drugi pokojowo i pojednawczo, lccz na

gruncie azyatyckim i z przebiegłością chińską,

nie wyklucza trudności przy omówieniu szcze

gółów i wykonaniu ich.

Francya daje sobie sama spiesznie zadośću

czynienie w Marokko. Skoro wybuchły rozru

chy, wysłała do Casablanca nowe posiłki, bez

obawy wywołania trudności międzynarodowych

Niemcy wycofały się ze sprawy, z Anglią i Hisz

panią ma gabinet paryski porozumienie i jeżeli

zaszła z drugą różnica zdań, to wygładzoną bę

dzie przyjacielsko. Sprawa m arokańska jest zlo

kalizowaną, bo wykluczony jest wszelki obcj

wpływ, prócz francusko-hiszpańskiego, na praw

dę — francuskiego. Jest to dzieło króla Edwar

da i p. Delcas3ćgo. Powodzenie francusko - an

gielskie na konferencyi w Aigeeiras, zażegnało

niebezpieczeństwo k onfliktu europejskiego.

Chroniczne wiosenne niepokoje na Bałkanach,

tradycyjne krwawe starcia, przesilenia w pań

stwach wschodnich, nie mogą być poczytane za

groźne chmury, dopóki mocarstwa zgodne są

co do utrzymania status qiio. Nasuwa się je

dnak pytanie, czy korzystnem jest dia niego

przedłużone oziębienie między Rosyą i Austro

Węgrami? Ze zwierzeń le m p s ’a dowiadujemy

się naraz, że w latach 1909—1910 p. Izwol*

skij zawiadomił rząd francuski, iż życzy sobie

zawiązania rozmowy z Wiedniem, za pośredni

ctwem gabinetu paryskiego i w Paryżu. Nie u

czyniono zadość jego wezwaniu i 1 emps temu

przypisuje Poczdam. »Bo — dodaje - Rosya

podczas pokoju musi utrzymywać prawidłowe

stosunki z dwoma środkowo-europejskiemi mo

carstwami; ze względu zaś na Wschód, przede

wszystkiem z Austro-Węgrami°. Te wynurzenia

przypominają zagadkową i wcale nie poprawną

wobec hr. Aehrenthala pielgrzymkę, w lecie ro

ku przeszłego, do p łzwolskiego, dwóch amba

sadorów : Croziera i Cartwrighta, która pozosta

ła czynem pobożnym i życzeniem pobożnem

skoro brak dotąd między Rosyą a Austro-Wę

grami wyjaśnienia.

Cesarz Wilhelm odwiedził z rodziną monar

chę Austro-Węgier i zapowiedział przybycie na

stępcy tronu z małżonką. Arcyksiąże Franciszek*

Ferdyaand przerwał pobyt na wyspie Brioni,

aby powitać władcę niemieckiego. To dalsze

pasmo serdeczuości między sąsiadami i s oju sz

nikami. Ten nowy dowód, po innych niezliczo

nych wierności, dany sprzymierzeńcow’i przez

cesarza Wilhelma może nie był zbytecznym po

Poczdamie. Zdaje się mówić, że Poczdam nic

nie zmienił w pożyciu d worów berlińskiego i

wiedeńskiego, Niemiec i Austro-W ęgier. Cesarz

nie podążył wprost do W enecyi, zwrócił drogę

na Schónnbrun. Nie w Rzymie — na północnym

cyplu królestwa włoskiego, naprzeciw Tryestu i

Poli, przypatrywał się uroczystości jego zjedno

czenia i przesłał w rocznicę, jego ogłoszenia,

życzenia Wiktorowi Emanuelowi. J est księciem

protestanckim bardzo prawowiernym, przecież

liczył się z uczuciami świata katolickiego. Epi

logiem było powitanie go przez arcyksięcia

Franciszka - Ferdynanda na czele eskadry au

stryacko-węgierskiej. W spotkaniu na Adrya

tyku dwóch sprzymierzeńców, bez trzeciego,

możnaby się dopatrzeć symbolu.

W tem, w dwóch sąsiednich mocarstwach naszej

monarchii wybuchły przesilenia. We Włoszech

pełnomocnik zwraca władzę mocodawcy. Odcho

dzi Luzzatti, za którym jako mementomoristał

Giolitti i ten bierze ponownie w ręce rządy.

Jest dziś najzdolniejszym mężem stanu włoskim,

politykiem biegłym i zręcznym. Powraca w wa

runkach niebezpiecznych, szukać musi poparcia

socyalistów, prag nął wciągnąć ich do gabinetu

a oni żądają powszechnego głosowania, w kra

ju, który już z powodu znacznej liczby analfa

bet,ów unikał go. Przyspieszona demokratyza

cya nie jest postępem lecz zapędem, po którym

przychodzi aię cofać. Król zawezwał naczelnika

socyalistów, deputowanego Bissolatiego, aby za

sięgnąć jego r ady i pomocy. Nie można było

wymódz na nim, aby przybrał odpowiednie ubra

nie, jedynem ustępstwem były rękawiczki perło

w e, siwą czapkę złożył w przedpokoju. Król

podał mu rękę i znaglił usiąść przy Bobie na

sofie. Potomek jednego z najstarożytniejszyeh ro

dów monarszych ukorzył się przed przedstawi

cielem wywrotu, a ten okazał się niezachwia

nym, żądał powszechnego, równego prawa wy

borczego, do gabinetu nie chciał wstąpić, bo

nie mógł przezwyciężyć wstrętu wrodzonego do

oznak zewnętrznych urzędu. Na drugi dzień

dzienniki soeyalistyczne pisały, że powołanie so

cyalistów do ministerstwa jest oznaką wyrodze*

nia monarchii. I tego stanu rzeczy król nie za

wahał] się złączyć na !Kapitolu, w jubileuszo

wej mowie, z Rzymem starożytnym, przyczem

zamilczał o świetnościach papieskiego. M argra

biemu di Sau Giułiano nie zaszkodziła przyjaźń

hr. Aehrenthala i pozostaje ministrem spraw ze

wnętrznych. Polityka zagraniczna Włoch nie

zmieni się. trójprzymierzowa z nazwy, jak za

gabinetu Luzzattiego, tak samo za Giolittiego,

czulić się będzie do mocarstw porozumienia.

Przesilenie w Petersburgu zachwiało wyjątko

we stanowisko p. Stołypina. Powstało nie na

s prawie polskiej, ale na szczególe, dotyczącym

Polaków. W początkach rządów p. Stołypina

błędna, jak się okazało polityka polska przeszko

dziła posłom polskim do Dumy zetknąć się

z nim. Widząc, źe Polacy nie są mu użytecz

ni, dał wolny bieg wrodzonej — jak się zda

je — do nich nieprzyjaźni i prześladowaniem

ich szukał poparcia u stronnictw rosyjskich.

Odtąd konsekwentnie i wytrwale

szkodzi}

sprawom polskim. P . Stołypin odwołał się do

złych instynktów, do nienawiści i stał się je

dnym z wielkich ele.jlężycieli narodu polskiego.

Zaznaczył się jako bezwzględny jego wróg, od

okrojenia samowolnego jego przedstawicielstwa

w Dumie, do projektu wyłączenia Chełmszczy

zny i wyjątkowej ustawy ziemstw w kraju za

chodnim. Tu go słusznie spotkał zawód, w rze

czach bowiem polskich jest krótkowidząeym i

nie mężem stanu. P. Stołypin jest jednym z nie

widu ludzi, znaczących dziś w Europie. Odwa

żny,

stanowczy, zdolny, utalentowany, ze

zapałem dla spraw y publicznej, miał piękną

chwilę, kiedy po zam achu na jego życie nie

zwątpił o Rosyi i o sobie, pozostał, wy

trw ał niezachwiany. Zgniótł rewolucyę, przy

wrócił ład materyalny, nie wywrócił insty

tucyj wolnościowych, bo potrzebował zachowa

nia ich pozoru.

Były w jego rządach błyski, jak ustanowienie

osobistej własności chłopskiej. Nie spojrzał prze

nikliwie w przyszłość, nie otrząsł się z przesą

dów; zwalczył złe, na to, aby popaść w błędy

przeszłości, w rusyfikscyę i prześladowania,

które były jednemi z głównych przyczyn złego

i klęsk. Utrzymał powagę władzy, nie wzmocnił

Rosyi. Jego ustawę o ziemstwaeh, na której się

potknął, odrzuciła R ada państwa a chociaż nie

dla zadośćuczynienia Polakom — tak samo jak

nie przez wzgląd na nich ustawa wywłaszczająca

nie została dotąd w Prusiech zastosowaną — to

jedn ak nie bez ich współudziału, co przemawia

przeciw desperackiemu zdaniu, źe ani błędy ani

rozumne postępowanie nie ważą w ich losach.

Nie było prawdopodobnem, aby p. Stołypin upadł

dziś na rzeczy polskiej. Pozostał. Dokonał za

pomocą kruczka zamachu stanu, dla zadośćuczy

nienia Bobie samemu. Ale komedya pozorów wol

nościowych przemieniła się we farsę i okazała

się naga prawda, którą kiedyś wypowiedział i to

w Dumie, wymieniamy jako n astępca p. Stoły

pina minister finansów Kokoweew.

,,Nie mamy,

chwała Bogu, jeszcze w Rosyi parlamentu".

P. Stołypin stracił równowagę między samo

wolą i pozorami wolnych instytucyj. Zatrzymał

mimo tego władzę ale może odczuje w kościach

potknięcie i wysilenie dla wyprostowania się.

Przed wyborami.

Dzienniki poszukują haseł wyborczych, Z za

dowoleniem należy stwierdzić, źe ze szpalt

pism, które dotychczas zabrały głos, przebija

ton pojednawczy, i nawoływanie, aby wybiera

no jak najlepszych, jak najdzielniejszych kan

dydatów. W silnych słowach akcentruje to Oas.

narodowa:

Jak przy pierwszych wyborach z powszechnego

i równego prawa głosowania, spełniliśmy nasa obo

wiązek, tak spełnimy go i teraz. Dołożymy wszel

kich starań i sił, aby z prowincyi naszej wyszła de

legacja jak najlepiej ukwalifikowana i silna solidar

nością narodową. A pierwszym naszym apelem, z ja

kim wobec nowych wyborów odzywały się do spo

łeczeństwa, jest, aby najlepsi, najszlachetniejsi, o n aj

delikatniejszych uczuciach, nie zrażali się formami,

jakie życie polityczne przybrało, lecz wzięli ogółem

żywy i gorący odział w akcyi wyborczej, a ci, któ

rych poważna opinia wskaże, aby nie uchylali się

od przyjmowania m andatów poselskich, chociażby

to był dia nich obowiązek najprzykrzejszy i naj

cięższy.

Te same hasła solidarności i interesu narodo

wego podnosi SI. polskie.

Przy wyborach obecnych zadaniem naszem głó

wnt-tn, naczelnem, musi być odebrania utraconych

w roku 1907 mandatów polskich. Musimy odzyskać

dla Koła mandaty polskie: trębowelshi, brc.daki, bu

czacki, przenayskf, stryjski i trzy lwowskie. Utraci}

je naród przy wyborach poprzednich na rzecz syo

nistów i soayaliitów — skutek brakn dostatecznej

orgauizacyi polskich wyborców i braku jedności stron

nictw i obozów polskich. Więc niech się t,e objawy,

tak niestety częste przy przeszłych wyborach, roz

bicia sił polskich w okręgach narodowo zagrożonych,

aie powtórzą się więcej, To wiano być pierwszą

naszą troską. Nie zwlekając ani chwili, trzeb a sta

nowczo jakaajbardziej, choćby bezwzględnymi środ

kami, zabezpieczyć się przeciwko jakimkolwiek pró

oom warchoistwa, czy to ze strony pojodyńczych je

dnostek, czy całych nawet partyj. Sztandarem na

szym w oczekującej n as walce wyborczej — winna

być, będzie niewątpliwie - karność narodowa.

Żadaej istniejącej organizacyi politycznej sił pol

skich rozprzęgać dziś nie należy, nie wełno. P rze

ciwnie, gdzie są one w budowie - jak najspieszniej

je wykończyć, a istniejące wzmocnić. Niech one je

dnak cel swój widzą nis we wzajem aem zwalczaniu

się, w zakusach, jakby dla swej partyi odebrać in

nym stronnictwom posiadane przez nie mandaty, ale

niech całą swą ambicyę ś]cierają ku prześcignięciu

innych w wydatnej i ofiarnej pracy dla wspólnego

zwycięstwa sprawy polskiej. Dla dążeń ekspansyi

partyjnej dość będzie miejsca w okręgach narodo*

wo-pewnych. Trzeba wszakże pamiętać, że jeśli i tu

zbytnio się zaognią walki i przeciwieństwa stron

nictw, któreby miały zgodnie z sobą na terenach

narodowo zagrożonych współdziałać, współudziałanie

to ich będzie mocno utrudnione. Zapłaciliśmy drogo

za brak jedności przy ostatnich wyborach. Zapłaci

liśmy za nie utratą wielu mandatów Koła polskiego.

I źródło tego rozbicia, na które Koło cały czas ubie

głej kadencyi parlamentarnej tak ciężko cierpiało,

leżało nie gdzieindziej, lecz w braku należytego

zrozumienia i u licznych rzesz wyborczych 1 u nie

których stronnictw, obowiązków swych wobec naro

du niewypełniającycb.

Piękne te słowa podkreślamy z naciskiem

i przypominać je będziemy demokracyi narodo

wej w ciągu kampanii wyborczej, w nadziei, że

będą dotrzymane, wobec istotnie poważnego po

łożenia narodowego.

Przyczyny wyjątkowych trudności obecnych

wyborów kreśli Dziennik polski w korespon

dencyi wiedeńskiej, zasługującej na baczną

uwagę. Wedle zdania korespondenta, powaga

Kola była zachwianą. Jedną z przyczyn tego

stanu było to, że przy ostatnich wyborach kan

dydaci dojrzalsi i bardziej powołani, przestra

szyli się nowych wyborców, n a ślepo uwierzyli

w ich skrajny radykalizm i od życia polity

cznego się usunęli. Jeszcze inni wysnuli z tego

domniemanego radykalizm u inny wniosek i z dziś

na jutro, nawet już w trakcie akcyi wyborczej

przemalowali swoje afisze na — czerwono. Pra

wie nie do uwierzenia, że w kraju o ludności

przeważnie rolniczej, a mieszczaństwie, ’którego

patryotyczny zapał szedł zawsze ręka w rękę

z dojrzałem umiarkowaniem, bajka o radykaliz

mie wyborców tak powszechną znalazła wiarę.

A wyrządziła ona szkodę w dwóch kierunkach.

Po pierwsze sprawiła, że politycy dojrzali i dla

tego umiarkowani od kandydowania się usunęli,

po drugie wywołała istną epidemię wszelakiego

radykalizmu, bo kandydaci, chcąc się do rzeko

mego usposobienia wyborców dostosować, na

wzajem licytowali się w radykaluych progra

mach. Gorszą jest szkoda w drugim kierunku,

bo nierychło można ją będzie naprawić. Przy

obecnych wyborach na ogół Koło polskie z pew

nością tylko może zyskać i zyskać musi.

Z nadzieją tą powinny przystępować do wy

borów wszystkie stronnictwa, jedynie bowiem

zapał dać może pożądany sukces.

4P w ry’wtr’%mkmazeaBtemAe)m

Bawiąc przed paru dniami w Berlinie, zbierał

redaktor Słow a warszawskiego, p, Donimirski,

informacye o wywłaszczeniu. Z ust dobrze po

wiadomionej osobistości dowiedział się p. Doni

mirski przedewszystkiem, że warunki wywłasz

czenia zmieniły się na gorsie, a to z powodu

dalszego podniesienia się cen ziemi. W skutek

tego nabywanie przymusowe ziemi przez skarb

byłoby fatalnym dla rządu interesem i wymaga

łoby ogromnych sum ponad preliminowano

w przybliżeniu koszta za hektar. Osobistość ta

zapewniła p. Donimirskiego, że rząd o ,,wywłasz

czeniu nie myśli". Z ust jednego z konserwaty

stów dowiedział się redaktor Słowa, źe polityka

kolonizacyjna sprowadziła objaw wielce niepo

żądany : tam gdzie usunięto ludność polską, we

szli koloniści, tworzący organizacyo liberalne

i opozycyjne względem rządu, który kosztem

państwa obsypał ich dobrodziejstwami. Konser

watysta zapewnił, że przeciw wywłaszczaniu

GOLDONI.

W epoce, gdy w Anglii od lat slukilkudzie

sięciu czarował widzów’ zo seeBy zaklęty na

niej przez Szekspira, świat bajki i nadziemskich

cudów, a Puk rozłączał albo spajał pary, igra

jąc wesoło z sercami biednych zakochanych lu

dzi, gdy w Hiszpanii bawiła słuchaczy, od rów

nie dawnych czasów la comedia sostenuta, ko

medya o misternie prowadzonej intrydze, arty

etycznej ilością splecionych eytuacyi, a ciekawej

fantazyą bohaterów, gdy we Francyi panował

już od wieku Molier, z całym szeregiem swych

następców, drugi największy mocarz teatralnego

króle stw a , potężny głębią swej psychologii

i przejm ujący siłą swego uczucia, gdy w Niem

czech budziła się chęć ku odrodzeniu przesta

rzałej, jak tam sądzono, komedyi doby klasy

cznej, sprowadzeniem jej na tory ,,mieszczań

skiego dramatu" -

Włochom wystarczała wciąż

commedia dęli’ arie.

W prawdzie Maccbiavelli napisał był jeszcze

w wieku XV swą świetną Mandragorę, kome

dyę, która w doskonale przeprowadzonych cha

rakterach przewrotnej żony, wydrwionego męża

i fałszywego duchownego przyjaciela domu, da

wała obraz ówczesnego społeczeństwa, obok

kilku innych udatnych utworów scenicznych

a z nim współzawodoiczyło paru zdoloych kome*

dyopisarzy, jak choćby A retino; wprawdzie

z początkiem XVIII w. J an Baptysta Fagluli,

Girolamo Gigłi i Jakób Ne!li starali się pod

wpływem Moliera zaszczepić na włoskim grun

typ komedyi panującej ogólnie, należącej do

literatury pięknej, ,jaką znnła już starożytność -

lecz społeczeństwo włoskie odnosiło się do tycb

prób raczej obojętnie, mając w sobie coś z wło

skiego ludu, który nie rozumiał i nie uznawał

innego teatru, jak commedia dell’ arte.

Po części może dlatego, że ona była jego

dziełem.

Każde z większych miast włoskich wydało na

świat, kiedy i jak, tego nikt, nawet ono samo do

kładnie nie pamięta, twór swego dowcipu i zło

śliwości, jakąś postać błazeńską, aby móc się

nią bawić w chwilach wesela i swobody. Tylko

że błaźni są niewdzięczni. Gardząc własną oj

czyzną, szli oni wkrótce szukać oklasków i śmie

chu gdzieindziej po świecie. Jakiś traf i dzień

szczęśliwy sprowadził przypadkiem razem, gdzieś

do przydrożnej karczmy z Neapolu Pullicinella,

z Bolonii Signor Dottora, z Bergame Arlecchi

na a z Wenecyi Pantalona, którzy, poznawszy

swój swego, poczęli prześcigać się w pomysłach

i sztukach. Karczma aż trzęsła się od śmiechu,

takie się tam działy komedye — la commedia

dell’arte.

Wesoła drużyna dalej razem już poszła szu

kać szczęścia. Przyłączyli się do niej rychło

Searamuccio, Brighella, Matomore, Isabella...

wszyscy zaś mieli w sobie tyle życie i koncep

tów, że nie potrzebowali brać ich od innych —

własne im wystarczały. Z biegiem czasu jednak

poczęli oni się powtarzać, przynajmniej w głów

nych zarysach swych przedstawień i każda kom

pania wyrobiła sobie pewne scenario, będące

tłem dyalogów zawsze improwizowanych. Tak

było jeszcze w XVIII. w .

Gdy takie towarzystwo aktorów roztasowy*

wało się w jakiemś mieście, miasto nie posiada

ło się z radości. Nigdy przedstawienia poważne

go teatru i żadna commedia erndita, nie czy

niły takiego wrażenia. Bo miasto rozpoznawało

czasem pod m aską znanego typu commedia

dell’arłeswego dawnego ziomka i własny swój

rodzaj dowcipu. Bo widzowie mogli tutaj praw

dziwie rozciekawiać się do komedyi, która się

w ich oczach tworzyła i w’spółczuć z aktorami,

którzy nietylko odegrywali przed nimi znane

im sytuaeye, lecz dodawali do nich coś z siebie.

Bo zresztą, głupkowaty Arlekin ubrany ,,w krat

kę", gdyż nie stać go było na strój inny, wi

dzący czasem nietylko swój koniec nosa, chełp

liwy Matomor, sprytna Izabella, Pulcinella do

broduszny intrygant, Mezzetini przedstawi

ciel zdrowego rozsądku tej gwarnej gromadki,

Doktor wyśmiany zawsze razem ze swą po

wagą i mądrością, Pantaion zwykle obity, życie

bowiem musi mieć na kim wziąć swój odwet;

Pierrot mówiący smutkiem swych czarnych oczu

0 miłosnych zawodach, gdyż jego twarz ubie

lona skazaną jest na śmiech, zawstydzony swem

niezgrabnem ubraniem, pod którern mimo to czuć

gibkość kształtów młodego chłopca i swą nie

zmienną białością, mimo że ona właśnie jest je

go największym urokiem, ponętna Kolombina,

uosobienie złośliwej kobiecości, o naiwnem spoj

rzeniu a zmysłowych ustach — wszystkie te

,,maski" to przecież jednak ludzie, wystarcza

jący w zupełności, by wygrać wciąż się powta

r zającą, wiecznie tę samą, kom edyę ludzką...

Lecz na gruncie włoskim nie należy ubierać

ich we wdzięk, który dała im dopiero Francya,

a zwłaszcza Watteau, ustroiwszy ich odświętnie

1 pozwalając im żyć na tle zaczarowanych o

grodów, gdzie im tak rozkosznie, lub wysyłając

te zakochane pary w uścisku miłosnym na Cy

terę, przy wtórze mandoliny, proszącej o mi

łość...

I zważyć trzeba, że ostatecznie były to wciąż,

przy najmniejszej treści komedyowej i gdy jak

najzwięźlejszej intrydze, prawie te same sztuki

lab s ztuczki mniej lub więcej pomysłowy’ch ak

torów - włóczęgów. Zawsze musiał padać grad

policzków, i zawsze był to ten sam Matomor

który wzapaio rycerskim potrącał kogo spotkał

z tchórzliwych, a umykał, gdy trafił na odwa

żniejszego, zawsze był to Dottore nierozgar

nięty mimo swej wiedzy i najgłupszy z otocze

nia, i zawsze była to Izabella w ucieczce przed

niemiłym dla niej pocałunkiem Pantalona, który

potykając się w pogoni za nią, sam padał jak

długi, wywróciwszy ze dwa stoły i parę krzeseł

i podnosząc się zdążał zobaczyć, jak ten upra

gniony uścisk dostawał się innemu.

Commediadcll’arte z natury swej nie mogła

wznieść się na wyższy poziom artystyczny, a

jej powodzenie obniżało rozwój twórczości dra

matycznej Włoch, które czekały aż prawie do

połowy XVIII w. n a praw dziwą, literacko-naro*

dową komedyę.

Twórcą jej jest Karol Goldoni.

Urodził się w r. 1707 w W enecyi. Pochodził

z możnej rodziny, którą ojciec jego zubożył prze

pychem uczt, jakie wydawał ku czci współoby

wateli, kochając się jak każdy Wenecyanin nie

tylko w blasku swojego słońcs, gdy promienne,

topiło swą tarczę w morzu o zachodzie, lecz i

w świetności przyjęć, które kapiące od złota a

od wina krwawe, miały jesiennym promieniom

słońca dorównać. Straciwszy m ajątek Goldoni

ojciec mianował siebie lekarzem i leczył lud.

Mały Carlo spotkał więc u siebie w domu pierw

szy wzór komedyi. Gdy w kolegium przeczytał

Mandragorę, był gotów do teatru. Lecz miał

być prawnikiem. Uczęszcza nawet czas jakiś na

uniwersytet w Pavii, która go wypędza ze swych

murów za zbyt złośliwe satyry przeciw jej mie

szkankom. Mimo to będzie kiedyś adwokatem

w Pizie i w Wenecyi. Lecz prawo lak go nu

dzi, że myśli już o klasztorze. Wśród tego spot

kawszy jakąś trupę aktorską, z nią puszcza się

w świat, uznając całą sztukę dramatyczną wcie

loną w Kolombinę i czując się już autorem.

W tem nie pomylił się. I gdy z czasem osiada

w Wenecyi, sprawując rozmaite prawnicze urzędy,

zobowiązuje się dostarczać utworów teatrom

najprzód St. Angeio, a potem St. Luca. I\oruc

dye swoje pisze on ua wzór zagranicznych,

czem oburza na siebie część opinii. Ooronę tra

dyeyi narodowych podejmuje Piętro C h i a r i,

również autor dramatyczny, występując ostro

przeciw reformie teatru. W tym sporze iiterac

kim bierze udział Carlo Go z z i, starając się

polepszyć scenarya dawnego typu sztuk wło

skich. Goldoni zmęczony w alką przenosi się

w r. 1762 do Paryża, gdzie przez lat 30 jest

przyjacielem »filozofów", faworytem publiczno

ści zwłaszcza w komedyi po francuska napisa

nej Labourrubienjaisant, ulubieńciem dworu

i nauczycielem włoskiego córek Ludwika XVI.

żyjącym z pensyi przez dwór wypłacanej. Ro

w’olucya mu ją odbiera i znów bieda lat daw

nych go przyciska, lecz już niedługo - Goldo

ni umiera 7 lutego 1793 r.

Mimo burzliwości życia i częstych zmian lo

su, jakie doznał, Goldoni na starość nie miał

wrażenia zbyt ciężkiego życia, skoro zapragnął

przeżyć je raz jeszcze od samej młodości —

w pamiętnikach. Talent jego i w nich się ob

jawia.

Głównem dziełem Goldoni’ego są jedn ak ko

medye, poważne swą ilością, bo pośród 250 u

tworów dramatycznych, tragedyj, melodramatów,

pomysłów do intermedyów i sztuk, one liczebnie

nawet stanowią część najwybitniejszą.

Goldoni zamiłowany do teatru od dziecka, a

wykształcony na wzorach zagranicznych, głów

nie na Molierze, postanowił pracować dla sce

ny i w pracy tej wyzyskać swoje przygotowa

nie. Rozumiał jednocześnie, że tem samem pod

niesie poziom sztuki teatralnej swego kraju.

Lecz znał zamiłowanie Włochów do cemmedicc

dell’arte i wiedział, że oni nagle zerwać z nią

nie zechcą. W reformie swej postępow ał więc

stopniowo. Początkowo zmieniał tylko zwykły

szablon scouaryów, chcąc zainteresować widzów

do nowego typu intrygi; potem obmyślił kom e

dyę charakterową, kreśląc jej sytuacyę i pisząc

już w całości rolę głównej postaci a pozosta*

wiając resztę dyalogu do wypełnienia aktorom,

Była to komedya Momolo il cortesdn (Girola

mo światoweein) grana w r. 1738. Ton przej

ściowy typ komedyi pozwolił mu przekonać wi

dzów, że dyalog opracowauy z góry przez uta

lentowanego autora, musi być bardziej zajmują

cym od przypadkowych w ostatniej chwili ro

dzących się pomysłów aktorskich. W r. 1742

może już wystawić Donna di garbo (Kobieta

z wdziękiem) pierwszy swój utwór literacki we

wszystkich swych scenach i częściach i Włochy

mają prawdziw’ą komedyę.

Choć daleko jej do Molierowskiej, zdobywa

się ona u Goldoni’ego, w kilku swych najlep

szych chwilach jak Locandiera(Karczmareczka),

1 of 8 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку