Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 670 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner97.

Kraków, Niedziela 26 Kwietnia 1896.

aCaO’

RocznikXLIX.

CZAS

HrakÓW 25 kwietnia.

Pod godłem, iż nikt zadowolonym nie

jest z reformy wyborczej, lecz każdy za

nią głosować będzie, uchwaliła Izba przej

ście do szczegółowej rozprawy. Odpowiada

to pamiętnemu powiedzeniu — o potrzebie

umiarkowanego niezadowolenia w Austryi,

jako jedynego, a przynajmniej najwłaści

wszego środka rządzenia i świadczy o tra

fnym wyborze, uczynionym obecnie w spra

wie, w której tyle razy nic osiągnąć nie

zdołano dlatego, że chciano wszystkich za

dowolnić.

W kilkudniowych rozprawach ogólnych

bylibyśmy może życzyli sobie ze strony

Koła polskiego silniejszego zaznaczenia i

zawarowania istniejących, acz pomijanych

praw sejmów w sposób, jak to uczynił klub

Hohenwarta, a nie poruszania w zamian

rzeczy i uczuć, nie mających ostatecznie

związku z reformą wyborczą, a o których

nie zawsze wspominać należy już dlatego,

że zbytecznem jest je przypominać.

Podczas tych rozpraw wcisnął się znany,

naglący wniosek posła Romańczuka, który

dopomógł do dokładniejszej oryentacyi pod

względem zachcianek i prób rozstroju w na

szym kraju. Można było bowiem dobitnie

przekonać się, jakie to żywioły z zewnątrz

pragną i dopomagają do wywołania go

u nas.

Wszelkie rekryminacye i oskarżenia pod

niesione, były środkami agitacyjnymi, nie

mal już rewolucyjnymi, a brutalność gróźb

szła tu o lepsze z tak grubą nieznajomo

ścią stosunków, że zamierzone wrażenie

osiągniętem nie zostało i pozostał tylko

ogólny niesmak. Spokojne, godne oświad

czenie prezesa gabinetu, było doskonałem

przeciwstawieniem

owej bezsilnej złości,

która spowodowała interpelacyę i napad

na nasz kraj.

Odparli go zresztą dzielnie posłowie Szcze

panowski i Dzieduszycki: jeden z gorącem

uczuciem, drugi z ironią i dowcipem, które

rzecz do właściwych sprowadziły rozmiarów.

W rozprawie szczegółowej nad reformą

wyborczą momentem najważniejszym bę

dzie — jak się zdaje — wybór pośredni

i zawarowane w tej mierze prawo sejmów.

Będzie zatem ten moment miał znamię prze

ważnie autonomiczne, a widzimy z oświad

czenia lir. Dzieduszyckiego, jak stanowcze

i niezachwiane zajmie tu stanowisko Koło

polskie.

Podczas gdy w wytwornej mowie mini

ster Rittner tak umiejętnie przedstawiał

rozw ijającą się w świeeie w alkę pomiędzy

dwoma wyborczemi systemami: powszech

nego głosowania i ograniczonego a oparte

go na przedstawicielstwie interesów — do

prowadzała ona w Paryżu do praktycznych

skutków, i drugi system, uosobiony w se

nacie, odnosił zwycięstwo nad systemem

pierwszym, wcielonym w Izbie deputowa

nych i zmusił radykalny gabinet Bour

geois, jeżeli nie do abdykacyi, to do co

fnięcia się.

Walka jednak między dwoma systemami

niezakończona, a przebieg jej staje się

wielce dla nas zajmującym, w epoce czę

ściowego przekształcenia naszego prawa

wyborczego. Przebieg ten może też być bo

gatym w nauki, a dziś już osądzić można,

że nie po stronie powszechnego głosowania

szukać należy najlepszych dla społeczeń

stwa i państwa rękojmi, oraz że ograni

czone prawo wyborcze nie jest pozbawione

ani żywotności, ani siły, że ono właśnie

dopomódz może do utrzymania równowagi,

do zapobieżenia zgubnym eksperymentom.

Przegląd polityczny.

Położenie we Francyi nie zmieniło się, a prze

bieg przesilenia jest dotychczas normalny. Prezy

dent Rzeczypospolitej odbywa konferencye z wy

bitniejszymi politykami oba Izb parlamentu, któ

rzy mu udzielają swych osobistych spostrzeżeń;

ua podstawie tych opinij wybierze Faure przy

szłego prezesa gabinetu. Co do barwy przyszłego

rządu, to pod tym względem objawiają się dwa

kierunki. Radykaliści pragną radykalnego gabi

netu, opierając się na rzebomem wotum zaufania

Izby deputowanych, udzielonem pana Bonrgeois,

podczas gdy umiarkow ani, a właściwie oportuniśc:,

godzą się na gabinet koncentracyjny, w którym by

były reprezentowane wszystkie odcienia republi

kańskie Prawdopodobnie zwycięży to ostatoie za

patrywanie. tem bardziej, że Faure wolałby ga

binet umiarkowańszy, któryby radykalne postu

laty, odnoszące się do rewizyi konstytucyi i po

datku dochodowego, odłożył do pomyślniejszych

czasów. Wróci zatem niezawodnie słynna dawna

koncentracya,

której ton nadaw aii radykaliści,

a która wniosła taki zamęt do politycznego życia

trzeciej Rzeczypospolitej. N asuw a się jeszcze inna

kombm aoya: mianowicie utworzenie gabinetu ści

śle umiarkowanego, któryby, w razie opozycyi ze

strony większości Izby niższej, parlament rozwią

zał i powszechne wybory przeprowadził. T a próba

odwołania si§ do narodn byłaby decydująca dla

dalszego rozwoju Francyi; jeżeliby bowiem rady

kaliści i socyaliści odnieśli zwycięztwo, polityka

wewnętrzna krajn musiałaby iść w kierunku, wy

tkniętym przez Bourgeois i jego kolegów; gdyby

zaś żywioły skrajne poniosły klęskę, nastąpiłaby

era konserwatywnej Republiki. Zdaje się jednak,

że Faure obawia się tryomfu radykalistów, bar

dzo prawdopodobnego w społeczeństwie tak zde

zorganizowanem, jak francuskie, i nie chce używać

ostatniego środka, jakimby było rozwiązanie Izby.

W pierwszym zatem rzędzie kandydatów do prze

wodnictwa w przyszłym gabinecie stoją Brisson,

Peytral i SarrieD, radykaliści umiarkowani, któ

rzy chętnie przypuszczą do udziału w rządzie opora

tunistów.

Tymczasem w prasie toczy się dalej dyskusya

0 ostatniem przesileniu , a dzienniki radykalne u

derzają gwałtownie na Bonrgeois za ntcbórzo

stwo",

jakie okazał, nst§Dnjąc przed senatem.

Intransigeant, organ Rocbeforta, pisze ironicznie,

że Bourgeois zrobił tylko jednę rzecz dla rzeczy

pospolitej: udekorował księcia H enryka orleań

skiego. Rappel wzywa Fanre’a, aby powołał ga

binet, któryby podjął basło rewizyi konstytucyi.

Petite Republiąue, która również rzuca gromy po

tępienia na Bourgeois,

sławi

m inistra skarbn

Doumera, który był przeciw nikiem dymisyi gabi

netn i zjednał sobie z tego powoda sympatyę so

cyalistów.

Ci ostatni rozpoczęli już gwałtowną

agitacyę przeciwko senatowi, w ystępując jako o

brońcy powszechnego głosowania. Deputowani so

cyalistyczni zwołali cały szereg wieców w wię

kszych miastach, aby wywołać prąd ludowy za

rewizyą i zniesieniem senatn. H ałaśliw a ta agita

cya podnieca masy robotników i stwarza nieustan

ny ferment rewolucyjny, zagrażający coraz silniej

społecznema porządkowi.

Duia 20 b. m . w sali petersburskiego Towa

rzystw a kredytowego, rzęsiście oświetlonej, odbyło

się uroczyste zebranie słowiańskiego Towarzystwa

dobroczynności. Na estradzie śpiewały chóry To

warzystwa archangielsk ego. Pomiędzy publiczno

ścią było sporo osób, zajmujących stanowiska wy

bitne. Posiedzenie, jak pisze Nowoje Wremia, roz

poczęto odśpiewaniem hymnu na cześć św. Cy

ryla i Metodego, poczem prezes Towarzystw a hr.

Ignatiew ogłosił program zebrania z powoda 1011

rocznicy zgonu św. Metodego.

Duchowny A. W . Krasow wygłosił z katedry

mowę o św. Stefanie Permskim , od zgonn którego

upłynie lat 500 w d siu 26 kwietnia (7 maja) br.

Jubdeusz ten obchodzony będzie w guberniach:

wołogodzkiej, permskiej, archangielskiej i w Mo

skwie, gdzie spoczyw ają relikwie Świętego. Na

stępnie wszedł na katedrę jenerał A. A. Kiriejew

1 przeczytał wyjątki z przygotowanej przez się do

diuku pracy pt. ,Zadania Rosyi na prawosławnym

Wschodzie."

Mówca wierzy niezachwianie w bli

ski upadek mahometanizmu i w to, że fakt ten

spowoduje na prawosławnym Wschodzie walkę

katolicyzmu z prawosławiem rosyjskiem na prze

strzeDiach wyzwolonych z islam u, ale nie posia

dających dość silnych kościołów. Zadania Rosyi

będą wielkie i doniosłe — obowiązana bowiem

będzie wszczepić i umocnić na Wschodzie ideę

prawosławia. Ale i Rzym nie drzemie i drzemać

nie będzie. Papież do walki z Rosyą o przewagę

religijną posiada już potężną armię i sojuszników,

którzy obecnie żyją ze sobą w niezgodzie, ale do

walki z prawosławiem zjednoczą się bezwzględnie.

Rosya musi przewidzieć wszystkie Bzanse przy

szłej walki, musi zbadać dokładnie Wschód i wzmo

°nić się sama. Najlepszym środkiem byłoby zwo

laoie soboru wszechświatowego. Odczyt ten przy

jęto oklaskami.

Po niewielkiej przerwie A. A . Baszmakow od

czytał artykuł pt.

,,Narodowość i wzajemność sło

wiańska — ideał polityczny w ewnętrzny i ze

w nętrzny, 11 gdzie dowodzi!, że rusyfikacyjua poli

tyka Rosyi odnośnie do narodowości słowiańskich,

nie m a dążeń kolonialnych. Słowianie, zostający

pod rządami Niemiec, Anstro Węgier i Turcyi, nie

m ogą wchodzić w sferę polityki rusyfikacyjnej.

Próżne są krzyki wrogów Rosyi, jakoby chciała

pochłonąć Słowian. O niczem podobnem nie my

ślała ona i nie myśli, labo zawsze pierwszą bę

dzie pośród Słowian.

Ostatni głos zabierał profesor Palmow, który

odczytał wyjątki z artykułu Kułakowskiego , po

święconego pamięci uczonego słowiańskiego, Ce

lestyna.

Najnowsza faza austryackiej polityki agrarnej

napisał

Dr Adam Krzyżanowski.

III.

Z chwilą objęcia rządów przez br. Taaffego nad

szedł czas praktycznego działania. Dnia 4 gru

dnia 1880 r. wystosował hr. Hobenwart do pre

zesa gabineta pytanie, czy rząd gotów przedłożyć

projekta nstawodawcze reform agrarnych. Dnia

25 stycznia 1881 r. otrzymał przywódca stronni

ctwa konserwatywnego zadowalniającą odpowiedź.

ZaDim jednak zbadamy, jak się rząd wywiązał

z danego przyrzeczenia, trzeba będzie zastanowić

się nad stosnnkami ekonomicznymi, które po

pchnęły rząd na tę drogę. Szkodliwe skutki zbyt

radykalnie przeprowadzonego uwłaszczenia wio

śoian, wystąpiły może najwcześniej w Galicyi, co

prawdopodobnie tłómaczyć sobie należy brakiem

w ykształcenia i dojrzałości ekonomicznej wśród

naszego lndn. Szybki wzrost łndności, który jest

zawsze następstwem nagłego rozszerzenia zakresu

wolności ekonomicznej, doprowadził do zbytniego

rozdrobnienia grantów włościańskich. Wobec braku

przemysłu, nierozwin’ętego wychodżtwa i niewy

robionych f rin kredytu, któreby jednem u z dzie

dziców umożliwiły spłacenie rodzeństwa, równy

podział ojcowizny był jedynym pnnktem wyjścia.

Tem się tłómaczy, że kwestya agrarna w Galicyi

polega przedewszystkiem na niekorzystnym po

dziale własności ziemskiej, tj. na braku średniej

własności i na zastraszającem rozdrobnienia posia

dłości włościańskich.

Na tle tycb stosnnków nic dziwnego, że znie

sienie wszelkich ograniczeń w dzieleniu gruntów

ustawą z 12 sierpnia 1868 r. przyczyniło się do

rozwielmożnienia się lichwy. Już w r. 1877 oka

zała się potrzeba wydania ustawy karnej, mają

cej na celu ukrócenie lichwy — cel, niestety tyłkc

w części osiągnięty.

Zupełnie inne skutki wywołało uwłaszczeni(

w krajach alpejskich; tam, dzięki odmiennemu

ustawodawstwu spadkowemu, zakorzenionej tra

dycyi i wielu innym przyczynom, postępowanie spad *

kowe nie oparło się na zasadzie równego podziała

Przeciwnie, najstarszy obejmywał ojcowiznę i spła

cał rodzeństwo, w porównania ze stosunkami ga

licyjskimi właśnie ze względu na odmienne prawe

spadkow e nieliczne. W krajach alpejskich

nie mamy tedy do czynienia z przelu

dnieniem zawodowem, rolniczem, jak

w Galicyi, natomiast kwestya agrarna

w Tyroln i w krajach sąsiednich jest

w pierwszym rzędzie kwestyą zadłuże

nia. Przy obrachunku spadkowym weszło w zwy-j

czaj oceniać wartość ojcowizny nie wedle docho

dów, które gospodarstwo daje, lecz wedle ceny,

którąby można za nie osiągnąć w drodze kupua

sprzedaży. Jeżeli nadto uprzytomnimy sobie tak

głośną zniżkę cen płodów rolniczych w ostatnichj

latach, łatwo pojąć, ie ten mylny sposób oblicza

nia wartości spadkn wywołał zadłużenie hipote

czne, którego wysokość nie stoi w żadnym sto-!

sunkn do wysokości obecnych dochodów z roli.!

Ponieważ zaś główni orędownicy reform agrarnychI

mieli ciągle przed oczyma stosunki ekonomiczne!

krajów alpejskich, przeto nic dziw nego, że dla

nich reforma agrarna stała się równoznaczną

z zwalczaniem zadłużenia hipotecznego.

Początkowo pod wpływem Rudolfa Meyera, któ-i

ry dużo podróżował po Stanach Zjednoczonych,

myśl wprowadzenia am erykańskiej instytucyi pro-i

ccsualnej t. zw . homestcad — zyskała wielu zwo

lenników. Zapał teu jednak prędko ostygł, nato

miast na porządku dziennym stanęła reforma pra

wa spadkowego w duchu t. zw . Anerbenrecht, in

stytucyi, którą chciano uczynić popularną przez

cofnięcie jej początków do praw a germ ańskiego

i przeciwstawienie jej obecnie obowiązującym ideom

prawa rzymskiego. Przed przedłożeniem projektu

nowego prawa spadkowego wdrożono ankietę, któ

rej obszerny kwestyonaryasz sięgnął po za ramy

reformy prawa spadkowego i objął niemal całą!

dziedzinę reformy agrarnej; pytanie 16 te n. p.

jest przypomnieniem dawnych ideałów, chodzi

w nim o ,,homestead1*. Odpowiedzi na ten kwe

styonarynsz tworzą gruby tom; zaznacza Bię w nich

wyraźnie wyżej naszkicowany dualizm skutków,

wywołanych przez uwłaszczenie. Do twórców no

wej astawy przemówiły jednak tyiko objawy, zgo

dne z celem a priori zakreślonym. W ten sposób

powstała ustawa spadkowa z r. 1889, której ce

lem stworzenie nowego praw a spadkow ego dla

średniej własności ziemskiej. Ustawa ta ma, jak

dotąd, znamię wyłącznie teoretyczne, albowiem

brak jeszcze do jej wprowadzenia w życie uzu

peluiającycb ustaw krajowych, pomimo że od cza

sów jej uchw alenia upłynęło całe siedmiolecie.

Dalszym krokiem na drodze do upragnionego

Trzy pokolenia w Krakowie.

-------- a-------

(Ci§g dalszy).

III.

Inkorporacya Krakowa,"

jak tę nową anne

ksyę nazwano urzędownie, nabrała rozgłosu i zna

czenia europejskiego, jako nowe naruszenie trak

tatu wiedeńskiego. Wpraw’dzie stało się to za

przyzwoleniem najbliżej interesowanych współkom

trahentów Rosyi i Prus, lecz traktat wiedeński,

lubo z narodowościami, a zwłaszcza z narodem

polskim , obszedł się po macoszemu, służyć jeszcze

miał długo za puńkt wyjścia dla obrońców sprawy

polskiej. - Karol Montalembert przed} zgroma

.dzeniem narodowem przedłożył relacye o rzeziach

w Galicyi, swą świetną mowę zakończył interpe

lacyą do ministra spraw zagranicznych o zniesie

nie Rzeczypospolitej krakowskiej; to samo w par

lamencie angielskim uczynił znany przyjaciel Po

laków lord Dudley Stuart. Pius IX , świeżo po

wstąpieniu na Stolicę Piotrową, wysłał do Wie

dnia notę z protestem, a był to, jak z własnych

ust sędziwego Papieża słyszałem, pierwszy akt

dyplomatyczny nowego pontyfikatu. Opowiadając

to Pius IX , dodał: ,,Kraków nie był większy od

Rzeczypospolitej San M arino, ale ta zachodziła

różnica, że w San Marino gromadzili się wszyscy

moi nieprzyjaciele, a w Krakowie mam samych

przyjaciół."

Wymijające były odpowiedzi mini

strów na interpelacye parlamentarne -

ks. M et

ternich uie dał wcale odpowiedzi na notę Stolicy

św

tylko wszechwładny kanclerz rzekł: ,,lego

nam tylko brakowało, Papieźa-rewolucyomsty...

Skutkiem jednak tych głosów zagranicznych

była pewna względność nowych rządów w Kra

kowie. Może chciano w Wiedniu uśmierzyć te pio

testy, dając dowód poszanowania dla ducha mu

nicypalności, jaki przez odrębny byt utrzymał się

w Krakowie. -

Wysłano tu ze Lwowa Wacła

wa Zaleskiego, pełniącego wówczas obo^

zk’

zastępcy gubernatora Galicyi. Zaleski

terat i poeta Wacław z Oleska - - nąjlepszem

ożywiony chęciami i uczuciami, podjął się nnsyi

uorganizowania Rady administracyjnej , a na jej

prezesa powołał jednego z najrozumniejszych oby

wateli miasta, Piotra Michałowskiego. -

Micha

łowski dobrał sobie personal urzędowy z wielką

trafnością, a Rada ta, zastępująca Radę miejską,

funkcyonowae miała bardzo prawidłowo aż do

ir. 1851 czyli do zawieszenia konstytucyi.

Działo się to w Krakowie, kiedy jeszcze wię

zienia we Lwowie były przepełnione niedobitkami

rzezi galicyjskiej.

—

Pomijamy ten rok ciężkiej

żałoby, okrywającej tyle rodzin, rok strasznego

nieurodzaju i głodowych wśród ludu śmierci.

Jak w czarodziejskich widowiskach, miała się

nagle zmienić dekoracya. Gruzy i zwaliska zra

bowanych i popalonych dworów, trupy pomordo

wanych, dzikie postacie morderców, kajdany wię

źniów, stosy aktów śledczych, wszystko to znika

nagle z przed oczów i zaciera się w pamięci —

a widownia przedstawia: chorągiewki, konfede

ratki, mundury, sale obrad ludowych i klubowych.

Pierwsze pociągi świeżo otwartej kolei żelaznej

zapełnione przybywającą tłumnie z Francyi emi

gracyą. Piękną było rzeczą to przebaczenie, któ

rego szlachta galicyjska daw ała indywidualnie i

zbiorowo dowody wobec ludu; politycznem więcej

może uczuciem niż zrozumieniem kierowali się ci,

którzy wobec monarchii nie dali się porwać ża

lom i rekryminacyom, zwracając głosy kraju i

adresa do tronu, wprawdzie z żądaniami zbyt

naiwnemi i zbyt daleko sięgającemu Czy było

atoli rzeczą zdrową, że po takiem wielkiem nie

szczęściu z*żałoby przerzucono się odrazu do m a

skarady, mundurów gwardyi i pół-polskich stro

jów, że w rok po ciężkiej nauce dziejowej roz

począł się jakiś karnawał wenecki w Galicyi i

w Krakowie? — Wymówką tu są równoczesne

zm iany i przewroty europejskie, które oddziałały

na wyobraźnie. U nas składano jaskrawe dowody

zupełnego braku zmysłu krytycznego, rozsądku i

m iary w opinii publicznej.

Osobneby trzeba zrobić studyum nad tem, co

napisano i co wypowiedziano z rozlicznych trybun

w roku 1846 we Lwowie, w Krakowie i w mniej

szych miastach galicyjskich, z. których każde

miało swój publicystyczny organ i każde swoją

Radę narodową.

Czego tam nie żądano -

przed czem się me

zatrzymano? Wszak w Radach narodowych poja

wiały się wnioski: aby udać się do francuskiego

ministra wojuy, żeby nadesłał sto tysięcy kara

binów ...

Karabiny rozdawał sam rząd - i nietylko do

zwalał formować gwardyę narodową - lecz do

niej zachęcał naw et urzędników. Nazwiska atoli

tych, co w gwardyi i radach brali udział, za

pisywano w księdze czarnej, a tacy po powrocie

reakcyi musieli się wyrzec nadziei awansu i ka

ryery.

Wśród w racającej tłumnie emigracyi jest kilku

mężów, którzy pomnożą zastęp znakomitości kra

kowskich -j e st wielu zbolałych, stęsknionych

i wypróbowanych w tułaczej doli. Są atoli także

doktrynerzy, konspiratorowie i wichrzyciele z za

wodu, otoczeni

zastępem proletaryatu emigra

cyjnego,

nauczonego w Paryżu stawiać baiy

kady i rzucać się na oślep do każdej emeuty. Do

tych burzliwych przywódców należy Leon Ąieu

kowicz i Alciato, członek centralizacyi wersalskiej.

Pojawiają się próby teroryzmu; demonstracye,

pamflety i kocie muzyki są na porządku dzien

nym, raczej nocnym.

Jeszcze przed przybyciem emigracyi, w przed

dzień rewolucyi wiedeńskiej, na plantacyach przed

Kapucynami zamordowano wieczorem Zajączkow

skiego, który się dawał we znaki więźniom stanu,

jako sędzia śledczy wielkiej bezwzględuości. P o

wstają piosnki o tem pierwszem w Krakowie mor

derstwie politycznem. Klubowcy, przybyli z Pa

ryża, wygłaszają z beczek na Rynku gapiącemu

się ludowi teorye St. Simona i Proudhona o wspól

nej własności i falansteracb.

—

Ta kamienica nie powinna być pana Wal

tera — woła jakiś wychudły komunista -

ona

należy ,do wszystkich obywateli.

—

Ściągnijcie mu surdut — odpowiada prze

chodzący otyły szlachcic, a zw racając się do rze

żnika, równie dobrej tuszy — spróbujcie, czy ja,

albo wy jego surdut wdziejemy. Każdy ma do

swojej miary i potrzeby.

Uwaga ta wystarczyła, aby wyśmiano mówcę

z beczki.

W Radzie narodowej ogniste mowy, a odznacza

się w nich sw adą Krzyżanowski. Wszyscy oby

watele, starzy, młodzi, chudzi i otyli, z wielkiego

świata, z kupiectwa, ze stanu urzędniczego, w m un

durach gwardyi narodowej chodzą na musztry na

Błonia; patryotyezne zaś damy wywożą przyszłym

rycerzom kosze z kwiatami i kiełbasami.

Krótko trwa ten pierwszy wybuch tautazyj po

litycznych. Pierwsza próba bombardowania mia.st

odbyła się w Krakowie już w maju. Przed bramą

pałacu pod Baranami stał Chłopicki, przyglądając

się ćwiczeniom gwardzistów przed odwachem —

opodal zaś koło kościółka św. Wojciecha stał pluton

żołnierzy austryackich. Chłopicki dosłyszał komendę

oficera: Dabijaj! odgadł zamiar — doniosłym, grom

kim głosem zakomenderował gwardzistom zwrot -

i w tej chwili padły wymierzone strzały, które

atoli chybiły gwardzistów, bo komenda Chłopic

kiego zmieniła ich szyk i uratowała od przelewu

krwi. Kilka strzałów zgórowało, a kule karabi

nowe utkwiły w oknacb i drzwiach pierwszego

piętra pałacu pod Baranami. Lecz w tej samej

chwili z zamku daje się słyszeć huk armatni -

pierwsze granaty padają w miasto. Powstaje wśród

ludności popłoch. Adam Potocki i książę Stani

sław Jabłonowski spieszą wśród strzałów na za

mek i białą rozwijają chustkę. Gdy postępują

wśród padających granatów, słychać głosy zw o

lenników Zienkowicza i Alciaty: to zdrajcy idą

nas zaprzedać!

Komplanacya z komendantem zamku była kró

tką: bombardowanie miasta będzie zaniechane,

jeżeli ci dwaj obywatele poręczają, że do 24 go

dzin wszyscy emigranci opuszczą Kraków. Po

tocki i Jabłonowski przyjmują ten warunek z tym

dodatkiem, że sami skazują się ua banicyę i nie

wrócą, aż emigrantom powrót zostanie dozwolony.

Trzeba było teraz z przywódcami emigrantów

wejść w porozumienie i wziąść na siebie koszt

podróży i utrzymania, aby ocalić miasto od zni

szczenia. Porozumienie takie nie było łatwem

i bezpieczuem. Potocki i Jabłonowski wyjechali

z emigrantami do Wrocławia i nie powrócili, aż

w kilka miesięcy.

Rozwijające się wypadki w Węgrzech wstrzy

mują reakcyę wojskową — a między pierwszą

próbą bombardowania Krakowa w maju , a bom

bardowaniem Lwowa przez jenerała Hammersteina

upływa kilka miesięcy. Okres ten

zapełniają

zebrania i zjazdy: wysłanie deputacyi galicyjskiej

do Wiednia, wysłanie delegatów na zjazd Lipy

słowiańskiej w Pradze, wybory do parlamentu,

który z Wiednia przenosi się do Kromieryża.

W Pradze Helcel z Jerzym Lubomirskim nadają

kierunek narodowo-federalny i monarchiczny pierw

szemu zebraniu pobratymców słowiańskich. W Kro

niieryżu H elcel, dwaj Potoccy Adam i Alfred,

Zdzisław Zamoyski, Jerzy Lubomirski stanowią

jądro mniejszości polskiej deputacyi, w ystępują

przeciw przypuszczeniu deputacyi węgierskiej do

Izby, ratują kwestyę indemnizacyi pańszczyźnia

nej dla zrujnowanej szlachty galicyjskiej i wstrzy

mują arcyliberalny prąd większości, dla której

nie było dość skrajnej lewicy — że, jak w spół

czesna karykatura świadczy, polscy posłowie prze

bijają mur, aby znaleźć miejsce jeszcze bardziej

krańcowe. Aby odwiedzić przyjaciół, zasiadają

cych w sejmie, przybywa do Kromieryża Paweł

Popiel i wtedy powstaje myśli dziennika w Kra

kowie dla poparcia tych zasad politycznych, któ

rych ta mniejszość konserwatywna wśród deputa

cyi polskiej broniła. Popiel zostaje szefem redakcyi;

pierwszy Nr Czasu wychodzi 1 października 1848

Niebaw em nadejdzie jubileusz pięćdziesięcioletni

i da sposobność do przeglądu półwiekowej histo

ryi, zapisanej w rocznikach Czasu.

Do pierwszego składu redakcyi należy Popiel,

Lucyau Siemieński, świeżo przybyły z Francyi,

Kazimierz Wodzicki, Sobolewski, emigrant Koło

sowski. W parę miesięcy przybywa wezwany

z Wielkopolski Maurycy Mann.

Czas zastał już liczne dzienniki i dzienniczki,

które wyrastały w tym roku jak grzyby po de

szczu. Najważniejszą z nich była Jutrzenka, na

którą pierwszego funduszu dostarczył Adam Potocki,

lecz która w net, wbrew intencyi założyciela, po

szła za prądem skrajno-liberalnym. Pism brukowych

nie brakowało — pamfłet w nich przeważał. Me

ciszewski przeniósł się do Lwowa, gdzie wyda

wał Polskę. Mnożenie się pism nad miarę i po

trzebę, bywa zwykle oznaką chwil gorączki i ner

wowego nastroju. Fenomen ten nie był tylko lo

kalny. Po czasach metternichowskich otwarły się

szluzy, każdy spieszył swoje wypowiedzieć. Litera

tura polityczno-społeczna 1848 r. mogłaby służyć

za temat ciekawych studyów pojęć idealistycznych

chaotycznych dążeń nietylko u nas.

Oprócz pism żywe słowo. Przybywa ze Szwaj

caryi do Krakowa Bronisław Trentowski i wypo

wiada szereg politycznych odczytów. Dziw aczny

język i filozoficzna terminologia sui generis, czę

sto mglistość i doktrynerstwo, w którem znać szkołę

niemiecką — z wyraźnem atoli dążeniem szuka

nia idei polsko słowiańskich i zwrotu ku chrze*

ściaństwu. W poglądach politycznych nie jedna

zdrowa myśl głębiej sięgająca — może z obco

wania z Zygmuntem Krasińskim wyniesiona. We

wszystkiem dobra wola, nawet odwaga cywilna.

Z wykładów tych Trentowskiego w Krakowie po

wstała książka Przedburza, mająca pewne powino

wactwo z Przedświtem Zygmunta. Mało kto pre

egcnta w Krakowie rozumiał — ale im na wyż

szych szczudłach filozoficznych stąpał prelegent,

tem, więcej przekonywał młodzież, odwodząc ją od

radykalizm u kosmopolitycznego.

Z broszur wymienić należy księcia Władysław a

Sanguszki bardzo jasną, prostą i zdrową odezwę

t. t.:

,,Rachunek sumienia". Znajdą się tam po

raz pierwszy

wypowiedziane prawdy przeciw

czczym hasłom i polityce fantazyi.

Po każuej burzy orzeźwia się powietrze — a

wylew użyźnia rolę, którą chwilowo zatopił. T ak

było po roku 1848. Wstrząśnienia, jakie on przy

niósł, porywy i wybryki nie miały na dnie dzi

kich, krwawych iustynktów z epoki teroru wielkiej

rewolucyi, które się rozbudzą znów od czasu ko

muny paryskiej — ale raczej jakąś donkiszoteryę

rewolucyjną. Rok ten był wielkim kryzys w cho

robie stulecia — a w tem przesileniu gorączka

ogarnęła mózgi ogółu. W malignie i majaczeniu

była jeszcze cała fantazya romantyzmu, polot idea

listyczny, na bruk spływały z katedr systemats

filozoficzne, na trybunach ścierały się wielkie pro

blemata i doktryny polityczno-społeczne. W szystkc

zakotłowało naraz. Trzebaby Taine’a , aby anali

tycznie i chemicznie rozebrał cały ten proces ide

stulecia. Rok 1831 wybił piętno rycerskie na ca

łem pokoleniu -

rok 1848 nadał swemu poko

leniu znamię idealizmu politycznego. Tam na sztan

darach błyszczał napis: ,,za naszą i waszą wol

ność" —

tu jakieś nieokreślone, niejednolite, al

zawsze podniosłe brzmiało Sursum corda!

L. Dębicki.

(Dalszy ciąg nastąpi).

,,c»... 5=53w,«,

ihjy.nręO*.ś n

Oddzielne Nra Czasu, o il e zapas starczy, w Krak owie m iń

We Lwowie Czas** jesFdo nabycia w

Prenumerata wraz z dodatkiem wynosi:

* m i e j s c u ............................................................

*°?Arokna

II"f *mtmnc

’"f«’T

’SSSSSS.

if:

2:S t

0 do ?fiooh, Francyi Anglii, Belgii, Szwajowyi, Tur

2,łr80et

yi ś innych państw, należąoyoh do związku pocztowego

32 złr

8 złr

^ ..»eratę przy,muje aięty!lko ««imdo e.tet.tegod.l . wmieniąca. -

Li,o zni*.

pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia (inseraty) uprasza aie nadsyłać franct

loAdministracji Czasu w Krakowie.

Listy reklamacyjne meopdzetowTne nie podtogaU onCi«

agatowe,.

Listów m efTankowanych me przyjmuje się. -

Rękopism łw nadsyłanych nie zwraca się.

Prenumeratą przyjmują:

Adminiatracya Czasu w Unskawt* i urzędy poeztowe. Ulejaaową pm u sr a l( ksiagan

». A. Krzyżanowskiego, handel Nlemojewskiego w Sakiennloaoh, biuro dzienników Herza, handel E

JSr,d i *

trafika, handel Kretaohmera, binro dzienn. Hopoasa i 8alomonowej , binro Mańkowski

(Suklennioe).

O g to ri e zU (insersty) przyjmuje się za opłatą od miejsoa wiersza drobnym di

kiem (petitem) aa pierwszy raz 10 ent., z a każdy następny po 6 ent.

—

Isdeiłzie (na3 stroi

ud miejsoa wiersza drukiem drobnym po 80 ent. za każdy raz.

—

OflouealaIfrcszasn

priyjmaią: w e L w o w tw biuro dzienników nlioa Karola Ludwika 1. 9 , oentralne biuro ogłoszeń uli

Kopernika l. li; w S*»ry4« wyłąoznie p.Adam rne deYarenne 38,(prenumeratę p.W .Raczkowi

Oourbevoi pod Paryżem rue du Chemin de fer 44); w W lndala pp. Haasenstein A Vogler (tak

w Hamburgu, Frankfuroie n. M,, Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrooławiu), A. Oppelik, R . Mosse (tak

w Berlinie, Hamburgu, Monaohium i Norymberdze), H. Sohalek , M. Dukes, J . Danneberg, H. Fri«

(tylko prenumeratę pp. H .Goldtohmid * Comp.); w TraahfanU m. U

G.L . Daube ACoi

Pojedyncze Nra (12 ct.) i dodatki (4 c t) sprzedaje w Bochni handel A. Ziętkiewicza.

1 of 10 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction