Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 613 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Nw214

Kraków, 18 Września Środa

lok ism

Przez cały ciąg wystawy Polacy udający

się do Paryża mogą nabywać Nra Czasu w Grand

M,c tins du Printemps, Boulevard Hanssmann 70.

IPrzadpfafa na *9SZ^§S*

od dniaIgaPaździernika 1878r.

Z przesyłką pocztową w państwie

Austryackiem :

na pół roku

na kwartał

na 1 miesiąc

złr. 13

złr. 6

złr. 3*50*

Z przesyłką pocztową do Niemiec:

na pół roku na kwartał

na 1 miesiąc

38 marek 14 marek

O marek

_ Uprasza się o wczesne zamawianie i wyraźne w y

pisanie nazwiska i miejsca odbioru albo nadesłanie

dawnej opaski drukowanej z adresem.

Prenumerata liczy się tylko od pierwszego do

ostatniego dnia w miesiącu.

Prenumeratę najdogodniej przesyłać p r z e k a z e m

pocztowym.

Cena Czasu za granicą ogłoszona jest w tytule

każdego numeru.

IV wne§n!a.

Projekt biura kanclerskiego noszący ty

tuł ustawy przeciw niebezpiecznym dąże

niom socyalndj demokraeyi, od kilku mie

sięcy przygotowywany a świeżo wniesiony

do parlamentn niemieckiego, jest ważnym

aktem i wypadkiem nietylko ze względu

na zmianę wewnętrznej polityki Niemiec,

ale także ma znaczenie ogólne, zasadnicze.

Któż bowiem patrzący nieco głębiój, nieu

znawał oddawna niebezpieczeństw tego za

lewu, któremu otwarto wszystkie szlnzy,

dopokąd sze r z ył się, zagrażając tylko mo

ralnym interesom spółeczności, a który dziś

ohcianoby zdnsić siłą dla tego, że już

sięga do podstaw państwa i tronu. Im

dłużój trwało zaślepienie i lekceważenie te

go ruchu, który będąc kosmopolitycznym,

międzynarodowym, w Niemczech żłobił so

bie główne łożysko, im więcój usuwano mu

zawad, tem gwałtowniej nderzono dziś

w w ielki dzwon na alarm.

Przed rokiem jeszcze propaganda socja

listyc zna doznawała zupełnej tolerancyi

w Niemczech. Kanclerz stawiał wprawdzie

na równi duchowieństwo katolickie i agi

tatorów socjalistycznych, czarny i czerwony

Internacjonał, piętnując je pospołu mianem

wrogów państwa; lecz kiedy wytoczył wszy

stkie baterye przeciw katolikom, w najbliż

szem otoczeniu swojem zachowywał ludzi

mogących służyć w danym razie za pośre

dników z przywódzcami socyalizmu. W spie

rał go w tera liberalizm niemiecki, który

na polu konstytucyjnem dopomagając z ca

łą usilnością do walki z Kościołem, nie

skorym się okazywał do stawienia czoła

szkołom socyalistycznym, gdyż trudną do

przeciągnięcia była linia demarkacyjna,

gdzie się kończy liberalizm a zaczyna so

cyalizm, gdzie wszechwładza państwa po

stawiona jako dogmat, przechodzi w dalszą

loiczną konsekwencyę tych mrzonek, które

na rzecz zasady wspólności resztę praw o

sobistych chciałyby zaprzeczyć.

Przypadek stał się powodem zwrotu

w stanowisku rządu wobec agitacyj socyal*

nych. Zbrodnicze zamachy królobójcze,

których właściwy motor nie został dotąd

wyjaśniony, słusznie lub nie zaliczono na

karb socyalizmu, a projekt rządowy w swych

motywach wskazuje za punkt wyjścia owe

zamachy. Ztąd nadano ustawie charakter

okolicznościowy, aktu pomsty i represji na

drodze ustawodawczej.

Zdawałoby się, czytając motywa wniosku,

że te doktryny wywrotu i niebezpieczeń

stwo komunizmu świeżo wykrytemi zostały,

że dopiero dwa zamachy otwarły politykom

niemieckim oczy na zarazę szerzoną. Co

więcej, uderza tu brak w ustawie definicyi

socyalizmu, bo ta, jaką podaje§ lsz y usta

w y jest tak ogólnikową, że wszystko pod

nią podciągnąć można, co tylko sięga w głąb

stosunków społecznych i dąży do ich prze

miany. Ustawa daje hasło do walki spó

łecznćj na podobne rozmiary, jak nieza

kończona dotąd walka religijna, a nieozna*

czając granic tćj walki, oddaje broń i do

wództwo policyi,

Jeśli w motywaoh ustawy brak ścisłej

definicyi owych zgubnych dążności socya

lizmu, których poskromienie ma być dzie

łem policyjnych władz, definicyi tćj nawet

przez antytezę nieoznaczają motywa, bo

wstrzymano się w nich od określenia tego,

co się ma rozumieć przez słowa: npodsta

w y i zasady, na jakich się wspiera istnie

jący porządek państwa i spółeczności.11

Operat komisyi związkowej, nad którym

pracowano przez pół roku, w którym mia

no ująć nowy programat, w najważniejszych

punktach motywów jest ogólnikowy i nie

jasny. Wszak Niemcy wychodząc z filozo

ficznego doktryneryzmu. lubią defioicye, jakże

tym razem mogli nieodróżni^, tych szkół i

dążeń społecznych, których celem budowa

nie z fundamentów, od tych , które wiodą

do przewrotu. Powołując policyauta, aby

stał na straży państwa i społeczności, usta

wodawca nawet niewskazuje mu, jakich

praw i atrybucyj ma bronić, na jakich za

sadach państwo i społeczność się wspiera?

Defiuicya była łatwą i rozróżnienie pro

stem, jedno słowo j e zawiera, ale tego sło

wa nie chciano w ypowiedzieć: Społeczność

i państwo chrześciańBkie, socyalizm i de

mokracja ateistyczna. Oto kryteryum, po

którem rozpoznać jedynie można, co w ie

dzie do przewrotu a co do przeobrażenia,

co jest działaniem destrukcyi, a co usiło

waniem naprawy stosunków , co jest pra

wem niezmiennem, a co względną tylko

właściwością i przemienną formą społeczno

ści i państwa. Tego słowa wypowiedzieć

nie chciano. Ustaw a je st bezwyznaniową,

a ma przynieść ratunek i obronę; stworzy

zaś tylko walkę, chaos U despotyzm. Tyle

istnieje szkół i syBtematów socyalnych, tyle

odcieni demokraeyi, czyliż wsz ystkie są zgu

bne i wszystkie niesłnszne? Nie, zaiste,

dzisiejsze państwo i społeczność nie stoją

jeszcze u szczytu rozwoju ludzkości, nie

dosięgły do ideału sprawiedliwości, cywili*

zacyi, moralności, aby godziło się postawić

barykadę prądom społecznym: niepójdziecie

dalej, nienaruszycie istniejącego porządku !

W trzech słowach ująćby tu można cały

programat: obrona religii, własności, ro

dziny jako podstaw społecznych; poszano

wanie władzy i królewskości jako podstaw

państwa. T ego nieznajdujemy w ustawie

berlińskiej, jest tam tylko blankiet przy

gotowany przez samowolę polityczną, a któ

ry ma podpisać liberalizm niemiecki dla u

żytku policyi.

Zaiste, takiego blankietu nikt podpisać

nie może, komu szczerze chodzi o ratunek

podstaw społecznych. Reakcya czysto ma

teryalna nigdy nie wstrzymała dążeń wy

wrotu i nic nie uratowała. Prądy z niszcze

nia umieją nurtować pod ziemią, a przydu

szone wulkany, tem gwałtowniej wybuchają.

W projekcie nstawy widzimy tylko wyo

strzoną broń, ale nie wiemy, przeciw

komu i w obronie czyjej. Wielkie niebez

pieczeństwa kataklizmu społecznego nie temi

środkami dadzą się odwrócić.

KORESPONDENCYA ,,CZASU"

Lwów 16 września.

3cie posiedzenie sejmowe,

N i poc;ą tka dzisiejszego posiedzenia odczytano

pismo Namiestnictwa, w którem rząd oznajmia, że

gdv w r. 1877 nierówny dodatek indemnizacyjny

nał)żono na Galicyę wschodnią (M°/,,) i zachodnią

(49°/0), przeto tylko ze względów utylitarnych i

w uznaniu, źe różnica jest nieznaczną, przedłoży!

odnośną ustawę do sankcyi, że jednakże na przy

szłość taki nierówny ro zkhd jest niedopuszczalny,

ponieważ rząd w r. 1857 udzielił bezprocentową

zaliczkę 2 ł/a milionów funduszowi indem nizacyjne*

mu całego Kiaja i dopóki ta zaliczka nie będzie

zwrócona, a względnie stosunek funduszu państwo

wego do funduszu indem nizacyjnego galicyjskiego

ostatecznie uregulowany, taki rozkład nierówny, a

względnie zniżenie dodatku dla jednej częśoi kraju

jest niedopuszczalne.

Na wniosek p. Zyblikiewicza pismo to ze

względów na ważność sprawy będzie wydrukowane

i rozdane posłom . Zarazem odesłano je do komisyi

bndżetowćj.

Wpłynęły dalsze petycye, z których jako m ają

ce ogólne znaczenie wymieniam petycyę rektoratu

akademii politechnicznój o zmianę statutu i ordy

nacyi wyborczćj przez nadanie wirynalnego głosu

rektorowi tfjźe szkoły, profesorów tejże szkoły o

zaprowadzenie języka polskiego na kolejach. Przy

petycyi dla crasopism a Szkoła zdarzyła się mała

utarczka między pp. Chrzanowskim a Golsjewskim.

Pierwszy wnosił, aby odsyłając petycyę tę do ko

misyi edukacyjnćj polecić jój, aby ją załatwiła w po

rozum ieniu się z budżetową. N a to p. Golejewski

zarzucił, że tego jeszcze nie bywało. P . Chrzanow

ski powołał się na przewodniczącego w komisyi

edukacyjnćj p. M ajera, a ten potwierdził, te pra

wie zawsze załatwiano tego rodzaju petycye w po

rozumieniu się z komisyą budżetową. P . Golejew

ski, który zawsze m a ostatni głos, na to odparł,

że to się działo, lccz sejm nieuchw alał takiego polece

nia. I tym razem Izba nie przychyliła się do wnio

sku p. Chrzanowskiego.

Odczytano następnie wnicBek X. Buchw alda o

zm ianę § 15 ust. z 15 sierpnia 1866 o konkuren

cyi do budynków plebańskich i parafulnych. Zmiana

ta polega na tem , że zamiast dotychczasowego brzmie

nia § ten miałby opiewać:

,,Do innych wydatków przy plebańskich zabudo

waniach mieszkalnych i gospodarczych, niepokry

tych środkami w §§ 1— 7 wskazanemi, powinien

paroch o ile to bez uszczuplania kongruy stać się

może, przyczyniać sę w myśl § 8 zarówno z pa

rafianami obrządku swego w stosunku do uiszcza

nych przez niego podatków bezpośrednich."

Z porządku dziennego odesłano spraw ozdanie o

przyłączenie Sądu powiatowego w D ukli do okręgu

Sądu obwodowego w Tarnowie do komisyi praw ni

czej, uchwalono wzmocnić komisyę lustracyjną je

dnym członkiem i wybrano komisyę statutową i

petycyjną.

W skład komisyi statutowej weszli pp. Bie

liński, Aleksander Jasiński, Paszkowski, Piłat, Zy

blikiewicz.

W skład komisyi petycyjnej weszli pp.: Gole

jewski, Kuczkowski, Tyszkjwski, Zam ojski, Tysz

kiewicz, Lenartowicz, K orytowski, Jan Czajkowski,

X. Kitrys, Siemiński, D obrzyński, Pławicki, W ła

dysław W olański, Zborowski, Alen"ander Łakasie*

wicz, Hipolit Czajkowski, Garbacz} ński, Gedel, Jocz,

X. Kowalski, Kupczyńshi, Łazarski, Michał Popiel,

Turzański, W odzińsk1.

Bez dysknsyi uznano następnie za ważne wybory

pp. Grossa, Małeckiego, Skałko wsk iego,

Mandycze wskiego i Spławi ński eg o , któ

rzy złożyli przyrzeczenie w ręce M arszałka, ozem

porządek dzienny był wyczerpany.

Zamykając posiedzenie, M arszałek podał do wia

domości, źe 7 komisyj już się ukonstytuowało.

Mianowicie wybrała komisya gminna: przewodni

czącym p. Grocholskiego, zastępcą p. Sma

rzewskiego, sekretarzem p. Maxa; budżetowa:

praew. hr. H enr. Wodzickiego, zaBt. p . Sma

rzewskiego, sekr. p . Skałkowskiego; edu

uacyjna: przew. p . Majera, zast. X . biskupa Stu

pnickiego, Bekr. hr. Dzieduszyckiego W oj

ciecha; administracyjna: przew. p . Grocholskie

go, zast. p. Bartmańskiego, Bekr. p. Madey

skiego; kultury krajowej: przew. ks. Czartory

skiego, zast. p . Sawczy ńskiego, sekr. p . R a

ciborskiego; szpitilna: przew. X . arcybiskupa

Romaszkana, zast. p. Hallera, sekr. p . Ony

szkiewicza; lustracyjna: przew. p . hr. Ed w. S t a

dnickiego, zast. p. Weismana, sekr. X . S a

wę; drogowa: przew. p . Grossa, zast. p. Męciń*

skiego sekr. p . Stadnickiego Jana.

W końca jeszcze M arszałek wezwał komisyę, aby

jak najprędzej podjęły Bwe prace i przedkładały

sprawozdania, gdyż na przedwstępnych czynnościach

schodzi dnżo czasu.

Przyszłe posiedzenie zapowiedziane na czwartek.

Porządek dzienny później będzie ogłoszony.

W iedeń 16 września.

(||) W alki, jakie stacza armia anstryacko-wę

giersia przeciw powstańcom w Bośni i to z powo

dzeniem nierównem, niestety jasno dowodzą całej

grozy położenia, jakie kongres europejski zgotował

monarchii Habsburgów . Jest to form alna wojna,

Wielka zasadzka dla ludów i arm ii, albowiem na

takie krwawe boje nikt nie był przygotowanym,

a smutny to los, że właśnie owe państwo, które

wiedzą i wolą Earopy podjęło się posłannictw a

uspokojenia i uporządkowania dwóch krajów ture

ckich, na podobny napotylja opór, z jakim nawet

Turcyą pomimo całej nienawiści nie miała do czy

nienia. Niezwykłe siły i zasoby powstańców naj

lepszy stanowią dowód, że przeciw Austryi walczą

mocarstwowe czynniki, źe Austrya spotyka się

z wrogiemi żywiołami państwowemi, które z bie

giem wypadków zrzucą m askę półnrzędową i staną

otwarcie do walki. T eraz dopiero wielu dochodzi do

przekonania, że skoro okupacya była nieuniknioną

lab skoro ją za taką nważano, o wiele korzystniej

by było, gdyby ją przeprowadzono przed dwoma

laty w porozumienia z Rosyą. Wówczas Austrya

byłaby otrzym ała nierów nie więcej ziemi tureckiej,

w sposób niekrwawy, powitana i przyjęta przez

lndność z prawdziwą radością, albowiem Rosya

Część literacko-artystyczna.

Z RUSI.

(Ciąg dalszy).

Wiemy z własnego doświadczenia, jak bolesne

są prześladow ania rzeczy najdroższych dla każde

go, jakiemi są religia lub narodowość, tem bardziej, źe

środki gwałtowne najczęściej prawie żadnych skut

ków nie osiągają, owszem sprow adzają wręcz prze

ciwne rezultaty. Przeszłość pozostawiła nam w tym

względzie bardzo piękne tradycye, które powin

niśmy szanować z całym pietyzmem . Prusy. i

Infhnty korzystały niegdyś że swobód może daleko

większych, niż na to pozwalały interesu Rzeczypo

spolitej. Również i Rusini doznawali takiego po

szanow ania swej narodowości i języku, jakiego nie

zaznali nigdy więcej rod żadnym rządem , tem

mnie; pcd rosyjskiem. Czyż trzeba na to przykła

dów ? Dosyć przejrzeć akta ziemskie i grodzkie ziem

ruskich, aby się przekonać, jaką mieli swobodę

używania w sądownictwie własnego ję yka, którego

to prawa nikt im nie odmawiał aż do ostatnich

czasów istnienia rzeczypospolit8j, kiedy sami za

częli dobrowolnie używać języka polsku go. Daiej

wiemy, że wszystkie trzy statuty litewskie (OBtatm

drukowany roku 1588 za Zygmunta III) były wy

dane po ruska, a potem dopiero tł maczono je na

język polski. Tak samo rzecz się miała i s.e szko

łami ruskiemi. Oto co, znany badacz stanu wewnę

trznego Litwy, P. Jaroszewicz *) pisze o szkołach

ruski(h w Polsce.

,,O prócz szkół parafialnych, któ

re zwłaszcza po miastach, niemal przy każdej znaj

dowały Bię cerkwi, mieli Rusini i kilka wyższego

stopnia zakładów naukowych, jak szkołę w Kijo

wie, w Pińsku i Orszy. Rusini okazywali niem ałą

troskliwość o edukację swojej młodzieży, czego do

wodem są trzy przywileje w r. 1592 (A wi§c za

Zygmunta III!) przez nich wyjednane. Piernssy

z nich jest dla Mińska na bractwo i szkołę dla u

czenia greckiego i ruskiego pism a; drugi dla W il

na na bractwo i utrzymacie szkoły przy cerkwi

św. Trójcy, w którejby uczono języków : greckiego,

łacińskiego, polskiego i ruskiego; trzeci nakoniec

dla Brześcia litewskiego na podobneż bractw o i za

łożenie Szkoły przy cerkwi św. Mikołaja, gdzie,by

uczono po grecku, po łacinie i po ru?ku. Również

nie stawiano żadnych przeszkód, gdy panowie f cu

dowali szkoły ruskie, jak o tem wyraźnie świadczy

nagrobek Konstantego Iwanowicza Ojtrogskiego

*) Obra* Litwy cz. III str. 81.

w Ław rze kijowskiej, gdzie powiedziano, iż magnat

ten nietylko szpitale dla chorych, ale i szkoły dla

chłopców fundował." Z innych znowu źródeł *) wie

my, że Krzysztof Radziwiłł miał zamiar założenia

w Słucku szkoły ,,dla nauk ruskich," który to pro

jekt nie przyszedł do skutku jedynie dla tego, że

m etropolita dyzunicki Hiob Borecki oświadczył wy

raźnie, że niepodobna znaleść między Rusinami

ludzi trzeźwych i z nauką. Władysław IV nietylko

si§ przyczynił do wyniesienia na godność metropo

lity dyzunickiego uczonego Piotra M obyłi, ale dał

przywilej temuż na wznowienie podupadłej akade

mii w Kijowie. Mohyła zakładał szkoły nietylko ru

skie, ale i łacińskie w Kijowie, Winnicy, Bracła*

wiu i t. d. Z kancelaryi królewskiej na pisma

w języku ruskim odpowiadano zwykle po rusku

Z tego rodzaju dokumentami spotykamy się jeszcze

za czasów Augusta ligo. Na sejmikach i nawet

w sejmach przemawiano często po rusku. Za dale

ko to nas zaprow adziłoby, gdybyśmy chcieli przy

taczać więcej dowodów tolerancyi poUkiej pod

względem narodowości. Jak interes i bezpieczeń

stwo państwa były u nas bardzo często zawi?łe od

kaprysu jednostki, tak z drugiej strony swobody

| prowincjonalne rozwijały się ze szkodą całości.

Jestto istotnie wielką niewdzięcznością, względem

wspólnej ojczyzny, to w yrzekanie na ucisk Rasinów

pod panowaniem polskiem, a sympatye niczem nie

uzasadnione dla Rosyi.

Czy mogą Rusini dziś nam wskazać chociażby

jedną szkołę ludową w Rosyi, gdzieby uczono po

rusku lub przynajmniej wykładano język rnski ja

ko przedmiot nadobowiązkowy ? A przecież żyjemy

dziś w wieku postępu i cywilizacyi. Rosyanie zaś

uchodzą za obrońców narodowości słowiańskich!

Umyślnie zboczyliśmy w przeszłość, aby wykazać,

te ludzie ją kochający nie zechcą i dzisiaj sprze

niewierzać się jej naukom. Lecz pomimo zupełnej

swobody dla narodowości baczyć należy na to,

aby własna nasza narodowość nie doznała szkody.

Gdy obcy a w dążeniu swem nieprzyjazny nam

żywioł zaczyna się rozszerzać i rozwielmożniać ko

sztem naszej narodowości, usuwać jej powoli grunt

pod nogami, wówczas należy ruchliwość przeciw

stawić ruchliwości, odpierać w szelkiemi, dozwolo

nymi praw em środkami, wzbieranie tego żywiołu.

Tymczasem przywódcy ruchu ruskiego obu odcieni

system atycznie i wytrwale dążą do zraszczenia

w szystkich greko-katolików w naszym kraju, a my

nic kompletnie nie robimy, patrzymy z założonymi

rekami na wzbierającą powódź ruslnizmu i cie

szymy siebie nadzieją, że jakoś to będzie. Przy

patrzmy się n. p. rozwojowi młodego człowieka

ibrządku grecko;katolickiego, a przekonamy się,

*) Archeograficzeskij Zbornik t, VII.

że przy obecnych stosunkach i usposobienia, z nie

go nie może wyjść syn] wierny wspólnej naszej

ojczyźnie, a tylko agitator ruski tego lub owego

odcienia. Syn księdza ruskiego lab wieśniaka, a

z tych dwóch warstw rekrutuje się prawie wyłą

cznie inteligencja ruska, wynosi z domu rodziciel

skiego uprzedzenie, niechęć do wszystkiego co pol

skie, lub w najlepszym razie nic nie wynosi; ża

dnych uczuć pod względem narodowym. Posy

łają go następnie do szkoły lądowej polBkiej lub

ruskiej. Przy dobrej woli i poczciwych chęciach

nauczyciela, szkoła ludowa może zrobić bardzo

wiele dobrego i rozwiać niejedno uprzedzenie, wy

niesione z pod strzechy rodzicielskiej. Lecz w b ar

dzo licznych przypadkach jest to zupelnem niepo

dobieństwem , zważywszy na brak oawagi cywilnej

nauczyciela, tej tak pospolitej u nas wady, na roz

maite względy i wzgl§dziki czysto ludzkie, naresz

cie na silny wpływ na szkołę księdza ruskiego.

Nauczyciel Polak jest we wsi ruskie; strzeżony

przez księdza oczami argusow effii, m a w nim nie

proszonego cenzora śledzącego go na każdym kro

ku, a wiemy bardzo w;ele przykładów , że wpływ

księży ruskich na nauczycieli ludowych usuwa sy

stem atycznie ze Bzkoły wszystko, co m ogłoby przy

pominać przeszłość polską. Samo przez się rozu

mie się, źe usiłowania te odnoszą daleko pomyślniej

szy skutek tam , gdzie nauczycielem ludowym jest

Rusin. N astępnie idzie chłopak do gimnazyum .

Tutaj od samego początku dziatwę ruską bierze

w swą szczególniejszą opiekę katecheta ruski. Każ

dy z nas pamięta dobrze z czasów szkolnych, czem

jest powsga i wpływ katechety w średnich zakła

dach naukowych. Do wrodzonego prawie w naszem

społeczeństwie poszanowania dla księdza, przybywa

jeszcze powaga profesora. Katecheci zaS obrządku

grecko-katolickiego stanęli na stanowisku trybu

nów młodzieży ruskiej, co jeszcze bardziej ich

wpływ powiększyło. Z naszego, katolickiego, pun

ktu widzenia nic by nam nie pozostawało, jak tyl

ko cieszyć się z tego wpływu, gdyby go bardzo

często nie używano w celach agitatorskich. Głównem

zadaniem katechety rasbiego, w większej części

średnich zakładów naukowych, je3t zszeregować

młodzież ru*ką w jeden zastęp, rozbudzić w niej

poczucie solidarności i odrębności, a tem samem ,

ile tylko można, oddalić ją od zbliżenia się

m łodzieżą polską. Niechno który z nich zechce

wyłamać się z tej solidarności, spotyka go nietylko

niechęć X. katechety, ale przedewszystkiem prze

śladowanie własnych kolegów obrządku grecko-ka

tolickiego. Jednym z w arunków tejże solidarności

jest uczęszczanie na wykłady nadobowiązkowego

przedmiotu języka ruskiego. Uczeń obrządku g re

cko-katolickiego, niechcący uczęszczać na język ru

ski, dopóty będzie się spotykał z niechęcią ka

techety i prześladowaniem swoich kolegów, zanim

nareszcie nie ulegnie tym różnorodnym wpływom.

Ztąd pochodzi ten charakterystyczny objaw, że u

czeń obrządku unickiego, nienczęszczający na język

rnski, należy do bardzo rzadkich wyjątków. Zale

dwie kilku lub kilkunastu da się naliczyć na całą

Galicyę wschodnią.

Uderzającą także anomalią w naszych gim nazyach

i szkołach realnych jest to, ze uczeń obrządku gre

cko-katolickiego, czy umie po rusku lub nie, musi

koniecznie uczyć się religii w tym języku. Bywały

pod tym względem bardzo rażące wypadki. Wbrew

woli rodziców , pomimo największej niechęci chłopca

nieumiejącego ani słowa po rusku, brano go na

tortury językow e i koniec końców zm uszono uczyć

się religii po rusku. Czyżby na to rady nie było ? ..

Ponieważ między jednym a drugim obrządkiem nie

m a zasadniczej różnicy, dlaczegóżby chłopak grecko

katolickiego obrządku, nienmiejący po rusku, nie

mógł uczyć się religii u katechety łacińskiego po

polsku, jeżeli język jego m acierz}sty jest polski?

Należałoby w takich wypadkach pozostawić zupeł

ną swobodę rodzicom, przy zapisywaniu ucznia do

szkoły, aby nniknąć tak szkodliwego przymusu,

wpływającego bardzo niekorzystnie na jego usposo

bienie religijno-m oralne. Bywały np. takie wypadki,

że uczeń, niechętny nauce religii, podawanej w ob

cym mu języka ruskim , zapierał się Bwego obrządku,

uczęszczał na wykłady katechety łacińskiego, zanim

nareszcie, ku wielkiemu zmartwieniu chłopaka, nie

przekonano się o prawdzie i nie zmuszono go do

uczenia się religii w języku ruskim. Solidarność

zresztą istnieje nietylko pomiędzy uczniami, ale i

pomiędzy profesorami Rusinami. Uczeń pochodzenia

ruskiego doznaje ze strony niektórych profesorów

swej narodow ości często zupełnie niezasłużonych

względów, aby tylko, przesuwaniem z klasy do kla

sy, powiększyć zastęp inteligencyi ru?kiej. Nie mó

wię tego bynajm niej o w szystkich nauczycielach

tej narodow ości, lecz tylko o tych, u których na

miętności polityczne wzięły górę nad obowiązkami

nauczyciela i pedagoga. A że pomiędzy nimi są ta

cy , n;kt mi pewnie nie zaprzeczy, kto się trochę

lepiej przypatrzył średnim zakładom naukowym

w G alicyi w schodniej.

Już to co się tyczy solidarności, musimy oddać

zuoełoą słuszność Rusinom i uczyć się od nich ta

ko"wej. My, epigony rzeczypospolitej szlacheckiej,

zachowaliśmy wiele złych nałogów i usposobień da

wnej szlachty polskiej, z pomiędzy których najsil

niej się objawia duch indywidualizmu, chodzenie

samopas, działania na własną rękę i brak solidar

ności. N aw et w chwilach najkrytyczoiejszych dla

naszego narodu nie umieliśmy skupić się pod je

duą chorągiew i poddać Bię z całą ufnością jedne

mu kierownictwu, chociażbyśmy byli przekonani o

najlepszych tegoż zamiarach i chęciach. Zupełnie

inaczej dzieje się n Rusinów. Pomimo rozdziała

istniejącego w obozie ruskim , więcej u nich zgody

i jedności na zewnątrz, niż n nas. Nic w tem nie

ma zresztą dziwnego. Oni pochodzą prawie wyłą

cznie z warstw społeczeństwa, które były zawsze

przyzwyczajone do posłuszeństwa i dla których obce

aą tradycye liberum veto lub konfederahyi. Otóż,

wracając do szkoły, solidarność Rasinów jest po

wodem , ze młodzież obrządku greko - katolickiego

w szkołach polskich ruszczeje. Może mi ktoś z a n u

cić, źe wpływ Rusinów równoważy się wpływem

profesorów Polaków , czytaniem książek polskich, a

nareszcie ogólnym wpływem szkoły. Tymczasem tak

nie jest. Profesorowie Polacy stoją więcej na sta

nowisku objektywnem — nie wchodzę, czy to przez

silniejsze poczucie wyższości nauki i szkoły nad

wszelkie spory narodowościowe, czy też po prostu

przer brak odwagi cywilnej. M ałoduszność i boja

źliwość są jedną z najsm utniejszych cech naszego

zmateryalizowanego wieka, czemu zawdzięczamy

bardzo wiele rażących objawów w naszych stosnn

kach galicyjskich. Z wielu zatem rozm aitych pow o

dów nauczyciele Polacy, w e wschodniej części n a

szego kraju, nnikają starannie wszystkiego, coby

mogło wywołać rozdrażnienie i krzyki Rusinów, a

tem samem wszelkiego wybitniejszego oddziaływ a

nia w duchu zgody i jedności na młodzież ruską.

W tym względzie drażliwość Rusinów dochodzi do

noli me tangere. W przeciwnym zaś razie podno

szą się krzyki i lam enta na prześladowanie, znaj

dujące echo w niektórych dziennikach wiedeńskich

cj odbiera niejednemu ochotę do wpływania na mło

dzież w duchu narodowym.

Skutkiem tego agitacye ruskie przechodzą nie

kiedy zakres wpływów umysłowo-moralnych, a przy

bierają formy bardzo konkretne. Wiem z najpe

wniejszych źródeł, że z kilku średnich zakładów

naukowych na Rusi czerwonej, młodzież należy lub

należała do tow arzystw a imienia K aczkowskiego,

o szkodliwej działalności którego będę poniżej mó

wił obszernie. Tym sposobem zawczasu młodzież

dresuje się na przyszłych agitatorów — a z zakła

dów naukowych tworzy się rozsadnik moskalofil*

stwa i schyzmy. Zapewne fakta te nie są znane

wyższym władzom szkolnym , w przeciwnym razie

nieomieszkałyby wystąpić z całą surowością. Prze

pisy bowiem szkolne zakazują młodzieży udziału

w jakichkolwiekbądź towarzystw ach.

(Da,lszy ciąg nastąpi).

C za * wychodzi codziennie, wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne.

Oddzielne Nra Czasu , o ile zapas starczy, w Krakowie po 10 o., we Lwowie lub z przesyłką pocztową 12c.

Prenumerata

wynoil!

na całyrok nakwartał na1mięsiw

P o cz tą w Państwie Austryackiem..................................................

24 zła.

6 zła.

2zła. 50c.

N ie m i e ck ie m ...................................................

28 zła.

7 zła.

3 zła.

do Włoch, Francyi, Anglii, Belgu, Szwajcaryi, Turcyi

J innych państw należących do związku pocztowego .....

32 zła.

8 zła.

3 zła.

Prerumerat§ przyjmuje się tylko od Igo do ostatniego dnia w miesiącu. — L (a ty z pieniędzmi i orze

k a y pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać fr a n c o do Administracyi

i w Krakowie.

Listy reklam acyjne niezapieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów niejrankmuanych nie przyjmuje się.

B ę k o p t s m a nadsyłane Redakcyi nie zwracają się, lecz byw ają niszczone.

r*.

...

Prenumeratę przyjmują:

W Hrsk o w lei Administracya ,,CZASU11 tudzież urzędy pooztowe. Miejscową prenumeratę księ

garnia S. A . Krzyżanowskiego, handel Nowakowskiej. Ogłoszeniu (inseraty) przyjmują się za opłatą

od miejsca wiersza drukiem drobnym (petitowym), za pierwszy raz 10, za każdy następny raz po 6 o.

N a d e s ł a n e (na 3 stronnicy dziennika) od miejsca wiersza (hukiem drobnym po 30 c. za każdy raz.

Dołączenia do ,,Czasu** (prospekta, cyrkularze, ogłoszenia itp.) przyjmują *i§ za cenfi 1 *«. od

100 egzempl. dla zamiejscowych, a 50 c. od 100 egz. dla miejscowych prenumeratorów. Naleiytość

uprasza się naprzód nadesłać przekazem pocztowym. Ogłoszenia 1 prenumeratę przyjmują;

we Lw ow ie Ajencya ,,Czasu" w głównym składzie tytoniu Nr. I przy ulicy Halickiej Nr. 4.

w I*aryżu wyłącznie p. Adam, Carrefour ae la Croix Rouge 2, (prenumeratę p. W. Raczkowski, Fau

bourg Poissoniere 33); w W iedniu pp. Haasenstein AVogler (takie w Hamburgu, Frankfurcie n. M.,

Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, Stubenbastei Nr. 2 (także w P radze), R. Mosse

(także w Berlinie H amburgu, Monachium i Norymberdze), G. L. Daube A Comp. (także w Frankfurcie

n. M.) Rotter A Comp.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction