Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 637 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 130

Kraków, Poniedziałek 10 Czerwca 1907.

Rocznik LX.

CZAS

(Wydamle wleei»rae).

Rola demokracji.

Wyniki ostatnich wyborów skłaniają niektóre

dzienniki do określenia roli, którą przyjdzie obe

cnie odegrać demokracyi w życio pnbliesnem.

Zestawiamy dwa wysoce charakterystyczne głosy,

oświetlające kw esty§ z różnych stron.

Słowo poi.,

zajmując odrazn stanowisko zwy

cięscy i kierownika, mówi o potrzebie odpowiednie

go do tego stano rzeczy rmodyfiowania taktyki

Organ demokracyi narodowej jest pełen pocsncia

siły dem okracyi w obecnej dobie; nsiłnje ndowo

dnić, ie jest ona i liczebnie silniejszą w krajn

i le ma przewagę w opinii społeczeństwa; w re

zultacie przewiduje Słowo poi., ie ,,tycie polityczne

kraju mnsi pójść po linii, będącej wypadkową

dwóch mniej więcej równych sobie na razie siłą

czynników: demokratycznego i konserwatywnego,

a z biegem czaso jednak wypadkowa ta będzie

coraz wyrainiej szła w kierunku prądów demo

krałycinychu. Z tych premia wysnnwa dziennik

lwowski wniosek o potrzebie zmiany taktyki de

mokracyi. Z mniejszości i opozycji stać się po

winna stronnictwem rządzącem, twórczem i orga

nizujące«.

Tej charakterystyce obecnego położenia prze

ciwstawia Kur. /uioto. pytanie: ,,Gdzie demokra*

cya?" Różne przyczyny sprawiły — wedle zapa

trywania organu ludowców — ie ostatnie wybo

ry nie dają prawdziwego obrazn siły demokracyi

w naszym krajn. Jeżeli jednak stanie się na gran

cie faktów, to trndnj — wedle Kur. lwów.

—

ochronić się przed różnego rodzajn wątpliwi ścia

mi. Gdzie się podziała solidarność demokratyczna?

pyta Kuryer lwowski:

Naprólno wyczekujemy wiadomości o tem, że de

mokraoi tylu autoramentów stukają porozumienia aię

między sobą. Jażeli to milczenie uporczywe ma byó

chytrością węża, to musimy tu zaznaczyć, żeśmy

więcej słyazeli o tem, jak ten wąż dał się łatwo

skusić, aniżeli o tem, jak on innyoh kusił. Polityka

naazych grup demokratycznych ataje się cam era oh

tcura, do której wszakże jeszcze ładnej myśli nie

wprowadzono. I napróftno czekamy, by aię rozległ

jakiś głos śmiały i atanowcay. Z prawa dolatują nas,

ludowców, głosy: poprzyjcie demokracyę i pomóżcie

jej do zwycięstwa, a raciej do Ubankcyonowania

zwycięstwa, jakie myśl opozycyjna przy wyborach

odniosła. Ale — pytamy — gdzie jest plan walki

demokratycznzj ? Gdzie je st punkt zborny demokra

cyi o tylu bar* ach róinor*dnyoh? W tej chwiejno

ści naszych grup i stronnictw mniej lub więcej opo

zyeyjnyeh tkwi słabość naszej demokracyi i naszego

życia po!ityoznego. Z tej ehwiejności i nieasczerości

lewicy korzysta i korzystać będaie nasz konserwa

tyzm. Przy większej jzsnośei poglądów i większej

szczerości w zamiarach ze strony demokracyi garstka

poBłów zachowawczych byłaby osamotnioną, bo cen

tram nasze nie jest ani jednolite, aai silne. Póki

jednak naaze grupy polityosne, stanowiące demokra

eyę, nie występują naprzód, nie mają odwagi i chę

ci do czynów, wszystko mołe zostać podaw

nemu.

Najbliższe wypadki wykażą, czy i o ile Kuryer

Iwoweki ma racyę w swojej krytyce. Podnieść

jednak należy, że organ ludowców, na innem, jak

my, opierając się rozumowaniu, stwierdza przecież

to samo, cośmy po wyborach zaznaczyli, że niema

powoda do przypuszczeń, iż polityka nas/ego kra

ju ulegnie zasadniczej zmianie. Kuryer lwowski

wyczekuje »naprólno" myśli, któraby rozwidniła

woętrze tej camera obtcura, jaką, jego zdaniem,

jest demokraty*. Oczekiwać jej też będzie rze

czywiście bezskutecznie, bo polityka, która ma na

cela ogólno narodowy interes, a na której ciąży

Odpowiedzialność, nie może być zasadniczo inną,

jak tą, która wypróbowaną została dotychczasj

wem doświadczeniem.

To samo przepowiada Słowu poi. bratni organ

warszawski, Gaz. polska. Tam dcmokracya ujrza

ła się naprawdę u stera i naraziła się — jak

przyznaje Gaz. polska — na zarzut, że poszła na

prawo. Q ay. poi. pisze:

Zarzut ten polega na nieporozumieniu, e raczej

na niezrozumieniu tego, żo stronnictwo, któro raa z.i

Bobą większość społeczeństwa n ij może pozostać

w istocie swej opozyoyjnem, że pod grotą bankruc

twa polityeznego musi postępowanie swoje do nowej

roli zastosować. Takie stronniotwo musi się pozbyć

tych wszystkich właściwości, które dla opozyćyi

mogą być nawet bardzo cennemi, jak np. wyłączno

ści programowej, bezwzględności w postępowaniu

i t. d . Natomiast musi wyrobić sobie właściwości

iuue, których opozycja może nie poziadać wcale,

musi zmiesić metodę swego postępowania, ton swo

ich przemówień. Zadaniem opozjcyi jeBt wzmacnia

nie i uwydatnianio swojej ddrębneści, podkreślanie

swojej indywidualności, obowiązkiem zaś stronuictwa,

kierującego opinią lub rządzącego w kraju, będzie

zawsze łagodzenie przeciwieństw i doprowadzanie

do ładu i solidarnośoi rozbieżnych prądów polity

cznych i społaciDych.

Niczego więcej pragnąć nie może społeczeń

stwo, niż, aby te wskazania Gaz. poi., oparte na

własuem doświadczenia, weszły w krew demokra

cyi także i naszego kraju. Jeżeli więc dzisiaj stoi

rzeczywiście na porządku dziennym bwestya ,,roli

demokracyi", to powinna ona być postawioną i

rozwiązaną pod hasłem »łagodzenia przeciwieństw

i doprowadzenia do ładu i solidarności rozbież

nyeb prądów politycznych i społecznych".

Gaz.

poi. trafnie poncza, że tylko ci, którzy nie rozu

mieją tajem nic życia publicznego, widzieć w tem

mogą zmianę poglądów i zasad. W rzeczywistości

będzie to tylko stwierdzenie, że ktokolwiek dzier

ży ster w ręoe, jeżeli go dzierży uczciwie i spra

wami kieruje dla ogólno narodowego ioteresn, nie

znajdzie innej drogi, jak ta, po której dotychczas

kraj postępował.

Jeżeli więc Kur, lwów. przepowiada, le »wszyst

ko zostanie po dawneaa", jeżeli Gaz. poi. mówi,

le z chwilą, gdy demobracya ncznłasię odpowie

dzia!ną, przesunęła się nna prawo", jeżeli przeto

oba te organy, i różnych prcmis wycbcdząc i róż

nem z pewnością wiedzione uczuciem, stwierdza

ją przecież to samo, to dzieje się to dlatego, le

zasady dotychczasowego kierunku politycznego

nie były niczem innem, jak tylko naturalnym wy

nikiem naszego położenia i warunków naszego

rozwoju, wśród których znajdujemy się w tem

państwie i w tym krajn.

Zresztą polityka dotychczasowego Koła polskie

go i Sejmu nie była wyłącznem dziełem konser

watystów, lecz rezultatem porozumiewania się i

kompromisów z demokratami, a przynajmniej z u

miarkowańazym icb i wytrawniejszym politycznie

odłamom, rezultatem tak dalece kompromisowym,

że w roli referentów i mówców polityki tej, miano

wicie w Wiedniu, nieraz występowali najwybitniejsi

członkowie stronnictw demokratycznych. Demo

bracya nasza obecnie, gdy przy wyborach odnio

sła tak wielkie liczebne sukcesy, nie potrzebuje

zmieniać n nas swojego frontu i przechodzić do

piero teraz ze stanowiska bezwzględnie opozycyj

nego na stanowisko pozytywnego działania.

—

W akcyach Koła polskiego zwiększy się teraz

niewątpliwie jej wpływ, a w rozwiązywaniu po

szczególnych kwestyj silniej nwydatni, ale człon

kowie demokratyczni pamiętać muszą, le w tym

samym stopniu zwiększy się tel icb za politykę

Koła pilskiego odpowiedzialność.

--------—

W jImiij w Wiedniu.

Wiedeń 9 czerwca.

Prawie równocześnie z otwarciem kadencji

parlamentarnej, odbędzie aię w Wiednin jedna

jeszcze walka wyborcza i to zapewne bardzo za

żarta. Burmistrz Dr Lueger i Dr Gessman zdo

byli w stolicy po dwa mandaty; Dr Lueger skła

da mandat w dzielnicy ratuszowej, Dr Gessman

w dzielnicy Neuban, a namiestnictwo m a zamiar

nowe wybory rorpisać już na 20 b. m . Jednym

z kandydatów ze strony chrześciańsko społecznej,

byłby p. Schneider, który w pierwszym wybrrze

opadł, w ratuszowej dzielnicy nie ma on szans,

mógłby jednak pokusić się o mandat na Nenban

Jednakże zdaje się, że przywódcy stronnictwa

chrześciańsko - społecznego nie bardzo sobie p.

Scbneidra życzą. Odkąd ze stronnictwa wiedeń

skiego stali się powainem stronnictwem państwo

wem, mają oni chwalebną dążność wyzbycia się

zbyt skrajnych i zbyt jednostronnych żywiołów,

a p. Schneider jest jedną z pierwszych tej skłon

nośei ofiar. Jnż przy pierwszym wyborze pnblicz

aą było tajem nicą, le agitatorzy chrześciańsko

społeczni okazywali w agitacyi ie Schneidrem

dziwną ospałość i niezręczność, a Schneider sam

bardzo uszczypliwie się o tem wyrażał. Jeśli obe

cnie stronnictwo nie dopnśri znów p. Scbneidra

do mandatu, to przy jego gwałtownem usposobie

niu nie jest wykluczonem, le porzoci dawnych

przywódców i weźmie się do organizacji stron

nictwa nieprzejednanych antysemitów.

Ale o wiele bardziej zajm ującą będzie w alka

w okręgu ratuszowym. Antysemioi wiedzą, le

w tym okręgu zwykły pionek ich stronnictwa nie

przejdzie, bo rozstrzygają tu przedewszystkiem

urzędnicy i służba państwowa, w drugim rzędzie

służba domowa licznych w tej dzielnicy pałaców,

a wreszcie wielcy kupcy i przemysłowcy. Tak

zwany ,,Kleiner Mann" jest tu bardzo słabo re

prezentowany, ale z drugiej strony brak taż pra

wie znpełny robotników fabrycznych. Nawet Dr

Lneger zdobył tylko 232 glonów ponad absołntną

większość i to głównie dlatego, że nawet część

woluomyślnych wyborców stanęła na stanowisku,

że burmistrzowi stolicy należy się mandat bez

względu na osobę.

Antysemici więc szukając kandydata bes wyra

źnej marki swego stronnictwa, popadli na osobę

byłego ministra p. Witteka. I oto okazało sic, że

p. Wittck jest dla prasy liberalnej straszakiem

większym jeszcze od p. Scbneidra nawet. Dawno

nie pamiętam w N. fr. Presie artykułów tak na

uiiętnyck i tak nietaktownych jak d?,iś o kandy

daturze p. Witteka; wystarczy wskazać na wstrę

tny ostęp, w którym organ lewicy wyraża przy

kre zdziwienie z powodu, że p. Wittek — jeszcze

żyje. Nie twierdzę bynajmniej jakoby p. Wittek

był idealnym ministrem, ale złość prasy liberał

nej ma apecyalne powody i to takie, które raosej

przemawiają na jego korzyść. P . Wittck był mi

nistrem kolejowym bardzo fachowym i — bardzo

oszczędnym, starał się bardziej o interes państwa

niż o interes spekulacyi i nawet wielkiego prze

myslu. Te przymioty w języku N. fr. Presse na

zywają się zbiorowo KapitaU- und lndtutriefeind

schaft i one to właśnie wywołują namiętną prze

ciw niemn agitacyę.

Nie bez pewnej pikanteryi jest fakt, że w od

powiedzi na kandydaturę p. Witteka, wysuwają

liberalne pisma kandydatorę Dra Koerbera, bę

dzie to więc walka na ministrów.

Rusini między sobą.

Na szpaltach Hałycsanina toczy się obecnie

dyskusya, jak się mają zacLować posłowie mo

skalofilscy, których liczba wynosi 5, wobec 22 p )

iłów z obozu narodowo-radykalnego. Poseł Knry

łowicz, właśnie jeden z tych pięciu, proponuje

współwyznawcom swych zasad, aby wstąpili do

wspólnego klubu ruskiego w Radzie państwa. J e

dnakże niektórzy moskalofile nie podzielają w za

pełności tych zapatrywań. Jednemu z takich daje

głos organ moskalofilski, w celo wyrażenia obaw

i wątpliwości co do możliwości zgodnej pracy

w jednym wspólnym klubie Zwracając się do

Kurylewicza, powiada przeciwnik jednego klnbn

ruskiego: ,co aię tyczy narodowców i radykali

stow, pan jesteś nazbyt optymistą; pan mało ioh

znasz, ich złą i zaciętą natnrę, ich bezwzględność,

ich bezwstyd, manię wielkości, oraz dążenie je

dDych do samoistności narodowej za jakąbądż

cenę, a drugich do ,,raja tańcującego" (słowa

znanego autora Knliaza o polsko-ruskich stosnn

kach w przyszłości. Prtyp. red.) . Gdyby naszych

posłów wybrano naw et większość, to ci fanatycy

nie poszliby cęka w rękę se stronnictwem runko

narodowem (rects moskalofilskiem). Dziś, kiedy

zdobyli 22 m andaty, to mogą naszym 5 posłom

powiedzieć chyba: wstępujcie, jeteli tego cncecie,

do naszej cbaty, ale wiedzcie, ża w naszej chacie

nasza prawda, siła i wola " Zrobiwszy zestawie

nie wartości garstki posłów moskalofilskich z war

tością posłów ukraińskich, autor tego artykułu przy

chodzi do przekonania, że każdy moskalofil z tej

małej garstki wart więcej knltnralnie i moralnie

od trzech przynajmniej narodowców i radykali

stów, którzy praguą wydrzeć narodowi ruskiemu

niego ideały, czystość obyeząjn, wdzięczność, kul

turę i sławę historyczną".

Najwłaściwiej zatem

byłoby, aby ta garstka walczyła i pracowała dli

dobra narodu rnskiego na własną rękę.

W ostatnim numerze Halyczanin występuje

bardzo ostro przeciwko władyce stanisławowskie

mu, z którym już oddawna moskalofile są w sto

sunkach jak najgorszych. Zarzuca mu ,,brak taktu

i wyrozumiałości", jakich wymagać należy od

osoby na tem stanowisku. Jeśli takiem będzie i

nadal postępowanie władyki, to — pawiada organ

moskalofilski —

,dyecezya, powierzona jego pic

zy, znajdzie się w stanie całkowitej anarchii*.

Dowodów tego twierdzenia nie przytacza, ale za

pewnia, że one nxoane są w kołach szerokich,

częścią z gazet, częścią z rozmów prywatnych".

Dla stwierdzenia jednakże prawdziwości tego, co

wyżej powiedział, przytacza następujący telegram

re Stanisławowa, który na jego odpowiedzialność,

powtarzamy w i’osłownem tlómaczsnin: ,W tutej

szem seminaryum ducbownem niepokoje, w ywoła

ne gospodarką bazyliańską kompanii Chomyszyn

Łomnicki. Dwaj wychowańcy jnż wystąpili s se

minarynm, a inni występują Usunięty regens

wyjechał do Lwowa, aby sprawę przedstawić me

trop ilicie. Rzeczą byłoby pożądaną, aby X. me

tropolita zbadał co rychlej stan rzeczy, bo despo

tyzm władyki Chomjc-yna, ulegającego wpływowi

reformowanego mnicha Łimnickiego, wywołuje

ferment w całej dyecezyi i stać się może przy

czyną poważnych wypadków*. Takiemi są groźby

Hałycsanina. Nie ulega wątpliwości, że mamy tutaj,

zarówuo w powyższych zarzutach, jak i w ostatniej

wiadomości ze Stanisławowa, do czynienia z wy

śróbowaoym do wysokiego stopnia antagonizmem

partyjnym.

Wybuehł również zatarg pomiędzy radykałami

ruskimi a ruskim nSserszym kom tstem narodo

wym".

Dnia 6 czerwca — o czem jnż donosiliś

my — odbyły się narady tego ostatniegs. Z tego

powodu pisze Hromadzki IIolos, organ radykali

stów, co następuje: ,Chłopów wyrzucają. Dnia 6

czerwca familia narodowców lwowskich i ich o r

gan z prowincji, nie dopnśsiły chłopów, pr yby

łych ze wsi, do narad szerszego komitetu narodo

wego. Chłopi potrzebni tylko do głosowania, a

radzić m ają tylko panowie. Panowie ,s szerszego

komitetu narodowego* wyrzucili zatem z sali chło

pów. Ludzie, zapamiętajcie to acbie dobrze!" Ró

wnież młodzież akademicka ruska postanowiła

udbyć z tego powodu narady dnia 9 czerwca,

któryeb porządek dzienny określa w sposób na

stępujący*. »niedopuszczenie akademików ukraiń

ski’h na zgromadzenie atrennictwa naród iw«-de

mokratycznego i stanowisko tejże przy najbliż

szych wyborach do Sejmu".

—

Diło stara się

przekonać radykalistów, że organizacja »Szersze

go komitetu narodowego" dopuszcza do ndziału

w naradach tylko członków.

Howa ii*irod o\§om*.

Znamiennym rysem ostatnich wyborów do hisz

pańskich ,Kortezów" jest stanowcze i aolidarne

wystąpienie Katalończyków, którzy nie dali lo

bie wydrzeć ani jednego mandatu i zachowali

poprzednią liczbę 37 posłów. Po odrodzenia więc

językowem i literackiem, przyszło odrodzenie po

lityczne, dopełniające w ten sposób zjawiska,

które zasługuje w calem słowa znaczeniu na na

zwę narodzin nowej narodowości, narodn kata

lońskiego, na tle i na podstawie odrębności języ

kowyrh i plemiennych, które Katalończykom

przeszłość przekazała.

Hiszpania bowiem nie jest tak jednolitym na

rodem, za jaki zwykliśmy ją uwalać; istaieją

wśród jej mieszkańców róźDice etnograficzne i

językowe, nieraz bardzo głębokie, nurtują anta—

Ksawer Sandor Gjalski

(Ljuba Babić).

Powieściopisart chorw acki, którego Kraków

w morach swych gości, należy diisiaj do najwy

bitniejszych postaci współczesnej Chorwacyi.

Nietyłko ogromny rozgłos i rzadka w krajn po

pnlarneść jego, jako powieściopisarza, ale i dłu

goletnia rola w życiu artystyczno literackiem Cbor

wacyi, i obecna działalność jego na polu polity

czno społecznem, jake posła do sejmn chorwac

kiego i parlamentn węgierskiego, zwraca na niego

powszecnną nw agę, jako na obywatela-patryotę,

zasłużonego na wielu polach dla swego społe

czeństwa.

Jake powieściopisarz, Gjalski wyszedł z roman

tyków - jeśli w ogóle o tym typie pa r excellenee

w literaturze chorwackiej może być mowa. Ro

mantyzm bowiem chorwacki ma swoje odrębne

dzieje i charakter, a także podobnie, jak i polski,

ma swoje szczególne zabarwienie, zabarwienie

przedewszystkiem patryotyczne. Źródła tego i przy

czyny szukać należy w epoce, poprzedzającej jego

krótki, przejściowy okres w tak zwanem »odro

dzenin", czyli _illirytmie" chorwacko-słewiańskim,

którego punkt kulminacyjny, przypadający na pa

miętny r. 48/9 i orężne wystąpienie bana Jella

ćića przeciw Madziarom, jest zarazem początkiem

npadkn tej natchnionej doby w polityce i litera

tarze. Do rokn tego nadzieje i marzenia mło

dzieńcze budzącego się narodn wzbierały ognistą,

promienną lawą, która rozlawszy się potężną

smugą, pod wpływem fatalnego aplotu dziejowych

wypadków, a w szczególności reakcyi po 48 r.,

zastygła, nioBkrystalizowana — przedwcześnie stę

żała. *)

Gjalski sam »illiryzmn" jnż nie widział (urodź,

r. 18ó4); owionęły go jeszcze tylko te dymy blę

’) Epokę ,illiryzmn* przedstawił obszernie prof.

M. Zdziechowski w »Odrodzenia Chorwacyi* (Krak.

1902).

kitne, zwodnicze, te roje marzeń, »sny o potę

dze", wspomnienia złote, które, choć konkretnych

owoców same przez się nie dały, m ają nieocenio*

ne znaczenie właśnie dl* piśmiennictwa przez

obudzenie tradycyi i poczucia narodowego, przez

zelektryzowanie tonących w apatyi dusz, przez

upoetyzowanic płaskiego, codziennego życia dla

chleba i grosza.

Z tego przedwcześnie zaszłego »świtu" odro

dzenia, wyniósł Gjalski romantyzm swej poezyi,

natchnienie i zapał nczucia, siłę i szczerość pa

tryotyzmn. Technika, kształty zewnętrzne, sposób

ujmowania i kreślenia obrazów, mogły się póŻDiej

zmieniać do woli — i zmieniały się rieczywiście;

ale istota jego poezyi, zarzewie nczucia, dusza

jego cała, z romantyzmu odrodzenia wyszedłszy,

jego barwy cdtąd na sobie stale nosiła, jego

tchnieniem do dzisiaj żyje.

Zresztą — dość przypomnieć sobie postać, w któ

rą najbardziej się nasz powieściopisarz zapatrzy!,

w której twórczości najwięcej odczuł dźwięków

pokrewnych, a która — odmiennemi tylko idąc

drogami i w odmiennych warnnkach — dala tę

samą, co n Gjalskiego, harmonię ginącego roman

tyzmu i bndzącym się realizmem. Dość przypo

mnieć sobie Tnrgeniewa. Powszechnie nważa się

tego mistrza noweli za pierwszą kartę w dziejach

rosyjskiego realizmn — a przecież w gruncie rze

czy Tnrgeniew, w samem jądrze swej twórczości,

w źródle swej poezyi, jest romantykiem, romanty

kiem na wskróś, łączącym jeno swe romantyczne

natchnienie z pierwiastkami nowego kierunku,

naginającym je do form, ram , obrazów t. zw .

realizmn.

Jeszcze wyraźniej, a czasami nawet rażąco wy

stępuje ta mięBzanina pierwiastków n Gjalskiego,

u którego, zwłaszcza w pierwszej epoce działal

ności, mimo umyślnego narzucania sobie nowego

kierunkn, brak głębszego skojarzenia się » jego

istotą. Realista w formach, w obrazowaniu i cy

zelowaniu postaei, w podmalowywanin tła, daje

się nieraz porwać pomysłom nawskróś romantycz

nym, płodom tej tlącej jeszcze w jego dnszy poe

zyi, którą wyniósł z Bpoń starych strzech" pio

nierów »illirskiego odrodzenia".

Przechodząc zakres tematów jego pomieści, od

ę jigna

różnić tncb a Gjalskiego - szlachcica, Zagerca, pa

m iętnikarza niejako, od Gjalskiego - powieśeiopiaa

r u historyczno politycznego, obywatela i krytyka

Gjalski pierwszy — to niezmiernie ciekawy,

wymierający jnż typ szlachcica, t. zw. §ljicara

i Zagorja *), typ aie dzisiejszy jnż, a bogaty dła

gowieczną tradycyą, oryginalnością obyczajów i

niezliczoną ilością odcieni, odmian, w których

chwytania i kreślenin Gjalski jest mistrzem.

—

W tych powieściach i nowelach, które przeplatają

calą jrgo działalność (antor bowiem nieastannie

do tego najbardziej ulubionego typa powraca),

przypomina Gjalski obrazki szlacheckie Rzewu

skiego, Chodźki, Kaczkowskiego i in. i podobną

też jak oni położył niemi zasługę le nie pozwelił

?ginąć bez pamięci i śladn tym ogromnie cieka

wym, żywym zabytkom przesiłości. Ta sam a eo

a tamtych zamaszystość i robaszność w kreślenia

postaci, ta sama prostota i humor szczery, ten

sam ton gawędziarski, ezasem liryczny, łzawy;

dodać tylko należy daleko większą nil n tamtych

skrupulatność, subtelność w chwytaniu najdrobniej

szych rysów, drobiazgowość w kreślenin pcstaci

jak u Turgeniewa w jego .Zapiskach myśliwego"

Mistrzowstwa powieści tego typu nie dosięgają

utwory Gjalskiego drugiego typu: historyczne, po

lityczno-społeczne i obyczajowe. Napisał ich autor

wiele-, wszystkie sam ą fabułą, jam em splątaniem

i rozwinięciem akcyi, samą pcezyą lub ważnością

kwestyj poruszonych, w ybiegają wysoko ponad

poziom całego prawie powieściopisarstwa chorwa

ckiego; ale brak im jednego ważuego warunku,

tego, co posiadają w tak znacznej mierze pawie

ści historyczne Sienkiewicza, Żeromskiego i in

zmysłu kreślenia szerokiego tła historycznego, roz

machu do obrazów, szerokich, przejrzystych, roją

cych się od tłumów, a jednolitych, łączących się

w cali ść, któroby daw ała obraz kreślonej epoki

Tego Gjalskiemn brak, stąd też powieści jego

rozpadają się na szereg epizodów, obrazów, peł

nych życia, siły dramatycznej, poezyi, ale nie zle

wających się harmonijnie w jedno malowidło.

Gjalski w szeregu tych powieści zamknął długi

*) Zagorje, północno - zachodnia część Chorwacji

właściwej, zs g ó rą Sljeme, pod któr;j leży Zagrzeb.

cja: ibc malopo!s

okies czasa od pierwszych błysków nilliryzmu",

aż do czasów najnowszych, a ponieważ wszystkie

oparte wiernie na badaniach historycznych, dają

więc w formie zajmujących powieści obraz sp łe

cseństwa chorwackiego w XIX w. *).

Liczne, drobniejsze powieści i obrazki współ

czeine nie Bą pozbawione dość widocznej ten

dencyi. Jestto wynik wyjątkowego stanu Cbor

wacyi w eztatnich zw łaizeza czasach, za rządów

bana Hederrary’a — stanu, który zamazał poprostu

wszystkie czynnfki narodowe, a więc nawet pi

śmiennictwo i szlakę, aby szła w asłegę chwilo

wej potrzebie polityki narodowej, aby nie usnwała

się od walki o konieczne i sprawiedliwe prawa,

w której cały naród brał gorący udział Kto zna

dokładnie te ostatnie krwawe karty w dziejach

Chorwacyi, nie zdziwi się, gdy i w piśmienni

ctwie i w poezyi jej znajdzie nieraz bolesne bry

zgnięcie krw ią lub jadem walk politycznych, co

społeczeństwem calem wstrząsały...

Jest jeszcze w twórczości Gjalskiego jeden

stały współczynnik: witlkie, wrodzone umiłowanie

piękna i w wysokim stopnia zmysł estetyczny.

To upodobanie w harmonii linii i kształtów, wy

niesione pewnie po części z .illiryzmu*, w zna

cznej części pogłębione stadyami i pjdróiami,

przebija się przedewszystkiem w kreśleniu po

staci kobiecych i silachetnych, jeśli nie klasycznie

wzniosłych, to sielankowych, serdecznie dobrych,

czarujących. Prócz kilku nielicznych wyjątków —

powstałych zdaje aię pod naciskiem krytyki —

je*t kobieta dla Gjalskiego ideałem dobra, po

święcenia, uosobieniem miłości i szczęśc-ia; sa

barwy dla niej służą mu najczęściej uwielbienie,

zachwyt, cześć i m łość idealna, choć niewolna

od namiętności i płomieni żądzy. T i pojmowanie

kobiety i nwielbienie jej piękna, jest także je

dnym niezatartym rysem tego w swoim rodzaju

romantj c?,nego ducha Gjalskiego.

*) Szczegółowy rozbiór wszystkich powieści G jal

skiego zawiera praca moja: nWspółczesna Chorwa

cja* I. (Lwów. 1905).

T id. S tam. G rabowski.

ka.pl

,,Nadciągający chamu.

(Griaduszczyj cham).

(Cl§§ dalaty).

Ale teraz przenieśmy się wraz z Mereżkuwskim

do cbwili dzisiejszej (czyli do półtora rokn wstecz);

oto w chwili, gdy Zachód w osobie Rosyi zawie

ra pokój ze Wschodem i wszystkie narody powta

rzają: pokój, pokój -

w Swinemunde następuje

spotkanie zbrojne. .D w a najkultnralniejsze narody

zeszły się po to jedynie, by pokazać sobie opan

cerzone pięści" — n otuje Mereżkowski i zaraz

pospiesza wyjaśnić istotę tego faktu.

»To nie

realny wypadek, lecz idsalny symbol współcze

snej kultury europejskiej. Polityka zewnętrzna

jest tylko cynicznem obnażaniem wewnętrznej.

»Z owoców ich poznacie je" .

Owocem wewnę

trznego, dachowego m eszczańitwa jest zewnę

trzna międzynarodowa zwięrzęcość — mililaryzm,

szowinizm.*

Nietylko homo homini lupus,zde i naród narodowi.

Przepadła jedność, która ongi w imię idei powszech

nych łączyła powaśnione ludy pod berło rzymskiego

najwyższego kapłana. Nie zostało nic. Tn religijny

aut t »Nadchodzącego Chama" daje wyraz tęskno

cie swej za kcści łem powszechnym, która tra

wiła ongi Włodzimierza Sołowiewa. Jako poeta

i indywidualista boleje nad utraconym majesta

tem czasów minionych — bywały dawniej potwo

ry, Tamcrlanowie, Atylle, Cezarowie Borgia — a

dziś? dziś ladzie, jak ludzie.

»Zamiast berła —

łokieć, zam iast Biblii — księga rachunkowa, na

miajsce ołtarza — kontuar. - . "

Z boleścią zapy

tuje: »skąd wzięli się ci ukoronowani lokaje Smer

diakowowie (z powieści »Bracia Karamazow* Do

stojewskiego), te trynmfnjące chamy?"

Najwięksi pustelnicy myśli, jak Ibsen, Nietzsche,

Flaubert, i chwilą, gdy wyszedłszy z kola indy

widualizmu, dotkną się horyzontów społecznych

tracą szlachetność i wysychają, jak rzeki stepowe

na piaikach... Mieszczańskie środowisko wysysa

z nich soki: »gdy Nietzsche zaleca się nietylko

«CZAS» wyobedd « wyj%tkle« *n! p, «l*d«WI I tariętaek aroesyatysi ta i rasy -’- - m i, a - -

w.i«_i. r

,...

? gedtiBie C rino I a rodtit ,c 6 wmoaorew.

w« LWIwit ,,Czai jut ta nakyda w klatach taliuiktw A. Iluimklin. I . I *kiławahuai K BaOilUa

m i icyach ktlt|twych w Taraiwit, Aztuiw!t, Jażlt, Samym Aącti u p tr n ł i w ksjąfmnm kalajawał. n t ib ! l

« , H »c8 |łżw«l«Jszych stacyack a p « t | i r t « h«la]a«ych.

Numerwieczorny10hal., ranny4hal.)«"kSTA’°ZZ’. w

PUHNUMEUATA WTNOHI:

Wtr.ln.i

*a cały rok na kwartał na1mis§ia*

Poe%t* w ^ t w i « A M t m l i i ..................................................

M kere*

Iku.Uk .ltH.NW .

KdlnmT^

....................................................

86 koron

9kor. -

3k.r. -

17^*f Poc,t°w*

..........................................

42 koron 10kor. 50 k. 3 kor. BOkal

lC «x«t5?rh n«ńr^,em,T ł ,,m

*’J

......................

42koron 10kor.60h. 3kor.60bal

Do w u j i *ichpanetw, należących do «wiązkapoutowego .

48 koroa

12kor. -

4kor -

ły,k °

° d 1d? °«t«t"io0o dnia w .ieeiąoo.

L!ały i pi.oiądui

U?LI* " * * Y piomężne aa prooumeratą i ofł o itaai a prtyimnj« Adwiniitracya C%atu w Krakowie

*klawutcy* n is%pisssftowa n* nie podlegają opłacie poestowej. Ltatta* n ieopłacony ch aie prayjoiaje nie

Rękopisów aadayłaayek aie i w t m si*.

Pranum aratą prayjmu]ą : Admiantracya C§ant w Krakawla 1 artfdy poeekewe.

Miojeoową pranumaratą ksifgarmU8. A Krtyżanowikiego. kandle: 8t KarMAaklfo, K IuW ikaai.

Biuro dtieamków Uopc iaa t Balowonowej G tówna trafika ,

*ny ogłonmon i od wianu petitom u p.erwiay ram 20 kal., u każdy naatapny m l( haL: ,w ui

tabelaryczny, cyfrowy, !komplikowany plerw uy r a i 40 haL, n u t ą psy pa f ( haL

Nad*ałana i Nekrologia od miajaea trier,iu drukiem petitowym (0 halerzy aa każdy raa.

^ l oiy publłcm noiol po li kor.; wizalkii prywatne komunikaty po kroalee i pe Małe ekonomi

oinym i t. p. po 1 kor. od miejaea wierna.

Oglonaanla i pranum aratą pnyjmują: we Lwowie biura daienników L. Flohma, A. OUaewaklego

St Si.kołowikiego, K.Buehataba; w Jarosław iu Biuro dzienników; w Podgórau PotoraUki; wP ra*

myalu A

Jtutyi.iki

k.i%garnia,D Hoit.lea, w Rx«nmowl* M Weintrauh; w Stanla!aw *w l*Jasia!

*ki i Sp.; w T,rnowla U. Hickaek, 0. Raut. w Tarnop*lu Komaeiewiki; w Paryżu wyłaeanie

P-,

iV t:,UJ , 1Tr; TlMi.w

Uaaunitaie A Yogler, B. k*me (także we wii/M

kich filiach); H. *chalek, M. Duka*, B. Braua. J. D u neb erg, B. Priedl (tylke preanm antą B Cold

lehmidtAC%up); w Frankfurata a. M.U L. DamkaACemp., w Pradi* MMhWj h. Sevorka

I* *» kM|tmiwydna żeąłemetą4(kal. K (

ADNBSNBDAKCYIi ul. Am. Tamaaaa Nr IL — Talafaa Nr M.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку