Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 643 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

r 69.

Kraków, 23 Marca - Niedziela.

Kok 1873.

C/Z(is wychodzi cod zio nnie (wyjąwszy niedzielo i dnie świą,teczne).

Num er pojedynczy w Krakowie kosztuje 1 0 centów.

Prenumerata wynosi:

IMeJscown wKrakowie ,

rocznie złr. 20 ct. —

kwartalnie zlr. 5 c t . —

miesięcznie złr. 2 ct -

P o c z tą w państwie austryackiem

2 ’25

do całych Niemiec

tal. 16sgr. 20

tal. 4 sgr. 5

tal. 1 sgr. 15

do Francyi i Anglii

frank. 108

frank. 27

frank. 1 0

do B elgii, W łoch i S zwajcaryi

Ł l s t y z pieniędzmi prenum eracyjuemi i na ogłoszenia (inseraty) przesyłane hyć winny franco do Adini*

mstracyi ,,CZASU" w Krakowie,-, przy ulicy Mikołajskiej pod 1. 444. ,— l i l a t y reklamacyjne niezapieczę

towane nie ulegają, frankowaniu. - l .! w i 0 1 1 niefrankowanych nie przyjmuje się.

K ę k o |il g iti i t nadsyłano Redakcyi nie zwracają się i bywają niszczone.

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

W KRAKOW IE: Bióro Administracyi *CZASU1* przy ulicy Mikołajskiej, w domu pod 1. 444 ; Księgarnie

pp S A Krzyżanowskiego ])rży ulicy Floryańskiej, Juliusza W ildta przy ulicy Grodzkiej, handel Maryana

Dworskiego w kamienicy księcia Jabłonowskiego i handel papieru Z. J . Wywiałkowskiego w Rynku głó

wnym, tudzież wszystkie urzędy pocztowe austryackie. -

» * t o c z e n i a (luseraty) wszelkiego rodzaju

przyjmują sie za op ła tą: za miejsce wiersza drobnego (petit) za jednorazowe umieszczenie 8 centów, za

następne po 5 cnt., oraz za opłatą należytości stemplowej po 30 cnt. od każdorazowego ogłoszenia. W y

plata wKrakowie. P renum eratę i0 *lo**«-nlu przĄmum: weLWOWIEwAjencyi CZASU

p, Antoni Piątkowski, przy placu Katedralnym pod 1. 31. W WIEDNIU p. A . Oppehk, Wollzeile 29 1 w P r

dze Ferdinands-Strasse Nr. 38. Na FRANCYĘ i ANGLIĘ w Paryżu Wny pułkownik W m c.R aczkm

F aubourg Poissoniere Nr. 33.

—

Zaś tylko ()głoszenia: w Wie (lin u Wallfjschgasse Nr. 10, w

burgu, Frankfurcie n. M,, Berlinio, Lipsku, Bazylei (Szwajcarya) i Wrocławiu pp. H a as*

i Vogier - w Wiedniu F. Lob, Wollzeile Nr. 2, i R . Mosse, SeilerstatU; w.

w Berlinie, Hamburgu,

nachium i Norymberdze p. R udolf Mosse — w Frankfurcie nad Menem p. (r. L . Daube et tom p,

Przedpłata na ,,CZAS"

od d. 1 Kwietnia 1873 r.

W Krakowie— w całejAustryi:

rocznie

zlr.

20zlr. 24

półrocznie n

10»12.

kwartalnie *

5,,6

miesięcznie n

2» 2c.25

Prenumeratęprzyjmująi

w Wiedniu: A. Oppelik, Wollzeile 29;— w Paryżu

(na Francyę, Belgię i Anglię) pułkownik Winc. Racz

kowski, Faubourg Poissonióre 33, wroszcie wszystkie

urzędypocztowe w kraju i^za granicą.

Uprasza się o wczesne zamawianie i wyraźno wypi

sanie nazwiska i miejsca odbioru, albo nadesłanie da

wnej opaski drukowanej z adresem.

Prenumerataliczy sięodkażdegopierw szego

dnia miesiąca.

Prenumeratę najdogodniej przesyłać prZ6

bazom pocztowym.

Cena nCzasu" za granicą ogłoszona jest w tytule

każdego numeru.

Do numeru dzisiejszego dołączają się Listy

prenmneraajjne powrotne, dla ułatwienia sza

nownym pp. Abonamentom wczesnego piesia

nia prenumeraty.

Kraków 22 marca.

Podany przez nas artykuł Birzewych Wie

domostiej o pojednaniu Polski z Rosyą, wy

stawił rzecz z bardziej oryginalnego punktu

widzenia, aniżeli wszystko co mówili dotych

czas Rosyanie. Fałszywie opowiada on wpra

wdzie oprzyjęciu myśli ugodowej przez Pola

ków; ale natomiast daje ciekawy obraz nie

chęci społeczeństwa rosyjskiego do wchodze

nia wpodobne kombinacye. Dopiero też mó

wiąc o Rosyanach i gromiąc ich za lekcewa

żenie, z jakiemodnoszą się do kwestyi poje

dnania, wyraża istotnie myśl prawdziwą, że

do zgody takiej, o jakiej dotychczas byłamo

wa wRosyi, ,,mogłyby szczerze przystąpić ze

strony polskiej tylko jednostki wyłącznie za

jęte osobistemi swemi celami, albo fanatycy

uderzeni perspektywą spodziewanego napada

niemieckiego".

Rzeczywiście bowiemjeśli nie

interes prywatny, to chyba fanatyzmniena

wiści względemNiemców może skłaniać pe

wne osobistości do proponowania pojednania,

a raczej popierania interesówrosyjskich, sko

ro ze strony zwycięzcównie ma żadnych ob

jawów, aby to pojednanie komuleżałonaser

cu. Misya hr. Lewaszowa, która niemal po

twierdzoną została wpomicnionym artykule,

nie przeczy temu, gdyżnaczelnikwydziałutaj

nej policyi wtrzecimoddziale kancelaryi ce

sarskiej, miał tylko polecone zbadanie opinii

polskiej, i z podróży jego nie pozostało in

nych śladów.

Oprócz tonu umiarkowanegoi niejakiej bez

stronności wocenieniu sytuącyi, przyniósł nam

artykuł petersburskiego dziennika nowąjako

by myśl, że pojednanie z Rosyą nie ma być

żadnem obustronnem zobowiązaniem i trwać

będzie tak długo, póki okoliczności sprzyjać

mu będą. Jest to traktat zawierany nie we

dług zasad, ale według praktyki międzynaro

dowej; traktat mający mieć za podstawę ideę

utylitarną i o tyle trwały, o ilezeńobie stro

ny będą miały pożytek, traktat mogący być

zerw’any wkażdymrazie skoro tylkokwestya

użyteczności stanie się dla jednegokontrahen

ta wątpliwą. Jest to podniesienie do ogólnej

politycznej zasady, prawa łamania traktatów

Pojętych zobowiązań, podobnie jakRosyau

czyniła przed dwoma laty z traktatempary

skimwspraw’ie neutralności morzaCzarnego;

zasada taka nie daje więcżadnychrękojmi na

przyszłość.

Ponieważ jednak obie strony zdają się nie

życzyć sobie pojednania, a przynajmniej oRo

syanach twierdzi to autor z całą pewnością,

traktat więc proponowany ma być zawarty

nie tylko na czas nieokreślony, ale ma nadto

posiadać jedną wyłączną szczególność: nie ma

zawierać aui jednego artykułu, anijednostron-.

nego, ani wzajemnego zobowiązania. Aby zaś

nie rozpłynął się wten sposób wmgłę fan

tastyczną, aby nie był zupełnie nieujętym, ma

mu służyć za podstawę ,,zasada na jakiej

może nastąpić istotnei stanowcze pojednanie1*.1

Niestety jednak, zasada taka, jak pisze au

tor artykułu, nie została dotychczas znalezio

ną; pomimo tego daje on do zrozumienia, że

chociaż ta zasada polega na przebiegu wy

padków, a zatem niby całkiemjest dowolna

i przypadkowa, to zawiera jeden punkt wa

żny: nierozdzielność węzłów obu narodów,

,,związanych przebiegiem losów dziejowych11

Zdrugiej strony autor pozwala Polakom po

żądać ziemstwrosyjskich. Jeżeli więc zmgli

stego nieokreślenia, jakiemotacza się ta dłu

ga elukubracya dziennikarska, zechcemy wy

ciągnąć praktyczny pogląd narzeczywistesto

sunki, to łatwo pojąć, że wmyśli rosyjskiego

organu idea pojednania przedstawi się wfor

mie porównania Polaków z Rosyanami pod

względemustawcywilnychiadministracyjnych,

a więc objawi się praktycznie pewną swobo

osobistą, przy ostatecznemzniesieniu re

sztek samodzielnego bytu Królestwa Polskie

go; objawi się może najdalej idącą nadzieją

powrócenia nampraw cywilnych przez różne

ukazy ścieśnionych, natomiast zaprowadzeniem

sądówi reszty urzędów na rosyjski sposób,

z pozostawieniemwyłącznego panowaniajęzy

ka rosyjskiego wszkole, urzędzie, amożena

wet wkościele.

Nie zabr’aniałobyto nawet zatrzymania na

dal niejakich większych lub mniejszych ogra

niczeń prawnych, gdyż oznaczenie ich stoso

wności zależy od rządu i Birż e w yja Wiedo

mosti, jak dawniej pochwalały wszelkie nad

zwyczajne środki, podobnie i dziś zapewne u

znałyby wiele z nieb za niezbędne dla idei

państwa.

Można powiedzieć, że zgoda podobna ist

nieje już, a nie dopiero ma być zawieraną.

Polacy nie buntują się, nie stawiają żadnej o

pozycyi, starają się stosować do ustawobo

wiązujących; a rząd przecież wdanej chwili

nie wiesza, ani nie rozstrzeliwa, pozwala do

pewnego stopnia na rozwój przemysłowyi po

mimo ciągłego ucisku, życieprzecież stałosię

znośniejszem, aniżeli było przed kilkąjeszcze

laty. Wszystko pozostawione jest też biegowi

wypadkówi przyszłość okaże, o ile ducli na

rodubędzie miał siły doprzetrwania tego ci

chego a nieustannegoparcia moskiewszczyzny!

ie ten jest jednakże cel rosyjskiegodzien

nika. Chce on, aby wśród tej ciszy i żelazne

go ciśnienia, zmieniło się usposobienie niewol

ników, aby ,,nie pełzali oni unóg znożemw

zanadrzu,11lecz żeby pragnęli zrąkpanówo

trzymywać łaski. Chce ich serca i to nie za

cenę kupna, ale zprzekonania, iż tylko pano

wiemogącośdla nich uczynić, auczynią—to

co zechcą i uznają za stosowne. To właśnie

stanowi główne niebezpieczeństwo i całą cliy

trość kombinacyi. Mamy wejść wspołeczeń

stwo rosyjskie dla zapoznania się, a zanim

zbratanie podobne*zdoła nas wynarodowić,

tymczasemmogą zajść wypadki różne ,,cały

szereg następujących po sobie faktów,11które

cofnięcie się nasze uczyni niemożcbnem. Nie

trzeba bowiemzapominać, że dziennik piszący

te słowa, jest gRyuymorganempanslawistów;

liczy on zatem, że praktycznym rezultatem

pojednania będzienaszapomoc wsprawiepan

slawizmu, awie debrze, iż raz mając za sobą

ten,,szeregwypadków,11którybylłosyępostawił

na czele panslawistycznego ruchu, z niemem

przynajmniej przyzwoleniemPolaków, stracili

byśmy wówczas wszelkąmożność zerwaniaraz

przyjętych pętówi zdalibyśmy się na łaskę i

niełaskę Rosyi. Ta więc niby niewynaleziona

zasada pojednania bez układów, ustępstwi

kompromisów, to znowu panslawizm, dla któ

regomielibyśmynazawsze poświęcićprzyszłość

ojczyzny.

Dziennik rosyjski twierdzi, że za pomocą

ustępstwi kompromisów, można tylko czaso

we zawierać układy; alezdaniemnaszembez

ustępstwżadnych, nie można wcale myśleć o

jakichkolwiek układach. Wszystkoco kręci :ię

wnieoznaczonej przestrzeni i czasie, musi roz

wiewać się wmgłę nieujętą, niezdolną dowy

dania praktycznych następstw, nawet w ,,naj

bardziej oddalonej przyszłości.11 Jeżeli nam

ówdziennik zarzuci: jesteście bezsilni, to mu

odpowiemy, że właśnie dla tego, nie chce

mytrwonićzasobównaszego duchanarodowego

ua nieprzydatne narodowi próby i doświad

czenia. Jeżeli zaś dotychczasowe dzieje nie u

pcwniły go dostatecznie wżywotności narodu,

jeśli mniema, że Rosya może nas wynarodo

wić zupełnie, że to powinno być zawsze jej

celem, jakprzyznaje, żedotychczaswyznawał

to nie będziemy mu ani grozili —ani zape

wniali—szeregwynfcdków—przyszłość—da

i na to odpowieyź.NjJc na podobnej zasadzie

nie można mówić ani opojednaniu, ani nawet

o usunięciu nienawiści. Wszędzie będą Rosya

nie widzieli ,,chytrą polską intrygę,11ile razy

zetkną się zPolakami, bo taintryga mniema

na, tenwalenrodyzm, to chęćzachowania swej

narodowości, swego języka i wiary, swych o

byczajów i tradycyj; a dopóki będą Polacy,

póty muszą stać przy swoimsztandarze, bez

względu na siłę nacisku i Rosya może pozy

skiwać tylko ,,jednostki wyłącznic zajęte swe

mi osobistemi celami.11

KOftESPONDENCYA ,,CZASU;*

Wiedeń21 marca.

Im bardziej zbliża się termin otwarcia wystawy

powszechnej, tem mniejsze sympatye objawia ogół

dzienników tutejszychdla wystawy. Opozycya zwra

ca się szczególnie przeciw kierownikowi wystawy,

baronowi Schwarzowi. Niepodobna zataić, że opo

zycya ma pewnąpodstawę. Ci, co znają p.Schwar

za, odmawiają mu wszelkich wyższych przymiotów,

prócz energii idoświadczeń zebranych na wysta

wie paryskiej. Energia jego atoli nieraz jest zbyt

gwałtowną. Miał onjuż z lego powodu zatargi z

burmistrzem i ministrem handlu. Lecz osobiste

przymioty bar. Schwarza bynajmniej nie są jctly

nein źrócUem opozycyi dziennikarskiej. Prasa tu

tejsza czuje się dotkniętą, ponieważ kierownik wy

stawy użycza swej protekcyi niektórym wybrańcom

dziennikarskim. Non/ąPresie uzyskała nietylko o

sobny wspaniały pawilon redakcyjny na placu wy

stawy, gdzie drukować się będzie dodatek z wia

domościami o wystawie, ale nadto będzie urzędo

wym monitorem dyrekcyi wystawy; bar. Schwarz

miał nawet zrzec się ogłoszenia urzędowego spra

wozdania po zamknięciu wystawy. Pressenatomiast

otrzymała druki dla wystawy, posiadając obecnie

najlepsze maszynyparowe, a spółka akcyjna Stcg

ermiihlc, do której należą bogate fabryki papieru,

tudzież dzienniki Taghlatti Yorstadtzeitimg, dostar

cza papieru potrzebnego do druków. Inne dzien

niki wyszły zatem, jak to mówią, na próżno, czu

ją się zatem, urażone. Skoro jużpiszemy o wysta

wie powszechnej, nadmienić winniśmy

o roz

miarach i wielkości placu wystawy w Pratcrze.

Wyuosi ona przeszło (10.000 metrów kwadrato

wych. Z tego wypada naAustryo-Węgry17.730me

trów, azatem przeszło czwarta częśćcałego obszaru,

na Niemcy 6741, Francyę 6380,Anglię 6360, Ro

syę 3310, Włochy *2072, Turcyę 2038, Belgię *2613,

Stany Zjednoczone1350,Chiny,SiamiJapan 1360,

Szwajcaryę 1125,Amerykępołudniową 1090,Egipt

i Afrykę średuią 1003, llolandyę 880, Grecyę 867,

Szwecyę i Norwegię 865, Rumunię 657, Hiszpanię

605, Portugalię 510, Persyę i Azyęśrodkową346,

Tunis 250, Marokko 86 metrów kwadratowych.

Dzisiejszy Taghlatt uległ konfiskacie z powodu

listu otwartego do burmistrza Dra Feldera. Jest

to epilog po wczorajszym procesieprasowym tegoż

dziennika, który skończył się nader fatalnie dla

redakcyi Tagblattu. Burmistrz zaskarżył redakcyę

za umieszczeniefejletonu, w którym mu zarzucano,

iż depce nogami moralność publiczną. Przy roz

prawie redakcya złożyła oświadczenie, iż nie miała

zamiaru ubliżyć p. Felderowi. Burmistrz niekon

tentując się tem oświadczeniem, przemówił w spo

sób dla redakcyinader cierpki i dotkliwy i zrzekł

się dalszego postępowania karnego dopiero, gdy

redakcya zgodziła się na wydrukowaniejego prze

mówienia w główniejszych ustępach. Po rozprawie

przysięgli zapytali się prokuratora, czy ustawa nie

dostarcza środka ukarania redakcyi pomimo zrze

czenia się osoby obrażonej.

Dziś Taghlatt mści się na p. Felderze, obraża

jąc goponownie temi samemisłowy, zaktórobur

mistrz wytoczył redakcyi proces karny. Taghlatt

wzywa burmistrza, aby ponownie im wytoczyłpro

ces. A nuż wytoczyVCo wtenczas? Przemówienie

wczorajsze p.Feldera w sali sądowej,; nie pozo

sta.wia uic do życzenia pod względem ostrego po

tępienia wybryków tutejszej prasy.

Dziś dopiero, a zatem 15 dnipoustąpieniuPo

laków, p. Ilopfen oświadczył, iż wystosował wo

zwanie do posłów galicyjskich, aby wrócili do Iz

by, albo usprawiedliwili nieobecność swoją.

Jutro N. Pan wraca z Węgier. lir. Andrassy

od kilku dni bawi w Terebes, iprzybędzie ztam

tąd dopiero wo środę.

Ks. Karol Jabłonowski przyłączył aiędooświad

czenia mniejszości wydziału Izby wyższej w spra

wie reformy wyborczej; oświadczeuie to brzmi w

obecnej osnowie o wiele ostrzej.

TŁ Lubelskiego 16 marca.

I prostaczkowi wziąć się do pióra nie żal, je

żeli ma stanąć w obronieprawdy. A mnie opra

wdęidzie. Czy u nas czy u was, w każdym za

kątku naszego biednego kraju prawdapowinnabyć

przewodnikiem i zasadą życia.

I nie pomyślałbym może o pisaniu, gdyby nie

wpadła mi w oczy korespondencya wasza z War

szawy z dnia 4 marca r. b . Korespondent wido

cznie człowiek dobrej woli, może i szczery nawet,

myli się w określeniu stauu społecznego i umy

słowego

naszego

stołecznego miasta i kraju.

Widocznie zdanie swoje osnuł on na niektórych

sprawozdaniach dziennikarskich, których jedno

stronny sąd wypływa głównie z odrębnego stano

wiska, jakie od niejakiego czasu pewne stronnic

two u na3 zajmuje.

Wybaczcie, że ten wyraz stronnictwoprzechodzi

miprzez usta.

W naszem położeniu już ten wy

raz nawet jest brzmieniem nicwłaściwem, samą

zaś rzecz za grzech społeczny uważam. Alo coż

czynić, kiedy ton grzech istnieje.

Są u nas ludzie młodzi po większej częściinie

doświadczeui, którzy występują przeciwko wszy

stkiemu co tylko w ich kółńu się nie zawiera lub

z niego nie pochodzi. Sąd ich z odrębnego płynie

stanowiska, ale z pewnością nie z narodowego.

Wszystko im zle w przeszłości, czy w teraźniej

szości do czego sami rąk nie przyłożyli. A że do

tychczas robią bardzo mało, więc dużo złego wi

dzą. Wasz korespondentjak sądzę, jest więc tro

chę pod wpływem tych speeyalngch poglądów, ja

kiemi oni praguą naszą społeczność ogarnąć.

Twierdzi on, żo brak u nas pracy poważnej

w litoraturze, nauce, sztukach. Bezwzględnie do

pewnego punktu możnaby to twierdzenie usprawie

dliwić, alo w dauem położeniu sąd bezwzględny

istnieć nio powinion i nie może.

Niema u nas poważnejpracy mówi on, i dla

kogoż nia być? Brak tych którzy czytają, brak

tych, którzy sądzą. A ja twierdzę stanowczo , że

jest zupełnie przeciwnie. Poważna praca istnieje u

nas, w ciągu nawet kilku lat ostatnich wzmogła

się ona. Wydawnictwo książek zdwoiło się w roku

zaprzoszłym i przeszłym, a nakłady doszły do

liczbyegzemplarzy niepraktykowauejdotąd w kraju

naszym. Prawda, że ua osiągnięcie tego skutku

trzeba było użyć sztucznych sposobów, różnych

środków zachęty. Ale o środki w takim razie

m niejsza, byleby cel był osiągnięty.

Specyalnych prac w różnych gałęziach nauko

wych mało, bo też i specyalnych ludzi nie wielu?

Zkąd się mnją brać? Wszystko co korespondent

pisze o wychowaniu publicznem prawdą jest, pra

wdą bezwzględną i niezaprzeczoną. Prawda ta

staje się codziennie dotkliwszą i boleśniejszą. Ale

tem większa zasługa dla tych, którzy umieją od

działywać przeciwko złemu.

Przyzwyczaić ogółdoczytania nielada to sztuka,

zwłaszcza jeżeli ten ogół tak jak nasz miał nie

przezwyciężony wstręt do tego koniecznego dla

każdego szanującego społeczeństwa pokarmu umy

słowego. U nasjednak tak się dzieje. Pisma się

mnożą i wszystkie one prawie stoją o własnych

siłach. Wprawdzie, w takich rzeczach ojakość,

a nie o ilość idzie, ale i pod tym względem sąd

korespondenta nie jest usprawiedliwiony.

Że pisma musiały przedewszystkiom zwabić so

bio szersze kółko czytelników, że ażeby to uczy

nić trzeba im było naginać siędo usposobień przej

ściowych czytającego, albo raczej nio czytającego

ogółu , Jemu się dziwić nic. można, tak się wszę

dzie dzieje. Ale z mnożącym się zasobem czytel

ników, których dziś trzy razy jest więcej auiżeli

kilka lattemu, pismaunasmogłyrzeczywisteprzy

sługi oddawać. Korespondent twierdzi, żo pi

szący lękają się dotykać poważuiejszycb spo

łecznych kwestyj. Można to powiedzieć tylko o

paru wydawnictwach, które mało zajmują się teir

co się w kraju dzieje.

Pisma nasze według szczupłychgranicprzez cen

zurę moskiewską im nakreślonych, podnoszą mnó

stwo kwestyj i można jako zarzut im to policzyć,

rozstrzeliwują bowiem tym sposobem pracę orga

niczną,istuiejącą u nas w miarę możności w wiel

kim rozwoju.

Ba, żeby to nie istniał Petersburg iwysłańcy

jego rządzący despotycznie u nas w każdym za

kresie, nie mało by się zrobiło. Każda poczciwa

myślpobieżnietylkorzuconainaszkicowana, przyj

muje się od razu, kiełkuje i przechodzi w czyn,

jeżeli ten czynjest możliwy. Samopomoc istnieje

w społeczeństwie naszem w ogólnem i najpiękniej

szem znaczeniu tego wyrazu. Nie potrzebujemy

się na nikogo oglądać, bo też na nikogo oglądać

się nie możemy.

Wychowanie idzie na złe tory, aleteż zamierzają

tu o zakładaniu gimnazjów prywatnych, które we

dług praw dziśobowiązujących są rzeczą możliwą.

Myśl ta zlekkatylkopoddana, przyjęłasiędobrze.

Rząd moskiewski pozwala w pewnej mierze roz

woju pod względem ekonomicznym. Szczupłe on

bardzo temu nakreślagranice, aloprzyzwyczailiśmy

się działać wdrobnym zakresie, byleby pracasku—

Częśó literacko-artystyczna.

Stanisława hr. Wodziokiego

Wspomnienia z przeszłości

od r. 1768 do r. 1840.

(Dalszy ciąg).

O prymasie Podoskhn. Satyryczna jego rozmowa z ex-kapucy

nem. O X. kanclerzu Młodziejowskim. Rozwody i sre

bra pojezuickie. Cnota młodzieńcza Marcina Badenie

go. S kasow anie Jezuitów i anegdoty o nich. Wielki

jubileusz roku 1776.

Dałem tu obraz kilku zacnychipatryotycznych

biskupów, lecz ci byli tylko wyjątkiem z ogółu

dygnitarzy kościoła w owym wieku upadającej

Rzeczpospolitej. Większa część duchownych sena

torów używała u patryotów najgorszej opinii,tak

pod względem wierności ojczyźnie,jak pod wzglę

dem pobożności i obyczaju. To pewna, że który

nuał konszachtyz moskiewskim posłem, ten iży

ciegorsząceprowadził.Dość,gdywymienięX.I’o

doskiegoprymasa, człowieka zgłowąinauką, ale

intryganta,, który prowadził z Repninem całąka

bałę radomską mającą na celu niby detronizacyę

otamsława Augusta, a w gruncie skasowanie tych

wszystkich reform użytecznych,jakie ustanowiono

na dwóch sejmach poprzednich. Niemożna lepiej

portretu jego odmalować jak go odmalowano

w ówczesnej satyrze w kształcie dialogu, między

itao ”n j

,: P,rzedwojewskim

ex-kapucynem

r. 11by. ( odoski mówi: ,,Nietaję się niczego przed

ogiem i Nclanem; miałem zawsze godziwą am

icyę,zawszechciałem siępromowować.Przypadłem

był do humoru Brylowi; dałby mi byłniewiem

jakie biskupstwo ale królowa i żona Bryla, okru

tnie siętemu spi’zeciwiały. Refcrendarstwo, order,

probostwo Miechowskie dobrze, żeto wziąłem, Wi

dząc zaś, że midobiskupstwa przeszkadzają, rzu

ciłem się do beneficjów; miałem już dziesięć;

brałem jedno po drugiem które się zkrólewskiej

kolacyi nawinęło. Znowu mi się oponowali ci

świętoszkowie: Sierakowski, Wężyk iWołłowicz;

a ja miałem zasługi u dworu, u Bryła osobliwie.

Na zapytanie ,kapucyna dla czego niemiałłask

u królowej? Odpowiada: ,,Wolnom sobie mówił

0religii; wymówiłem siębył,że nie wierzę w ży

wotwieczny,bo niktniewie copośmierci czeka, że

wszystkie religie są to bałamuctwa i księże wy

mysły Dotego, z niektóremiSasami, niedobrymi

katolikami poufale żyłem; i codzień przed Em

kinową kareta moje przez kilka godzin stawała.

Jakżem się miał podobaćkrólowej?prawdaprze

kupywałem ją dworskich jezuitów Gwaryniego,

Litorysa, Rawelona, prezentami, dopiero się

troszkę odmieniła. . .. Jednakżezaprzeszłegopa

nowania wypromowować się nie mogłem ani za

teraźniejszego się spodziewać; umyśliłem tedy

dać się pod protekcyę moskiewską, a jakoż mi

się udało dobrze.

—

Ułożyliśmyp1antęzRep

ninem, komunikowaliśmy ją królowi. Ja potem

z Repinem podjąłem sięexekucyionejże. Pojechałem

do Krakowa, najeździłem się po województwie.

Starzy Wielopolscy nie wierzyli, inni nie łatwo

się chwytali. Nieskończone miałem korowody

uderzyłem w Wielopolską margrabinę pińczowską

1 Morsztynową starościnę Skotnicką, że mnie się

obiecały imoje to apostołki były, naprzód mę

żów, a potem część Województwa pozwodziły.

Jak mi się to wyperswadować udało , że król

detronizowanybędzie, jak muchy domiodu wszy

scy do mnie lgnęli. Mniszech marszałek nadwor

ny, przeszły, Wessel podskarbi W. K . mocno

uwierzyli iwiązali się do mnie i mojej partyi.

Nastąpiła konfederacya radomska. Sprowadzi

liśmy głupiego Radziwiłła i dokazaliśiny wszyst

kiego.**

Jest to najwierniejszy wizerunek togo przewro

tnego statysty i złego księdza, Wszakże gdyin

trygi jego na własną rękę ]powadzone z Pe

tersbursgiem, odkryła Imperatorowa przed kró

lem, nie pozostało mu nic innego jak wyjechać

za granicę, naprzód doParyża, potem do Mar

sylii gdzie umarł zjedzony chorobami.

Kanclerz Młodziejowski, biskuppoznański umy

słu bystrego, lecz równie przewrotny jak pry

mas, należał do rzędu tych ludzi co podobnie

jak król, przed niczem sić nie cołali byle utrzy

mać się na stanowisku, lub zająć wyższe. OPol

skę,jej całość iprzyszłość,dbali mało, a o wia

rę jeszcze mniej. Przypominam sobie anegdotę

która najlepiej wyświeci charakter duchowny X.

Młodziejowskiego.

Ossoliński wojewoda podlaski, ktorego dobrze

w Wiedniu znałem, ożeniwszy się z młodziuchną

jeszczekuzynkąswoją,którapotem poszła zaObo

żnego Krasińkiego ojca pana Józela senatora

kasztelana -

postanowił z nią się rozwieść.Płaci

z góry cztery tysiące czerw, złotych na rozwód,

a sam wyjeżdżaza granicę. W rokpowiaca, a nie

mając jeszcze rozwodu, skarży się oto przyświad

kach Młodziejowskiemu, który się tem tłómaczy,

że nie ma dostatecznych dowodów. Na co Osso

liński: ,,Mości księże biskupie, kiedym ci płacił

cztery tysiące dukatów, tó nietylko na rozwód,

ale i za dowody.1*Jakoż rozwód otrzymał,w kil

ka tygodni,

Ludzie tacyjak Młodziejowski i innijemupo

dobni, widać zwątpiwszy o sjiosobach ratowania

ojczyzny,jedną tylko zajęli się myśłą: zrobienia

fortuny; do czego ówczesne zamieszania wyborną

nastręczały sposobność donieprawnych nabytków.

Druga anegdota o zaborze sreberpo-jezuickich,

nieźle maluje łapczywość pierwszych ministrów.

Jakoś w rok po zniesieniu zakonu, delegowany

został do spisania i zabrania sreber z kolegium

Soc. Jesu krakowskiego, niejaki Radoński, doda

no mu zaś za pisarza Marcina Badeniego pod

ówczas młodego chłopca, który później za Księ

stwa Warszawskiego i Kongresówki był senato

rem wojewodą. Delegowani ci spisywali pilnie

i dokładnie srebra kościelne, sporządzili nakilka

rąk inwentarze, a popakowawszy dokufrów, klu

cze podwójno od skrzyń takowych wzięli,Radoń

ski z Badenim. Za przybyciem do Warszawy ko

misa,rz Radoński udał się do kanclerza X. Mło

dziejowskiego, jako stojącego na czele interesów

w ówczesnej delegacyi. Niegodny ten kapłan zga

nił Radońskierau dokładność spisów idałdo zro

zumienia, abyporobionoinwentarze fałszywe, gdyż

tym sposobem będzie można coś urwać z własno

ści Rzeczypospolitej. Zachodziła tylko trudność

w skłonieniu Badeniego doprzystania nato oszu

stwo. Radoński perswadował mu i przedstawiał

ogromne korzyści. Młodzieniec w zasadach uczci

wości i bogobojności wychowany lubo odpychał

zbrodniczą myśl,jednak nieśmiał otwarcie wystą

pić z oporem, w owym bowiem wieku zepsucia

przewrotność uchodziła zaprzemysł, a poczciwość

źagłupieprostactwo. Że zaśrodzinaBadenichwdo

mu Poniatowskich miała zasługi, on chociaż nieznał

księciaMichałaPoriiatowskiegopóźniejszegopryma

sa prezydującego wtedywkomibyiedukacyjnej udał

się wprzód do niego o radę, zanim stanął przed

księdzem kanclerzem. Wystawiwszy księciupraw

dziwy stan rzeczy i skrupuły sumienia swego,

innej uie otrzymał odpowiedzi, tylko żeby na je

go ręce złoż_yłklucze od srebra wraz z inwenta

rzem, co odebrawszy książę pojechał z tem do

króla. Jaką tam radę powzięto, niktnie wie zpe

wnością;to tylko się stało, żeRadoński otrzymał

emphiteosim na Markocice iZielenice dobra po

jezuickie, z obowiązkiem płacenia przez lat 50

tylko po pięć tysięcy złotych rocznie; że Młodzie

jowski oprócz innych pożytków kazał sobie zro

bić szory na 6 koni z srebnemiblachami,które

mi kiedypierwszy raz wyjechał na miasto, na

mówieni przez wiadomych rzeczy, ulicznicy klę

kali oddającnibycześć monstrancyom ikielichom

po-jezuickim.

Dla Badeniego zaś taki wyniknąłskutek,żepo

lecony królowi przez księcia Michała jako wzór

rzadkiejpoczciwości, otrzymałzarząddobrkrólew

skichizawiadowstwo interesamiksięciaStanisława

Ioniatowskiego, co mu otworzyło drogędoznacze

nia, i do fortuny zarobionej uczciwa skrzętnościa

i pracą.

Zapewne delegowani do zabierania sreber po

innych kolegiach jezuickich nieprześcignęli Bade

mego w sumienności, głos bowiem powszechny

oskarżał X. Młodziejowskiego o złupienie tych

ogromnych funduszów.

Powiadał mi Mycielski starosta Lubiatowski,

w ielki jowialista, że na głowie pewnej starościny^

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction