Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 625 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

mss.

BBBUSJŁMa

A11H __ _

* " f " ^ chodzi codziennie, w y jrzy niedziele i dni rrieteczne.

Oddzielne Nre C(tfiu, o ile z ap u «tarczy, w Krakowie po ie c , we Lwowie lub z przesyłki pocztowi » «*

Prenumerata wynoil;

Poezti w Pań stwi e A u s t r y a c k i e m ....................................................

Niemie ckiem ...........................................

ii* l ° y ! ° ch’ francyi, Anglii, Belgii, Szwajearyi, Turcyi

l innych pań st w należących do związku p o c z t o w e g o .......................

3, złr

g złr

3 zJr

fc^ienieź^rl!.n^1^

-dTd°

dnia " miesiV ^ -

« -ty zpieniędzmi*ipr,« .

Czasu w Krakow!a

’ f,g

.n (lns°raty) uprasza się nadsyłać franco do Administracyi

Czasu w Krakowie, -

Listy reklam acyjne mezapieczftowane n \t podlegają opłacie pocztowej.

Lwtów mefrankowanych nie przyjmuje się.

R ę k o p l i m a nadsyłane Redakcyi nie zwracają się, lecz bywają niszczone.

na cały rok

24 zlr.

28 złr,

na kwartał

6 złr.]

7 zlr.

na 1 miesiąc

2złr, So c.

3 złr.

17 Kwietnia - Czwartek.

Prenumeratą pr*y|mn|ąj

Admlniatraeya »CZASU, tudzież urzędy pocztowe. Mlejacową przenumeratę kaięgarata

A. Krzyfanowakiego, handel Nowakowskiej. O g ł o i a M t e (Inaeraty) przyjmują się za opłata od mlej

11 druklem, drobnym (petitowym), za pierwszy raz 10 cen t, za każdy następny raz po 5 c e n t -

« » T,!ir _ * " f *"I 3 ,tro rlnicy dziennika) od miejsca wiersza dr ukiem drobnym po 3o c ent. za każdy ra

100

(prosp ek u, cyrkularze, ogłoszenia i t. p .) przyjmują się za cenę 1 złr. (

upr asza cii

f cent- ° d io o egzem, dla miejscowych p renu m eratorów .

—

Należyto

_ ,J* naprzód nadesłać przekazem pocztowym. O aloaaenla I prennmerHtę przy)mu)ą

*CZASU, w głównym .kładzie t" o m u Nr. . przy ulicy Halickiej Nr. 4i

PoisTon??e 33W ,*w ! Si’

S Ue CUment 4 i (prenumeratę p. Wincenty Raczk owski, F .u b ou rg

Berlinie lin.ii, i? 1 ",f ,

H*lsen»»ein * Vogler (ukfe w Hamburgu, Frankfurcie nad Menem,

ftakie w Berlinie* H ^

* u ° T!u) 1 A’ °P P elik, Stubenbastei Nr. i (także w Pradze), R. Mo*»«

( kie w Berlinie, H amburgu, Monachium 1 Norymberdze), G. L. Daube A Comp. (taki e w Frankfuzcli

n. M.) Rotter A Comp,

Kraków 16 kwietnia.

—

^ wczoraj, że próby i usi

łowania, które stworzyły w Krakowie nie

sprawę sooyalistyczną, ale sprawę soeyali

stów, pochodziły i pochodzą wszystkie z ze

wnątrz, i e są egzotyczne. Co zaś jest wa

znem, co wiano baczną zwrócić na siebie

uwagę, i co stwarza dla naszego społeczeń

stwa wyjątkowy powód zastanowienia się i

prócz innych wyjątkowy obowiązek oddzia

ływania, oto źródło, zkąd one nieodmiennie i

jedynie powstają. Próby i usiłowania spisku

socjalistycznego aby Bię osadzić w Krako

wie, wychodzą wyłącznie ze Szwajearyi i Pe

tersburga a jedne i drugie są pochodzenia

rosyjskiego, są zamiarem i intencyą ro

syjską; mało tn śladów działania między

narodowego, lecz albo spisek rosyjski wziął

na siebie to zadanie, albo spisek między

narodowy powierzył mu je. W komitetach

socyalistycznyoh znajdujących się w Szwaj

caryi, a które wydają polecenia i rozkazy

tyczące ąię Krakowa, zasiadają nietylko

przeważnie, ale niemal wyłącznie Rosyanie.

Od niedawna podobno przyczepiono dopiero

sekcyę polską; z Polaków w licznych ko

mitetach zasiada dotąd tylko jedna osobi

stość z pod ciemnej gwiazdy, zszarzana

politycznie, bez wpływu a nawet związków

z krajami polskiemi, bez stanowiska w resz

tkach pozostałych emigracyi. Jedynem jej

widocznie przeznaczeniem, słabe i nieumie

jętne pomalowanie socyalizmu wypłowiałą

farbą polską. Drugie usiłowania pochodzą

wprost z Petersburga, przez narzędzia po

zostające najoczywiściej w rękach nihilisty

cznego spisku. Zamiar zatem, o ile się ty

czy Krakowa, powtarzamy, uważanym być

może i musi jako wyłącznie rosyjski, żró

dłem jego jest rosyjski spisek socyali

styczny.

Z drngiej strony wszystko, co wiadomem

jest dotąd o usiłowaniach i propagandzie

socyalistów we Lwowie, wskazuje, że po

chodzą one także nieodmiennie z dwóch

punktów: od tych samych komitetów szwaj

carskich oraz z Kijowa, głównego siedliska

i stolicy nihiiizmn. Widocznie rozebrano

między siebie role: Kijów działać ma na

Lwów, na Ruś, na Unitów, a przez nich

dalej na Rusinów i Unitów węgierskich i

innych w monarchii; Petersburg na Kraków,

a przez Kraków dalej na katolickie i sło

wiańskie prowincyę Austryi. Plan, jak Bię

zdaje, jest głęboki i daleko sięgający a bez

tego czyż wartoby tyle dokładać starań i

narażać się, aby się usadowić w Galicyi ?

Plan ten i rozebranie odpowiednie ról rzuca

światło na dążenia i ostateczne cele spisku.

Są one niezaprzeczenie wymierzone przeciw

idei anstryacko-polskiej, przeciw sojuszowi

a nawet dobremn poroznmienin istniejącemu

między Polakami i Anstryą. Przedewszy*

stkiem sojusz polsko-anstryacki w dzisiej

szych czasach i okolicznościach jest nie

zaprzeczenie tak w wewnętrznych, jak

w zewnętrznych stosunkach siłą zacho

wawczą, można powiedzieć, pierwszorzędną;

spiskowi zatem zmierzającemu do obalenia

wszystkiego co istnieje, do ogólnego prze

wrotu nietylko politycznego, ale przede

wszystkiem spółecznego, siła ta stoi na za

wadzie i zmierzać on mnsi do usunięcia jej

i zniweczenia.

Ktokolwiek bacznie śledził przebieg wy

padków, ktokolwiek zauważył i zapamiętał

zachowanie się nihiiistów w pierwszych

chwilach a’Bprawy wschodniej, ten przyzna,

źe między ideą panslawistyczną a nihili

zmem zachodziły pewne nie tajone ani u

kryte sympatyę jeżeli nie z krwi i po

chodzenia, to z wyboru pokrewieństwa.

O ile panslawizm zapowiadał, że nieść bę

dzie zniszczenie i pożogę w starym świecie,

o tyle dogadzać musiał nihilistom i zasłu

giwał na ich poparcie. Ztąd zapewne w pier

wszych chwilach, podczas wojny serbskiej

widzimy nihiiistów występnjących z propa

gandą, czynnych w szpitalach, w obozach; wi

dzimy jak polityka zewnętrzna Rosyi, nie

siona jeBt jakby na falach nihilizmu. Ma

rzono wtedy, jeżeli nie o wielkich, to o da

leko sięgających rzeczach a w Rosyi były

rozpowszechnione przekonanie i nadzieja,

że wypadki wschodnie z godłem panslawi

zmn na sztandarze, zwrócą się szybko i bez

pośrednio przeciw Anstryi i pójdą tem ko

rytem, które dziś w Galicyi socyalizm chce

sobie wyżłobić. Gdy zaś przyszło uczynić roz

brat z temi marzeniami, gdy wszystko nateraz

ograniczyło się do Turcyi, stopniowo zni

kał udział i poparcie nihiiizmn dla przed

sięwzięcia na Wschodzie rządn rosyjskiego,

a nawet nie wprost, ale przez organa owych

sfer, co sympatycznem pobłażaniem pozosta

ją z nim w związku moralnym, słyszeć się

dało głośne potępienie. Odtąd chwilowa, ci

cha harmonia, istniejąca między przedsię

wzięciem zewnętrznem rządn a celami osta

tecznemi spisku ustała; przyszło na całej

linii do rozbratu naznaczonego szeregiem

krwawych czynów aż do tego zbrodniczego

zamachn spełnionego onegdaj na osobie pa

nującego, który, bezwzględu na jego po

budki i pochodzenie, wywołać muBi wszę

dzie, gdzie uCzciwi Indzie, potępienie. Chcie

liśmy dzisiaj zwrócić uwagę na łączność,

jaka istnieć musi i istnieje między dwoma

dążeniami wywrotu, między panslawizmem

a nihilizmem, a zarazem wskazać, że usiło

wania spisku, aby Bię usadowić w Galicyi,

mogą mieć i mają niezawodnie tę anfibi

czną naturę. Z tąd wymierzone ono są prze

ciw idei i sojuszowi anstryacko-polskiemu,

jako najsilniejszej zaporze nietylko przeciw

ogólnemu wywrotowi spółecznemn. ale głó

wnie przeciw panslawizmowi i dla tego po

chodzenie tych usiłowań jest wyłącznie ro

syjskiem. WynikarstądIkonieczoość wielkiej

a wspólnej baczności dla rządu i spółeezeń

stwa, stwarza to wspólny a nowy interes, ale

przedewszystkiem obowiązek, który należy

zobopólnie i bezwzględnie spełnić. O wa

żności tego zadania przekonamy się z dal

szych uwag.

KORESPONDENCYA ,,CZASD"

W leieś 14kwietnia.

(||) Za miesiąc Rosy* podlng traktatu berlń

skifgi powinna rorpoc?ąć ewakuacyę B iłraryi. Nie

wątpią tutaj, ta Rwya spełńi artykuł XXII co de

litery, chyba gdyby nadspodziewanie a h ł a być

proszoną przez mocarstwa, Ł,by przedłużyła pobyt

swój w Bułgaryi dla utrzymam taKżs porządku i

pokoju. Term?n ten przypada d. 3 maja. Co są

etanie z okupacją mieszaną P Co mocarstwa wynaj

da. aby zapewnić pokój i porządek w Ramelii po

wyściu Rosyi? Nsgł; przyj§cie traktatuborliń3kie

go w tśj mierze, c fiięcie się w połowie drogi,

jest ŁiesŁOżebn-m, ^koro sr.me mocarstwa prrez

rosr.roezęeie rokowi fi* przyznały, it trseba kon:e

cssie coś uczynić, poriawat oddanie Ramelii Tar

kom nie Btsnoi?i fackśj rękojmi dia spokoju euro

pejskiego. Myśl powierzenia RuKelii wojBkcm wło

skim natrafi wsadzie na opór, albowiem pomimo

frazesów o dobryth i serdecznych sto mnkech np.

między Anstryą a Włochami, nikt nie łudziłby się,

te oddać Ramelę Włochom jako straty europej

skiej, nie zsacayłoby nic innego, jak wysłać tamże

półarzędowych Zastępców Rosyi. Nio byłaby to

Btraż europejska, lecz straż rosyjaka. Nie wiele le

pszym jest projekt względem zamianowania Aleka

paszy Vogoridesa gubernatorem rumelijskim a mo

że i naBtępnie wyboru jego księciem bułgarskisa,

tudzież zrzeczenia się Tarcyi prawa obsadzenia wą

wozów bałksfiskich. Zamianowanie Aleko passy, o

twartego nieprzyjaciela Turcyi, który jako amba

sador turecki rzucił rządowi swemu rękawicę, by

łoby abdykacja p ń?twową Porty. Gdyby nawet

Tarcya zgodzić Bię miała na ten projekt na pod

stawie poprzedniego układu z Rosyą, inne mocar

stwa nie mogłyby na to przystać, cbyba, że ist

nieje porozumienie między mocarstwami i Rosyą

względem podziału Turcyi, przypuszczenia zawsze

prawdopodobne pomimo wszelkich pozornych rpo

rów jawnych. Dwuznaczną rolę, jaką ttraz odgry

wa dyplomacja europejska, cechują wybornie na

stępujące słowu, jakie wyrzekła pewna osoba ne

pierwszą wiadomość o toaście hr. Karolego w Lon

dynie: »Do jakiego stopnia Austrya musi być

w Wiednia i wPet rsbarga rosyjską, Bkoro wLoc

dynie jsBt tak śmiało angielską!

Miałem sposobić czytania lista ż Tirnowy, peł

nego zwierzeń Eię pocfaych jednego z pierwszo

rzędnych jenerałów rosyjskich (ktorego nazwisk«

z dyskrecji nie wymieniam), zwierzeń dotyczących

stanowiska armii rosyjskiój ijój zapatrywań na obe

ccą kampanię dyplomatyczną. Zwierzenia te są

arcyciekawe, ale tylko dla tych polityków, którzy

potrzebują potwierdzenia ze strony rosyjskiój, aby

jaano widzieć i ocen!6 należycie sytuacyę. ,Termin

okupacji,u rzekł ów, jenerał rosyjski, »ubliża się

ku bcńcowi, a jtsszciS Europa nie dikonała po

trzebnych !mian traktatu berlińskiego. Jeżeli Ei

ropa domagać się będzie literalnego wykonania te

go traktatu , natenczas przyjdzie do strasznego

krwi rozlewu. (Dławiony traktat berliński nie jest

ciozem innem, jeno receptą przedawnioną, nieuży

wslną dla bułgarskiego pacjenta. U chorego ozas i

*atura wiele zdziałać m ogą; czas zdobyliśmy na

E )ropie, naturą była Rcsja. Przed rokiem traktat

berliński mógłby być korzystnym dla Bułgaryi,

dziś byłby Bskcdliwym. Europa chciała nas pobić,

myśmy atoli udaremnili zabiegi Europy. Kiedy

projekt kongresu pojawi! Bij s aryo, chwilowo pa

nował popłoch w kołach rosyjskich, ale tylko chwi

lowo; obradowano długo i szeroko, i przekonano

s ę, ie sprzeciwić Bię kongre:osi trudno, niechcąc

narazić Bię na wojnę z kilku mocarstwami; wtsdy

ks. Gorczakow powołał hr. Stuwałowa do Peterc

burga. Hr. S suwałów po drodze tbadił usposobie

nie gabinetów, zbierał szacowny materyał, przeko

nawszy się zarazem, jak daleko Rosya poBunąć się

może. Zgodzono się więc na kongres, ale zarazem

uchwalono, w Bułgaryi wszelkie poczynić kroki,

aby zabezpieczyć sobie tamźs zdobycze traktatu

San Sttfm o . Uchwały kocgresu wywołały w Pe

tersburgu burzę, btórój ks. Gorczakow nawst mą

drze usyBkauem przedłużeniem okupacyi uc;szyć

aie zdołał. Nadto w chwili ratyfikacyi traktatu

berlińskiego ks. Garczikow oświadczył Carowi, ii

postara się o to, eby podział Bułgaryi, tudzież ob

sadzenie B3łkanu pra?ż Turków pozostały martwą

htanj, i aby Macedonia stała otworem dla Rosyi

jako droga do morza Egiejskiego. MoeaiBtwa, które

mniemi!y, iż w Bułgaryi i Rumelii wszystko się

stanie podług recepty traktatu berlińskiego, omy

liły Bię mocno. Z energią nadzwyczajną urządzili

śmy w Bcłgsryi silną administrację samodzielną,

nsjidoldejssycb urzędników i cfioerów sprowadzili

śmy z Rosyi do Bułgaryi. Wyćwiczyliśmy wybor

czą armię narodową bułgarską należyci) uzbrojoną.

Zgoła stworzyliśmy pzńttwo nowe na modłę ro

syjską. Bołgarya otrzymała od m s czego potrze

buje, tak ii zbyteczną jest nEdal opieka europej

ska. Musieliśmy oswobodzić Bułgarów i nadać im

siłę, rby ich nauczyć, jak się bronić mają, by zła

mać traktat b?rlńiki, który ich i nas krępuje.

Dowiedliśmy w ten spoBób, że jeeteśmy mistrzami

na polu Btrateg.i politycine}, i że byłoby niebez

piecznie wyzwać nas i Bułgarów do walki. W Eu

ropie z początku nie poznano się wcale na naszej

robcoie w Bułgsryi, zresztą nicby nie zdołało po

wstrzymać planów nasiycb. N .emamy powodu, za

chować jakieś względy dla Europy. Gdybyśmy Bię

przy każdej sposobności pytali Europy o jej zda

nie. nie bylibyśmy tyle osiągnęli, nie Btalibyfmy

dziś tak, iż w danym wypadku nawet siłą możemy

spełnić życzenia nasze. Żadne moearstwo europej

akie nie życzy sobie wojny, WBiędzie panuje chęć

ocalenia i utrzymania pokoju, więc ostatecznie rgo

deą się wszyscj, labo szemrząc, na fakta dokona

ne. Rosya potrzebuje przedewszystkiem pola odby

tu handlowego i przemysłowego, dla tego niemogła

ścierpieć, aby jej zamknięto morze Czarne, aby

zamieniono morze Ctarne w jezioro. Dla dalszego

naszego rozwoju potrzebujemy także części morza

Egejskiego, o co poitarał się traktat z Ban 8tcfa

no. Z olbrzymiej ilości płodów surowych, któreśmy

dotąd z powodów przytoczonych za bezcen sprze

daw ć muńeli, wymieniamy tylko konopie, wyra

biane w tak wielkich zasobach w L flindyi, Kur

lardyi, w guberniach Kowieńskiej, Wileńskiej i

Mińskiej. Wśród lepszych konstellacyj podniesie

się także nasz przemysł płócienny, wtedy przesta

niemy sprzedawać za bezcen nasze płody, prze

staniemy sprowadzać a zagranicy, zwłasze sa z An

glii, za drogi pieniądz przedmioty wyrabiane za

granicą z naszych płodów Barowych. Co do emi

gracyi ludności bułgarskiej, a po części i ludności

greckiej z Tracji, do »Bułgaryi południowe!y, wy

znać musimy, że pierwotnie byliśmy przeciwni tej

wędrówce, ponieważ Bołgarowie tamtejsi mogliby

nam w razie nowych zawikłań równe oddać usłu

gi, jak to się stało na północy i na południu Buł

garyi. Później przekonaliśmy się, iż przecież dale

ko lepiej mieć w południowej Bułgaryi — dziwnym

sposobem ochrzczonej Rumelią wschodnią przez

traktat berliński — zwartą ludność bułgarską, na

przód, aby wódz dowieść przed światem konieczno

ści połączenia obu krajów rozdzielonych, powtóre,

aby tem łatwiej przeszkodzić powrotowi ludności

tureckiej do opuszczonych przez nią siedzib. Dalej

staraliśmy się o wychodźiwo Bałgarów z Tracyi

takźa z tego powodu, ponieważ Tarcy ziemi tak

dobrze nie umieją uprawiad jak Bułgarowi(; w ten

spoBób Trac?.i prędko zubożeje, przezco panowanie

Turków w Europie Btanie Bię krótszem. Jak Hi

szpania coraz bardziej upadała, gdy Maurowie ją

cpnścili, tak stanie Bię z Tracyą po wyjściu Buł

garów. Kiedyśmy stali w Ban Stefano, kurs liry

tureckiej w złocie wynosił 250 — 300 piastrów

w papierze, kiedyśmy stali w Adryanopola, pod

skoczyła na 400 piastrów; po ewakuacji Adryano

pola n a 500 piastów, a gdy opuścimy ziemię tu

racką, lira turecka sprzeda się ta 700 piastrów.

Wszędzie w Bułgaryi każdy cudzoziemiec m ele

zrobić spostrzeżecie, iż Bołgarowie od 20 do 50

roku dwa rasy w tygodniu zamykają Bklepy, aby

pod komendą rosyjskich oficerów i podoficerów od

byó ćwiczenia wojskowe. To samo dzieje się w nie

dzielę. Csła Bołgarya zamieniła się w obóz woj

skowy."

Powtórzyłem tu uwagi owego wyższego jenerała

rosyjskiego bez komentarza. Pomimo przesady i

przechwałek, zawierają one obraz polityki rosyj

skiej na Wschodzie. Półurzędowa Rosya niweczy

wszelkie zobowiązania i przyrzeczenia urzędowej

Rosyi. Z robót atoli półurzędowej Rosyi nieomie—

Bika skorzystać rządowa Rosya.

Namiestnik przenióeł starszego inżyniera Józefa

Hanasza z Tarnowa do Namiestnictwa, star sie

go inżyniera zaś Karola Błapę i Namiestnictwa

do Tarnowa.

Rada szkolna krajowa mianowała nauczyciela To

mas:a Patryn a rzeczywistym nauczycielem szko

ły wydziałowej w Przemyślu, rzectywiztymi zaś na

uczycielami szkół etatowych: Karola Gadowskie

go w Grójcu, Kazimierza Jodłowskiego w Dzie

kanowicach, Józ(fa Leszczyńskiego w Rozwa

dowie i Jana Kukulskiego w Skotnikach.

W le i e ń 15 kwietnia Kolegium mętów zau

fania stronnictwa prawnopolitycinego w Ciechach,

w;dało następującą odezwę za względu na zbliża

jąca Bię w: bory do Rady państwa.

»Mężowie zaufania stronnictwa prawnopolityczre

go wiięli pod uwagę Bprawę wyborów do Rady

pańitwa i zaraądzili co potrzeba, aby jak zwykła

w porozumieniu z okręgami wjborczcmi dać wier

ny wyraz przekonaniu poi tycznemu narodu cze

skiego.

PodczaB ostatnich narad uchwalił klub posłów

czeikich jednomyślnie, iż nie uznaje za stosowne

obeiłać Rady państwa, dopóki się BtoBunki polity

czne istotnie nie zmienią.

Po dokonaniu przeto, zbliżających eię wyborów

zadaniem nader ważnem będzie wszystkich repre

zentantów narodu czeskiego objawić swe w tśj

mis’ze zdan’e, a tem samem powziąć decyzję

w kwestyi, która bęide rozstrcgającą o losie na

szego narodu.

Dla tego bardzo ważną jest rzeczą, aby lud naez

wybrał deputowanych, którzyby z jednśj strony

odznaczali Bię tak charakterem i patriotyzmem,

jak zdolnościami i wykształceniem połityozuem,

z dragiśj Btrony zaś byli pod każdym względem

zapełnić niezawisłymi i niczem niekrępowani, tak

iżby w sprawie tśj mogli z całą swobodą radzić

1 orzekać.

Połądanem jest tedy, aby oi ziomkowie nasi,

którym interesa polityczne narodu naszego szcze

gólnie leżą na Bercu, jut teraz porożu wiewali się

poufnie co do przyszłych wyborów i aby mieli na

uwadze, że ze względu na to zadanie stronnictwa

polityczne między nami istniejące nie powinny iść

eamopas, lecz owszem to jedno powinno niemi kie

rować przekonanie, że w kwestyi tak ważuśj po

wołaną jest do orzekania tylko więkBzośó wszyst

kich nsBzyoh reprezentantów, jako członków jedno

litego klubu prawnopolitycznego, i że ktokolwiok

chciałby ua wł»3ną rękę nowe tworzyć stronnictwa,

tylko szkodzić może ouój jedaości narodow(i;, któ

ićj Btrsedz jeet naBzym najświętszym obowiązkiem."

Ziemie Polskie.

Znana sprawa p. Aleksandra Jackowskiego, w któ

rej senat skasował wyrok Bądu ijazdowrgo w Mła

wie, odmawiający przyjęcia skargi, napisanej po

polslu, i odesłał do sądzenia *jazdowi ;w Płocku,

rozbierana tam była w dniu 5 b. m.

Zapadły wyrok wraz z motywami, prze?łomsezo

aemi przez Korespondenta’ Płockiego, jest doku

mentem ciekawym i bolesnym, napisanym z bar

dzo wyraźnym zamiarem poniewieran:a naszego ję

zyka i lekceważenia praw nam przyznanych w usta

wie i wyroku Benatu.

Oto brzmienie decyzji:

Sąd zjazdowy zważywszy:

że, jakkolwiek postanowienie Najwyższe a dnia

2 lipca r. 1876 dozwala stronom używać w sądach

gminnych jęayka miejscowego, do jakich to języków

należą: język polaki, żydowski itd.,to jednak o t;le

tylko, o ile te strony nie umieją po rosyjsku;

że w Bprawie nie ma najmniejszego dowodu na

to, aby Jackowski nie umiał po rosyjaku;

żj owszem okazuje się, iż, skoro tenże Jackow

ski miał możność wystarać Bię o napisanie apelacji

i następnie skargi kasacyjuejnej w języku rosyjskim,

więc mógł także wnieść taką Bamą skargę i do Eą

du gminnego;

że apelacya Jackowskiego, jakkolwiek napisana

Część literacko-artyatyczna.

DZIEJE POLSKI

w zarysie

przez Kichała Kobrzyńskiego.

Warszawa i Kraków, u Gebethnera i Spółki 1879.

8° maj. V. 495.

(Dalszy ciąg).

Odrzucając różne podziały, których trzymano się

Wdotychczasowych kompendyacb, p. Bobrzyński

wprowadza nowy, na trzy okresy, odpowiednio do

systemów rządowych, jakie istniały. Pierwszą epo

kę zaznaczają rządy patryarchalne: monarcha

Bprawuje władzę zupełną nad ludami,_ który_ch jest

ojcem, nietylko pod świeckim lecz i kościelnym

względem. Ten okres ma trwać aż do napadów

mongolskich. — Straszliwe skutkiem tych najazdów

spustoszenie kraju i potężna kolonizacya niemie

cka, zmieniły naturę społeczeństwa, a tem samem

i rządu; już to nie są jednoplemieńcy jak da

wniej ale dwa odrębne żywioły, między któremi

monarcha musi zgody pilnować, ograniczając się

*resztą do strzeżenia państw a od postronnych nie

przyjaciół. D uchow ieństw o dobija się spółczesnie

stanowiska niepodległego i stanowi osobny żywio

trzeci. To wiek XIV i XV, epoka rządów pafrv

m onialnych. —

Pod koniec XV wieku udaje się Ka

zimierzowi Jag. złamać przywileje średniowieczne,

skutkiem czego dwaj jego następcy tworzą pań

stwo nowożytne czyli prawne, którego jednak

nie dozwalają wykończyć anarchiczne żywioły i

sprowadzają najstraszliwszy upadek. — Takiem jest

ogólne pojęcie przeszłości naszej u autora: musi

my wyznać, że ono nam niejedną nasuwa wąt

pliwość. Czy rządy patryarchalne nie kończą się

raczej w w. XII, to jest ze śmiercią Krzywouste

go ? Czy napady moDgolskie, które zniszczyły Ma

lopolskę, i w dziejach Wielkopolski tyleż znaczy

ły ? Czy Łokietek, który n autora nową epokę za

czyna, nie podobniejszy do Bolesławów niż do J a

giellonów? Czy duchowieństwo dopiero od napa

dów m ongolskich zyskało stanowisko niepodległe?

A cóż powiedzieć o tym szeregu znakomitych bi

skupów krakowskich, którzy za podziałów znaczą

cą odegrali rolę? Wszakże już Roeppel przyznał,

że męczeństwo Ś. Stanisława zjednało Kościołowi

w Polsce stanowisko polityczne.

Przechodząc

do drugiego okresu, zapytamy autora, jakie to są

przywileje średniowieczne, które złamał Kazimierz

Jagiellończyk? Prócz w ydarcia kapitułom pra

wa obioru biskupów, podobno innego złamania

nie znajdzie. Fakt (o był ważny, wpłynął nie

zmiernie a bardzo szkodliwie na Kościół i na spo

łeczeństwo, ale epoki politycznej sam jeszcze me

stanowi. -

Dość dziwnie się zdarza, że owe pań

stwo nowożytne trzeciego okresu, wprowadziło

do Polski rządy parlamentarne,_ w chwili kiedy

na zachodzie ustalały się wszędzie rządy absolu

tne, że owe państwo prawne nastało w Polsce

równo z anarchią sejmów wszechwładnych, z po

gnębieniem włościan a wkrótce potem i mieszczan!

Czy niemożnaby przeto powiedzieć o autorze, że

stworzył formułkę teoretyczną, w którą gwałtem

wtłacza fakta i daty, Jbez względu, że ona więcej

zdaje się odpowiadać nowszej nauce prawno-poli

tycznej niż rzeczywistości?. "

Ale nie będziemy się o to spierali. W życiu

narodów jak ludzi, nigdy epoki nie są tak odrą

bane, aby jakaś cecha jednej nie zachodziła w dru

gą. W szak dotąd historycy, nawet chrześciańsey,

nie zgodzili się, gdzie naznaczyć kres starożytne

mu, gdzie początek nowożytnemu światu? _W ka

żdym systemie podziałowym coś niewłaściwego

upatrzyć można. Wolimy iść dalej. Oz_dobą książ

ki autora, z pierwszego okresu, są dzieje _księstw

rozdzielonych, opowiedziane tak jasno_ i żwiężle, że

ta epoka zagmatwana nader zrozumiale przedsta

wia się u niego; niemniej trafny i_ piękny _jest o

pis kolonizacyi niemieckiej i zmian, jakie o_na

w kraju sprowadziła. Atoli najpiękniejszą część ksią

żki stanowi okres drugi. Mądre gospodarstwo Kazi

mierza W., stosunek Krzyżaków z Polską i ich wza

jemne zapasy, stanowisko i działanie możnowładz

twa, sprawa husycka w Polsce, skreślone są po

mistrzowsku, i budzą pragnienie, aby autor zna

lazł kiedyś czas do szczegółowego obrobienia tej

epoki, z którą tak gruntownie jest już obznajomio

ny. — Zupełnie nowym a przynajmniej własnym au

tora jest obraz przełomu, jaki w organizacyi po

litycznej państwa zaczął się od Kazimierza Jag.,

a dokonał za Olbrachta i AJexandra. Usunięcie

wpływu arystokracyi i zastąpienie jej przez szla

czte i seim v miało być najszczęśliwszą dla pan

ityto»«W »«

ZI6

muntów przypisać trzeba, że inaczej się stało.

Powtarzamy, pogląd nowy, o ile sprawiedliwy, o

to długi spór stoczyćby należało, na który me

miejsce w pobieżnej recenzyi. Choć z autorem

rozprawa o ten wiek niełatwa, bo on go specyal

nie studyował, jednak może inną razą pokusimy

się przedstawić, jak nam się te czasy wydają.

Wedle nas, sam Długosz wystarczy, aby dowieść

wyższości systemu rządowego w wieku XV, nad

tym, który w pierwszych latach XVI stulecia wpro

wadzono. Tu tylko powiemy, że niekoniecznie w y

daje nam się mądrą ze strony monarchy polity

ką, przyznawać izbie szlacheckiej tak wielką wła

dzę, a nie mieć ani zorganizowanego Senatu, ani

Izby miejskiej, aby w potrzebie na nich się o

przeć.

Władza królewska, która jednej klasie dozwo

liła zgnieść wszystkie inne, powinna była prze

widzieć, źe sam a przez nią będzie wkrótce zgnie

cioną. Tego Ałesander nie zrozumiał ale to wi

dział jasno Zygmunt stary i dla tego senatorów

chciał przywrócić do znaczenia i mieszczaństwo

usilnie dźwigał. Nie jego wina, że dawnej z XV

wieku arystokracyi, za jego czasów już zabrakło.

Możnowładztwo XV wieku ulegało wpływowi ów

czesnych znakomitych biskupów. Tego wpływu

nie mogli już mieć biskupi, których od Kazimie

rza Jag. dostarczały krajowi nominacye królew

skie. Nigdy episkopat polski, pomimo kilku poli -

ty’cznych talentów, nie stał tak nisko jak w owej

epoce; chyba koniec XVIII wieku możnaby do

niej porównać. I to także nie było winą Zygmun

ta, że zbogaceni mieszczanie, zamiast bronić inte

resów swej klasy, woleli wchodzić między pany

i szlachtę. Autor bezwzględnie potępia Zygmunta

Igo. Nam to potępienie o tyle tylko w ydaje się

sprawiedliwe, o ile dotyka uległości jego dla Bo

ny, a także o ile się odnosi do jego polityki za

granicznej. T u w istocie trudno go wytłómaczyó.

Opuścił Czechy i W ęgry aby przeciw Moskwie

mieć wolne ręce, Moskwę zaniedbał aby z Krzy

żakami zakończyć, i skończył z nimi najsmutniej,

dla Polski najszkodliwiej.

IV.

Czasy Zygmunta Augusta wprowadzają autora

w bliższe zetknięcie ze sprawą religijną i dają

mu sposobność do wyłożenia swego poglądu, któ

ry niemile musi uderzyć czytelnika. Jestto naj

przykrzejsza strona książki. Nie spada to jednak

niespodzianie. W wielu poprzednich rozdziałach

znajdują się ustępy lub wyrażenia, które dowo

dzą, że autor nie rozumie natury Kościoła katoli

ckiego, że mu nie przyznaje żadnej misyi nad

przyrodzonej, że w ogólności, wszelki Kościół jest

wedle niego instytucyą polityczną, o tyle dobrą,

o ile służy państwu i przyczynia się do wzmo

cnienia siły rządowej. Ztąd przez dziwne przeo

czenie i niezrozumienie tak dobrze celu jak wpły

wu Kościoła, wyradza się w nim jakaś szczególna

predylekcya do sehyzmy wschodniej. Nie mówimy

tych słów na wiatr; owszem mówimy je z bole

ścią, tem w iększą im głębszy mamy szacunek dla

autora, dla jego zdolności, nauki i zasług; im mo

cniej jesteśmy przekonani, że człowiek, którego

Bóg tak wysoko obdarzył ma powinność użyć

swoich sił ala dobra narodu nie na jego szkodę.

Musimy więc wskazać ważniejsze ustępy, które o

bratają tak dobrze uczucie katolickie jak prawdę

historyczną.

Opowiadając początkowo dzieje Słowiańszczy

zny wschodniej i południowej, twierdzi p. Bo-

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку