Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 689 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

KOT578

Kraków, Sobota 14 Grudnia 1912.

Rocznik LXV.

Wydanłfi p(iyoiii(iniowe

Prenumeratę przyjmują: Administracya Czasu w Krakowie 1urzędy pocztowe. Miejscową pre*

n u m e ratę księg. S. A. Krzyżanowskiego, handle: St.Karlińskiego, trafika w Sukiennicach Biuro dzieu.

Hopcasa i Salomonowej, Gł. T rafika . We Lwowie ,, Cza»" je n do nabycia w biurach dzień. A. Olizewskiegt

8. Sokołowskiego, K. Buchstaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle Nowym Sączu na peronie

w księgarni kolejowej, tudziez na inuych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń : od wiersza petitem za pierwszy r«z 20 hal,, za każdy następny po 15hal.: układ tabe.

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal,, następny po 15hal. N ad esłan e i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 hal. za każdy raz. G łosy publiczności po2kor.;komunikatyhandlowe

po kronice i po dziale ekonomicznym; komunikatyprywatne, śluby,zaręczyny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenu m eratę przyjmują: we Lw owie biura dzienników 1..Plohna, A. Olszewskiego,

St. Sokołow’skiego, K. Buchstaba; wJarosławiu Biuro dzienników; wPodgórzu Poturalski; wPrze

myślu A. Juszyński księgarnia i E. Billet; w Rzeszowie M. Weintraub; wStanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Kockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. Raczkowski, 14 Citć de Trevise; w W ied ni u Haasenstein óc Vogler, R. Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek. M. Dukes, E. Braun. .1. Danneberg, Bock (S Herzfeld, H. Fńedl (tylko pre

numeratę H. Goldsehmidt óćComp.); w Frankfurcie n. M. G. L.Daube ót Comp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i p rzek azy pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. R eklam acye nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

S W Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

"Wi

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 50.

polityczne.

Kapelusz Ges-lera.

—

Od biedy polityka.

—

Jak j?j

zapewnić powodzenie? — Człowiek, pim:z i kuc.

Sądy b?ilińskie.

—

Owej polityki przyszłość.

—

Jak

słę odrysowują stosunki batkańskie ? — Symboliczna

polityka.

—

Berliński pomysł realniejszej.

—

Ani

zbj t małej, ani zbyt wielkiej wojny.

—

Dwa sposo

by.

—

Wiedeńska oryentacya co do Rosyi.

—

Nie

pewność.

—

Zmiany w głównych wojskowych posa

daćh, — Odnowienie trójprzymierza.

—

Kiedyby wy

buchła wielka wojna ? — Jej zażegnanie.

—

Bliższe

określenie żądań Austro-Węgier.

—

Włoskie Darda

nele.

—

Rokowania pokojowe.

—

Zebranie ambasa

dorów i mowa sir Ed. Greya. Symbole położenia.

Nie w bezwzględnej wartości tego, czego żą

dają Auslro-Węgry, jest punkt ciężkości, ale

w jego politycznem znaczeniu, w tein, że przed

stawia mocarstwową powagę monarchii. Ktoś po

wiedział, że to je st kapelusz Gesslera. Symbol.

Skoro monarchia nie chciała, i słusznie, dalszych

zdobyczy na Bałkanach, miała się czegoś chwy

cić, coby nie pozwoliło wypadkom pójść pomimo

niej, stosunkom ukształtować się bez jej udzia

łu. Wtedy wybór był poniekąd obojętny : padł

na Albanię włącznie z portem. Stał się teraz

przełomowym ; utrzymanie się przy nim wywrze

wpływ na przyszłość, n a stanowisko bałkańskie

monarchii, bez względu na istotne rękojmie, ja

kie daje, raczej nie daje.

W tym porządku myśli uznanie przez opinię

publiczną Europy, poniekąd przez gabinety, spo

sobu zapatrywania się hr. Berchtolda na przy

szłość Albanii, mogło go zadowolnić. Szloby teraz,

aby słowo stało się ciałem W kołach berliń

skich nieurzędowych, w parlamentarnych i in

telektualnych, są zdania, że Austro-Węgry nie

co za miękko postępują i przypisują to we

wnętrznej niemocy. Powodzenie towarzyszy nie

raz stanowczości; ona i w tym wypadku może

załatwić rzecz bez wojny. Pies ukąsi, koń zrzu

ci, gdy spostrzega zawahanie człowieka, nawet

pincz i kuc. Zatem uzasadnione są zarządzeuia

i kroki, które zapobiegają ukąszeniu i zrzuceniu

a zapewnić mają Bymbol, mocarstwową powagę

monarchii w stosunku do Bałkanów.

Ci, którzy w duchu tej polityki rozumują, mó

wią, że wtedy dokonany tam przewrót okazać

się może mniej szkodliwym, niż się przypuszcza;

a że to, co mógł niebezpiecznego wytworzyć,

dałoby się zażegnać mądrą polityką. Niezawo

dnie, że należy zapisać w stanie biernym mo

narchii ubytek Turcyi, lepiej jednak nie mieć

złudzenia co do pozycyi w sianie czynnym, niż

liczyć na nią wtedy, kiedy straciła swoją war

tość ; lepiej nie oczekiwać pomocy od rozkładu.

Niezawodnie, wzmożenie się Serbii i jej rozpęd

są liiepożądanemi następstwami wypadków, ale

ich skutkiem m :żę być także, że prócz jednego

nieprzyjaciela, wszystkie inne p aństwa półwyspu

i Rumunia złączą się z monarchią ścisłą przy

jaźnią, i po przykrem przesileniu zdoła ona

prz.ywrócić równowagę sił. Wtedy także da się

może łatwiej mówić z Rosyą. Jeżeli nie przyj

dzie do wielkiej wojny, którą polityka austrya*

cko-węgierska pragnie zażegnać, a przyjdzie tem

samem zrzec się bardziej ostatecznego, dalej

Bięgającego i korzystniejszego rozwiązania, to

wtedy powyższy horoskop ma niezaprzeczenie

coś za sobą.

Zdawać się może, że konfederacya bałkańska

nawet wojny nie przetrwała, a to dlatego, że

współzawodnictwa, które przed nią istniały,

w następstwie zbyt spiesznego pokonania Tur

cyi przemieniły się w zazdrości. Nigdy przyjaźń

nie łączyła Bułgaryi ze Serbią ani tej z Czar

górą. Grecyi pycha i zachłanność, po spacerze

przy kapeli i regatach na morzu, wywołały tar

cie z Bułgaryą i Serbią. Grecya pożąda Saloni

ki, Monastyru, Janiny. Bułgarya zgodzić się nie

chce co do Saloniki; Serbia rości sobie prawo

do Monastyru i Janiny. Bułgarya, która dźwiga

ła świetnie największy i istotny ciężar wojny,

nie może zezwolić na takie wzmożenie się Ser

bii, klóra p rzy tak znacznym przyroście staćby

stę mogła niebezpiecznym współzawodnikiem na

Bałkanach, tem więcej, że może liczyć na po

parcie Rosyi, która oziębła dla Bułgarów. W y

stępują także dawne przeciwieństwa co do serb

skiej hegemonii między Czarnogórą i Serbią.

Pierwsza chciałaby posiąść Skutari; dotąd nie

zdobyła go, a arcyniemiłą jest jej ofiarowana

pomoc Serbii, przyznanie się bowiem do niemo

cy przeważyłoby szalę na korzyść Karagieorgie

wiezów dynaBlyi. Stąd może dwór cetyński za

czyna się godzić z autonomią i nietykalnością

Albanii i jej wybrzeży, a to dla ukrócenia wład

ców belgradzkich.

Grecya i Serbia oczekiwały z przedłużenia

wojny osłabienia Bułgaryi; Bułgarya to zrozu

miała, a Turcya zużytkow ała. Pierwszej idzie

głównie o Adryanopol i Dedeagacz. Turkom,

prócz politycznych powodów, leży na sercu

, ,święty minaret*1 przy meczecie Selima w Adrya

nopolu. Bułgarzy mogą zapewnić uszanowanie i

przystęp do tej m ahom etańskkj relikwii. Turcy

mniemają, że odstąpienie Dedeagaczu byłoby nie

bezpiecznem dla Dardaneli. Mogłoby jednak przyjść

do osobnego bułgarsko-tureekiego pokoju. Buł

garya przyjęłaby ze spokojem rozwiązanie k o n

federacyi ; znalazłaby zastępców odpadłych sprzy

mierzeńców. I gdyby Rosya nie przyszła z po

mocą Serbii, ujrzałaby się ona odosobnioną.

Ten stan rzeczy usprawitdliwia i daje popar

cie powyżej naszkicowanej polityce monarchii.

Polega ona na zabraoianiu innym nabytków i

korzyści, bez zapewnienia sobie żadnych. Jest

to polityka negatywna, zawsze wątła, całkiem

nierealna. Symbol zaś najczęściej nie dopisuje,

jak świadczy kapelusz Gesslera. Mówią o pomy

śle, powstałym w Berlinie, skąd zwykle pocho

dzą rady rozbiorowe, podziału Serbii między Au

stro Węgry i Bułgaryę, takim , któryby drugiej

lwią przyzna} część, a nie zbyt obciążył pierwsze

nie pożądanym żywiołem. Dzielnica, któraby przy

padła Bułgaryi, zamieszkałą jest dość gęsto pizez

Bułgarów, a wtedy przyszloby także łatwo od

szkodować Rumunię. Byłoby to bezsprzecznie

rozwiązaniem radykalnem . Wątpić można, aby

Wiedeń przy sw oił sobie p omysł Berlina.

Odpowiedzialność wywołania europejskiej wojny

waży w postanowieniach monaichii wraz z in

nymi w’zględami, i być może, że nie pizyjdzie

do małej wojny, bo byłaby za małą, ani do wiel

kiej, bo byłaby za wielką.

Kiedy gabinet wiedeński i jak wystąpi w Bel

gradzie, nie jest wiadomem w chwili, w której

piszemy. Zdaje się, że wieść o wysłaniu no

ty, o której z niedowierzaniem wspomnieliśmy,

była przedwczesną. Powiedziano nam, że rzecz

nie jest aktualną. Austro-Węgry dały już poznać

swoje zapatrywanie. Teraz są możliwe dwa spo

soby ; albo m ają one trzymać się ogólnie przez

mocarstwa przyjętej zasady, stawienia żądań po

zawarciu pokoju, albo uprzedzić takowe. Pierw

szy pociąga za sobą szkodliwy, nieznośny zastój

ekonomiczny oraz finansow’e przesilenie, naraża

na straty pieniężne, przedłuża nużące oczekiwa

nie, powoduje stratę czasu, pozwala Serbii gro

madzić wojska na granicy monarchii. P. Danew,

w przejeździe do Londynu, zatrzymał się w Bu

kareszcie i przemawiał tam za rokowaniami mię

dzy Bułgaryą i Rumunią po zaw’arciu pokoju;

odpowiedziano mu, że takie Odwleczenie ani ko

niecznem ani użytecznem nie jest i że należy spra

wę omówić w Londynie podczas układów poko

jow’ych. Rumunia zatem jest za drugim sposo

beru, i nie jest wykluczonem, aby nie użył go

gabinet wiedeński.

Sir Ed Grey w mowie 11 tm. w Izbie gmin zda

wał sie zalecać sposób pierwszy, kiedy powie

dział: ,,Skoro rozpoczną się w zebraniu ambasa

dorów, rozmowy i przedstawiciele m ocarstw bę

dą mogli rozstrząsać między sobą sprawy, zm niej

szy się wtedy niebezpieczeństwo, aby które

z mocarstw odłączyło się od innych, gdyby po

wstały nieprzewidziane trudności". ,Sposób pier

wszy ma to za sobą, iż pokój turecko-bałkański

może wykazać, że chwycenie się drugiego spo

sobu byłoby zbytecznem. Churchil powiedział w

Izbie gmin: ,,Anglia, Niemcy, Francya, Włochy

chcą pokoju, niema między niemi powodu do spo

ru. Nie ma między Austro-Węgrami i Rosyą ró

żnic którychby załatwić nie możua dobrą wolą

i cierpliwością".

Cierpliwość jest nieco kosztowną. W Wiedniu

oryentują się z trudnością co do zamiarów Ro

syi, co do jej zbrojeń, sił i wewnętrznego stanu.

Służba wywiadowcza, acz liczna, pozostawia nie

co do życzenia, a to już raz spowodowało prze

sadne nieco ocenienie położenia. Cudzoziemiec,

przybyły z Rosyi, zapewniał, że nie widać tam

ani mobilizacyi, ani nadzwyczajnego ruchu wojsk

,,co jednak — dodał — nie znaczy, aby kocha

no Austro Węgry".

Niepewność przedłuża się, a nie można powie

dzieć, aby nie były z nią w związku zmiany mi

nistra wojny i naczelnika głównego sztabu. Są

one oczywiście dziełem następcy tronu, który,

jako w ojskowy zastępca cesarza, w razie danym

naczelny wódz, czuje odpowiedzialność, która na

nim ciąży, a aby jej sprostać, chce mieć na

głównych stanowiskach ludzi zaufanych i tych,

których uznaje za najwłaściwszych i najzdolniej

szych. Szczególnym zbiegiem ob o cz n ości, pod

czas gdy staje się zadość byczeniu następcy tro

nu, zadawalnia się tym razem Węgrów, którzy

mieli niezałatwioay rachunek z feldmarszałkiem

porucznikiem Auffenbergiem. Nie osłabia to je

dnak widoków pokoju, dla utrzymania którego

właśnie wskazane są wszelkie środki ostrożności

i gotowości. Do nich przychodzi zaliczyć odno

wienie niezmienionego tiójprzymierza, już kilka

miesięcy przed jego wygaśnięciem, zwłaszcza

ogłoszenie takowego w tej chwili, co niezawod

nie sprawiło hr. Berchtoldowi o wiele większe

zadowolenie, niż europejskie uznanie w sprawie

albańskiej.

Sojusz ten odporny i pokojowy nigdy nie był

przedłużony w tak ważnych, jak dzis,ejsze wy

padkach. Występuje też wyraźnie, jako rękojmia

pokoju przez to, że jest zapowiedzią potrójnej,

odpornej wojny. Główne znaczenie ogłoszenia

jest w tero, że w obecnem przesileniu nie tylko

Niemcy — co wiadomein bylo — zespolone są

z monarchią Habsburgów, ale także Włochy. Mo

carstwa potrójnego porozumienia z głębokiej nie

chęci do przewagi Niemiec, pragnęły posługiwać

się zaniepokojeniem Europy i zawikłaniami wscho

dniemu ; żywiły nadzieję i próbowały odciągnąć

Włochy od trójprzymierza. Spotkał je zawód,

który odczuty będzie zwłaszcza w Petersburgu,

gdzie — jak nas zapewniają — już mowa kan

clerza Bethmana sprawiła nieprzyjemne wrażenie.

rYordd. A llg. Ztg. położyła nacisk na aktualność

odnowienia trój przymierza; zapisała, że swoją

stałością okazało swoją użyteczność, jako sta

nowczo pokojowy żywioł: ,,Możemy — dodała

jako pocieszający objaw poczytać, że jego for

malne przedłużenie nastąpiło właśnie teraz. Jest

to dowód, że trzej jego uczestnicy zadowolnieni

są jego skuteezuością".

W danych warunkach wielka wojna wybuchła

by ani o Serbię ani o Albanię ani o port ani

o Proehaskę, lecz chyba gdyby dojrzała między

dwoma grupami europejskich m ocarstw; wtedy

byłaby prawdopodobnie ogólną, albowiem przy

puszczenia, że Francya to znów Anglia nie wzię

łyby w niej udziału, n:e są oparte na niczem

istotnem. Takiej potężnej i ciężkiej rozprawy mu

siałaby sobie życzyć przy najm niej jed na z dwóch

stron, a nie ma oznak, aby się na nią odważon

Raczej twierdzić należy, że trójprzymierte zaję

tem stanowiskiem chce ją zażegnać, a jeżeli b er

lińskie rządowe koła są zdania, że Austro-Wę

gry m ają teraz bliżej określić swoje żądania, to

dla tego, że sądzą, iż mogą to uczynić bez wy

wołania przez to wielkiej wojny, zaś upośledze

nia trójprzymierza nie potrzeba dopuścić.

Hr. Berchtold mówi zawsze tylko ogólnikowo

o strzeżeniu interesów monarchii. Przyjdzie po

wiedzieć wyraźnie, jakiemi one są. Czyż mają

być zaspokojone, choćby pomyślnem załatwieniem

sprawy albańskiej? Tę biorą do serca także Włochy.

Margr. di San Giuliano powiedział w Izbie, że sta

no wczo oświadczył gabinetowi ateńskiemu, iż ni

gdy nie przyznają one, aby przystań Walony na

leżała do Grecyi i stała się podstawą floty. Do

dał, że rząd austryacko-węgierski w ścisłem po

rozumienia z włoskim takie same złożył w Ate

nach zastrzeżenie. ! auważyć przychodzi, że mo

narchia austryack

«gierska także nigdy przy

znać nie będzie mogiL "bj’ Włochy usadowiły się

w Walonie, gdyż z fbimdisi naprzeciw zam

knęłyby Adryatyk i Austro-Węgry ujrzałyby się

wobec włoskich Dardaneli. Ale to rzecz przy

szłości; dziś wyjściem ma być utworzeuie Alba

nii neutralnej pod rękojmią mocarstw. Z lekkiem

sercem zapomina się o Turcyi i przechodzi do

porządku dziennego n ad jej panowaniem w Al

banii.

Austro-Węgry zgłosiły przystąpienie do konfe

rencyi ambasadorów. Nazwauo ją ,,zebraniem",

reunion, aby odjąć jej dalej idące znaczenie.

Zasiadać będzie w Londynie jednocześnie z u

kładami pokojowemi turecko - bałkańskiemi. Je

żeli te doprowadzą do traktatu , przedłożonym

ou będzie prawdopodobnie zebraniu ambasado

rów, które wtedy przemieniłoby się w konferen

cyę mocarstw. Potwierdził to sir Ed. Grey oświad

czeniami, które 11 t. m. złożył w Izbie gmin.

Zaznaczył, że neutralne mocarstwa, które podpi

sały traktat berliński, zgodziły się na nieformal

uą i nieobowiązującą naradę w LondyDie, która

nie będzie konferencyą, ,,albowiem mocarstwa nie

są jeszcze pewne załatwienia wszystkich trudao*

śei".

Celem zebrania ambasadorów jest ułatwie

nie zamiany zapatrywań, zwłaszcza co do punk

tów, które »najbezpośredniej dotyczą interesów

ednego z mocarstw, które wezmą udnał w na

radach". Tu oczywiście miał Grey na myśli p rz e

dewszystkiem A ustro-Węgry. Wyraził dalej na

dzieję, że zebranie rozpocznie się w przyszłym

tygodniu, przypomniał, że pierw sza myśl formal

nej konferencyi pochodzi oJ Poincarego, i że

stąd, w razie gdyby takowa okazała się właści

wą i potrzebną, odbyłaby się prawdopodobnie

w Paryżu. Zatem przypuszcza zastąpienie obe

cnego zebrania ambasadorów konferencyą, któ

raby już nie była akademicką, lecz istotną. ,,Dy

plomatyczne położenie — ciągnął sir E. Grey —

jest korzystne i jeżeli jest troska, to ta, żeby

nie zaszło przykre i niespodziewane zdarzenie,

które spowodowaćby mogło niekorzystną zmianę

w dyplomatycznem położeniu".

Odnosiło się to

znowu do stosunków austryacko serbskich.

Jak zdrowy rozum nakazuje, rzekł sir Ed

Grey: ,,Nadzieje i obawy zmieniały się z duia

na dzień i mogą dalej przez jakiś czas zmie

niać się. Trudno jest coś powiedzieć, bez wywo

łania niestosownego pesymizmu lub obudzenia

nadziei, które z biegiem czasu mogłyby być za

wiedzione".

Każdy piszący znajduje się w poło

żeniu sir Ed. Greya. I tak przychodzi nam za

kończyć znakami zapytania - symbolami po

łożenia.

Cała prasa poznańska zabiera głos w sprawie

sprzedania dóbr Choryni i Jerki księciu sasko

weimarskiemu przez Władysława Taczanowskiego.

Ból i oburzenie brzmi głęboko w słowach, jakie

mi Dz. Pozn. określa tę frym arkę ziemią polską:

,,W chwili właśnie, gdy wróg nasz wysila się,

aby przemocą usunąć z pod nóg naszych głów

n ą podstawę naszego narodowego bytu, pojawia

się w łonie naszego społeczeństwa wyrodek, któ

ry dobrowolnie rzuca w paszczę wroga olbrzymi

kawał ziemi, zroszony potem całych pokoleń pol

skich. Wobec niegodziwego tego czynu blednie

nieledwie cios niesłychany, zadany nam świeżo

przez wroga. Wróg walczy przynajmniej z otwar

tą przyłbicą, dyktuje i wyzyskuje bezwzględnie,

lecz jawnie swoje prawa, jest przytem wrogiem;

tutaj Byn własny zadaje cios zabójczy swej mat

ce ojczyźnie. Było to i poniekąd jest jeszcze

dziBiaj główną tragedyą w dziejach Polski, że

najboleśniejsze rany zadawali jej i zadają wyro

dni Bynowie. Na należyte napiętnowanie zbrodni

czej frymarki, jakiej się dopuścił dotychczasowy

właściciel Choryni i Jerki, brak w naszej mowie

właściwych wyrazów. Jest to w dzisiejszych cza

sach i w dzisiejszych naszych warunkach tak

potworna zdrada narodowa, że przed opisywa

niem jej wzdryga się pióro.

,,Syn bojownika za wolność, którego imię u

trwaliło się w pieśniach narodu, wychowany

w otoczeniu pielęgnującem tradyeye gorącej mi

łości ojczyzny,

człowiek obdarzony przytem

niezwykłą inteligencyą, zrywa wszelkie węzły

łączące go ze społeczeństwem, dopuszcza się

czynu, który wieczną hańbą pokryć muBi jego

imię. Wiedzieliśmy od dość daw na, co sądzić o

dotychczasowym właścicielu Jerki i Choryni Wła

dysławie Taczanowskim. Miino to wczorajsza

wiadomość o dokonanej przez niego zbrodniczej

frymarce zdawała Bię nam tak potworną, że

w pierwszej chwili nie dawaliśmy jej wiary.

Niestety, okazało Bię niebawem, że była ona

prawdziwą. I nie ma ani cienia jakiegoś unie

winnienia tej ohydnej zbrodni narodowej. Uczy

niono ze strony naszego społeczeństwa wszystko,

aby utorować Władysławowi Taczanowskiemu

drogę wyjścia, umożliwić mu uczciwe załatwie

nie się z trudnościami finansowem i, trapiącemi

go od dawna.

»Grono obywateli, ożywione w wysokim stop

niu poczuciem obowiązku narodowego, zdecydo

wało się na bardzo znaczne nawet ofiary oso

biste, aby tylko zapobiedz zaprzepaszczeniu te

go wielkiego i pięknego m ajątku . WyBiłki te ,

podyktowaue duchem prawdziwie obywatelskim,

poszły na marne. Rozbiły się o brak najelemen

tarniejszego poczucia obowiązków, jakie łączą

jednostkę z jej narodem i społeczeństwem, c ha

rakteryzujący całą działalność Wł. Taczanow

skiego w tej smutnej sprawie — o niegodną chci

wość na marne judaszowe Brebmiki.

»Władysław Taczanowski zyskał w tutejszym

urzędowym organie hakatystpw pochwalę za to,

że nie uląkł się »teroryzmu polskiego". Pochwa

ła ta równa się najkrwawszej obeldze, ale otwie

ra Władysławowi Taczanowskiemu nową drogę.

My z Władysławem Taczanowskim nie mamy już

nic wspólnego, społeczeństwo polskie wyrzuciło

go poza swój nawias z dniem wczorajszym".

Zastanawiano się w pismach poznańskich,

w jaki sposób sąd kościański mógł u niew ażnić

przymusową sprzedaż Choryni i Jerki, na której

majątek ten nabył p. Mieczysław Chłapowski

z Rogacze wa. W sprawie tej piszą z kół praw

niczych do Dz. pozn.: Sprzedaż Choryni ze strony

p. Taczanowskiego stała się możliwa przez to,

iż sędzia ze względu na trudności prawne i tech

niczne odroczył publikacyę wyroku, przysądza

jącego własność p. Mieczysławowi Chłapowskie

mu, na tydzień. Dopiero z chwilą publikacyi tego

wyroku przechodziłoby prawo własności n a te

goż. Aż do tej chwili był zatem jeszcze p. Ta

czanowski formalnym właścicielem, a tem samem

mógł sprzedać swój majątek, znosząc subhastę

przez zapłacenie długu tym wierzycielom, którzy

wnieśli o eg zekucyę rzeczową.

Do liczby czterdziestu tomów dochodzi zbiór

książek W iktora Gomulickiego. Mała biblioteka,

z której można się uczyć ukochania piękna. We

wszystkiem bowiem, we wszystkich działach,

które uprawiał szanowny pisarz, w liryce, w e

posie, powieści, nowelach, studyach, w krytyce -

pierwiastkiem macierzystym jego podniety był

kult dla piękna. Możnaby powiedzieć, że już

zmysł jego obserwacyi zdolen był dostrzegać

tylko zjawiska arystokratycznie estetyczne. A je

żeli nawet obserwacyę jego zmuszała rzeczywi

stość do stykania się z przekrojem pospolitości,

to refleksu tych wrażeń nie znajdziemy nigdy

w jego sztuce. Wszelka pospolitość, wszelka

dramatyczność zjawisk ujemnych przedstawiała

dla talentu Gomulickiego m ateryał bierny. Pod

tym względem przedstawia on wraz z nieodża

łowanym Felicyanem Faleńsldm typ polskiego

pamasisly. Rzecz jasna, że twórczość takiej orga

nizacyi uie apeluje w pierwszym rzędzie do władz

emocyonalnych czytelnika. Marzeniem też Go

mulickiego jest stworzyć i wyprowadzić przed

nasze oczy poczet wizyj, z któremi nasze życie

byłoby zdobniejsze. W kilkudziesięcioletnim

trudzie żywota, wystawiał nam powietrzne pa

łacu, zawieszał na ścianach obrazy husaryi, dam

rokokowych, renesansowych mieszczek, niezastą

pionego gotyku Gdańska, szarż polskiego w oj

ska na Wielkie Deinbe; ustawiał bezcenne wzo

ry zbrój, mebli, kostyumów — spowijał to wszy

stko w atmosferę polskości i melancholijnego

nieco iJealizmu.

Kult dla piękna przeniknął i do techniki pi

sarskiej Gomulickiego. Laudator chwały piękna

czuwa wytrwale by i jego każde zdanie, ckres,

całość — były zjawiskiem tak estety cznein jak

estetyczne są przedmioty jego tęsknot retrospe

ktywnych, okazy minionych okresów kultury.

Pod tym względem dałoby się przeprowadzić

nić pokrewieństwa między Gomulickim a Teofi

lem Gautier. Nie opuszczając gruntu tej analogii,

stwierdzić można i dalsze rysy podobieństwa.

Gomulicki powieściopisarz, tak samo jak autor

francuski nie szuka w belletrystyce sposobności

do odtwarzania dusz ludzkich. Z całego czło

wieka najwięcej go nęci strona malarska. Dać

w słowie obraz ruchu, kostyumu, wyrazu tw a

rzy, doprowadzić figurę do godności stylu ze

wnętrznego — te intencye kierują zazwyczaj

wysiłkiem jego artystycznym .

Pod tym wzgiędem pozostaje on zresztą w zgo

dzie z utajonem powołaniem. Umysł autora

Łokcia i miecza stworzony jest do badania hi

storyi sztuki. Wszystkie władze poznawcze i na

wet uczuciowe idą w pomoc temu przeznacze

niu : subtelny estetyzm, rozmiłowanie się w prze

szłości, erudycya historyczna, którą tylko fragmen

tarycznie mamy sposobność poznać, krytycyzm ,

dar stawiania badań w horyzont kulturalny, swo

bodna miara porównawcza z innemi dziedzi

nami sztuki i - co najważniejsze może: spoj

rzenie na rzecz, podwójną siłą wzroku - uczone

go i poety.

To też gdy’ się bierze do ręki powieść histo

ryczną Gomulickiego.: Car widmo, czy Grand

muszkietcra, Siódme amen czy Cudną mie

szczkę - uderza odrazu ta skala naukowa, hi

storyćzno-estetyczna jej autora. Być może, iż

ludzie tych powieści m ają pewne stężenie m u

zealne, ale świat ich istnienia, dom, w którym

mieszkają język, jakim mówią, obyczaj, szcze

góły i odrębności epoki — uderzają kolorytem

uigiiai

wierności i tem drgnieniem liryzmu, który na nie

przeszedł z osobistego wzruszenia autora. A

gdy Gomulicki z powieści przejdzie do traktatu

o epokach minionych, gdy bohaterami jego

narracyj stają się mury i pamiątki, wówczas

styl i kompozycya nabierają wzmożonej siły.

Takim jest w Opowiadaniach o Starej War

szawie.

W stosunku do ludzi zachowuje nutę jeżeli

nie mizantropii, to odosobnienia. Kocha dusze

romantyczne, nieprawdopodobne, kocha tych, któ

rych zalety’ i wady tak są znamienne, że z nie

mi trudno wyżyć wśród ludzi, że trzeba szukać

odosobnienia, jeśli nie mizantropii... Ukochani

jego bohaterowie powieści jeśli nie giną w bo

jach, to kończą zazwyczaj na samotnictwie du

chowem. Szczęście rozdziela między dusze po

ślednie, między tych, których w powieści zbywa

pobłażliwym gestem w yrozumiałości, lub dy sk retną

irouią.

W roku bieżący’m, gw’oli uczczenia trzydziesto

letniej pracy pisarskiej Gomulickiego, komitet ju

bileuszowy zebiał w ozdobny tom dwadz.ieścia

kilka jego najprzedniejszych nowel i szkiców.

Tutaj, jak w skupiającej soczewce zbiegły się

wszystkie właściwości i całe usposobienie poety.

Hołd przeszłości i hołd starodaw’nej sztuce od

dany w »Gdańsku — Wenecyi północy" i »Da

wnych kawiarniach warszawskich" — stowarzy

szenie się uczur-iem braterskiem z tymi, co gi

nęli w latach 1831 i 1863 (,,We mgle" i »Strach"),

owa pobłażliwa ironia w koronce dyalogowej:

,,Pod parasolem", lapidarne hommagium przed

bohaterem wiary i spokoju w »Oraczu", znów

ów gest póluśiniechniętej pobłażliwości: »Tęgobor

ski z Tęgich Borów" -

i w’reszcie najznainien

niejs’e, najbardziej może jubilatowi swoiste od

czucie: »Żubry".

W tytule niema, przenośni. Na dwudziestu kil* ananzie,

zacja: mDC.mSiopoiSKa.pi

ku sIro nach mowa tu o tych prawdziwych mohi

kaninach puszczy białowieskiej, o wspaniałych

zwierzętach. Bezludzie puszczy i m aje-tat parnią

tki szumiącej o stuleciach minionych— czy może

by’ć bardziej wymarzone tło dla radości wewnętrz

nej Gomulickiego : przeszłość, dumne piękno i

bezludzie! Posta cią zaś działającą nie człowiek,

lecz stworzenie pćł-realne, pół-legendarne: żubr,

piękne zwierzę, fatalizmem biologicznym wyda

ne, zda się, na wymarcie — potężne fizycznie,

jak wszystkie umiłowane wizye poety, w mo

czarach i ostępach odosobnione, jak w’szyscy i

siotni Gomulickiego bohaterow’ie, przez w yjątko

wość zaś swą żubrzą i przez los ów biologicz

ny — jakby romantyeze! ,,Trzy stare, od stada

odbite samce, trzy olbrzymy poważne, ze łbami,

jakby od myśli głębokich ciężkimi, stanęły na

chwilę nieruchomo. Zbyt krótka była to chwila,

aby przyjrzeć się im dokładnie. Zdążyłem tylko

pochwycić dwa ry sy ich charakteru: powagę

i melancholię".

Studyum Gomulickiego nie dodaje do zwie

rzęcia żadnej alegoryi epickiej, jak to czynią

Dygasiński, iub Kipling. Pociąg naukowy autora

Starej Warszawy zatrzymuje badawczość na

stopniu dociekań uaturalistycznych. Z zadowole

niem wewnętrznem kreśli obserwacye zoologi

czne i dopiero - rzekłbyś - pomimo woli, z ob

serwacyj tych wynurza się decydujący przymus

poznawczy p oety: spojrzenie n a objekt pęd

kątem artystycznej plastyki. Gdy juz wypowie

działy się w8zys*kie inne motywy zachwytu, sta

je przed badaczem ostateczne spostrzeżenie, n aj

ważniejszy argument: ten zwierz jest sam w so

bie pomnikiem guluoku zoologicznego! I tu na

stępuje prawdziwie artystjczoe studyum zwie

rzęcia 7, punktu widzenia rzeźbiarza. Autor nie

poprzestaje na wrażeniu, lecz poddaje je ścisLj

analizie, zanim dojdzie do końcowej koukluzyi,

tak obrazowej, że wydaje się, iż z tego opisu

literackiego możnaby już, jak z modelu, rzeźbić.

Każdy samotnik jest utajonym polemistą. Jest

nim i samotnik Gomulicki. W sferę jego

zmysłu opozycyi wchodzi przedewszystkiem: rze

czywistość i teraźniejszość. Przeszłości i tej szla

chetnej fikcyi, której m iano: sztuka oddaje

swój żar idealistyczny — ku temu, co realne,

co w sztukę nieprzeistoczone i co obecne —

zwraca się krawędzią mniej lub więcej wyra

źnego protestu.

Polemiczny zaczyn można też wyśledzić na

większości świetnych zresztą nie raz studyów

krytycznych Gomulickiego. Nakładem firmy Or

gelbranda wyszedł obecnie w jubileuszowym ro

ku poetj} zbiór celniejszych jego krytycznych u

tworów w tomie : Kłosy z polskiej niwy. Jeśli

nie polemizuje w którym z tych studyów wproBt -

to wyzywa na rozprawę pośrednio bezimienną

obojętność ogółu na ten lub ów objaw artysty

czny. Taką rozprawą jest np. znakomity traktat

o »Gorzkich żalach".

Zanim przystąpił do isto

tnego odkrycia piękna i podniosłości pieśni wiel

kopostnych polskich, zanim rozpoczął budowę

tego historyczno-literackiego rozbioru, który w pi

śmiennictwie naszem nic powinien przejść bez

echa, — rozpoczął jednak od pytania: »czy my

znamy należycie wartość tego skarbu, który Bię

nazywa polską pzezyą?" Poczem następuje łatwa

do przewidzenia odpowiedź: »nie znamy!".

—

Studyum o »Gorzkich żalach" poprzedza siedm

naście innych; każdy godny uwagi, każdy owo

cem obszernej erudycji i każdy ufundowany na

tem, czego erudycya nie zastąpi: na odczuciu,

na entuzj’azmie artystyczuyin.

Nie bez odcienia dumy notuję, że wśród kilku

polemik, w tomie zamieszczonych, jedną z nich

zaszczycił szanowny autor i mnie. Przed cztere

ma laty drukowałem w Słowie artykuł, w któ

»CZAS" w-ychodzi z wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie:

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 1 0 ha!, ranny 4 ha!.}

PRENUMERATA WYNOSI:

na cały rok \na kwartał na 1 miesiąc

W Krakowie w miejscu

.......................................................

33 fcnron

7kor. 50 h.

2 kor. 50 hal.

z odnoszeniem do d o m u ..............................

36 koron 9 kor. -

3kor. -

Pocztą w p ań stw ie A u slry a c ki e m ..................................................

36 koron 9 kor. -

3kor. -

Z dwuk rotną wysyłką p o c z t o w ą .................................................. 42 koron 10 kor. 50 h.

3 kor. 50 hal.

Pocztą w p ań stwie N ie n ii e ck i e m .................................................

42 koron10 k or.50 n. 3 kor. 50 lial.

Do W"szystkich państw, należących do związku pocztow"ego 48 koron 12 kor. —

.4kor.—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16 rb. 20 k. 4rb. 05 k. 1 rb. 45 kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskwie i Gdesie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą liależytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W a rszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń — w K ijowie księgarnia L. Idzikowskiego — w W iln ie biura

dzienników K. Taubera.

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку