Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 668 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 56.

Kraków, Wtorek 10 Marca 1891.

Rocznik XLIY.

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

Administracya CZASU" w Umkowie ,i urzędy pocztowe, miejscową prenumeratę księ

garnia S. A . Krzyżanowskiego, handel Smidowicza w Sukiennicach, biuro dzienników i ogłoszeń

Ignacego Herza przy placu Maryackim 1. 9 , handel Bajera przy ulicy Grodzkiej g!ówna trafika róg

Kynku i ulicy św. Jana.

Ogłoszenia (inseraty) przyjmuje się za opłatą’ od miejsca wierszu

drobnym drukiem (petit.) za pierwszy raz 10ct., za każdy następny po 5 ct.

Wadesłane (na 3stronie)

od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 ct. za każdy raz.

—

Ogłoszenia iprenumeratę przyj

mują: we Lwowie Biuro dzienników ulica Karola Ludwika 1.9; w Paryżu wyłącznie p. Adam,

rue des Saints-Perćs 81, (prenumeratę p. W . Raczkowski, Courbevoi pod Paryżem, rue du ChemiD

de ter 44); w Wied ni u pp. Haasenstein Sc Vogler (także w Hamburgu, Frankfurcie n. M Berlinie,

Lipsku Bazylei i Wrocławiu), A . Oppelik, R . Mosse (także w Berlinie, Hamburgu, Monach’ium i No

rymberdze), H . Schalek, M. Dukgs, J. Danneberg, (tylko prenumeratę pp. H, Goldschmidt Sc C.)

w Frankfurcie n. m . G.L . Daube S;Co. W Warszawie przyjmują ogłoszeniapp.Reichman’

i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul. Senatorskiej.

Przegląd polityczny.

14r;iRóiy 9 marca.

Dziś odbywają się u nas wybory posłów do

Rady państwa z kuryi wielkiej własności. Kurya

ta wybiera 20 posłów. Komitet centralny dla Ga

licyi wschodniej odezwą, rozesłana do wszystkich

komitetów powiatow ych, zalecił wyborcom z kuryi

większych posiadłości jako kandydatów na po

słów pp.: Leona Chrzanowskiego, Michała Gara

picha, Seweryna Henzla, W ładysława Kraińskiego

Edwarda Podlewskiego, D ra Emanuela Roińskiegó

i Dra Henryka Wielowiejskiego. Po dokonaniu

dzisiejszych wyborów - zakończy się kampania

wyborcza u nas. Zapewne tylko Izba handlowa

lwowska będzie musiała wybrać nowego posła., g dyż

p. Szczepanowski mandatu me chce przyjąć, a

motywa tego krok u zamierza ogłosić w liście

otwartym. Jak nam donoszą z Tarnopola, na

wczorajszem, bardzo licznem zgromadzeniu wy

borców z większej własności z 4 powiatów, przy

jęto jednomyślnie kandydaturę na posła p. Chrza

nowskiego.

W parlamencie niemieckim toczyła się

w sobotę w dalszym ciągu dyskusya nad żąda

niem rządu w wysokości jednego miliona na zbu

dowanie dwóch statkó w pancernych. Ostatecznie

przyjęto wniosek Manteuffla, przekazujący tę spra

wę komisyi budżetowej, większością 121 głosów

przeciwko 77 głosom w olnomyślnych i socyalistów.

W komisyi, według wszelkiego prawdopodobień

stwa, większość zgodzi się na propozycye rządu.

We czwartek narodowo-liberalni mężowie zau

fania wyborców z Otterndorf jednomyślnie posta

wili kandydaturę księcia Bismarcka na

posła do parlamentu niemieckiego. Poseł Schorf

pojechał do F riedrichsruhe, żeby nakłonić byłego

kanclerza do przyjęcia kandydatury. Trzeba je

dnak objaśnić, że m andat ofiarowany Bismarckowi

nie jest zupełnie pewną własnością narodowo-libe

ralnego stronnictwa. W przeszłym roku kandydat

narodowo-liberalny Gebhardt zwyciężył dopiero

przy wyborze ściślejszym i to wcale nieznaczną

większością głosów socyalno - demokratycznego

kontr k andydata. N a podobną ewentualność ks.

Bismarck praw dopodobnie nie chce się narazić.

W alzackim wydziale krajow ym strassburski

deputowany Petri zaprojektow ał wysłanie do

cesarza W ilhelm a adresu w spraw ie znie

sienia ulg, dotyczących przymusu paszportowego.

Nikt z całego Wydziału nie sprzeciwił się wnio

skowi; dwaj tylko posłowie X. Winterer i p.

Dietsch wstrzymali się od głosowania. Adres za

pewnia, że mieszkańcy Alzacyi nie mieli nic wspól

nego z manifestacyami patryotycznej ligi w P a

ryżu i protestuje przeciwko ostatniemu zarządzeniu,

jako karze niesłusznie wymierzonej na niewinnych.

Nordd . Allg. Ztg usiłuje dopatrzyć się w adresie

wyraźnego zerwania wszelkich nici, łączących A1

zacyę i Lotaryngię z Francyą, i otwartego wy

parcia się jakichkolwiek zamiarów co do zmiany

istniejącego stanu rzeczy, z czego pruski dziennik

niewymownie się cieszy i obiecuje mieszkańcom

tych krajów szybką nagrodę za ten doniosły i

sympatyczny dla Berlina akt polityczny. Je st tyl

ko kwestya, czy redakcya Nordd. Allg. Ztg nie

czytała adresu przez okulary, zabarwione tenden

cyjnie według własnych życzeń.

W obozie imperyalistów francuskich

istniejący oddawna rozdział zaostrzył się jeszcze

bardziej w ostatnich czasach. Zwolennicy księcia

Hieronima Napoleona, który teraz ze śmiercią

w Rzymie walczy, usposobieni są więcej liberalnie

i okazują gotowość do przyjęcia programu k ardy

n ała Lavigerie i do pogodzenia się z rzecząpo

s politą; protestują przeciwko temu energicznie bo

napartyści, skupiający się około księcia Wiktora

i cesarzowej Eugenii.

Rosyjski N o rd , wychodzący w Brukselli, omawia

w artykule wstępnym i w korespondencyi peters

burskiej ostatnie zajścia francusko-niemie

ckie i konstatuje, że rozdrażnienie we Francyi,

a prawdopodobnie także i w Niemczech już ustało,

oraz, że cesarzowa F ryderykow a nie doznała ża

dnej obrazy; przeciwnie, Paryżanie przyjmowali

ją z wielkiem uszanowaniem. Nieporozumienie

szczęśliwie na czas wyjaśniono. — P ras a rosyjska

widocznie chce okazać neutralność swoją w s pra

wie, obchodzącej dość żywo sprzymierzoną Fraa

cyę; jest to jak gdyby przestroga, że neutralność

ta nie zmieni się, nawet w razie, jeśliby przyszło

do zatargów natury poważniejszej.

Dyplomacya rosyjska nie zraziła się niepowo

dzeniem ostatniej noty, wystosowanej do rządu

bułgarskiego, który umiał dać odpowiedź tak peł

ną godności. Według doniesienia ajencyi b ałkań

skiej, p. W angenbeim, jeneralny konsul niemiecki

w Zofii, przesłał gabinetowi Stambułowa w imie

niu rządu rosyjskiego ponowną notę, która

użala się, że rząd bułgarski zatrzymując w służ

bie państwowej indywidua, hołdujące tendencyom

przewrotu, równocześnie wydala z granic księstwa

spokojnych poddanych rosyjskich; na dwa zwła

szcza podobne wypadki powołuje się nota — je

den miał zajść jeszcze w roku 1886, drugi pod

koniec 1890. Rząd rosyjski domaga się, żeby tym

wydalonym bezzwłocznie powrócić dozwolono i

zastrzega się na przyszłość, żeby nie było tak

częstych jak dotychczas wydalań. Rząd księcia

Ferdynanda niewątpliwie nie pozostanie dłużnym

w odpowiedzi; nie będziemy na nią czekać długo.

Król rumuński ustąpił życzeniom nowego swego

gabinetu i zarządził rozwiązanie Izby po

selskiej. Ministerstwo Florescu nie będzie mu

siało zatem, jak przewidywano z początku, po

kilku dniach ustąpić z widowni politycznej, chyba

że nowe wybory wypadną dla niego niepomyślnie.

Dzienniki teraz dopiero zatem podają charaktery

stykę wybitniejszych członków gabinetu. Najstar

szy wiekiem jes t senator Esarcu, który tylko tym

czasowo w braku innej siły objął tekę spraw za

granicznych; przy pierwszej sposobności objąć ma

oświatę, ustępując miejsca godniejszemu i zdol

niejszemu od siebie. Dzisiejszego ministra oświaty

bowiem p/Teodorescu jedy ną zasługą podobno jest,

że szczyci się przyjaźnią p. Vernescu. To samo

się tyczy ministra sprawiedliwości H arina Isvoranu,

który znanym jest z przeszłości o tyle, że należał

do najbardziej zaciętych wrogów Bratiana i do

magał się gwałtownie postawienia go przed sąd.

Nowy minister robót publicznych Olenescu był

przedtem jeneralnym dyrektorem kolei rumuńskich,

ale na stanowisku tem niczem się nie odznaczył.

Minister wojny, pułkownik Jakób Lahovary, brat

dotychczasowego ministra spraw zagranicznych,

był bardzo dzielnym oficerem sztabu jeneralnego;

nominacyą jego chciał sobie p. Florescu zjednać

wpływowy dom Lahovarych i za jego pomocą z a

pewnić sobie by t, który bez tego byłby bardzo

chwiejny.

Niebudująca polemika między M ilanem a

Miljutinem Garaszaninem ciągnie się już

z przerwą od długiego czasu. G araszanin, przy

wódzca partyi postępowej, dawniej najgorętszy

stronnik byłego króla, przerzucił się potem na

stronę Natalii i rozpoczął z *jej mężem zjadliwą

walkę w łamach przez siebie wydawanego dzien

nika Videlo.

—

Milan odpowiedział na zaczepki

w liście datowanym jeszcze we wrześniu 1888 r.,

a ogłoszonym, zdaje się, że z wiedzą i życzeniem

króla, w Pester Lloydzie. List ten przez długi

czas czekał na odpowiedź; dopiero niedawno Vi

delo ogłosił ,,list otwarty do króla Milana", w któ

rym Garaszanin broni się przed poczynionemi mu

zarzutami w sposób dosadny i ostry. Replikę króla

Milana, o której już wspomnieliśmy onegdaj, po

daje teraz Neue Freie Presse; przytaczać jej do

słownie nie warto. Dla scharakteryzowania tylko

tonu polemiki i rodzaju zarzutów, jakie były król

stawia byłemu swojemu ministrowi, wystarczy po

wiedzieć, że Milan oskarża Garaszanina o skryto

bójcze zgładzenie w więzieniu dwóch kobiet He

leny Markowicz i Heleny Kniesznin, obwinionych

o zamach na życie króla jeszcze w roku 1882,

a list swój ozdabia takiemi wyrażeniami, jak

,,nikczemność", ,,bezczelność" i ,,podłość". Coś się

zepsuło w królestwie Serbii.

Korespondencya ,,Czasu!1

Petersburg 4marca.

Wobec chóru dziennikarskiego, tak niechętnego

żydom, odzywa się od czasu do czasu głos w ich

obronie, ale najczęściej brzmi »łabo i niezręcznie.

Zanadto bowiem wiele można czynić zarzutów

ludności żydowskiej i ogólnej i lokalnej natury,

a zbyt mało da się powiedzieć na jej korzyść lub

przynajmniej usprawiedliwienie. Organem, bronią

cym specyalnie żydów rosyjskich, są Nowosti, re

dagowane przez p. Notowicza, z pochodzenia ró

wnież żyda. Antisemici rosyjscy, chcąc utrzymy

wać i wzmacniać w sferach rządowych niechęć

ku żydom, kładą szczególniejszy nacisk na tę

okoliczność, iż ludność żydowska nieustannie i sy

stematycznie uchyla się od służby wojskowej. Ce

lem w ykazania fałszywości tego zarzutu, zdobyły

się N ow osti na artykuł, najeżony wprawdzie licz

nemi datami statystycznemi, ale w ogóle mało

przekonywujący. Wyjmuję z nich tylko ważniejsze:

W 12 letnim okresie czasu (od 1874 po 1886 r.),

jak podaje ten dziennik, stawało do ciągnienia

losów w całej Rosyi europejskiej ogółem 8.434,449

osób pochodzenia nieżydow skiego, a 446,802 ży

dów. Zatem przeciętnie powoływano rocznie 702,871

nie-żydów, a 37,233 żydów, co stanowi 5’30% ;

w tymże okresie stanowili żydzi tylko 3 ’9ó°/0

ogółu mieszkańców Rosyi europejskiej wraz z Kró

lestwem Polskiem. W skutek tego wciągnięto na

listę konskrypcyjną o l ’35°/0 więcej żydów, niżby

należało ze względu na ich stosunek do ogólnej

liczby mieszkańców. Dzi§ki tej okoliczności -

dodają Nowosti - w ciągu rzeczonych lat 12 po

wołano do pełnienia powinności wojennej prze

ciętnie o 9.568 żydów więcej, jakby tego spra

wiedliwość wymagała. Opierając się zaś na tych

cyfrach, organ liberalno-żydowski wyraża ubole

wanie, iż ,,od ludności żydowskiej wymaga się

takiego procentu młodych ludzi do służby woj

skowej, jakiego żadna ludność nie jest w stanie

dostarczyć."

Od owych zaś lat 12 wymagania

władz w tym względzie stać się miały wobec ży

dów jeszcze większemi.

Na powyższe argumenta i skargi posypały się

liczne odpowiedzi ze strony innych dzienników

rosyjskich. Zarzucono naprzód Nowostiom tenden

cyjne zestawienie dat statystycznych. Prawdziwe

mi są w nieb tylko cyfry rekrutów, ale fikcyjną

ilość żydów. W ten sposób — powiadają — można

dowieść, co się tylko komu podoba. K ijewlanin,

w umiejętnie napisanym artykule odsłonił te naduży

cia, jakie mają miejsce w prowadzeniu metryk ży

dowskich. Czyni się to wszystko bynajmniej nie

w celu obarczenia się powinnością wojskową. J e

żeli na liście konskrypcyjnej znajdzie się niebo

szczyk, to żydzi spieszą natychmiast przesłać spro

stowanie; gdy zaś braknie w niej żyjących, to

roztropnie o tem milczą. Nader często prakty

cznym środkiem jest wpisywanie nowonarodzo

nych synów w rodzinach, liczących ich kilku, na

rzecz rodzin bezdzietnych lnb nie mających sy

nów. Synowie jedynacy korzystają w Rosyi, jak

wiadomo, z przywileju wolności od służby woj

skowej. Często się zdarza, że w księgach metry

cznych żydowskich wykreśla się jednych zmar

łych, a w miarę potrzeby zapisuje się innycb,

wskutek czego spisy familijne ulegają w nich

częstym przeróbkom. Zarzutom powyższym niepo

dobna odmówić słuszności. Tylko Moskow. Wie

domosti, które w polemice ze swymi przeciwnika

mi nie pogardzają żadnym środkiem, chwyciły się

denuncyacyi na p. Notowicza, redaktora Nowosti,

zarzucając mu, iż w tem posądzeniu rządu o nie

sprawiedliwość tkwi objaw nielojalności wobec niego.

Przeprowadzając w całej surowości system rnsy

fikacyjny na kresach, Rosyanie mają przytem dzi

waczne pretensye, aby ich tam kochano. I tak np.

dziennik rosyjski Koływ a ń, wychodzący w Dor

pacie, gorzko się uskarża, że położenie urzędników

i wojskowych rosyjskich w nadbałtyckich prowin

cyach wogóle, a głównie w Kurlandyi, jest nader

przykre. D a się ono—jak twierdzi—porównać chy

ba z traktowaniem Rosyan w Polsce na początku

siódmego dziesięciolecia, a jeszcze stosowniej z ich

obecnem położeniem w Finladyi. Oficerowie rosyj

scy, nawet pochodzenia niemieckiego, nie mają

wstępu do tamecznego inteligentnego towarzystwa.

Nawet pannny na balach publicznych wolą tańczyć

z gimnazyalistami, jak z synami Marsa, co niepo

miernie martwi tych ostatnich. Gdy współpraco

wnik dziennika rosyjskiego zrobił uwagę jakiemuś

baronowi kurlandzkiemu, że pomiędzy oficerami jest

wiele szlachty kurlandzkiej, odfzekł mu temi sło

wy: ,,Szlachcic kurlandzki, gdy wstępuje w sze

regi wojska rosyjskiego, przestaje być na czas

służby szlachcicem kurlandzkim."

Dzienniki rosyjskie uskarżają się na separatyzm

różnojęzycznej prasy w kraju Zakaukazkim. Arty

kuł dziennika Ś wiet, wywodzący żale na prasę

tameczną, iż ,,rozbudza nienawiść i wstręt do wszy

stkiego, co rosyjskie," zwrócił powszechną na się

uwagę. Ale, co gorsza iż nawet prasa rosyjska

w kraju Zakaukazkim, idzie w ślady dzienników

tubylczych i przedstawia naród rosyjski, jako ple

mię niższe od innycb ludów europejskich, którego

działalność polityczna i społeczna polega li tylko

na *łupieżach," na *kradzieży" i *sprzeniewierza

niu się," a odznacza się brakiem moralności pu

blicznej. Jeżeli sami Rosyanie wyrażają się w p o

dobny sposób o zdobywcach ,,pacyfikatorach" i

*cywilizatorach" Kaukazu, to dziwić się nie mo

żna wcale, że Ormianie tameczni nie żywią ku

nim sympatyi. Ruch narodowy w Armeniach: tu

reckiej i perskiej, oddziałał nadzwyczaj silnie i

na Armenię rosyjską. Kraj Zakaukazki ulega co

raz bardziej wpływowi narodowo cywilizacyjnemu

Ormian, a z nim razem przejmuje i ich aspiracye

polityczne, których celem ostatecznym — utworze

nie odrębnego organizmu politycznego od K auka

zu po Mezopotamią. Prasa rosyjska tameczna zdra

dza również sympatye dla dążeń ormiańskich, je

żeli mamy wierzyć doniesieniu Święta.

Okoliczność ta daje dziennikom rosyjskim asumpt

do rozmyślań na temat — słabej siły atrakcyjnej

i asymilacyjnej w narodzie rosyjskim. Wniosek

zaś wyciągają z nich taki, że wśród inteligen

cyi rosyjskiej brak ludzi z wykształceniem iście

narodowem. Pomiędzy Rosyanami spotkać można

wychowanych na wzorach i w duchu francuskim,

Diemieckim lub angielskim, ale zbywać ma na in

teligencyi ,,z ducha rosyjskiej." Gdy się ,,zrusyfi

kuje" — twierdzi np. Jużnyj Kraj — społeczeń

stwo rosyjskie, wówczas będzie mogła Rosya da

leko łatwiej spełnić swe zadanie na kresach p ań

stwa.

,,A tymczasem — czytamy dalej w tymże

dzienniku — nie pozostaje nam nic innego, jak

podziwiać ] rzodków naszych z XVI i XVII wie

ku, którzy z tak ą łatwością spełniali swe zadania

narodowe, podczas gdy my dajemy się wodzić za

nos i Polakom i Niemcom i Żydom i w końcu Szwe

;om pochodzenia fińskiego."

Zamiast odłożyć zamiary rusyfikacyjne do czasu

*zruszczenia się inteligencyi rosyjskiej," nie dają

one spokoju przedsfawicielom władzy nawet w Azyi

środkowej Generał-gubernator Turkiestanu baron

Wrewskij i generał gubernator obszarów stepowych

bar. Taube ułożyli plan rusyfikacyi Azyi środkowej

przez sprowadzenie osadników rosyjskich. Natu

ralnie, że nie da się stworzyć osad na bezwodnym

stepie, lecz tylko na dolinach rzecznych, gęściej

zaludnionych przez tubylców. Od czasu pacyfika

cyi Azyi śrtdkowej, ludy tameczne porzuciły roz

boje i życie koczownicze, a zaczęły zwolna przy

zwyczajać się do życia osiadłego i zajęć rolniczych.

Plany zatem pp Wrewskiego i Taube dałyby się

urzeczywistnić tylko kosztem krajowców, przez wy

parcie ieh z obszarów dobrze nawodnionych w bez

wodne stepy, coby rozbudziło w nich ponownie

instynkta koczowniczo-rozbójnicze. Rząd rosyjski

niszczyłby własnemi rękami własne dzieła cywili

zacyjne. . . . Byłaby to istna praca Penelopy.

R( zultaty wyborcze.

Wiedeń 8 marca.

(?) Wczorajsze wybory ściślejsze w Wiedniu skoń

czyły się zwycięztweni trzech antisemitów Luege*

Z TEATRU.

Horsztyński, zdefektowany dramat Juliusza

Słowackiego.

(Benefis panny Kałużyńskiej).

—

To powiadasz, że moja szkółka owocowa

lobrze podrosła ?

—

Renety i bery szare już kwitną.

—

Jesienią, mości księże, będziemy z sobą dzie

ić czerwone jabłuszka.

—

Jeśli Bóg da doczekać.

—

Tak , jeśli Bóg da doczekać! Czy nie wi—

Iziałeś gdzie Salusi?

—

Żona twoja chodzi sama jedna po lipowej

dei.

—

Księże, straciłem oczy i widzieć me mogę

ej anielskiej twarzy. Czy ona zawsze taka pię

tna jak była?

Oto j ak przem aw iają przy podniesieniu kurtyny_

stary konfederat barski i stary zakonnik. Nie wiem

ilaczego, skoro nas autor wprowadza odrazu w spo

kojne życie szlacheckiego dworu i w kilku s.owac

iaje poznać i całą względną ciszę dnia dzisiej

szego i miłość a zarazem troskę s tarca o żonę

piękną, która jakoś szuka samotności i duman,

nie wiem czemu nie mówili słów tych prostyc

nasi artyści, siedząc przy stole, jak gdyby ciągnęli

dalej zwykłą, przerywaną czasem milczeniem, na

raz budzącą się na nowo, sąsiedzką rozmowę,

żeli się niema wywołać uczucia rzeczywistej praw

dy, a chwilami i codzienności, jeżeli się naokoło

ładzi stworzonych przez poetę, niema wy worz^c

osobnej atmosfery, wzbudzić w zamku Pocz

duszności, niepokoju i grozy, w d w °rk u, przy,któ

rym lipy kwitną, uczucia wielkich żalów, cic g

smutku i nieśmiałej kobiecej tęsknoty

sztyńskiego grać wcale nie warto. Bo zwy,

wa, zacytowane powyżej, napisał ten o

tak często popadający w zgrzyty iP^adę,jesz

cze częściej o przesadę oskarżany, a kie y

mistrz gra na orkiestrze swojej tak cicill\ P

sto, to wie dobrze, że tylko w ten sposób może

osiągnąć wrażenie, o które mu właśnie

I napewno jest wtedy głęboki i szczery, skoro so

bie tak prostą formę obiera. Porzucił wiersz do

którego !,ma praw o11 i największy z polskich ry

motworców zeszedł do prozy, bo c cia Pj"f’ y

jak największej, najdrobniejszej dozy koniecznego

w każdej sztuce konwencyonalizmu. Opowiada o

szczegółach, ogrodowych szkółkach i czerwonych

renetach, bo pragnie wywołać to, o co w sztuce

nowożytnej, dzisiejszej, najwięcej może dbamy:

całą atmosferę, nasyconą uczuciami ludzi i dzia

ającą znów niemal bezwiednie na nich, jakąś po

tęgę nawpół świadomą, jakąś grozę utajoną, która

ogarnia jednak we śnie i na jaw ie, jednem sło

wem to, na co Niemcy posiadają wyraz, a co my

próbujemy nazwą ,,nastroju" (Stim m u ng) oznaczać.

W tej atmosferze wystarcza potem najlżejsze do

tknięcie, aby postacie charakteryzować i indywi

dualność zaznacza się najdrobniejszemi rysami.

T ak wielkim peizażystom — od Rembrandta do

Bdcklina - skoro odczuli krajobraz na swój spo

sób i wywołali ów ton poetyczny i indywidualny,

wystarczy nieraz na wielkiem tle dostrujonem za

znaczać tylko niektóre plany obrazu. Są płótna

Rembrandta, z których nie wynosi się wspomme

nia, prócz jakiegoś silnego uczucia pogody i zadu

my, a krajobraz, tony jego złote u dołu i chłodne

na niebie, wzgórza, domy, ludzie wpadają dopiero

w oko, jeżeli się powróci obejrzeć, co właściwie

mo gło ’takie wrażenie i poczucie wywołać.

Ten nastrój w nas budzić - oto właśnie naj

większa Słowackiego sztuka i dlatego zyskuje on

dziś coraz liczniejsze koła czytelników i wielbicieli.

W epoce naszej, w epoce uganiającej się coraz

żywiej za poezyą prostych i rzeczywistych stosun

ków za impresyonizmem, za psychologicznemi od

cieni’am i, które całego człowieka odsłaniają, jest

u nas Słowacki artystycznie najnowożytmejszym

pisarzem, najsubtelniejsz.ym w poczuciach, najwy

mowniejszym w obrazach. Daleko nowożytniejszym

od wszystkich!, którzy po nim przyszli i którzy

zresztą prawie wszyscy od niego pochodzą. A n ad

to w epoce, kiedy tyle bólu sprawiają uczucia na

rodowe, przynajmniej w duszach lepszych, a na

świat i historyczne bezprawia i prawa nie ślepych,

w tej epoce najwięcej żalu do świata i do nas

samych, najwięcej dotknięć rany, najwięcej wre

szcie marzeń o Polsce ,,jasnej i spokojnej spoty

kamy może w Słowackim J est to poeta bolesny

generacyj zbolałych. Za czterdzieści lat - mówił

Stendhal — będą mnie czytać i rozumieć; podo

bnie nie za życia święcił Słowacki największe

swe tryumfy. Może znowu być, że kiedy przyjdą

dni jaśniejsze i kiedy z drugiej strony estetyczne

nasze potrzeby zmienią s.ę w zwykłej rzeczy ludzkich

kolei może być, że pokolenia bardziej szczęśliwe

i zdrowe nie będą rozumiały tego pisarza, bez po

równania mniej ogólno-ludzkiego i wieczmedrwałego

od innych, ale dai jego wielkości, przypadają wła

śnie na dni wielkiego rozstroju i żałoby.

Tylko, że poczucia jego wytworne i opisy naj

indywidualniejsze, są niejako fragmentami, których

zamiłowany czytelnik w dziełach szukać musi.

Nie było Słowackiemu danem dojść zaraz do czy

stego pojęcia swego talentu i swojej natury. Szu

kał siebie samego po drogach byronizmu i wśród

naśladowań z Szekspira. Wyciągał niektóre struny

aż do przesady i maniery. Nie odrazu wiedział,

że trzeba ,,nim kwiat przekwitnie, nim gwiazde

czka zleci, słuchać, bo to są najlepsi poeci". Po

tem zaczął się talent jego rozwijać i urastać, ale

zabrał go nam naprzód na jakiś czas mistycyzm,

lotem na zawsze śmierć. I kiedy zostawiał po so

bie dzieło nie we fragmentach tylko pierwszorzę

dne, ale już zupełnie piękne, bo prawie zupełnie

odczute, własne i proste, zabrakło k art wyrwa

nych w manuskrypcie. Bo taki to już był los

jego — na grobowcach siadać, ślepych mieć wi

dzów i słuchaczów głuchych.

Nie dziw, źe zbierała ludzi ochota uzupełnić

braki Horsztyńskiego i umożliwić w ten sposób

przedstawienie najpiękniejszego dramatu, na jaki

się literatura polska zdobyła. Potrzeba było z dru

giej strony wiele odwagi, jeszcze więcej zaparcia

się siebie, aby swoją prozę stawiać obok prozy

Słowackiego. Jedenaście lat temu odważył się na

to autor pięknego przekładu Lilii Wenedy na ję

zyk francuski. Niektóre ustępy, n. p. opuszczona

przy wczorajszem wznowieniu scena III aktu mię

dzy hetmanem i Amelią wypadły zadziwiająco do

brze. I luka w mowie Szczęsnego (akt IV) zapeł

nioną została jeżeli nie zupełnie pięknie, to w ka

żdym razie wogóle słusznie i dostatecznie dla zro

zumienia całości. Sądzimy jednak, że jak brak

dwóch ramion u Afrodyty z Melos, tak luki Hor

sztyńskiego będą i nadal zaciekawiać i nęcić przy

szłe pokolenia. Dojdą one może, jak archeologo

wie starożytni, do przekonania, że żadna restaura

cya zadowolnić zupełnie nie zdoła i że najlepiej po

zostawić fragment fragmentem, a może powstanie

też jak a skromna próba uzupełnienia, która nie

kusząc się o odbudowanie całego dramatu, po

wtrąca tylko między ułamki Słowackiego konie

czne minimu m gorszej prozy. Wtedy poprzestanie

my na domyśle, że Salomea kończy waryacyą i

nie będziemy jej obłędu oglądać na scenie: dru

giej Ofelii nie stwarza się z potrzeby, na zawo

lanie. Ponieważ zaś sztuka jest sama przez się

bardzo długą, wykreśli się może na teatrze wszyst

kie ustępy odnoszące się do Sforki i Sforcyi, bo

powiązać je z całością jest doprawdy nie łatwo.

Skoro się na hypotezy puszczam, dlaczego jeszcze

jednej nie dodać? Wzmianki o prochach, o zega

rze, za pomocą którego można je wysadzić, są

nadto częste, aby nie miały zapowiadać wysko

czenia w powietrze Szczęsnego wraz z całym zam

kiem. Zgadzałoby się może z tonem sztuki pro

stym, unikającym nawet wstrząśnień nadto silnych,

gdybyśmy się o tem zakończeniu dowiedzieli

opowiadania. W szak Horsztyński nie umiera

przed nami i prowadzonego na śmierć hetmana

nie widzimy na scenie. Zdaje się, że Amelia i Mi

chaś muszą ujść zatracenia; czy byłoby niepodo*

bnem, aby im w naszej obecności opowiadano o

zgonie Szczęsnego? Trzebaby na to, co prawda,

mistrza stylu i wielkiego poety, trzebaby pisarza,

któryby naoczne wrażenia umiał zastąpić w ten

sposób opowieścią, jak to się przedtem stało przez

wprowadzenie ducba wojewody i przez rozmowę

Szczęsnego z nieznajomym.

W każdym razie s ąd zę, że przepiękne dzieło

Słowackiego będzie zawsze raczej w czytaniu, niż

na scenie zyskiwać sobie publiczność. Prawda, że

wczorajsze przedstawienie było niedostalecznem i

o wiele niższem od owego pierwszego z przed

jedenastu laty, ale pewna ilość wytwornych psy

chologicznych rysów zginęła wczoraj na deskach.

Sądzę nawet, że wśród widzów c i, których naj

bardziej akcya wczoraj wzruszała, to byli w!aśnie

stali i wierni czytelnicy Słowackiego. Ńa pochwy

cenie, pojęcie i zgłębienie ogromu drobnych szcze

gółów, które razem tworzą ową atmosferę, o k tó

rej wspomniałem, niema poprostu czasu w ciągu

przedstawienia. Ale widz pomaga naodwrót czy

telnikowi, i kto zobaczył, jak się te postacie znane

z książki żywo obracają na scenie, ten ma kilka

rozkosznych godzin zapewnionych, skoro znowu

pośmiertne dzieła otworzy. Wtenczas go cały na

strój owionie. Odczuje całą naturę Szczęsnego,

szlachetną i nieszczęśliwą, ironią, która się już

stała jego wymową, wejdzie w duszę tego czło

wieka, szukającego w jednej miłości zapomnienia

o drugiej — i zapomnienia tego, czego od niego

ojciec, a czego kraj wymaga. Czytelnik pojmie

całą boleść tej analitycznej natury, której *czasem

jakaś błyskawica myśli pokazuje nicość wszyst

kiego, a nawet nicość myśli, marzącej

0 nicości." I zwróci nwagę na dziwną psycho

logię ślepoty u Horsztyńskiego; ujrzy, jak ten

człowiek myśli, czuje, mówi jak ślepy, nawet

kiedy on sam lub otoczenie o kalectwie zapomni.

!Podnoszę tu szczegóły, bo one to na deskach nie

zupełnie na jaw wychodzą; i widz natomiast i

1czytelnik czują wielkość pomysłu i jakąś bolesną

a głęboką prawdę w uczuciach ludzi, którym na

gle zaczęło brakować ziemi, ojczystej, własnej ziemi

pod nogami. Zachodzili oni wtedy tłumami do

wrót obłędu, ale umierali milcząco, bez skargi.

Słowackiego to jest zasługą, że nadał glos ka

miennej ich rozpaczy.

Przedstawienie było, ogółem wziąwszy, słabe.

P. Rieger pojął Horsztyńskiego pięknie, i szkoda,

że jednostajność głosu osłabiała wrażenie. P. Że

lazowski był przed laty daleko lepszym Szcz’ęsnym;

dziś brakło mu nerwowości, goryczy, ironii. Ze zbo

lałego syna zdrajcy zrobił on jakiegoś Płoszow*

skiego, istotę bądż co bądź marną moralnie wobec

świadka rozbiorów. P. Stępowski miał pełno hu

moru i życia. Panna Koźmin znalazła doskonale

ton odpowiedni na Marynę scen pierwszych, na

bezwiednie zepsutą i nieświadomą swego upadku,

bo olśnioną dziewczynę: zwracam na artystkę u

wagę, bo gdzie jest prostota, bywa często talent.

Natomiast wypadły słabiej sceny uczuciowe. Z d a

wnej obsady, po której żyje jeszcze pamięć naj

piękniejszej kreacyi Rycbtera, pozostała jedna

pani Hoffmannowa. I ona jedna wie, co to jest proza

Słowackiego. Wie przedewszystkiem, że kiedy się

mówi jego słowa, to się ich nie zmienia, bo cho

ciaż niezwykle ustawione, są one tak ustawione

z nmysłu. *Nie zmylił się mistrz taki!" Wie ona,

że w każdem zdaniu jest odcień, którego zanie

dbywać nie można, bo szkoda byłaby nieobliczo

na, a co więcej nmie go ona uwydatnić w całości.

Mała to rola Salomei, ale stała się wczoraj ogro

mną, bo w pojęciu artystki nie znalazłoby się ani

trochę przesady, sztnczności, maniery. Słowacki

wymagał od artystów prawdy, ale jed na pani

Hoffmannowa zrozumiała zupełnie to żądanie.

Nie spodziewaliśmy się jej po benefisantce. Pu

bliczność przyjmowała j ą gorąco. Nie było końca

bukietom i oklaskom. Umiemy widocznie cenić

pracowitość i staranność artystów. Tem więc śmie

lej, oddawszy tym zaletom sprawiedliwość, może

krytyka zastrzeżenia swoje wypowiedzieć. Oto,

mimo rozwoju swego talentu, zachowała panna

Kałużyńska tyle dawnej przesady i afektacyi, że

psują one każdą niemal jej kreacyę. W rolach

naiwnych bierze ona zbyt często niepomierną ru

chliwość i krzykliwość za swobodę, w dramatycz

nych zaś wybuchy za uczucie. Ma przytem ste

reotypowe ruchy głową, oczami, sztuczne przechy

lenia; myśli więcej o wrażeniu widzów, niż o wła

snem uczuciu. A jednak ma talent; a jednak jest

prawda i prostota najwyższym celem talentu.

K.G

wycnodzi codziennie wieczór wv*

----------------—

Oddzielne Nra Czasu, o ile zapas starczy, w Krakowi’en !? r9 niedziele 1 dni świąteczne.

WeLwowiepo10 c.donabyciawBi,. ,.,J!. . C’’w.eL^°wielub zprzesyłkąpocztową12c.

renun.iea1

pocztą w państwie austryackiem

na cały rok na kwartał na1 miesiąc

niemieckiem . .

...................................

24 złr.

6 złr.

2złr.50ct

doWłoch,Francyi,Anglii,Belgii,Szwajcaryi Tur’cvi

28 złr’

7 złr

i innych państw, należących do związku portowego 7

30 złr

Prenumeratę przyjmuje sie 1v11,

t,isty z pieniądzmi i przekazy pienieżne na r,Z °

*/°.do"**«toiegodniawmiesiącu,

doAdministracyi Czasu w Krakowie* -

Listn

^ - ogło.szenia uprasza się nadsyłać franco

pocztowej. Listów niefrankowanych nie Drzv,muip

m ?°PWMętowane nie podlegają opłacie

F "")e Slę.Kękopismów nadsyłanychniezwracasię

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction