Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 650 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 185.

Kraków, 13 Sierpnia - Środa,

Rok 1873,

Ck m wychodzi codziennie (wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne).

Numer pojedynozy w K r a l o w i e kosztuje 10 centów.

Prenumerata wynoali

ifll«Jaeo*va w Krakowie ,

rooznio złr. 20ct. -

kwartalnie zlr. 5 et. -

miesięcznie zlr. 2 et. _

we Lwowlei w Ajencyi »CZASU«

,24.—

»6,—

P e e i t ( w państwie austryackiem

24.—

°»

» 2.26

do całych Niemieo

tłl; 16v,giń«

’

V KSó5

tal. 1igr, 16

do Francyi i Anglii

frank. 108

frank. 27

frank, 10

do Belgii, Włoch i Szwajcaryi

*20

Iiim t j 1 pieniędzmi prennmeraoyjnemi I«* ^oezenia (iuseraty) przesyłane być winny franco do Adtnh

aiitraoyi ,CZASU« w Krakowie, przy nlicy Sukołajskie] pod 1. 444

_ . !Ast}r reklamacyjne niezapieozę

towane nie nlegają frankowania.

Lle»ww meirankowanych nie przyjmaje sio.

H ę k a p l i m a nadsyłane Bedakoyi nie zwracają tig i bywają niszczone.

CZAS

Prasanerątf prsyjmij^i

W K,!UKOWIJt: Bióro Administracyi ,CZASU* przy ulicy Mikołajskiej, w dotnu pod 1. 4441 Ks!}garn!a

pp. 8

A. Krzyżanowskiego w ltynkn glównyn , Juliusza Wildta przy ulicy Grodzkiej, handeł Maryane

Dworskiego w kamienicy księcia J*błouow«kiego i handel papieru Z. J. Wywiałkowskiego w Bynku głó

wnym, tudzież wszystkie urzędy pooztowe austryackie.

Oąloa * *i i l o (luseraty) wszelkiego rodzaje

przyjmują «ig za opłatą: za miejsoe wiersza drobnego (petit) za jednorazowe umieszczenie 8 centów^«a

następne po i cnt, oraz za opłatą nalety^ści stemplowej po 30 cnt. od każdorazowego ogłoszenia,

płatawKrakowi». Prenunsratfi

nrzzjmuią: we LWOWIE w Ajeucyi ,CZI,

rtąilk^iiin , przy placu Katedralnym pod 1. 31

WV. Il;i)NlU p. A. O fm th i, Wollzeile 39 i wI

di. F*rdin*r.ds-8tra*»» Nr. 38

Na FBANfnnĘ i ANG1JĘ w r*ryżu Wny nnłkownlk W ** R a,,k

Feabourg l’oisjoniere Nr. S!.

Zaś tylko Ogłoszenia: wWiedniu WallflschgM«» Nr. 10, w Hat

burgu, Frankfurcie n. M

, Berlinie. Lipsku, Bazylei (Bzwajoarya) 1Wrocławiu np. Brna,*isłMs

1y*yU

w Wiedniu t . I M , Wollzeił» Nr 3, i R . U , , ii, , 8eil*r»«tte S.-w Berlinie, Hamburgu, Mc

naeh!um i Norytuberdae p. «udoi,* M ? m

wFrankfureie nad Menemp. O. L . Damie ej Cmę,

Kraków I* sierpnia.

Nieprzerwane pasmo prześladowań r eligij

nych i narodowych, snujące się z m ałem i przer

wami przez całe porozbiorowe nasze dzieje,

przedstawia wielką rozmaitość systematów,

wielkie stopniowanie środków ucisku kościoła

ł wytępienia narodowości. Wśród tych cięż

kich jednak doświadczeń, jakie religia kato

licka i narodowość polska już przebyły, od

znacza się nowością systemat poczęty na po

lach ostatnich zwycięztw niemieckich nad Fran

cyą, obmyślany i przygotowany w parlamen

tach najpotężniejszego mocarstwa, głoszącego

się być najłiberalniejszem , inaugurowany po

dokonaniu jedności Niem iec, a dziś na polu

kościelnem i językowem wprowadzony w Wiel

kopolsce.

Mija rok, kiedy ks. Bismark zapowiedział

w parlamencie, ,,że agitacya polsko-katolicka

rozwija się w Poznańskiem w skutek łaski i

dobroduszności rządu, lecz ta łaska i dobro

duszność wnet ustaną”. Słowa tym razem że

lazny mąż stanu dotrzymuje: liberalne izby

uchwaliły ustawy wyjmujące z pod prawa ko

ściół katolicki, dotąd niezaprzeczonej używa

jący opieki rządu pruskiego, i narodowość pol

ską, której wprawdzie nigdy tolerancyą nie

osłaniał, dziś jednak z wykluczeniem języka

polskiego, nawet ze szkół ludowych, wystawia

na ostateczny zamach germanizacyi do życia

domowego u ludu sięgającej.

Dotychczasowy nacisk germanizacyi w Wiel

kopolsce był przeważnie ekonomiczny, i dzia

łał na materyalne podstawy narodowości przez

wykup ziemi, kolonizacyę i napływ kapitałów

obych. Dziś chodzi o usunięcie moralnych pod

staw narodowości: wiary i języka.

Co do pierwszego, co do religii, nie ma

wątpliwości, że widoki germanizacyi tak w

Wielkopolsce jak w AlzaCyi były jedną z głó

wnych przyczyn walki przeciw kościołowi ka

tolickiemu wydanej na całej linii i choć pro

wadzonej nie ogniem i mieczem , lecz tylko

paragrafami ustaw, lecz równie stanowczo, ró

wnie bezwzględnie co wojna z Francyą, i jak

tamta walki na śmierć.

W tej formie nie znano jeszcze nigdy prze

śladowania kościoła. Wszystko co się działo

w A nglii za Henryka VIII i Elżbiety, stan

jaki do niedawna panował w Szwecyi, były

wypływem ogłoszonej z góry nietolerancyi,

wykluczenia z państwa katolików. WPrusiech

swobody konstytucyjne małej tylko na pozór

uległy zmianie, równouprawnienie wyznań nie

zostało tam w literze prawa przekreślonem.

W e wszystkich atoli szczegółach ustawy prze

ciw-\i(yznaniowe p. Falka przeprowadziły sy

stemat stopniowego i zupełnego wykluczenia

kościoła katolickiego. Żaden biskup, żaden

proboszcz i kapłan wobec tych ustaw utrzy

m ać się nie może w swych funkcyach zawi

słych od rządu, co więcej, ustawy te pro

wadzą już dziś do zakazu służby Bożej i u

dzielania Sakramentów. Zakaz, jaki spotkał

Arcybiskupa z powodu X. Arendta, niebawem

rozciągnąć się nieomieszka na wszystkich księ

ży, którzy nie ulegną i pozostaną wierni ko

ściołowi i jego głowie, a w najłiberalniejszem

państwie powtórzy się z pomocą środków kon

stytucyjnych to, co samowładnie dokonał był

Henryk V III, albo rewolucya francuska, że

msza św. poczytaną będzie za zbrodnię stanu,

i że jak za pierwszych chrześcian w ukryciu

tylko i podziemiach odbywać się będzie służba

Boża i wykonywanie sakramentów, jeśli i tam

jej nie wyśledzi baczniejsze od edylów rzym

skich oko policyi pruskiej.

Przeciw komu głównie wymierzone były u

sP,wy Falka, tego dowodzi fakt zastosowania

ich świeżego. Proces wydany prymasowi Lc

dóchowskiemu jest dopiero pierwszym strza

łem , jakby na hasło tej walki, której strate

gicznym planem nie jest prześladowanie oso

biste, więzienie, wygnanie i t. p., ale trzyma

nie biskupów jakby w stanie oblężenia, pozba

wienie ich wszystkich atrybucyj władzy du

chownej i kara nakładaniem grzywien.

Arcybiskup gnieźnieńsko - poznański odm a

wiając tłomaczenia się przed sądem z miano

wania proboszcza, nie mówi o kompetencyi

sądu, lecz idzie dalćj, bo nieuznaje nowych u

staw, przeciw którym biskupi całego państwa

zanieśli uroczysty protest. Statowisko to wska

zane zjazdem w Fuldzie, wystawia odrazu bi

skupów na całą surowość rządu, bo arcybi

skup nie tłómaczy się z wykonania swej wła

dzy duchownej w poszczególnym fakcie, ale

zaprzecza prawomocności ustaw w ogóle; pro

wokuje tem samem ostateczne rozstrzygnienie

sporu między władzą państwa a władzą ducho

wną. Rząd jednak prawdopodobnie nieodstąpi od

systemu stopniowćj szykany, bo na nią liczy

najwięcej. Tym razem n ałoży karę pieniężną,

i czekać będzie dalszych wykroczeń Arcybi

skupa, jak nominacye proboszczów, zarząd se

minaryów, rozporządzenie dyecezyalne, opór

wprowadzenia niemieckich ksiąg cywilnych,

aby za każdym razem ponawiać oskarżenia i

grzywny. Usunąć arcybiskupa za nominacyę

jednego proboszcza, to zbyt spiesznie; lepićj

przez lata całe za każde wykonanie jego wła

dzy duchownej pociągać go przed sądy. Ró

wną stanowczość okazał X. Ledóchowski przed

parą miesiącami w sprawie wykładów pol

skich w nauce religii. Przeciwnicy tego zwierz

chnika kościoła katolickiego w Polsce, co go

obrzucali podejrzeniami o serwilizm, oskarże

niami o obojętność dla narodowości, mogli się

już wtedy przekonać, jak mężnego pasterza o

trzymała najstarsza dzielnica naszego narodu,

niewzuszonego w obronie praw tego kościoła,

który jak wiąże się z przeszłością narodu, tak

jest zarazem ostatnim przytułkiem języka oj

czystego. Jak pod rządem rosyjskim, tak i pod

rządem pruskim sprawa języka w litnrgii czy

w nauce katechizmu broni się do końca, wten

czas nawet, gdy język wygnany z sądu, urzę

du i szkoły. Aby język ojczysty oddzielić od

nauki religii, potrzeba było rządowi pruskie

mu wykluczyć katechizm ze szkoły. Arcybiskup

zaś niedopuścił się ustępstwa w sprawie języ

ka nawet dla utrzymania nauki katechizmu.

Do jakich rezultatów doprowadzi spór o no

minacyę proboszczów? Rząd zapewne będzie

mianował urzędników do prowadzenia ksiąg

stanu cywilnego, zwłaszcza gdy do nowego

rozporządzenia co do wydawania metryk w

niemieckim języku nie zastosuje się ducho

wieństwo. W ierni zostaną bez pasterzy, księża

posłuszni swemu arcybiskupowi nie będą uzna

ni przez rząd, a tem samem od służby bożej

usunięci.

Widzimy z tego, że prześladownnie to do

prowadza do zupełnego zniesienia wszelkich

duchownych funkcji. Szkoły ludowe z w ykła

dowym językiem urcsiieckim prowadzą znów

raczej do pozbawi *: a ludu początkowej nau

ki, niżli do germanizacyi, bo mimo przymusu

wychowawczego szkoła niemiecka dla chłopa

polskiego je st prostą niemożebnością.

N a polu przeto duchowem przychodzi dziś

Wielkopolsce wytrzymać próby, jakie tylko cy

wilizacya germańska na zgnębienie obcej na

rodowości wymyśleć mogła. Niekonsekwencyą

tego systematu jest utrzymanie swobód kon

stytucyjnych obok ucisku religijno-narodowego.

Jedyne też pole walki przedstawia się ludności

wielkopolskiej w wyborach. Zapew ne, walka

ta nie prowadzi do praktycznych rezultatów,

bo nawet zwycięstwo wyborcze kończy się

przegraną w parlamencie. Możność jednak

podnoszenia protestu,, afirmowania wiary i pol

skości jest zawsze ważnym warunkiem siły

odpornej. Będziem y jeszcze mieli sposobność

niebawem zastanowić się nad doniosłością ru

chu wyborczego w W ielkopolsce, który we

dłng zdrowych uwag zawartych w piśmie Dr.

Szymańskiego ,,Agitacya wyborcza”, może tyl

ko czerpać siłę w ^jednoczeniu sprawy ko

ścioła ze sprawą narodowości.

KORESPONDENCYA ,,CZASU"

Ze wsi 10sierpnia.

Już widzę, jak czytelnik ujrzawszy n apis: ,,zo

w si," przeczuwając straszne jeremiady na grasu

jącą epidemię, z niechęcią odsuwa dziennik, nie

chcąc wystawić się na wyruszające wrażenia stra

sznych doniesień, 1 niemając pod ręką innego środ

ka dezinfekcyi, dymem cygara chce się zabezpie

czyć przed zarazą ukrywającą się w doniesieniach

z miejsc epidem ią dotkniętych.

Otóż nie; cholera w mojej okolicy, jakkolwiek

dała już parę znaków swej obecności, nader ła

skawie się jeszcze znachodzi, i nie o niej mam

zamiar pisać.

Zastanawia mnie niepewność i cisza, jaka zapa

nowała w kraju, mimo, że walkę wyborczą mamy

już za pasem. Dawniej w podobnie ważnej chwili

sypały się były broszury, rozbierające zmienioną

radykalnie sytuacyę, a dzienniki byłyby zarzucone

, , głosam i z kraju" z różnemi poglądami i projek

tami dalszej politycznej akcyi.

Jedyna pociecha, że podobna j ak w Galicyi w ca

łej monarchii zapanowała apatya. Jak gdyby oba

obozy, ten co się ma za zwycięski, i ten, któremu

pewnie dziś zwiększone grożą niebezpieczeństwa,

w równej znachodziły się niepewności i zszedłszy

z dawnego toru, nieumiały się dalej zoryentować.

Agitacya wyborcza rusza się we w szystkich pro

wincyach i we wszystkich stronnictwach, ale brak

jej kierunku, brak wytkniętej myśli. Najlepszym

tego dowodem, że projekt wasz porozumienia opo

zycyi anticentralistycznej spadł jakby jakaś bomba

m iędzy dzienniki centralistyczne i federacyjne, do

starczając im przez dwa tygodnie niemal wyłącz

nego przedmiotu dyskusyi.

Pozwólcie abym wyznał, że zgadzając się co do

celu podobnego porozumienia, różnię się z wami

co do m ożności przeprowadzenia go w obecnej

chwili przedwyborczej. Główną przeszkodę widzę

w tem, że myśmy już postanowili pójść do Rady

państwa, a Czesi i inni federaliści jeszcze się nie

zdecydowali i czekają na rezultat wyborów. Kunk

tatorstwo to świadczy, że acz głoszą się być po

litykami zasad, bardziej od n a s, kierują się

okolicznościam i. Nieumieją oni oddzielić kwestyi

autonom ii czy federalizmu od kwestyi abstencyi,

w którą zbyt głęboko zagrzęźli. Bądź co bądź,

prawdą jest, żo pierwszym a bodaj czy nie jedy

nym możliwym problematom podobnego zjazdu przed

wyborczego byłoby pytanie: pójść czy niepójść. Co

innego po wyborach. W tenczas wszyscy będziemy się

mogli obliczyć i wtenczas pomiędzy posłami z manda

tem w ręku mogłoby dojść do ułożenia progra

matu akcyi.

Oczywiście, że jak w r. 1867 tak i dziś niemo

żebnem byłoby porozum ienie i zjednoczenie opo

zycyi na podstawie abstencyi. Zgoda na to , aby

nic nie robić, aby założywszy ręce protestować w

domu, nie j e st zjednoczeniem sił. W takim razie

wszystkoby znów wróciło w dawną kolej separ8

tyzmów, oddzielnej polityki dla każdego kraju i

grupy - a centraliści zostaliby już na pewne pa

nami monarchii.

Niczego się oni tak nie obawiają jak zmiany

taktyki lederalistów, jak wstąpienia Czechów na

konstytucyjuą drogę. W razie nawet, gdyby opozy

cya autonomiczua byla w mniejszości, czuliby się

oni zawsza zagrożeui w swej przewadze.

Zjazd po wyborach — oto hasło, pod jakiem

dobrze byłoby rozpocząć akcyę wyborczą. Myśl

przez was rzucona jest zawsze ważną pobudką, a

polemika, jaką wywołała może właśnie przygoto

wać do tego um ysły i w innych prowincyach.

Dodać winienem, że uchwała koła sejmowego

we Lwowie zdaniom mojem jest stanowczo obo

wiązujący. Najpierw zebranie to m iało tem więcej

prawo do orzeczenia w tej kwestyi, że koło sej

mowe wiąże n aszą poprzednią z przyszłą polityką,

że chroni nas od tego dualizmu, abyśmy w myśl

podwójnoj ustawy wyborczej osobną prowadzili po

litykę w sejmie, a osobną w Radzie państwa

Wszak z tego k oła sejmowego w yszła delegacya,

która w obec bezpośrednich wyborów zerwała

z Radą państwa, jej też obowiązkiem było roz

strzygnąć kwoBtyę udziału czy abstencyi. K tokol

wiek zna trochę usposobienie naszego kraju, ży

w ioły, z jakiem i wewnątrz liczyć się musimy, kto

kolwiek zastanowi się nad położeniem prowincyi,

która bądź co bądź ma pewien zasób autonomii —

ten przyzna, iż dla widzimisię Czechów nie m oże

my przerzucać się na drogę, która im już tyle

szkód przyniosła, a przez nich sparaliżowała dzia

łanie autonomiBtów w monarchii.

Warszawa 8 sierpnia.

Ogólna cisza jaka panuje teraz wo wszystkich

większych miastach i posucha na którą uskarża

się tak prasa zagraniczna od biła się i w naszem

warszawskiem życiu. Niemamy nawet tej pociechy,

co dzienniki czerpiące obecnie w zawikłaniach hisz

pańskich. Niemamy w naszych potocznych zaję

ciach ani jakiegoś tam Contrerasa lub kapitana

Wernera, którzyby nam monotonię urozmaicić m o

gli. Trzeba wiedzieć, że W arszawa j e st przeważnie

m iastem zabawy i ruchliwości na polu towarzys

kiem. Jak tylko sezon zimowy i wiosenny minis

a z m iasta wyciągnie świat bawiący się, jak tylko

personal teatralny rozjedzie się za urlopami i

część bogatszego mieszczaństwa wyemigruje do

kąpiel, a jak w tym roku tłumnie do Wiednia wy

ruszy, wnet miasto popada w stan atonii, ruch i

handel uliczny słabną, życie towarzyskie zamiera,

sfera interesów i interesików ścieśnia się, a próż

nia tem wszystkiem wywołana obok sparaliżowanego

politycznego i publicznego życia przenosi nas w

stan przewyższający cierpkością swoją najkwaśniej

szą ze wszystkich epok ogórkowych.

Gdyby j eszcze warszawianin m ógł sobie przecze

kać w spokoju tycb parę tygodni, chwile takie w

pewnem uśpieniu spędzone m iałyby swoją dobrą

stronę, bo pokrzepiony tym odpoczynkiem, rozpo

czynałby znowu z przyjem nością życie ruchliwe, a

często rozgorączkowane, jakie pod wielu względami

cechuje egzystencję tutejszej ludności. Tak jednak

nie jest. Któż bowiem obejść się dziś może bez

dzienników? Każdy choćby nawet w tej epoce o

gólnej drzemki potrzebuje godziny śaiadania i o

stataie chwile dnia zapełuić czytaniem gazet. Owoż

w tej opoce ogólnej ciszy dzienniki, którym nie

wolno zasypiać, puszczać w zapomuienie nowin,

wiadomości i palących lub w imaginacyi żarzących

się spraw, którym niesłuży w porze letnich upa

łów przywilej rozciągnięcia się spokojnie na trawie

gdzieś tam zdała od lodzi, i wciąż czuwać muszą,

pilnując poczty i telegrafu. Przy tym braku w ia

domości, przy rozjt ździe części współpracowników,

których um ysł zmęczony potrzebuje odpoczynku,

przy tych wszystkich nieprzyjemnych okolicznoś

ciach, co tu robić po redakcyach? na czem stra

wić lato? czem zapełnić biały arkusz gazety,

czem go zaczernić? Rzecz prosta, przy takiej po

susze nuże się swarzyć o rzeczy najprostsze, bo

sporów o zasady nie wolno prowadzić.

Oprócz stałych różnych encyklopedycznych wy

dawnictw wychodzi tu czterdzii ści jeden pism pe

ryodyczoych. Te dzielą się na starą i młodą pra

sę, które wiodą z sobą nieraz a zwłaszcza obe

cnie dość ciętą wojnę, posądzając się nawzajem to o

zgrzybiałość to o zbytnie palenie się w głowie. Kraj

tak m ały, warunki bytu tak utrudnione, że tyoh czter

dzieści jeiden pism zbyt gwałtownie zużywa powietrze

z zacieśuionej okolicznościami sfery życia. Tak zwa

na stara prasa, na czele której stoją Gazety:

Warszawska, Polska i Kuryery, a gdzie wcisnął

się niedość strzeżoną furtką młody, w lipcu na

świat przyszły Wiek, posiada przeszło 18 000

prenumeratorów. Młoda prasa nie m oże jej tego

darować i radaby j ą co prędzej pogrzobać, a tym

czasem nie szczędzi jej przeróżnych ukłóć szpilko

wych, czy to odnośnie do przestarzałych jej zda

niem przesądów czy też na polu ekonom icznem

i literackiem. Stąd turnieje i kruszenie kopij, a

najczęściej szczwania niekoniecznie zaszczyt t u

tejszemu dziennikarstwu przynoszące. Zazdrość i

nienawiść odgrywają tu ważną rolę, a jednak ten

ruch pomimo całego niesmaku i fatygi, jakie u

czytelników wywołuje, ma wszakże i dodatnią sw o

ją stronę. Nie dawniej temu jak lat dziesięć, była

cisza i spokój na tem polu, było dzienników dzie

więć w miłej zgodzie żyjących, a m łoda prasa

zupełnie nie egzystowała. Lecz kwitła za to świe

tnie szkoła manifestacyj i dom onstracyj, gdzie

zużywały się wytężone siły młodzieży, łudzącej się

iż służy sprawie narodowej, marnującej swoje i n

telektualne zasoby a w rzeczywistości gotujące,j

bezwiednie okropną przyszłość dla kraju. Od tej

epoki ileż to zmian zaszło w tym względzie!

Czy ku lepszemu zwrot się objawił? Młodzież

przestała politykować a część jej największa jęła

się pracy. Jednym z tych zwrotów jest i dzienni

karstwo tutejsze, lecz znów suchy realizm jakby

po rozczarowaniu owładnął część tych co się

wzięli do pióra. Można też dostrzedz nieraz i smu

tne rezultata, nieszc zęśliwie obrane kierunki, lecz

wogóle pomimo trudności z cenzurą, nastąpiło od

lat kilku znaczne ożywienie na polu życia inte

lektualnego i pracy umysłowej, a z tej walki wyjść

powinna korzyść dla kraju. K onkurencja dzienni

karstwa i nieświetna sytuacya m łodzieży, której

zawarte są wrota do życia publicznego, a stąd

szukanie chleba w zawodzie publicystyki, przyczy

nia się do taniości wydawnictw, a to znów daje

popęd do czytania w kraju. Cały ten ruch nie

znwsze w rozwoju swoim dla czytelników z b a

wienny, je st jednak bardzo ciekawy.

Cholera zaczyna zjawiać się tu już na głównych

ulicach miasta; dotąd trapiła ona biedną ludność,

Oifió Uteraoko-arlyslyoiM

Stanisława hr. Woizloklego

Wspomnienia z przeszłości

od r. 1768 do r. 1840

(Dalszy ciąg).

Pismo to w rozpaczliwych skreślone okoliczno

ściach, zostało, jak już rzekłem, bez odpowiedzi;

gabinety wolały się trzymać pierwszego sposobu

pacyfikaćyi, to je st ostatecznego podziału i wy

mazania Polski z karty Europy... Sądzono, że

raz pogrzebawszy ją, nigdy nie wstanie. Drugi

sposób odgrzał cesarz Aleksander na kongresie

wiedeńskim i to zupełnie tak , jak chciał projekt

Potockiego, to je st w bardzo szczupłych grani

cach, ażeby mocarstwo ,rosyjskie mogło graniczyć

z Prusami i Austryą... Ale pokazało się w 1830r.,

że i to nie przyczyniło się do ostatecznej pacyfi

kacyi. Potocki będący pod urokiem ustawy 3 maja,

do której układu sam należał, nie przeczuwał je

szcze, że konstytucyę oktrojowane, mogą być naj

łatwiej gwałcone przez tych co je nadali, i że

zapomocą konstytucyi tak samo można absolutnie

rządzić, jak i bez niej. —

Gdyby był Potocki pro

sił w imieniu narodu o zostawienie Stanisława

Augusta na tej części Polski jaka była, miałoby

to stronę praktyczną, i nie w ątpię, żeby dało ga—

Diąetom d° myślenia. P olacy podnosząc w tej

chwili obalony tron Poniatowskiego i kupiąc się

około jego osoby, byliby tem samem postawili

się w roli obrońców Monarchii, a trzy mocarstwa

dybiące na zagładę tronu, musiałyby rade niera

de przyjąć na siebie charakter królobójców.. .

Ale od tych pojęć dalekie były głowy ówcze

snych statystów; pośród absolutnych państw wo

leli marzyć o ladajakiej konstytucyi, niż o egzy

stencyi politycznej; woleli stać na gruncie rewo

lucyjnego nowatorstwa, niż się postawić na grun

cie prawowitości, której obrońcami przeciw re

wolucyi francuskiej, ogłaszali się nasi przeciwni

cy. Jeżeli zwrot ten nie byłby nas uratow ał, to

przynajm niej dałby był potężną broń przeciw wy

dziercom. Czyż i sam król widząc garnących się

ku sobie, nie zdobyłby się na więcej energii i nie

dał się wywieźć do Grodna a potem do Peters

burga ? Jeszcze to nierozstrzygnięte pytanie. Opu

szczony od narodu, w kilka miesięcy po kapitu

lacyi Warszawy odebrawszy rozkaz wyjechania do

nieszczęśliwego G rodna, certował się trochę,

a w końcu uległ. Lud okazywał mu współczucie

i nie chciał puszczać od siebie kładąc się przed

końmi.

Grodzieńskiego wygnańca otoczonego moskiew

ską strażą, zmuszono do podpisania abdykacyi

w tym samym dniu 25 listopada w którym był

koronowany na króla przed trzydziestą łaty...

Opierał się, ale zastraszony długami jakie zosta

wił w Warszawie, a nadewszystko zmiękczony ję

kami swej familii, mianowicie kobiet, łamiących

ręce, że nie będą miały żyć z czego, — dał się

skłonić do podpisu wiecznej swej hańby. .. K ata

rzyna odebrawszy napowrót koronę, którą mu dała,

umarła nagle — Paweł nastąpił, a jakby wetując

krzywdy zadane nam przez matkę, której niena

widził, pouwalniał z więzień autorów ostatniego

powstania; jako to: Kościuszkę, Ignacego Poto

ckiego, Niemcewicza, Mostowskiego, Kilińskiego

i wielu innych. Słyszałem, że to się miało stać

za sprawą Ilińskiego; on to pierwszy Pawłowi

doniósł o śmierci Katarzyny, a Car chcąc mu wy

nagrodzić tę usługę, gdy zapytał czego żąda?

Iliński miał odpowiedzieć: Wypuszczenia z wię

zień moich rodaków.

l!iński ten zostawał w wielkich łaskach u dwo

ru ; Paw eł zrobił go senatorem, obsypał fortuną,

którą później wystawnem życiem nadszarpał. Do

wiaduję się, iż teraz mieszka wc Lwowie, gdzie

się oddał bigoteryi. Mając codziennie zwyczaj

przyjmowania Sw. Komunii.

Wracając do Stanisława Augusta, głoszono

w swoim czasie, że tenże chciał wyjechać do We

necyi (wówczas jeszoze Republiki udzielnej), ale

niezdolny do ż adnej, determinacyi, czekał póki

rozkaz nie nadszedł od Pawła, żeby się stawił na

koronacyą do Moskwy.—

Zrobił tedy tę podróż

na starość i asystował nowemu Carowi, niby gość,

a właściwie jeniec królewski pokazywany narodo

wi, żeby wiedział jak potężną Matiuszka Rosieją

i jak wszechmocny Batiuszka C a r, kiedy królów

ma w swoim orszaku. Po roku bawienia w stoli

cy Carów, gdzie czas mu schodził na wizytach,

paradach, obiadach, teatrach, nieszczęśliwy ten

nasz król, ostatni w szeregu Chrobrych, Ł okiet

ków, Zygmuntów, Batorych, Sobieskich, skończy!

na apopleksyą...

Zgon króla był obojętnym dla narodu. Osoby

należące niegdyś do jego dworu, żałowały go bar

dzo, lecz tylko z osobistych względów. Co się

mnie tyczy, niemógłem go żałować, bo szczegól

niej przez tę abdykacyę zbrukał nam piękne kar

ty historyi. Człowiek ten uchodził za światłego,

czytywał, jak powiadają, Plutarcha, w publicz

nych mowach popisywał się z górncmi sentymen

tami, a mimo tego nigdy nie zdobył się na ża

den czyn znamionujący wyższość cha rakteru. Je

żeli gdzie, to w Grodnie mógł był zapieczętować

nieszczęśliwe rządy swoje poświęceniem się na

ofiarę gwałtu; król tułacz, z korony obdarty, ska

zany na nędzę, byłby wzbudzał przynajmniej sym

patyę, a czoła wydzierców piętnował hańbą kra

dzieży i rozboju. Lecz on nawet w ten chrze

ściański sposób nie umiał się zemścić na wro

gach ojczyzny....

W lat kilka po jego śmierci, przypominam so

bie, wpadła mi do rąk relacya o postępku Ma

ryamy, wdowy po ostatnim króliku G eorgii, któ

ry podobnie jak Stanisław August przyjechał na

rezydenta do Petersburga i tam umarł r. 1800.

Wdowa po nim królowa Mariama wyrobiła sobie

u rządu rosyjskiego pozwolenie zostania w Ty

flisie, lecz jenerał książę Cycyanów, - Georgianin,

w służbie carskiej, mianow any gubernatorem tej

prowincyi, znając patryotyczne uczucia tej pani,

wiedział dobrze, że niedosiedzi spokojnie i nieo

mieszka podburzać górali i konjurować przeciw

moskiewskim rządom. Dla tego otoczył ją szpie

gami i każdy krok śledził. Jakoż niebawem prze

konał się, że M ariama ułożyła sobie zbiedz do

Pszawów i Tuszów pokoleń góralskich, zuanych

z przywiązania do dawnych królów Georgii. N ie

jaki Kałatuzow, Georgianin, należący do dworu

królowej, był tajemnym pośrednikiem w tej nie

bezpiecznej sprawie i wciągnął w spisek pewne

go Pszawa, znanego z odwagi i poświęcenia się)

Ów Pszaw, używający powagi między góralami,

przygotow ał umysły i rzeczy tak przysposobił, że

mu nie pozostało tylko udać się do Tyflisu i uwia

domić królowę o gotowości górali, oczekujących

jej przybycia. Lecz przy wnijściu do miasta przy

trzymano go i zaprowadzono przed gubernatora,

który wręcz mu powiada, jako zamiar królowej

znany jest władzy, niema zatem co taić się z se

kretem. Odważny góral przeczy wszystkiemu i mil

czy. Wtem gubernator klasnął w dłonie, i wcho

dzi Kałatuzow. Ów powiernik królowej zbliża się

do swego w spólnika i z bezczelnością wyznaje,

że cały spisek odkrył gubernatorowi. Pszaw wej

rzał nań z pogardą, ust nieotworzył i dal się za

wlec do turmy. W skutek tego gubernator czul

się upoważnionym dać rozkaz wywiezienia królo

wej, i przywoławszy jenerała Łazarewa, polecił

mu, aby o rannej godzinie udał się do królowej,

wziął ją w areszt i wywiózł w głąb Rosyi pod

mocnym konwojem.

Nazajutrz spała jeszcze Mariama, kiedy Łaza

rew z hałasem wpadł do jej sypialni, a chcąc

sprawić większe wrażenie, ubrał się w paradny

mundur i ordery, i kazał grać muzyce pułkowej,

wprzód otoczywszy batalione m piechoty wszystkie

wnijścia pałacu....

Przebudzona królowa zerwała się z posłania

i usiadłszy na kobiercu, zapytała z oburzeniem

Łazarewa, jakiem prawem odważa się wchodzić

do jej sypialni?

—

Ubieraj się Mariamo — odrzekł jenerał to

nem nakażnym — pojedziesz zemną; taka jest

wola księcia Cycyanowa.

Na tę wzmiankę zaiskrzyły się oczy królowej,

usta wzgardliwie wyrzuciły: Cycyanow! hańba

naszego plemienia! Poczem zaczęła mu przedsta

wiać, że dzieci śpią, że chore, że potrzebuje mieć

kilka godzin czasu na zebranie się....

Łazarew za całą- odpowiedź, brutalsko chciał

porwać ją za nogę, lecz niedopuściła tej obelgi;

w chwili bowiem gdy się ku niej nachylił, prze

biła gó kindżałem na wylot, i wyrywając z pier

si jego zakrwawione żelazo, cisnęła upadającemu

w twarz, mówiąc te słowa: Tak ginie, kto mię

znieważa. Na krzyk Łazarewa, drogman Ormia

nin, znajdujący się w bocznej izbie, przypadł

i rzucił się na Mariamę z dobytą szablą, i był

by ją srodze porąbał, gdyby nie śpiąca w tem

samem łóżku matka jm, która ją zastawiła od

wymierzonych ciosów. Żołdactwo wpadło natych

miast do pokojów, porwano Mariamę z dziećmi

i wrzucono do przygotow anego wozu. Zawieziona

do Moskwy, zamknięta była do monasteru, zkąd

po latach kilku wypuszczono ją na wolność....

Dramatyczna ta historya azyatyckiej księżni

czki, ma w sobie coś heroicznego, co dla niej

wzbudza uszanowanie; wyzuta z państwa, chce

napowr°t tron odzyskać i ojczyźnie swej dać nie

podległość. Zdradzona, mści się osobistej zniewa

gi.... Porównywaj ąc Mariamę z naszym Poniato*

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction