Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 674 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 877

Kraków, Poniedziałek 2 1 Sierpnia 1911.

Rocznik LXIV.

CZAS

(Numer popołudniowy)*

r-t-enumeratę przyjmują: Admimitracya C zą su w Krakowie i urzędy pocztowe. Miejscową pre

numeratą księg. S. A. Krzyżanowskiego, h andle: St.Karlińskiego, trafika w S ukiennicach, Biuro dziew

Hopcaaa i Salom o no w ej, Gi. T r afika . We Lwowie ,,Ciał" jest do nabycia w biurach dzlen. A. Sltzewtkiet*.

«. Sokołowtklego, K. Buchataba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzetzowle, Jaśle, Nowym Sączu m gerania

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hak, za każdy następny po 15 hal.: układ tab e

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal., następny po 15 hal. Nadesłane i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 hal. za każdy raz. Głosy publiczności po 2 kor.; komunikatyhandlowe

po kronicei po dziale ekonomicznym;komunikatyprywatne, śluby, zaręczyny itp. po 1kor. od miejscawiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują we Lwowie biura dzienników L. Plolina, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

myślu A Juszyńs!ri księgarnia, D. Śeszeles; w Rzeszowie M. Weintrauh; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Sockaeli, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

W. Raczkowski, 14 Citó de Trevise; w Wiedniu Haasenstein dr Vogler, R. Mosse (także we wszyst

:ich filiach): H. Schalek, M. Dukes, E. Braun, .1. Danneberg, Bock óć Herzleld, H. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt dr Comp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube dc Comp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pleniądzmi i przekazy pieniężne na prenum eratę i ogłoszeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Rekla m acye nieopieczęlow ane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca aię.

B W Za każdą zmianę adresu dopłaca aię 40 hal. " M

%DRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. Telefon Nr 50.

Po strajku angielskim.

Według depesz, jakie nadeszły wczoraj w no

cy_ i dzisiaj zrana, bezrobocie kolejowe w A n

glii zostało zakończone. Przywódcy organizacyj

kolejarskich wysłali w sobotę nad ranem depe

sze do centrów strajkowych, aby podjąć pracę —

i wezwania tego usłuchano — jakby wynikało

z dspeBz. Nastąpiło to po rokowaniach dyrekcyj

kolejowych z przedstawicielami organizacyj per

sonelu, z czego wynika, że główny, jakby mo

żna sądzić, postnlat strajku: uznanie przez dy

rekcje organizacyj personalu jako czynnika,

z którym się traktuje, został załatwiony, pod

naciskiem rządu, po myśli kolejarzy. Co do żą

dań materyalnych, będą one traktowane przez

komisyę rozjemczą, złożoną z reprezentantów

organizacyj i z przedstawicieli dyrekcyj. W ten

sposób, za sprawą p. Lloyd George’ a, który ode

grał w rokowaniach główną rolę, zostały usunięte

tucite stałe sądy rozjemcze między personalem

a dyrekcyami, sądy, które utworzył w r. 1907

właśnie p. Lloyd George, czyli, że kanclerz skar

bu musiał naBtawać na towarzystwa kolejowe,

aby zniszczyły jego własne dzieło, niewytrzymu

jące próby praktycznej.

Tak więc strajk został zażegnany za cenę po

gwałcenia legalności umów obowiązujących —

a przyczynił się do tego głównie przedstawiciel

rządu. N ie w ielkie znaczenie poBiada wobec tego

fakt, iż dyrekcye kolei zdołały utrzymać Bię

przy innym swym postulacie, a mianowicie przy

zspowiedzi, że z personalem traktować będą o

kweBtye zarobkowe dopiero wtedy, gdy w róci

do pracy. Zresztą towarzystwa kolejowe mu

siały się zobowiązać, iż nie wyciągną ze s traj

ku żadnych konsekwencyj dyscyplinarnych, że

przyjmą napowrót do pracy WBzystkich strajku

jących i nie wydalą naBtępnie nikogo. Moralna

ich porażka jest zupełną, a fakt, że współ

działał w niej także rząd, nie przyczyni

się do umocnienia gabinetu p. Asąoitha.

Tem hardziej, iż równocześnie rząd zarobił

sobie na złą notę w najszerszych kołach opinii

publicznej, obiecując wniesienie natychmiast u

stawy, która pozwoli Towarzystwom kolejowym

podnieść ceny przewozu, aby mogły uczynić za

dość żądaniom finansowym perBonalu. Podwyż

szenie taryf kolejowych nie bywa nigdy popu

larnem, tutaj zaś wychodzi na faworyzowanie

Towarzystw kolejowych i icb personalu, kosz

tem ogółu, który poniesie przez to koszta spo

ru, aczkolwiek go nie wywołał i uczestniczył

w nim tylko biersie, niedogodnościami i stra

tami.

Dotychczasowe wiadomości nie ws pominają o

zażegnaniu tych strajków, które trwaniem swem

spowodowały bezrobocie kolejowe. W prokla*

raacyi tego ostatniego była wzmianka, iż strajk

ustanie dopiero wtedy, gdy przedsiębiorcy wstrzy

mają lokaut robotników przemysłowych, ogło

szony w paru miejscowościach. I o tem wzmian

k i nie ma. Bezrobocia przemysłowe pozostają

więc, aż do dalszych doniesień kwestyą otwar

tą aczkolwiek usunięte zostało na razie główne

niebezpieczeństwo s trajk kolejowy. Przedłożenie

o podwyższeniu ta ry f ma być wniesione na naj

bliższem posiedzeniu Izby, która odroczyła się —

jak wiadomo — do 22 b. m. tj, do jutra. Na

leży zapewne oczekiwać długiej dyskusyi, w któ

rej ustaloną będzie także moralna odpowiedzial

ność rządu, a zwłaszcza najradykalniejszego je

go członka, p. Lloyd George’a. Dyskusya może

przybrać charakter zasadniczy, a w takim razie

położenie gabinetu nie będzie, prawdopodobnie

korzystnem. Wprawdzie większość rządowa trzy

ma się zwarto, lecz nastrój opinii publicznej nie

będzie mu przychylnym, jak to wskazują już

liczne oznaki.

Wczorajsze depeBze brzmią jak następuje:

Londyn 20 sierpnia.

Późną nocą z soboty na niedzielę został u

czyniony krok ostateczny celem zażegnania straj

ku kolejowego, mianowicie dyrektorzy kolei to

warzystw kolejowych zgodzili się, po konferen*

cyach z przedstawicielami organizacyj kolejar

skich, przyjąć napowrót do służby

wszystkich strajkujących, przyrzekając

im zupełną bezkarność pod każdym względem.

Przewódcy organizacyj zobowiązali się ze Bwej

strony uczynić co tylko będą mogli, aby skło

nić strajkujących do podjęcia pracy. JeBt to re

zultat nacisku, jaki rząd wywarł na

towarzystwa kolejowe, aby spełniły żą

dania robotników , przedewszystkiem, aby uzna

ły przedstawicieli organizacyj za uprawnionych

do traktowania ze Sobą.

Co do meritum żądań kolejarzy, zgodziły się

obie strony na propozycyę rządu, aby ustano

w ić komisyę pojedoawczą, Bkładającą się z pię

ciu członków. Dwóch mianują organizacye ko

lejarskie, dwóch towarzystwa kolejowe; piąte

go, który będzie zarazem przewodniczącym, w y

znacza rząd. W razie nieporozumień i różnicy

zdań, w sprawie przeprowadzenia wyroków tej

komisyi, będzie wkraczał urząd handlowy. Obie

strony zgadzają się z góry na wszelkie orze

czenia komiByi pojeduawczej. Rząd zobowiązał

się znów wnieść na najbliższem posiedzeniu Izby

projekt ustawy o podwyższeniu cen jaz

d’y na kolejach, a to w tym celu, aby to

warzystwa kolejowe mogły uczynić zadość żą

daniom perBonalu co do podwyżek płacy.

Natychmiast w nocy roztelegrafowano na

wszystkie strony, iż strajk ma być skończony.

Jak donoszą, na wszystkich liniach pra

cę podjęto, kompletny ruch zacznie się je

dnak dopiero od dzisiaj. Strajkujący prawie

wBzędzie zgodzili się bez oporu na rezolucyę

komitetu strajkowego. Jasnem jest, że takie za

kończenie równa Bię zwycięstwu straj

kującycycb, którzy odnieśli sukces zarówno

moralny jak materyalny. S z k o dy, jakie po

nosi przemysł i handel są olbrzymie. Zna

czne straty ponoszą też i robotnicy przemysło

w i, zwłaszcza w hutach, gdyż wysokie piece

pogaszono wskutek braku materyału i dopiero

trzeba je będzie na nowo rozpalać, do tego zaś

czaBu robotnicy mają przymusowe bezrobocie.

Rząd polecił wycofać załogi wojskowe z miast,

do których je wysłano na czaB strajku, jedynie

w Liverpool i w Manchester wojsko pozostanie

jeszcze k ilk a dni na wypadek zaburzeń. Komi

sya pojednawcza rozpocznie pracę natychmiast;

sądzą, że w ciągu bieżącego tygodnia orzecze

nia będą wydane we wszystkich kwestyach

spornych.

Towarzystwa kolejowe opierały się zrazu na

Ciskowi rządu, ten jednak oświadczył przez usta

Lloyd George’a, iż w razie gdyby strajk po

trw ał jeszcze 24 godzin, chwyci się środków

przymusowych. Pod tą preByą zgodziły się to

warzystwa kolejowe przyjąć do służby z powro

tem wszystkich strajkujących, nie stosując prze

ciw nim środków dyscyplinarnych. Co do in

nych żądań zgodzono się na komisyę pojednaw

czą, co równa gię przynajm niej na razie zawie

szeniu broni, można jednak przyjąć za rzecz

pewną, żc ponowny wybuch strajku

nie grozi, gdyż dyrekcye towarzystw kole

jowych objawiają chęć przychylenia się do ży

czeń personalu w sze okim zakresie. MateryaL

ne ofiary nie będą zre-sztą rzeczą trudną, gdyż

Lloyd George przyob ecał podwyższenie taryf.

Obietnica ta wywołuje wśród publiczności s i 1

ne rozgoryczenie gdyż ogół, który po

niósł ciężkie straty w kutek bezrobocia, będzie

jeszcze pociągnięty do świadczeń pieniężnych.

Londyn 20 sierpnia.

Strajk kolejowy zakończony. Ministerstwo

wojny zarządziło aby wojska powróciły do swo

ich miejsc ganizonowych.

W Lamel strajkujący poczęli ubiegłej nocy

grabież. P odpalili pociąg, skutkiem

czego nastąpiła eksplozya. T rzy osoby

zginęły, wiele rannych. Policya i wojsko

wkroczyły. Jest wielu rannych.

Praca hr. Bobrinskiego.

Hałycsanin oświetla rolę, jaką usiłował ode

grać w ostatnich wyborach galicyjskich znany

hr. Bobrinskij. Organ staroruski pisze między

innemi:

»Mało było hr. Bobrfnskiemu strasznych Bkut

ków, jakie wywołała w szeregach ,,Halicko-ru

skiego Tow." jego destrukcyjna praca. Postano

w ił podtrzymywać zamęt w Galicyi, świadomie

łącząc się z osobnikami, które ogłosiły hasło:

»Walić z hałasem właBny dom".

Podtrzymując

niespokojne i hałaśliwe grupy, jednoczące Bię

wo k oło Prikarpackiej Rusi i Gołosa Naroda

hr. Bobrinskij zapomniał się do tego stopnia, źe

po pierwsze począł od rozmaitych poczciwców

wypraszać sumy na akcję wyborczą (n. p . od

p. B.

—

34.000rubliodp.A.S.G.

—

19.000

rb., od p. F. 73000 rb. na Prik. Puś i 4000

rb. na Gołos Nar. i t. p.), zapewniając przytem

wszystkich, iż przeprowadzi do parlamentu au

stryackiego, jeżeli nie 20, to w każdym razie

15 deputowanych, »radykalnej organizacyi no

wego kursu", którzy złożą w Wiedniu »taką de

klaracyę, iż cały świat zadrży".

»Po drugie, hr. Bobrinskij nie krępując się

zupełnie, podczas wyborów przeprowadził się

do pogranicznej miejscowości w gub. wołyńskiej,

by stamtąd rozrzucać po Galicyi odezwy za po

średnictwem agitatorów, opłaconych temi pie

niądzmi, które miały zdobyć zaufanie ludu dla

20 kandydatów hrabiego. Właśnie dzięki potwor

nym zamiarom itr. E r,nskicgo Ruś Halicka

doznała na wyborach niebywałej porażki. Za

bajeczne sumy udało się hrabiemu przeprowa

dzić dwóch »radykalnych posłów" nowego k ur

su, których nikt nie zazdrości jego »organizacyi".

»Prawdopodobnie nie zapomniał on jeszcze,

jak osobiście wielu z nas przekonywał, iż pos.

Kuryłowicz jest »właściwie polacziszka, polski

sokół" . Zapewne pamięta jeszcze hr. Bobrinskij

owe szydercze ,,dowcipki",

za których pomocą

jego ludzie opisywali wielki rozum, obfitość do

brego wychowania i t. p . właściwości drugiego

»przedstawiciela ludu" z tegoż gatunku. No, a

deklaracya, złożona przez tych »bohaterów" w

parlamencie auetryacbim? Czy nie zalał rumie

niec wstydu lic hr. Bobrinskiego po oświadcze

niu tych dwóch piskląt? Czy nie lepiej było

samemu nasmarować coś mającego senB i kazać

swoim manekinom odczytać w wiedeńskim par

lamencie? Czy takiemi »zwycięstwami" ma za

miar hr. Bobrinskij ucieszyć Bwoich ofiarodaw

ców?"

W drugim a rtykule zamieszcza Halyczanin

jeazcze ciekawszą rewelacyę z powodu »Halic

ko-ruskicb Towarzystw". Pisze mianowicie:

»Zaledwie od założenia ich minęło dwa lata,

a już przekonaliśmy się, że Wergunowi i hr.

Bobrinskiemu potrzebne są nietylko »Halicko

ruskie Tow.",

lecz przedewszystkiem potrzebne

im są cierpienia i prześladowania Rusinów, aby

ci obaj panowie m ogli odgrywać w Petersburgu

rolę »wspaniałomyślnych protektorów" braci Ha

liczsn i w ten sposób poprawiać swą nadpsutą

reputacyę i zapełnić pewnemi łatam i swą dziu

rawą kieszeń: na szczęście, Bank szlachecki nie

zechce po raz drugi ratować hrabiego!"

Podżeganie przeciw Polakom.

Interesujący moment z walki podstępnej, ja

ką prowadzi się przeciw Polakom na Litwie

przez podBzczuwanie L itw inó w , ogłaBza Kuryer

nńleński. Mianowicie w piśmie Biełoruskaja

Żyźń ukazała się korespondencya o działalności

X. Gintowt-Dziewiałtowi kiego, proboszcza para

fii ejszyskiej w powiecie lidzkim . Autor zarzu

ca X. Gintowtowi, że nie umie po litewsku i

dobrał Bobie takiego samego wikarego, że zo

stał przysłany »celem spolszczenia Litwinó w " ,

że nie przyjmuje spowiedzi litewskiej, że usu

nął ze swego dekanatu kBięży, będących dzia

łaczami litewskimi a otoczył się natomiast »re

negatami", zabrania m odlić się z książek lite w

skich itd. itd.

W obec tego przytacza Kuryer wileński pro

tokoły zebrań Litwinów i Polaków parafii ej

czyskiej w aprawie języka na nabożeństwie do

datkowem. Stwierdzono w nich, że kapłani nie

czynią żadnej różnicy między obu językami kra

jowy mi, polskiego nikomu nie narzucają, żądań

zaś Litwinó w wysłuchują chętnie i spełniają je

bez ograniczeń. Wśród zebranych Litwinó w je

den tylko, Mickielewicz z zaścianka Macbiszki,

zażądał zwiększenia licz by nabożeństw lite w

skich, a poparł go Wacław Milewski ze wsi No

wy Dwór, inni przybyli domagali się tylko utrzy

mania obecnego stanu rzeczy, lub tylko prosili

o litewską naukę po nieszporach.

Parafianie polscy i białoruscy sprzeciwili się

zwiększeniu liczby nabożeństw litewskich, m i

mo to X. Gintowt*Dziewiałtowski postanowił

dodawać po nieszporach naukę litewBką w pew

ne niedziele, skoro zbiorą się Litw ini i proBić

o zatwierdzenie tego postanowienia przez admi

nistracyę dyecezyi wileńskiej, Wikary ejczysjki

słucha Bpowiedzi po litewsku i wygłasza litew

skie kazania, które X. Dziewiałtowsbi wpro

wadził, albowiem przed nim wcale ich nie było.

Kuryer wylicza nakoniec księży-Litwinów,

z ajętych w dekanacie, pozostającym pod wła

dzą X. Dziewiałtowskiego. Jest ich piętnastu —

w ikarych i proboszczów — podczas, gdy księży

nielitwinów jest tylko czterech. Cyfry te świad

czą o metodzie, jakie chwytają się pewne czyn

n ik i celem podżegania Litwinów przeciw Pola

kom, pod pozorem »walki o język litewski

w kościele".

Zmiana w szkolnictwie pruskiem.

Jak donosiliśmy, rząd pruski postanowił zmie

nić zasadniczo system dotychczasowy w szko

łach ludowych w prowincyach polskich. O no

wym systemie i motywach jego zaprowadzenia

podaje Dziennik poznański obszerną informacyę

następującej tre ś ci:

Władze szkolne W. Ks. Poznańskiego p r zy

szły wreszcie do przekonania, że zastosowywa

ny w szkołach ludowych aż do ostatnich czasów

sposób uczenia dzieci polskich niemieckiego ję

zyka nie sprowadził zadowalniających rezulta

tów. Upewniły je o zawodzie prócz innych ob

jawów sprawozdania sądowe z przesłuchów przy

rozmaitych sposobnościach w charakterze świad

ków młodzieży polskiej, dalej referaty władz

wojskowych, zawierające zdziwienie, że rekruci

Polacy tak słabą okazują zdolność wysłowienia

się w niemieckim języku. Badając przyczyny

tego spostrzeżenia, na które praBa polska od

lat wielu bez przerwy zwracała uwagę, stwier

dzono, że z winy fałszywej metody uczenia nie

r o z w ijają się dostatecznie władze umyBło

we dziatwy polskiej, a zyskana przez nią

w szkole wprawa w niemieckim języku zanika

w kilka lat. 30 blisko lat było potrzeba, zanim

uznano potrzebę reformy.

Dobre zasady pedagogiczne i sposoby uczenia

nie trudno znaleść. Wskazali je przecież wielcy

myśliciele i badacze lozwoju duszy dziecięcej,

jakimi byli czczeni przez cały świat kulturalny

Komensky, Pestalozzi i in ni. Potrzeba więc ty lk o

drogi przez nich ogłoszone zastosować. Zgodnie

powiadają sławni ci pedagodzy: »Przy nauce

postępuj od znanych rzeczy i prawd do niezna

nych! Buduj na fundamencie tego, co dziecko

dobrego z domu rodzicielskiego przyniosło! Naj

lepszy środek nauki to język ojczysty dziecka!

Takie same zasady przestrzegać zaleciła w swo

jem dziele nasza wiekopomna Komisya eduka

cyjna. Rząd pruski przyznaje, że Komensky’ego

i Peatalozzi’ ego zaBady są znakomite, każe śię

bowiem nauczycielom w seminaryach dobrze

z niemi zapoznawać, lecz, sądzi, przy nauce

polskiej młodzieży nie może ich kazać zaBto—

Bować.

To też uznając potrzebę reformy metody nau

ki niemieckiego języka z uczniami Polakami,

ogląda się władza szkolna Poznańskiego za in

nymi środkami. Budowanie na podstawie języka

ojczystego dzieci polskich kazała stanowczo za

rzucić. Środek ten byłby niezgodny z dalszymi

zamiarami, jakie ma rejencya poznańska. A za

miary te streszczają się w tem, że dalsze poko

lenia polskie mają przestać myśleć i mówić po

polsku. Wolą więc zalecić przy nauce polskich

dzieci choćby metodę zastosowaną w zakładach

głuchoniemych a więc mimikę, byle nie posłu

giwać się ojczystym młodzieży polskiej języ

kiem. Że przy takiem zapatrywaniu nie mogła

nowa reforma uczenia wyróść na coś wielkiego,

jest rzeczą zupełnie naturalną. Oto co stwo

rzono :

Przyjąwszy za zasadę, że przy nauce nie śmie

paść ani jedno polskie słowo objaśnienia, spo

dziewają się poznańscy radcy rejencyjni i szkol

ni lepszych wyników nauki niemieckiego języ

ka, jeżeli

1) szkoła zaopatrzona będzie w najróżniejsze

okazy i modele, na których uczniowi unaocz

nione być mogą zachodzące w nauce pojęcia

i wyrażenia,

2) jeżeli uczeń nie tylko duchowo, al* także

fizycznie czynny będzie przy nauce.

Idąc za tą wskazówką, nagromadzono tak

w ielkie zbiory, że np. szkoły poznańskie posia

dają obecnie formalne muzea. Są tam okazy z

dziedziny świata zwierzęcego, roślinnego i z k ró

lestwa kruszców; dalej modele narzędzi rolni

czych, rzemieślniczych, sprzętów domowych itd .

Od rozpoczęcia się nauki a więc w pierw

szym roku szkolnym bywają uczniowie zniewo*

AKSINJA.

—

-OVr»-—

Adam Szymsńaki: Aksinja, opowiadanie z życia

moskiewskiej Lechji. Kraków 1911.

Pojęcie: »literat" na tle stosunków dzisiej

szych jest klatką, w której zamknęły się istnie

nia niejednorodne, nieraz sprzeczne, czasem so

bie nawet wrogie. Lite ra t: a więc piBarz, ze

wszystkiemi spadkobierBtwami moralnego i inte

lektualnego przodownictwa, artysta, czyli jedno—

Btka o fanatyzmie piękna, uosobienie intuicyi i

i wyobraźni, styczne z rzeczywistością o tyle

tylko, ile tego wymaga zdrowie realizmu pisar

skiego, Bamotnik i sui generis anarchista, a

w każdym razie jednostka o wyodrębnionej in

dywidualności, albowiem tego wymaga znowu

zdrowie jego talentu.

A z drugiej strony: literat — więc człowiek

bądź co bądź pewnej profesyi, kategorya spo

łecz n a, poddany wszelkim prawom pracy za

wodowej, za granicą już członek syndykatów

pisarskich, stowarzyszeń absolutnie identycznych

u podstaw - z syndykatami wyrobu maszyn

rolniczych, albo sprzedaży pierza gęsiego, jedno

stka, pchana przez warunki życiowe do tego, by

jego metier t. j . wyobraźnia funkcyonowała fa

ch o w o, możliwie regularnie, słowem niewolnik

tej konsekwencyi, że praca jego jest nie tylko

realizacyą ideałów, ale i tą właśnie profesyą, do

tego profesyą w pojęciu wieku XX.

—

oto jest

owo drugie istnienie zamknięte w klatce wraz

z idealizmem.

A jeżeli Bię nawet odrzuci kompleks warun

ków profesyonalnych, jeżeli pod analizę weźmie

my samą stronę idealistyczną pojęcia »literata" —

to ileż i w niej przeciwstawień kłótliwych, nie

raz tragikomicznych 1 Wystarczy zwrócić uwagę

na jedno z nich przynajm niej: na to specyficz

ne samolubstwo a rtysty w stosunku do życia.

Powieściopisarz przechodzi w życiu koło wyda

rzenia bolesnego; wydarzenie owo składa się

z pierwiastków tak niezwykłych, tak uderzają

cych, że powieściopiBarz nie może nie dostrzedz

w nich tematu literackiego. Od pierwszej chwili

wie, że wydarzenie bolesne bliźnich stanie Bię

kiedyś — w artystycznem spotężnieniu — po

wieścią, nowelą lub dramatem. I choćby nie

wiem, jak pragnął panować nad Bobą — nie za

dusi w sobie uczucia radości: radości posia

dania nowej idei artystycznej.

Zachód europejski wcześniej niż Polska u

sankcyonował egoizm artystyczny. Przez cały

w iek XIX bez mała — podtrzymywana u nas

rola polityczna, a potem społeczna literatury

pięknej wyrabiała w pisarzach i poetach po

czucie postulatu prawdy. Postulat ten podpo

rządkowywał radości egoizmu artystycznego.

W miarę, jak funkcye odpowiedzialności poli

tycznej i obowiązku społecznego zaczęły prze

chodzić z rąk literatury w ręce innych organów

życia narodowego, — instynkt artystyczny pi

sarzów polskich musiał — siłą rzeczy — skie

rować eię w łożysko to samo, po którem już

dawniej toczyła Bię pBychika pisarska zacho

dnio-europejska.

Adam Szymański jest jednym z nielicznych,

który się oparł typowi nowoczesnego literata.

Nietylko w jego działalności niema nic z p r o

f esy i, ale i w twórczości jego niema tych

wewnętrznych kłótliwości, o których była mowa

powyżej. Wiekiem należy do starszego już po

kolenia piBarzy, ale nie z przynależności do

epoki wyrobiła się jego indywidualność, wolna

absolutnie od owego egoizmu twórczego. Jego

postulat prawdy wypływał nie z nakazów po

zytywistycznych — on był jego cząstką cha

rakteru wrodzoną. Poeta — nie zaznał nigdy

żądzy poklaBku. W jego nowelach niema śladu

rozkoszowania się proceBem kształtowania este

tycznego figur i sytuacyj. Ludzie i zdarzenia

tych jego pięknych Szkiców tacy są i takie —

nie inni i nie inne — bo takimi byli ludzie

przezeń w rzeczywistości obserwowani, takie

chwile przeżywali. Dziełami sztuki stały się owe

wydarzenia nie w retorcie udoskonalenia pisar

skiego, lecz mocą Berdecznej postrzegawczości

autora. Jego serce ma jakąś scismograficzną

czułość na utajone drgania duchowe bliźnich.

Ów epicki już dziś Srul lubartowski lub inny

obrazek syberyjski nie potrzebował podpórek

imaginacyi, bo Szymański dojrzał to wszyst

ko, co inny pisarz by wymyślił na temat Srula.

Nie dla tego też napisał opowieść o żydzie sy

beryjskim , że żyd ów był ideą artystyczną, lecz

że prawdziwa relacya o nim była godna utrwa

lenia. Nie płody też ani produkcye pisarskie są

jego opowieści, lecz jakby nagrobki stawiane

niezwykłym zdarzeniom, które widział, a które

przeminęły, a które oddaje, »nieskłamane w n i

czem"...

Jeden z takich pomników, widzianym rzeczom

postanowionych — nosi tytuł Aksinja. Opowia

da tu Szymański o widzianej chwili, której za

zdrościć mu zapewne muszą poeci nietscheaui

ści, chwila ta bowiem najprawdziwszego WBtrzą*

su dyonizyjskiego, oszołomienie na pograniczu

patologicznem, a wywołane całkowicie przez

wzruszenie artystyczne. Aksinja, siedmnastole*

tnia dziewczyna wiejska, urodzona i wychowa

na w ciemnych głuszach rosyjskich jest niewąt

pliwie »urodzoną" artystką-śpiewaczką, można

nawet sprecyzować: śpiewaczką operową, pełną

radość śpiewu mieć może wówczas, gdy nie tyl

ko ją słyszą, lecz i widzą. Gdy w szesnastym

roku życia poszła na służbę »do państwa" uj

rzała pewien cud : lustro ; duże ścienne lustro,

w którem mogła się przejrzeć od stóp do gło

wy. Cud ten przyprawia ją o utratę służby;

chlebodawcy uie mogą się nieraz godzinami do

czekaćby wyBzła z tego pokoju, gdzie są lu

stra ; w jakiemś nieprzytomnem zapamiętaniu

się B(aje przed niemi i wykonywa szereg nie

zrozumiałych rytmicznych ruchów.

Ruchy owe sts?y się jednakże zupełnie zrozu

miałymi, gdy Aksinja weszła na scenę i zaczęła

śpiewać... Użyliśmy wyrazu: »scena" i być

może, że inny autor poszedł by za ponętną pró

bą postawienia Aksinii na deskach teatru, by

wysnuć tBki lub inny los jej w »zawodzie" ar

tystycznym.

Wrażliwa dostrzegawczość Szy

mańskiego nie potrzebowała »kompozycyi" : on

scenę Aksinii ujrzał w ramach jej chłopskiego

życia. Oto Aksinja wychodzi po raz pierwBzy

w życiu żąć na pole. Wymownie opisuje autor,

jakim obrządkiem jest żniwo dla inBtynktu

rdzennie rolniczego, ile świątecznego oczekiwa

nia, He utajonego wzruszenia ma w sobie pier

WBze zanurzenie sierpa w ściBnę żytnią. Rozu

miemy też po przeczytaniu tych stronnic, że

właśnie dzień żniwa mógł być doskonałym pchnię

ciem impulsu artystycznego Aksinii. Ale Aksinija

jest poza tem aktorką; Jako taka musi mieć

tłum widzów i słuchaczów, by impet jej tw ó r

czy mógł się wypowiedzieć — i tłum ten ma

przed sobą: na olbrzymim łanie trzy wsie, k il

kaset ludzi żnie zboże — kilkaset osób, chę

tnych śpiewu, który im dodaje sił, jak muzyka

dodaje sił żołnierzowi.

Ma więc Aksinja i widzów — ma i scenę,

olbrzy mią »wyzłoconą pBzenicą i posrebrzoną

żytem ", przestroną, wonną zapachem ziół, po

wietrzną, ujaskrawioną letniem, mocnem słoń

cem.

Aleksinja zanuciła — i nerwami urodzonej

aktorki odczuła, że śpiew jej wzbudził podziw —

więc nucenie rychło przemienia w śpiew, coraz

głośniejszy, a coraz bardziej dbały o finezyę.

Idą długie godziny pracy, doskwiera żar — a

Aksinja nic nie czuje — mocnym półkolistym

ruchem zbiera w sierp Bnopy zboża i ani na

chwilę nie ustaje śpiewać tak głośno, że sły

chać ją na wszystkich łanach.

»Otóż przekonałem się wk rótce, że te dziwne

ruchy, które Aksinja wyprawiała kiedyś przed

zwierciadłem, te pozy, które wtedy przybierała,

teraz właśnie do tego śpiewu były jej potrze

bne. Wszystko bowiem zobaczyłem teraz tu, na

polu".

»I patrząc teraz na Aksinję, m imowoli zaczy

nam myśleć, że kiedyś przed wiekami, dziewki

podobne do niej, z takim ogniem, z takim za

pałem śpiewające naBzym praojcom, rolnikom ,

zyskały swe cudowne imię dziew, dew — istot

duchem boskim owianych".

I oto teraz, po opisie csłodziennego jej śpie

wu natchnionego, podaje Szymański opis »epi

logu dyonizyjskiego".

Aksinja, wraz z innymi, idzie do dworu po

dzienną zapłatę. Właściciel pól, które żęła, w y

raża jej publiczne podziękowanie za cudny

śpiew — szmer uwielbienia rozchodzi się w apro

bującym tłumie... Srebny wieniec podany w hoł

dzie śpiewaczce na scenie.

»...jasne pogodne jej *czy otworzyły się sze

roko, jakgdyby przerażone, jakgdyby ujrzały

coś, czego ujrzeć w najpiękniejszych snach swo

ich się nie spodziewały"...

1 zwolna Aksinja nieprzytomnieje. Twarz jej

to kurczy się boleśnie — to się radośnie uśmie

cha. Blednieje, pot kroplisty występuje na jej

twarz gorejącą. D rży.

»Z oczami wzniesionemi do góry, już wcale

nie spoglądając na nas, zupełnie znieruchom io

na, skamieniała, wyglądała teraz, jak posąg,

wyraźnie i wypukłe w promieniach zachodzące

go słońca odcinający się na ciemnem tle zwar

tej sieleni jodeł... Cisza głęboka zapanowała

śród tłumu..."

Aksinja nieprzytomnieje do tego stopnia, że

pragnie zedrzeć z siebie odzienie. Wraz z n ią

cala gromada bezradnieje i tylko jakaś staru

szka wysuwa się powoli i pieszczotami dziecin*

nemi doprowadza eskstatyczną dewę do Btanu

normalnego. A ksinja uspakaja się, odchodzi —

po chwili proszą ją znowu, by śpiewała — i

dziewczyna jakby parta przymusem przeznacze

nia swego — rozpoczyna swoją pieśń dzwon

kową.

»Są już pod lasem, Bą wreszcie w lesie. Echo

chóru wielkiego nabiera tam nowej mocy i ni

to dzwonienie dalekie dochodzi do mnie, roz -

dźwięczone w brzmienia i tony, pełne melodyi

i czaru i jakiegoś tajemniczego uroku".

To, co w k rotkiem streszczeniu podaliśmy po

wyżej, w utworze Szymańskiego jest oczywiście

kryształową poezyą. Ale autor nie kończy bwo

jej pracy na dziele sztuki, a raczej nie od nie

go utwór swój zaczyna.

Zgodnie ze swojem przekonaniem pisarBkiem,

nie odrywający literatury od pnia ogólnego my

śli i nauki, Szymański wydobywa opowieść o

Aksinji z tla spostrzeżeń etnograficznych i hi

storycznych. Podaje nam do wiadomości, że bo

haterka utworu, prawosławna dziewczyna, z o j

ca, praojca żyjąca w ziemiach rosyjskich — była

właściwie — laszką!

»Na lin ii granicznej zlewów Dniepru i Wołgi,

na obu pochyłościach wyżyn, tę linię tworzą

cych: wschodniej, zroszonej dopływami wierx -

,,CZAS wychodzi i wyjątkiem dnipo niedzielii t więtaoh uroczystych dwa razy dilennio, a mianowlciłi

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 hal.} *«LS?gbF%Zleu.

PRENUMERATA WYNOSI:

XVKrakowia« - -

na całH ro* na kwartał na 1 miesiąc

Kr*k° " 1«* *lejacu

........................................

koron

7kor.50h.

2 kor. 50 hal.

PorzU w

a * Zen,ie m d0 d 0 m u ..............................

36 koron 9kor.- 3 kor.—

7 dwukrotna

36koron 9kor. -

3 kor.

Pnezti w państwip

i," W ! l ...................................................... 42 k o ro n 10 kor. 50 h. 3 k or. 50 h al.

Do wtzYStk?rh

mmckiem

koron 10 kor. 50 n. 3 kor. 50 hal.

W państwieI S i S l ! należących do związku pocztowego 48koron

12 kor. -

4kor. -

państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe)16 rb. 20 k.

4rb. 05k. 1rb.45kop.

«bonaUmenTclas«nr0?v7m »ir,,^iH zaera"icznych. mających debit w państwie rosyjskiem

Moskwie i OJesU Thm?ph

Ypocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

do nnsrt!’r,nn iA

-uJ- WS1 można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

O urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Mta3?5l!SSS«iJ,gS Keni* ,IirzyjmiW W Warszawie biuro ogłoszeń Ungra, L . i E. Metzl i Syn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - w Wilnie biuro

K. Taubera.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction