Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 674 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner

Kraków,

Wtorek

7Lutego

Rocznik

LII.

CZAS

Prem

eratę priyjmnją:

AdministracyaCzasu w Hrakowie i urzędypocztowe. Miejscową prensmeratę księgarnia

S. A . Krzyżanowskiego, handel Stanisława Karlińskiego w Sukiennicach, handel Kretschmera,

biuro dzienników Hopcasa i Salomonowej, główna trafika.

—

Ogłossenla przyjmuje się za opłata

od miejsca wiersza drobnym drukiem za pierwszy raz 20 hal.,

za każdy następny po 10 hal., ukłaa

tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany pierwszy raz po 40 hal., n a stępny po 10 hal.

—

Nadesłane(na

3 stronie) od miejsca wiersza drukiem drobnym po 60 hal. za każdy raz.

Owłosienia Iprenn

m e r a tę przyjmuj%: w e L w o w ie biura dzienników L. Plohna, A . Olszewskiego, centr. biuro ogłoszeń

ul. Kopernika I. li; w P a ry s a wyłącznie p. Adam rue de Varenne 38, (prenumeratę p. W . Raczkowski

Courbevoi pod Pary-żem rue du Ohemin de fer 44); w W le d n ł n Haasenstein 4 Vogler (także

w Hamburgu, Frankfurcie n. M.( Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrooławiu), A. Oppelik, R. Mosse (także

w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), H. Schalek, M. Dukes, J. Danneberg, H. Fried

(tylko prenumeratęH.Ooldschmid4 C;omp.); w Prankfarcle n. M . G.L.Daube4 Comp.

B V Za każd% zmianę adresu dopłaca się 40 hal. * W

Manifest stronnictw niemieckich.

Przedstawiciele niemieckiej partyi ludowej, nie

mieckiej partyi postępowej, związku wierno-kon

stytucyjnej większej własności, związku cbrze

ściańsko-socyalnego, jakoteż wolnego niemieckiego

zjednoczenia, ogłosili następujący manifest:

,,Niemieckie partye opozycyjne ubolewają naj

głębiej nad ukształtowaniem się stosunków publi

cznych po wydaniu Badeniowskich rozporządzeń

językowych. Od tego czasu parlament jest spara

liżowany, ekonomiczna siła lndności poniosła zna

czny uszczerbek, polityczne prawa obywateli są

zagrożone, a nawet konstytucya wręcz podana

w wątpliwość. Powaga monarchii na zewnątrz,

wspólne pożycie narodowości na wewnątrz, rozwój

ustawodawstwa są również ciężko uszkodzone

przez ów brzemienny w następstwa zamach.

Obecne odroczenie Rady państwa nastąpiło

w tym celu, aby kwestyę ugody rozstrzygnąć za

pomocą § 14. Nie idzie przytem o tę ugodę, która

była przedmiotem obrad parlamentarnych i którą

zawarł gabinet Badeniego, lecz o inny, z pewno

ścią jeszcze niekorzystniejszy układj jaki ze stro

ny Węgier, jako wynik teraźniejszych rokowań

między stronnictwami w węgierskim sejmie, na

rzucony będzie naszej połowie monarchii jako

dyktat. Wskutek tego nasze wewnętrzne stosunki

zbliżają się do groźnego przesilenia; nie trzeba

zatem zatrzymywać wzroku na wypadkach dnia,

lecz należy go skierować do podstaw tej złowro

giej polityki, która zachwiała naszą ojczyzną.

Kiedy przed dwoma laty nowo wybrana Izba

stanęła wobec kwestyi ugody, uprawniona do na

dziei, że stosunek do Węgier unormowany będzie

w sposób słuszny, zdrowy i trwały, wówczas rząd

okazawszy się w rokowaniach z Węgrami słabym

i niedostatecznym, usiłował kupić sobie głosy Cze

chów przez wydanie rozporządzeń językowych. —

Rozporządzenia te ułożył rząd z Czechami jedno

stronnie, podczas gdy ten sam rząd w komisyi

budżetowej dnia 27 października 1896 roku zło

żył oświadczenie, ,,że zastosowanie jednostronnych

zarządzeń jest wykluczone" i że ,,także szczegóły

dopiero po porozumieniu się rządu z obu stron

nictwami winny być ułożone," a nadto to samo

oświadczenie powtórzył w sposób uroczysty ró

wnież w praskim sejmie przez usta namiestnika

dnia 5 lutego 1897 r.

Mimo to rozporządzenia owe zostały wydane

wbrew jasnemu i stanowczemu protestowi Niem

ców w sposób, sprzeczny z ustawą. Zamiast w au

stryackiej reprezentacyi ludowej stworzyć sobie

silne oparcie wobec Węgier i w ten sposób uto

rować drogę do słusznej ugody, przez wydanie

rozporządzeń językowych gabinet Badeniego sam

sobie zamknął możność parlamentarnej ugody, a

także następne rządy, obstając uporczywie przy

wyrządzonej Niemcom austryackim krzywdzie, nie

znalazły drogi powrotu do normalnych stosunków.

Przeciwnie. Parlamentarne traktowanie ugody w je

sieni zeszłego roku dowiodło niewątpliwie, że rząd

wobec każdego projektu zmiany, choćby najbar

dziej rzeczowego i sprawiedliwego, zajmuje wprost

odporne stanowisko, a nadto przez system naro

dowościowych koncesyj stara się utrzymać zwią

zek większości dla niezmienionego przyjęcia ugo

dy, tej ugody, którą kierownicze części owej wię

kszości, obejmującej, niestety, także jednę grupę

posłów niemieckich, przy rozmaitych okoliczno

ściach kilkakrotnie i uroczyście uznały za sprze

czną z uprawnionymi interesami tej części mo

narchii.

Pod naciskiem parlamentarnych wpływów par

tyj słowiańskich rząd niepomiernie pomnożył nie

bezpieczeństwa i trudności, jakie wywołały roz

porządzenia językowe. W ten sposób doszedł rząd

do tego, że musiał przyjąć od Węgier to, co one

ofiarowały, poddać się kontroli sąsiedniego rządu,

a zarazem przez zastosowanie § 14 do ugody na

ruszyć kon8tytucyę.

Nie zjawiska zatem ostatnich dni w naszym

parlamencie powinny być rozstrzygające dla poli

tycznej oceny położenia. Bez względu na to, czy

się jest zwolennikiem obstrukcyi lub nie, związek

wypadków, widoczne znaki, świadczące, że uczy

nioną ma być próba pominięcia Niemców w tem

państwie — wszystko to nasuwa wielkie pytanie,

czy próbie tej rzeczywiście mają być poświęcone

w ofierze: pokojowy rozwój naszej ojczyzny, nasze

ekonomiczne interesa i konstytucya, albo też czy

świadomość, że jest rzeczą niemożliwą złamać

sprawiedliwy, cały lud przenikający opór Niem

ców w Austryi, nie nakazuje zupełnego zawróce

nia z dotychczas wytkniętej drogi.

Niemcy w Austryi oczekują przyszłych wypad

ków, zbrojni w stanowczość. Ostatecznym ich ce

lem nie jest walka, celem ich nie rozdwojenie lu

dów Austryi. Walka ich wymierzona jest przeciw

temu systemowi: jednych przeciw innym wysu

wać, przeciwko systemowi uciskania i drażnienia

niemieckiego żywiołu za pomocą wielkich i ma

łych zarządzeń, przeciw systemowi, który w ten

sposób podkopuje niewzruszone podwaliny pań

stwa.

Czem większe niebezpieczeństwa, jakie nas o

ta czaj ą, tem silniejszą będą one ostrogą dla na

szego niemieckiego poczucia obowiązku ku za

chowaniu praw naszego języka ojczystego i n a

szego narodowego wychowania, naszego stanu

posiadania i naszego stanowiska w państwie.

—

Przepełnieni jesteśmy myślą, która nas razem

wieść musi, myślą o roztropności, nieugiętości i

Wiedeń, d. 3 lutego 1899."

Manifest powyższy jest przeznaczony w pierw

szej linii dla wyborców niemieckich, jest taktyczną

odezwą wykonawców obstrukcyi w parlamencie,

do prowincyonalnych tej polityki wyznawców. Ma

nifest jest więc poprostu wewnętrznym, stronni

czym aktem w obozie niemieckiej Gemeinbilrg

schaft. Z aktem takim nie ma powodu jeszcze raz

przygodnie polemizować, gdyż różne zasady do

prowadzać muszą do odmiennych wniosków, a za

sady równouprawnienia narodowego i autonomii

są wprost sprzeczne z temi, z jakich wypłynęła

świeża enuncyacya ,,niemieckich stronnictw."

Enuncyacya ta jednak, zamiast być szczerą i otwar

tą, usiłuje obłudnie nadać sobie pozory wyższej

krytyki, która ,,nie zatrzymuje wzroku na zjawi

skach dnia," lecz ,,sięga wzrokiem do podstaw

złowrogiej polityki" rządu. Przez to odezwa nie

stała się bynajmniej ani głębszą, ani bezstron

niejszą; stała się tylko mniej wyrazistą, rozcień

czoną i mdłą, a wskutek tego zbyt jaskrawię nie

zgodną z praktyczną taktyką brutalnego gwałtu,

będącego aksyomatem ,,politycznej * mądrości ob

strukcyonistów.

Korespondencya ,,Czasu"

Wiedeń 6 lutego.

(Telefonem) .

Marszałek krajowy w Czechach ks. Jerzy Lob

kowitz przybył tu wczoraj rano z Pragi i odbył

w ciągu dnia z hr. Tbunem i ministrem skarbu

Drem Kaizlem konferencyę. Nie ulega wątpliwo

ści, że konferencya tyczyła się w pierwszej linii

terminu zwołania i programu prac sejmu czeskie

go, mniej zaś prawdopodobną jest wiadomość

Sonn- u. Montags Ztg, jakoby ks. Lobkowitz pod

jąć się miał zainicyowania czesko-niemieckich

rokowań ugodowych. Także namiestnik Galicyi

hr. Piniński bawi od wczoraj w Wiedniu.

Do Sonn- u. Montags Ztg telegrafują z Pragi,

jakoby prezydent gabinetu powołał do Wiednia

przywódców Młodoczechów i przywódców konser

watywnej szlachty czeskiej, celem narady w spra

wie sesyi sejmowej. Kwestya pojawienia się po

słów niemieckich w sejmie czeskim rozstrzygniętą

zostanie na wspólnej konferencyi wszystkich grup

niemieckich. Być może, że przed sesyą sejmową

zwołane zostanie do Pragi także zgromadzenie

mężów zaufania stronnictwa mlodoczeskiego.

W Tyrolu odbył się wczoraj wiec opozycyjnych

stronnictw niemieckich bez udziału jednakże stron

nictwa chrześciańsko społecznego. Wiec uchwalił

rezolucyę, wzywającą posłów do wytrwania w ob

strukcyi, domagającą się zniesienia rozporządzeń

językowych i protestującą przeciw zastosowaniu

§ 14 w miejsce uchwał parlamentarnych.

Z Bugi.

(A). Ruscy posłowie na Sejm bukowiński, pp.

Pibulak i Mikołaj Wasylko, złożyli memoryał na

ręce władyków prawosławnych, Dra Włodzimierza

Repty (radowieckiego) i Nikodema Miłosza (dal

matyńskiego), przeznaczony dla konsystorza pra

wosławno-metropolitalnego w Czerniowcach. Tre

ścią tego memoryału jest położenie i potrzeby na

rodu ruskiego na Bukowinie, systematycznie wy

naradawianego i majoryzowanego na rzecz naro

dowości rumuńskiej przez rządy konsystorza pra

wosławno - metropolitalnego, począwszy od roku

1880. Memoryał powyż,szy rzuca dużo światła na

stosnnki narodowościowe na Bukowinie, oraz na

położenie odłamu Rusinów, należących do cerkwi

wschodniej tamże, z tego powodu pragnę obzna*

jomić z jego treścią, trzymając się tekstu ogło

szonego w Bukowynie, organie tamecznych naro

dowców.

W memoryale tym podpisani posłowie doma

gają się — zgodnie z uchwałami wieca Rusinów

na Bukowinie, jaki się odbył w roku 1898 w Czer

niowcacb — środków zaradczych przeciwko ru

munizacyi prawosławnych Rusinów na Buko

winie.

—

Prawosławna metropolia bukowińska,

według spisu ludności z roku 1890, liczy

450,779 dusz, z których 250,000 należy do na

rodowości ruskiej. Wszystkich parafij prawosła

wnych jest tam 262, a w tej liczbie 134 czysto

ruskich, 93 czysto-woJoskich, a 35 mięszanycb.

Pomimo tego pomiędzy członkami konsystorza

metropolitalnego niema ani jednego Rusina. Na

wydziale teologicznym językiem wykładowym jest

język rumuński; wskutek tego coraz mniej Ru

sinów poświęca się stanowi duchownemu, a w bie

żącym roku szkolnym ani jeden Rusin nie zapi

nał się na wydział teologiczny. Do parafij czysto

ruskieh posyła się księży, nie znających całkiem

języka ruskiego; zdarzają się zatem wypadki, iż

ksiądz nie jest w stanie nawet wyspowiadać swego

parafianina w jego mowie ojczystej. Wskutek tego

gmina Rarańcze p r z e s z r a obrządek unicki;

Rusini czerniowieccy wyznania prawosławnego

chętniej chodzą do cerkwi unickiej, jak prawo

sławnej; w Łnżanach zaś wydarzył się jedyny

może w swoim rodzaju wypadek, iż tameczni mie

szkańcy zamówili u księdza unickiego w Czer

niowcach nabożeństwo na intencyę pozbycia się

swego parocha prawosławnego, nie umiejącego

ani słowa po ruska. Tego rodzaju wypadki i ob

jawy będą coraz częściej się powtarzać, jeśli kon

systorz metropolitalny będzie ignorował potrzeby

i prawa narodu ruskiego w cerkwi.

Najstosowniejszym i najsprawiedliwszym sposo

bem usunięcia złego byłoby — zdaniem autorów

tego memoryału — podział metropolii bukowiń

skiej według narodowości na dwie dyecezye: ru

ską i wołoską. Świeża nominacya X. Włodzimie

rza Repty, przychylnego Rusinom, władyką rado

wieckim możnaby uważać za pierwszy krok, wio

dący do tego celu. Dla wielu atoli różnorodnych

względów i okoliczności urzeczywistnienie tej my

śli jest zbyt jeszcze dalekiem. Zanim więc podział

nastąpi, pp. Pibulak i Nikodem Wasylko propo

nują, co następuje:

aby konsystorz metropolitalny podzielić na

dwie równouprawnione sekcye: ruską i wołoską,

które radziłyby wspólnia nad sprawami wspólne

mi, a odrębnie w sprawach kościelnych, dotyczą

cych każdej z osobna narodowości;

b) aby metropolita czerniowiecki i władyka ra

dowiecki byli kolejno mianowani z pośród kleru

narodowości ruskiej, podczas gdy dotąd uwzglę

dniano przy nominacyach na wyższe godności cer

kiewne samych tylko Rumunów.

Wiec Rusinów bukowińskich, odbyty w lecie

roku minionego w Czerniowcach, w którym ucze

stniczyło kilka tysięcy osób, postanowił złożyć

swe dezyderata u stóp tronu. Tymczasem podpi

sani spodziewają się, iż konsystorz metropolitalny

niektórym z nich uczyni zadosyć, powodowany

poczuciem sprawiedliwości wobec swych współ

wyznawców narodowości ruskiej.

Memoryał powyższy, wykazujący krzywdy Ru

sinów bukowińskich w dziedzinie kościelnej, tem

boleśniej dotyka Rumunów, iż jeden z jego auto

rów, poseł Nikodem Wasylko, patron cerkiewny

w Łukawcu Górnym i Dolnym, jest z pochodze

nia narodowości rumuńskiej, do której zalicza się

i cała jego rodzina, a tylko w następstwie jakichś

zatargów familijnych przerzucił się przed kilku

laty do obozu ruskiego.

Znana czytelnikom Czasu korespondencya z Bu

kowiny do Ruchu Społecznego, traktująca o połu

żeniu ludności polskiej w tym kraju, została prze

drukowana w czerniowieckiej Gazecie ’Polskiej

i w ruskiej Bukowynie. W pierwszej znalazła cał

kowite uznanie, bez żadnych zastrzeżeń; natomiast

w Bukowynie, organie p. Smal-Stockiego, spotkała

się ze złośliwemi uwagami i drwinami, odnośnie

do tych ustępów korespondencyi Ruchu Społecznego,

w których hyła mowa o popieraniu przez nas Ru

sinów przy wyborach, przy nominacyach i licznych

koncesyacb, jakie im rząd w ostatnich czasach

poczynił. Drwiny i dowcipy narodowo-ruskiej Bu

kowyny skłoniły czerniowiecką Gazetę Polską do

odpowiedzi organowi p. Smal-Stockiego i wzięcia

w obronę korespondenta Ruchu Społecznego. Jako

bezwątpienia najlepiej świadomej stosunków, po

zostawiam w tym względzie głos Gazecie Polskiej.

,Czy mamy Bukowynie przypominać — pisze -

że tylko wstawiennictwu posła Stefanowicza i u

proszonych przezeń członków Koła polskiego

w Wiedniu, Rusini, a mianowicie pp. Dr Srnal*

Stocki i Pihulak uzyskali mandaty sejmowe? Czy

Bukowynie niewiadomo, iż wszelkie koncesye

w szkolnictwie, ruskie paralelki w gimnazyum

czerniowieckiem, mianowanie p. Popowicza inspe

ktorem dla języka ruskiego, subwencyę dla cza

sopisma Bukowyny itp., że wszystko to otrzymali

Rusini dzięki zabiegom posłów polskich, wzglę

dnie ministrów polskich, u których przecie profe

sor Dr Smal-Stocki niejednokrotnie grał rolę hr.

Wilczka z r. 1683? Bukowyna ma tak krótką

pamięć, że nawet w parę tygodni po nzyskanin

znowu dzięki posłom polskim — częściowej przy

najmniej reprezentacyi w bukowińskim wydziale

krajowym, przeczy publicznie faktowi i złośliwe

mi drwinami zbywa wzmiankę o poparciu Rusi

nów z naszej strony!"

Niedawno cytowałem z wielkiem uznaniem a r

tykuł Ruślana, w którym dosadnie i z wielką

znajomością rzeczy przedstawiono beztreściwość

i bezowocność radykalizmu austryackiego wogóle,

a w szczególności radykalizmu ruskiego, zarówno

w życiu publicznem, jak i w prasie tego stronni

ctwa. Ten sam atoli Ruślan zamieszcza świeżo

korespondencyę ze Stanisławowa, w której podano

wiadomość o obchodzie jubileuszowym w tem mie

ście 25-letniej działalności p. Iwana Franki, głowy

radykalistów ruskich od śmierci Dragomanowa. —

Korespondent zachwyca się wszystkiem, co na tym

obchodzie słyszał i widział, a kończy temi słowy:

nCześć się należy stanisławowskiej Ruskiej Besy

dzie, iż nie żałowała zachodów, cześć Bojanowi

stanisławowskiemu, iż na zaproszenie wziął udział

w obchodzie jubileuszowym, cześć wszystkim obe

cnym, iż zebrali się dla oddania hołdu pierwsze

mu dzisiaj naszemu belletryście i poecie, który

słowo nasze na sławę naszą podniósł wysoko,

który nie w aha się cierpieć za naród."

Mniejsza już o to cierpienie za naród, o którem

nikt zgoła nie słyszał, niepodobna nie wyrazić je

dnak zdziwienia, iż organ, który niedawno tak

trafnie scharakteryzował radykalizm, bije obecnie

czołem przed najwybitniejszym z jego przedsta

wicieli. Zyczyćby Ruślanowi należało trochę wię

cej konsekwencyi.

]?Iowa cesarza W ilhelma.

Toast, który cesarz Wilhelm wygłosił na obie

dzie, danym przez sejmik brandenburski, w odpo

wiedzi na mowę naczelnego prezydenta v. Acbeu

bacba, brzmiał w sposób następujący: Sądzę, iż

wyrażę uczucia każdego z panów, jeżeli powiem,

że były dwie okoliczności, które umożliwiły moim

przodkom spełnienie w ten sposób zadania: pierw

sza, główna okoliczność, była ta, iż oni przed in

nymi mocarzami i to w czasie, kiedy o takich

myślach i uczuciach mowy jeszcze nie było, po

czuwali się do osobistej odpowiedzialności przed

Panem, który jest w Niebiesiech. Drugą zaś oko

licznością było poparcie, jakiego doznawali od

mieszkańców marchii.

—

Jeżeli się przeniesiemy

w te czasy, kiedy Fryderyk I swą piękną ojczy

znę frankońską zamienił na marchię, to zamianę

tę należy w ten sposób pojmować, iż władca ten

uczuł w sobie powołanie do przyjęcia kraju, ofia

rowanego mu z łaski cesarskiej dła uporządko

wania tamecznych stosunków, nietylko dla zado

syć uczynienia woli cesarza, lecz z przekonania,

iż misya ta była mu powierzoną z góry. Tożsamo

możemy powiedzieć o wszystkich moich przodkach.

Walki zewnętrzne, rozwój wewnętrzny i prawo

dawstwo, wypływały z przekonania o odpowie

dzialności za lud mu podwładny, za kraj mu po

wierzony. Pan naczelny prezydent wspomniał ł a

skawie o mej podróży i o czynach tam przeze

mnie dokonanych. Mogę śmiało powiedzieć, iż

wiele różnorodnych a podniosłych wrażeń przesu

nęło się przez mą głowę, wrażeń częścią religij

nej, częścią historycznej natury lub z życia współ

czesnego ; lecz ze wszystkich wrażeń najpodnio*

ślejszem i najbardziej wzruszającem, obok uroczy

stości w naszym kościele, było pójście na Górę

Oliwną i odszukanie miejsca,’ u stóp którego do

konała się najpotężniejsza walka, j aką kiedykol

wiek stoczono na ziemi, walka o zbawienie ludz

kości , wywalczona przez Jednego. Ten fakt skło

uił mnie do powtórzenia w owym dnia przysięgi

na sztandar wobec nieba, że niczego nie zaniedbam,

aby mój lud połączyć i usunąć wszystko, co go

dzieli.

Następnie cesarz przypomniał słowa, wypowie

dziane po wojnie francuskiej przez Moltkego do

Bismarcka: nTeraz trzeba baczyć na rozwój drze

wa" ; nawiązując do tego, cesarz, wspomniawszy

0 pielęgnowaniu drzewa cesarstwa niemieckiego,

powiedział, że dzisiaj raz jeszcze może powtórzyć

przysięgę, że uczyni wszystko, co będzie m ó g ł . -

Podróż do Ziemi świętej — dodał — pomoże mi

ochraniać to drzewo, pielęgnować je na wzór do

brego ogrodnika, odrąbywać niepotrzebne sęczki,

tępić stworzenia, zagrażające jego korzeniom.

—

Mam więc nadzieję, że kiedyś ujrzę, jak wspa

niale rozrosło się to drzewo, j ak na straży jego

stauie niemiecki Michel, opierający się na ręko

jeści miecza i ze wzrokiem w dal wpatrzonym.

Nie ulega kwestyi, że tarczą swoją ,,niemiecki

Michel" zabezpiecza pokój.

—

Zapewniać pokój

wszystkim narodom , rzecz to piękna , ale przy

wszelkich obrachunkach niepodobna uniknąć o

myłki. Póki w ludzkości panować będzie grzech

pierworodny, póki wojna będzie siała nieprzyjaźń

1 nienawiść, tak długo człowiek dążyć będzie do

utrzymania przewagi nad innymi. To, co dzieje

się pomiędzy pojedyńczymi ludźmi, powtarza się

pomiędzy narodami i dlatego będziemy dążyli do

tego, abyśmy, my Niemcy, związali się w jedno,

jak niewzruszona skała. Niechaj rozbije się wszel

ka zagrażająca pokojowi wojna o rocher de bronze

narodu niemieckiego, —

daleko za morzami i u

nas w domu w Europie. W tym duchu powinni

(Wszystkie prawa autorskie

caatrzeione).

----

Stoi w uogrodźie

Na jedny nodze;

Mogbyk przyśiąc,

ze w tem tyśiąc.

O jakim że to maku zagadka? O maku wogóle,

ale przedewszystkiem o tym, który Ind zna, któ

rego używa, a który jego przodkowie przynieśli

z sobą w przedchrześciańskiej dobie, do nowo za

jętych dzierżaw. Ten m ak znany jest na całej

polskiej ziemi, jest niższy od ogrodowego i tak

nieraz zadrobniały, że jego makówki bywają cza

sem wielkości laskowego orzecha. Z pewnością

niema po tysiąc ziarn w owocu. Do niego daleko

stosowniejsza jest zagadka:

Co jest we woreczku

Na jednym kołeczku?

Szczególny to woreczek ten owoc maku. Przy*

kryty z wierzchu, ładnie na kraju, wyciętym dasz

kiem, który go od zamoknięcia chroni, a pod

daszkiem szereg maleńkich otworków, jak w go

łębniku. Lud widzi w nim raczej podobieństwo

do głowy z mnóstwem oczek i dlatego mak z zam

kniętemi m akówkami, nazywa ślepym, leo

*aś, który nie jest ślepy, jego mak, temi oczami

w główkach zyrka jest — zyrkaty, niemi w idzi

widok, patrzy niemi — patrak, patrzyszcz.

A skoro ów wyraz patry-oczy, stał się niezro

zumiały zaczęto go nazywać patrocbem, pa

prochem. Patrochy to są wnętrzności, a papro-|

chy wogóle okruszyny z czegoś, śmieci. Na mak

pogardliwa to nazwa, ale właśnie wyrażająca

przeciwstawienie do ślepego maku.

Ślepy ma wielkie głowy, nie pstro mu w nich,

tylko najczęściej biało, to pański mak, wychu

chany, dorodnego ziarna, smaczny, ale też i nie

zdarny. Makówki ma zawarte, jak go nie zasieją,

to go tylko zjedzą, przetrwać nie może. Ten, to

łepski chłopak, male ma główki, nasiona dro

bniejsze, nie dba o wygodę, ale sam się wysie

wa, a skoro wiosna przyjdzie, to wyrasta w ogro

dach nie ledwo na chwast, nie daj Boże, ani go

wyplenić. Nazywają go dlatego także samo

siej kiem. I dzięki temu, że dbały o siebie,

obrotny, ten patrok przetrwał wieki i tak się zżył

z narodem, że od najuboższej chaty do pańskiego

pałacu, przynajmniej raz na rok — tym razem

nie koło Wielkanocy — ale na Gody, w ich wi

gilię, musi być w jakiejś postaci mak na stole.

Wszak prawda! Taki fakt, odnoszący się do ro

śliny hodowanej przemawia za odwieczną jej kul

turą, oraz za tem, że miała obrzędowe, symboli

czne znaczenie.

Mak zwiesza przed rozkwitnieniem pączki swoich

kwiatów, swoje główki, jakby do snu Odwar

z nich sen sprowadza. Mak daje sprzęt obfity.

—

Oto przyczyny, które zrobiły z niego już w sta

rożytności symbole snu i plenności. Zjawiska te

i doświadczenia są tak proste, że gdziekolwiek

mak był uprawiany, mógł bez jakiegokolwiek po

stronnego wpływu, stawać się takim samym sym

bólem. Dlatego przypuszczam, że oba te wyobra

żenią powstały wśród Słowian samodzielnie, tem

bardziej skoro odnoszą się do rośliny, znanej im

od prawieków.

Dziś podczas wesel mak nie odgrywa żadnej

roli i nie występuje w pieśniach weselnych, ale

dawniej było inaczej, bo zachowała się wzmianka,

że skoro Zygmunt, zwany później Starym, wjeż

dżał do Krakowa 7 lutego 1511 roku z przyszłą

swą żoną Barbarą Zapolską, lud obsypywał kró

lewską parę prosem i makiem, oczywiście jako

symbolami płodności. Jako takiego symbolu, uży

wa lud obecnie święconego maku, obrzucając nim

w Gody cały sad lub tylko drzewa owocowe. Po

sypują go też w tym samym czasie na progach

stajni w nadziei, że czarownica do niej nie wej

dzie. W tym razie mak jest widomym znakiem

usypiających własności. W takim też celu, sym

bolicznie, sypie czuła żonka na Rusi mak świę

cony na trumnę męża, skoro się obawia, żeby

mógł ożyć i tak samo sieją go na grobie samo

bójcy, żeby nie mógł wstawać jako npiór. A je

żeli my, skoro chcemy dosadnie wyrazić panującą

w towarzystwie ciszę, używamy przysłowia:

,,By makiem zasiał,"

to bezwiednie wyrażamy takie samo pojęcie.

Skoro mak ma być użyty na wigilię do klusek,

to musi być utarty i do tego sposobu przygoto

wywania go odnosi się inna zagadka ludowa:

Uojciec z łasa,

matka z miasta,

dzieci z uogroda.

Bo ta mieszczka to makotra, dzieża obrączkami

drewnianemi od góry do dołu opasana, w której

uciera się ojcem, drewnianym wałkiem, nazywa

jącym się wiercichem lub wiercimakiem dzieci -

nasiona maku. A że i wałek do tego celu słu

żący i dzieża mają swoje odrębne nazwy, to

wskazuje, jak ważne to były sprzęty w chacie

polskiego siedlaka. Skoro przed dwunastu laty

miałem w Akademii, na publicznem posiedzeniu,

odczyt pod tytułem: ,,Polska z czasów przedhisto

rycznych pod względem fizyograficznym i gospo

darskim," powiedziałem dosłownie: nA w ogro

dzie koło chaty miała siołka dynię, ogórki a może

i mak o drobnym czarnym ziarnie, z otwierają

cymi się makówkami, tak zwany patrok." Tak

było niewątpliwie, a znaczenie maku było w do

mowem gospodarstwie wielostronne.

Przedewszystkiem trzeba pamiętać o tem, że

w ówczesnem gospodarstwie rośliny roczne wyłą

cznie są hodowane. Proso, ber, żyto (jare), orkisz,

jęczmień, groeh, bób, konopie, dynia, ogórki, rzepa,

są to wszystko roczne rośliny. Ozimina, wymaga

jąca większego starania i dłuższego strzeżenia,

później weszła w gospodarskie użycie. Mak w do

borowych odmianach, wymaga bardzo starannego

koło siebie chodzenia, ale patrok widzimy i dziś

wschodzący wiosną po ogrodach. Do tego zjawi

ska odnosi się też przysłowie:

,Nie trzeba siać maku".

Patrok wysiewa się za gęsto, żeby mógł dać

plon dorodny i obfity i, jak każdy mak, musi być

przerywany. My wyrzucamy przerwane maki, a co

najwyżej dajemy je na pokarm trzodzie luh by

dłu; wówczas używano je na jarzynę, smaczną i

na przednówku pożądaną.

Obecnie nie mamy wyobrażenia o tem, czem

był niegdyś przednówek, ale w kronikach naszych

można się dosyć doczytać o latach, w których

głód panował. Zdzierano wówczas strzechy sło

miane z dachów i korę z drzew mieszano z ple

wami na chleb. Dziś:

,Nie trzeba maku siekać."

ale w pierwotnych czasach wyszukiwano znane

rośliny, które mogły służyć na pokarm od naj

wcześniejszej wiosny. Gatunek paprotki, słodyczką

w Polsce zwanej, ze względu na smak kłącza i

rząsa kwitnącej leszczyny, bywała zawsze i bywa

dziś, kiedy się jeszcze nie nie zieleni, przez gło

domorów na pokarm zbierana, a potem znajdo

wano moc ziół, z których ,,warmuz" można przy

rządzać. Aby dalej:

, Kiedy bez kcie (kwitnie),

najgorzej się jeść chce,

Kiedy mak, to nie tak."

mówi nam przysłowie.

W Polsce nać maku nie bywa używana na

jarzynę, ale we Francyi, zwłaszcza w północnej,

jest to do dziś dnia w zwyczaju. Jedzą go na

jarzynę, na sałatę, używają na nadzienia w mię

snych potrawach. W XVI wieku było to jeszcze

w zwyczaju w Polsce, i pewien autor śląski, wy

liczający, różne odmiany maku, jakie za jego cza

sów na Śląsku znano i podający, jakie z nich

miano pożytki, mówi właśnie o patroku, że go

używano na jarzynę, przyprawiając masłem tę po

trawę. Tak musiało bywać za króla ćwieczka.

Przyszło chrześciaństwo. Kościół surowo strzegł

zachowania przepisów nowej wiary, wśród nich

posty wogóle ważną odgrywały rolę. W wielkim

poście nietylko od mięsnych potraw, ale i od na

biału i wszelkiej zwierzęcej omasty wstrzymywać

się należało. Trzeba było szukać wśród roślin

czegoś, coby zastępowało nabiał i masło.

—

Olej

otrzymuje się z wielu roślin. Konopie, pospolicie

uprawiane na przędziwo, leśna buczyna, owoce

lipy, laskowe orzechy i mak mogły go właśnie

dostarczać, a w ostatnim razie wybrane z pośladu

nasiona ognichy. Konopny olej jest dziś najpo

wszechniej przez lud używany na post; buczyno

wy tam, gdzie jeszcze szumią bukowe lasy, a więc

na podgórzu i w Zamojskim; laskowy i lipowy

znane są już nieledwo tylko z tradycyi, choć w oko

licach Biecza robią jeszcze i dziś doskonałą lipową

oliwę. Sądzę, że ze względu na pospolitość buków

i lip oraz na powszechną uprawę konopi, olej

z tych trzech roślin był w najpowszedniejszem

użyciu. Laskowy i makowy musiał się uważać za

zbytkowy. W rachunkach dworu królowej Jadwigi

i króla Władysława Jagiełły jest właśnie wzmian

ka o zakupnie na olej orzechów i makn na dwór

królewski.

Oddzielne Nra Czasu, 0 ile°zapas°starc^^ w^Kr”fe111042*61

0 godzinie 6 wieozorem

M,;;.,.......... s s k r ^ %

’csayria.’!iAii..

Prenumerata

wyaoii:

W m i e j s e u .........................

na c°dy rok na kwartał na 1 miesiąc

Pocztą w państwie austryaćkiem’ .* ,’ !

.....................

f? v°r

}? kor- 8 kor- 60 hal

m»

niemieckiem . . . . i

’

kor

*1°"’m

Q0 Włoch, Francyi, Anglii, Belgii, Szwajcaryi, Tur:

56 k°r’

14 kor’

5kor’ 60 hak

CSU 1innych państw, należących do związku pocztowego

64 kor.

16 kor.

6 kor.

niadzmi T*nr^UtiTpdfp» *y llło od 1

ostatniego dnia w miesiącu. — Ł!uty z pie

(10 AdmiDistracvi C m«« w Iri-fk Da- Prenul n.e ^atę ! ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać franco

Docztowei iHt./nn niefrr, ł

e ’._

Ę*s\ty reklama cyjne nieopieczętowane nie podlegają opłacie

f ankowanych nie przyjmuje się. — Rękopismów nadsyłanych nie zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction