Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 656 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

525

toa 10lii.

Kraków, Piątek 8 Października 1915.

Kusznik LX\f

Wydani« wieex«rM,

W krytycznej chwili.

VI’).

Wszystkim następcom ks. Bismarcka brakło

już pełnego zrozumienia europejskiego charakteru

sprawy polskiej. Odczuwali jej głębsze związki,

ale nie patrzyli w nią jasno. Niestety ten sam

objaw widzimy i po stronie polskiej. T ak żywe

niegdyś za czasów konspiracyjnych w epoee ró

żnych »dyplomatycznych* akcyj polskich zrozu

mienie sytuacyi europejskiej i jej wpływu na lo

ny Polaków zanikało zwolna tak w Królestwie

Polskiem w b raku wszelkiej praktycznej sz,koły

politycznej, j ak pod zaborem pruskim w skutek

zepchnięcia lam Polaków na stanowisko bezsil

nej opozycyi. Nawet w Galicyi, gdzie życie po

lityczne uajsiiniejszem biło tętnem, zaznaczać się

poczęło, pod wpływem coraz trudniejszych wa

runków wewnętrznych, pewne sprowincyonalizo

wauio myśli politycznej. T rójpodział wywołał na

tem polu istotnie fatalne następstwa. Tem się

w Królestwie tłómaczy chwilowe chociażby po

wodzenie owej »dyplomacyi koalicyjnej", o któ

rej już była mowa, wiara w szerokich kołach

w angielskie i francuskie gwaraneye itd.

Trudności błyskawicznej rewizyi polskiej pcdi

tyki w Niemczech pod wpływem wybuchu wojny

były i są z pewnością znaczne, ale z drugiej

strony jest także pewnem, że świadomość jej

potrzeby, choć nie wszędzie, tak jak u Rohrba

eha, Massowa i innych jasna, jest bardzo szero

ko rozpowszechniona. Wojna zaś jest wielką za

chowawczynią. Podczas wojny ladzie i stronnic

tw a dojrzewają szybko. W złem, ale i dobrem

zrozum ieniu słowa.

Ogólny kieru nek wielkiej polityki niemieckiej

od upadku ks. Bjilowa nie przemawia wcale za

irafnością aforyzm u p. Clemenceau, przemawia

przeciwnie za tem, że koła najbardziej decydu

jące muszą sobie teraz zdawać sprawę z konie

czności przewartościowania polskich wartości i

że podstawą ieh decyzyi będzie nie anachroni

styc;:na pierwsza, lecz tak bardzo aktualna, do

wojny między Rosyą a Niemcami przystosowana,

drug a maniera be. Bismarcka.

Głosy całej niemal bez w yjątku prasy nie

mieckiej po zajęciu Warszawy są w tym wzglę

dzie objawem bardzo znaczącym i doniosłym.

Wagę ieh podnosi okoliczność, źe w przeciwień

stwie do rosyjskich manifestacyj, które wszystkie

wydane zostały albo z początkiem wojny, albo

po klęsce, te pojawiły się dopiero po zwycię

siw:e. Wyjmujemy z icli szeregu artjkuł Kolni

sclte Zeitung dlatego, że ten dziennik do osta

tniej chwili bronił się przed możliwością rewizyi

polityki polskiej i popierał różne aneksyjue ape

tyty w Niemczech. Pod wrażeniem wielkiego wy

padku i organ narodow o-liberalny stwierdza, że

wojna między Niemcami a Rosyą usunęła z d ro

gi niejedno, co między Polakami a Niemcami Bta

ło z tej i tamtej strony granicy. (Koln. Ztg

Nr. 791 z r. 1915).

W każdym więc razie anachronizmem są wszy

stkie ze strony polskiej rozumowania, które ana

chronistyczną polską politykę Prus z lat osta

tnich czynią wyłączną podstawą naszego w obe

cnej wojnie programu. Nie należy własnej nie

jasności myśli przypuszczać u wszystkich innych

czynników politycznych świata. Rozumowania je

dnak , choćby błędne, mogą przynajmniej dać po

chop do działania, choćby zbytecznego. Ale w tej

chwii, kiedy w milionach serc żyje nadzieja, że

Polsk a m a wreszcie przestać być tylko wielkich

ludzi prochem, kiedy słuchając buku armat, mi

liony wierzą, że tam w polu »działo ogniem śpie

w a imię Boga" — paraliżem wprost serca i my

ś! i są ze źródła tegoż anachronizmu płynące nie

rozumowania, ale bezpłodne nastroje, strachy i

przeczucia, szerzone przez wszystkie w Polsce

sm ętne sowy i przes tych wszystkich neuraste

nicznych bez miecza rycerzy, co aż do końca

wojny »będą chodzić skrzypiąc, płacząc, jęcząc",

w nadziei, »że P ana Boga skruszą — dręcząc"!

Łudzić się, że rozwiązanie sprawy polskiej jest

łatwe i proste — zamykać oczy na rzeczywiste

grożące jej niebezpieczeństwo, nie wolno. P rze

ciwnie. Trzeba sobie zdać sprawę, że jak na we

wnątrz w Prusiech, tak na zewnątrz dyplomaty

cznie między mocarstwami centralnemi kwestyą

polska w chwil wybuchu w ojny nie była przy

gotowana. Dlatego wojna sama nie była tem,

czem wedle znanego zdania Clausewitza być p o

winna, dalszym ciągiem polityki, innymi tylko

prowadzonym środkami (Vom Kriege. Berlin 1914,

str. 640—G47).

’) Artykuł ninie.jszy (por. nr. 517, 519, 521 i 523

Czasu) jest zakończeniem publikacyi posła Dr Ignacego

Rosnera w odpowiedzi na broszurę p. t. »W imię jed

iiośi i" (Frymburg Szwajc.)

VII.

Autor broszury »W imię jedności" czuja całą

grozę objawów «ozkładu, całą hańbę taktyki ob

niżania i uszczuplania aspiracyj polskich. I są

dzi, że głównem jest dla nas niebezpieczeństwem,

żeśmy steru własnej sprawy »jąć w męskiej zgo

dzie nip potrafili".

Z poczucia tego niebezpie

czeństwa wypłynął ciepły i szlachetny odzew

»w imię jedności" .

Ale jest w nim błąd zasa

dniczy.

»By uniknąć rażących r ozdźwięków , które

szwank przynoszą naszej sprawie, a nawet mo

gą ją podać w oczaeb świata w lekceważenie,

należy oprzeć propagandę sprawy na powszech

nych bezsprzecznych hasłach, przy których sku

pićby się mogli Polacy wszelki(h obozów". »Niech

pojmą cudzoziemcy, że istnieje jedno wielkie u

czucie, które wszystkich Polaków poprzez różni

ce programów łączy". To uczucie - to dążenie

do wolności,

Uczucie — tak ! Niema z pewnością w Pol

sce nikogo, ktoby wolności narodu,

wprost nie chciał, Ale cho

dzi o to, »czy wierzy czyli tylko marzy" .

Nie

o platoniczne chodzi teraz uczucia, lecz o jasne

hasła, o rzetelne stanowisko wobec wypadków,

0 prostą polityczną linię. A tego niema. Propa

gandy sprawy na bezsprzecznych hasłach nie o

przemy, bo ich w Polsce niema. Kto jako naj

lepsze rozwiązanie sprawy polskiej uważa zje

dnoczenie wszystkich ziem polskich w związku

z Rosyą, ten świadomie czy nie świadomie zrze

ka się państwowości Polski. Tego p. K,, wystę

pując stanowczo i po męsku przeciw polityce

rezygnacyi nie powiedział, nie powiedział może

1 sobie Kaniemu. Stąd w zasadzie już błędne za

łożenie broszury: szukanie programu na wszelki

wypadek. To jej odbiera polityczną skuteczność.

Bo niema polityki na wszelki wypadek, jest

tylko wielu ludzi, którzy sobie wyobrażają, że

na tem właśnie polega polityka. Gdyby była

polityka na wszelki wypadek, toć oczywiście

wszyscy by zawsze, wszędzie i zgodnie ją r o

bili. Na prawdę polityka jest łatwą stosunkowo

sztuką obliczenia wszystkich wypadków i bar

dzo trudną sztuką przewidzenia tych, wśród któ

rych przyjdzie rzeczywiście działać.

Nawet poza świadomem rozbiciem jedności n a

rodowej w tej wojnie, popełniono w Polsce mnó

stwo ciężkich błędów właśnie przez to, że z a

miast narodowego sztandaru i politycznego orę

ża chciano nam wetknąć do ręki polityczno-na

rodowe en tout c.m’, na wszelki wypadek, na

deszcz i na pogodę.

P. K. jasność swego politycznego celu poświę

cił idei jedności, która jest utopią. Przecenia

zresztą znaczenie jedności w działaniach polity

cznych. Zapomina o tem, że z postulatu bez

względnej jedności wypływa w prost — »liberum

veto".

Żaden z narodów europejskich, który

w »stuleciu narodowości" odzyskać zdołał swój

byt państwowy, nie doszedł do tego celu jedno

ścią, lecz siłą, jaką umiał włożyć w pozytywne

swoje działanie. Grecy, Włosi i Niemcy nowoży

tni są tego najlepszym przykładem. To, co pod

czas obecnej wojny najbardziej osłabiło pozyty

wną akcyę polską, wypłynęło właśnie z dążenia

do jednomyślności.

Wyspiański w ,,Wyzwoleniu" (wypowiada je

dnę z najgłębszy th prawd politycznych, mówiąc,

że mamy za wiele p otŁucia solidarności narodo

wej : przez to ata/emy się odpowiedzialni i za

słabą duchowo część n a r a d a ; bądźmy silni, a bę

dziemy mieć ją i tak w ręku, Tak jest! To dro

ga, nie sentymentalny ale prawdziwie politycz

na do jedności narodowej! Zwyciężą w walce

duchowej ci, co imają poczucie siły swojej idei,

ci, co ducha swego tchnąć potrafią w naród !

Daj nam poczucie siły

i Polskę daj nam żywą,

by słowa się spełniły

nad ziemią tą szczęśliwą.

Jest tyle sił w narodzie,

jest tyle mnogo ludzi;

niechże w nie duch Twój wstąpi

i śpiące niech pobudzi.

Wprzeddzień wojny bałkańskiej.

Wypadki na Bałkanach postępują szybko i do

chodzą d j kulminacyjnego punktu. Zerwanie sto

sunków dyplomatycznych pomiędzy Bułgaryą a

oswórporGzuHiiśemem jest faktem d!okonanym,

a jego następstwa okażą się niebawem w całej

pełai. Ton rosyjskiej noty był tak wyzywający,

to niepodobna było przypuścić, aby Bułgarya

zniosła biernie upokorzenie, które jej Rosya

chciała zgotować. Żądano bowiem od Bułgaryi

niemniej, n ie więaej, iylko wyrzeczenia się nie

zawisłości i ślepego wykonania żądań, które

chyba po zupełnie przegranej wojnie mogły być

narzucone. Rosya potraktowała Bułgaryę jakby

lenną prowineyę, a król« Ferdynanda jakby je

dnego z jenerał-gubernatorów. To też odpowiedź

Radosławowa nie pozostawiła wątpliwości, że

Bułgarya zachowa godność państwową i swobo

dę ruchów, a poseł rosyjski był w następstwie

zmuszony opuścić Zofię.

Pospieszą za nim niezawodnie także przedsta

wiciele innych państw ezwórporozumienia, którzy

ogłosili solidarność z rosyjską notą. Nie wynika

stąd jednak, aby pomiędzy Bułgaryą a teini p ań

stwami miał natychmiast zapanow’ać stan wojen

ny. Pomijając już okoliczność, że warunki geo

graficzne nie pozwalają na bazpośrednie starcie,

ani Francya, ani Anglia nie mają interesu ata

kować Bułgaryi; jeżeli wogóła oręż ma z tej

strony rozcinać zatarg, entente użyć w tym

celu zechce greckiej armii, o ile Grecya pomoc

zaofiaruje. Narazie nie zanosi się n a to, a król

Konstantyn raczej zaryzykuje nowe przesile

nie gabinetowe, niż wojenną imprezę. Czwórpo*

rozumienie, za e:ehein zezwoleniem Venizelosa

rozpoczęło wysadzać mniejsze oddziały wojsk,

przywiezione a Gallipoli, w porcie salonickim.

Jest to oczywiście naruszenie nietylko neu

tralności, ale i niezawisłości greckiej. Venizelos

zaprotestował wprawdzie przeciwko wylądowa

niu na greekiem terytoryum wojsk anglo-francu

skich, ale nie uczynił żadnego kroku, aby temu

jawnemu gwałtowi przeszkodzić. Prawdopodob

nie zresztą opór czynny był w tym wypadku

trudny, a nawet niemożliwy. Dla Grecyi równie

niebezpieeznem jest wiązać się z czwórporozn

mieniem, j ak z nim walczyć; kraj bowiem jest

zanadto zależny pod wielu względami od Fran

cyi i Anglii, ab y mógł skutecznie odeprzeć ieh

nacisk. Więc też i Venizelos, gdyby się utrzy

mał u steru władzy, zechce nierawodnia dyplo

matyzować i zwlekać, byle nie narazić Grecyi

na konflikt z jednym z wojujących obozów.

Trudno n a razie stanow’czo orzec, czy wy

padki w Salonikach są tylko wojskową demon*

stracyą, czy też jest to rzeczywiście próba czynnej

interwencyi na rzecz Serbii. Olbrzymia donio

słość wydarzeń, rozgrywających się na bałkań

skini półwyspie każe jednak przypuszczać, że

czwórporozumienie chciałoby może istotnie przy

nieść Serbii skuteczną pomoc. W jakich rozmia

rach jest to możliwe, o tem wiedzą tylko inte

resowane sztaby; ale to pewna, że z chwilą

rzucenia znaczniejszych sił do Grecyi, względnie

do Serbii, cała wyprawa dardauelska zostanie

zlikwidowana, gdyż do prowadzenia wojny na

wschodzie na dwóch frontach, entente nie ro z

porządza dostateczną ilością ekspedycyjnych kor

pusów.

Anglicy w Mezopotamii.

Z licznych frontów, na których toczy się obe

cna wojna, najmniej znanym jest niezawodnie

teren Mezopotanii, gdzie Anglicy prawie od roku

prowadzą wojnę z Turcyą.

Odkąd Basta, położona w miejscu, gdzie łączą

się obie wielkie rzeki Eufrat i Tygrys, aby pły

nąć dalej do morza jako Szat-el-Arab, stała się

końcowym punktem kolei bagdadzkiej, Angliey

zwrócili na to miasto baczną uwagę. Przed woj

ną przyszło do skutku porozumienie pomiędzy

Niemcami, które otrzymały konceiyę na linie m«

zopotamskie, i Anglią, tej treści, że kolej Bagdad

Basra-Perska zatoka ma pozostawać pod angicl

ską kontrolą. Wojna przeszkodziła wykonaniu

tego układu, ale Anglicy przygotowywali się jaż

zdawna do protektoratu nad Mezopotamią, gdjż

od czterech bliako lat znajdowała się tam spe

cyalna ekspedycya pod kierunkiem inżyniera sir

Wiliama Wilkocka, która badała system nawo

dnień międzyrzecza i cały ten kraj szczegółowo

zwiedziła. Natychmiast po wybuc.hu wojny człon

kowie tej wyprawy zostaii wcieleni do sztabu

indyjskiego korpusu, k tóry miał operować wzdłuż

Szat el Araba.

Znaczenie kampanii mezopotańskiej, podjętej

ze zbyt słabemi siłami, było podwójne: strate

giczne i polityczne. Chciano w ytw orzyć związek

z wojakami rosyjskiemi, działającemi na grąniey

kaukaskiej, a zarazem uderzyć z bsku na od

działy tureckie, maszerujące do Egiptu. W ten

sposób byłoy wbity k!ia pomiędzy obie częśc

otomańskiego państwa: arabską i turecką — po

czem łatwoby przyszło Anglii podniecić wśród

Arabó w stare antagonizmy do ich tursckich współ

wyznawców. Nie liczyli się jednak Angliey z so

lidarnością religijną wszystkich muzułmanów i

za nisko oceniali siły tureckie pozostawione w Azyi

mniejszej.

To też powodzenie ek spedycji było niezna

czne. Po 10 miesiącach dotarły wojska snglo

indyjskie do Basry 80 km. od brzegów morskich,

gdzie ich Turcy, wsparci przez plemiona arab

skie, prawie obiegli. Wśród ciągłych walk mu

sieli Anglicy cofnąć się do Suk-es -Sejdżuk o 20

kilometrów ku morzu i pozostają tam dotychczas

w niezmiernie trudnych warunkach, o których

daje wyobrażenie list angielskiego oficera, ogło

szony niedawno w czasopiśmie kalkuckietn The

Englischman.

»Nie mogę — pisze ów oficer —- znaleźć słów

dla opisania atosunków, w jakich się tam znaj

dujemy. T emperatura wynosi w cieniu 123 eto

pni Fahrenheita (51 Celsiusa), a dochodzi do 125\

Cieniem nazywam nasz największy namiot, w mnej

szzch namiotach mamy temperaturę 130 stopni

F. (55 C.). Major 44 p. p. miał termometr, który

pokazywał tylko 120°; gdy pewnego dnia tem

peratura podniosła się wyżej, termometr pękł od

gorąca! Nawet w namiotach musimy mieć h eł

my na głowach, gdyż promienie słońca przeni

kają po prostu przez płótno. Przed kilku dniami

mieliśmy okropną burzę, naturalnie bez deszczu,

ale z piaskiem. O 6 -tej po południu ujrzeliśmy

na horyzoncie grubą popielatą chmurę, która pę

dziła ku nam. Żołnierze rozbiegli się, aby silniej

powbijać kołki, przytrzymujące namioty. Zaraz

potem rzuciła się na nas straszliwa wichura i

zmiotła namioty. Utonęliśmy w morzu piasku.

Trzeba było chować głowy pod kołdrami i ob

stawiać się ciężkiemi pakami, aby wytrzymać

ten nacisk. Burza trwała do rana i dopiero po

wschodzie słońca mogiiśmy opuścić nasze kry

jówki. Oczy mieliśmy krwią nabiegłe, a gruba

warstw’a piasku nąpełniała nos i usta. Wszyscy

potem ciężko chorowali.

»Drugą dolegliwością jest brak wody do picia.

Skoro tylko oddalimy się od rzeki, jesteśmy

skazani na straszliwe pragnienie. Podczas goni

tw y za Arabami zapuściliśmy się kilkanaście ki

lometrów w głąb pustyni. Nad ranem już zabra

kło wody, a tymczasem słońce paliło straszliwie..

Nie pozostawało nic innego, jak tylko uciekać

do rzeki. Ale już po przebyciu kilku kilometrów

ludzie nie mogli iść dalej. Oficerowie robili co

mogli, aby ulżyć żołnierzom ; niektórzy oddawali

ostatnią kroplę wody jaką mieli z sobą. Musie

liśmy rozbić obóz, a jazda ze sztabem ruszyła

ku rzece po wodę. Widziałem wówczas okropne

sceny; ja sam myślałem, że muszę zginąć. Na

ładowaliśmy flaszki na mnly i ruszyliśmy ku rze

ce, odległej o 9 mil. Droga ciągnęła się bez

końca; zupełnie nie wiem, jak dojechałem do

rzeki. Trzymałem się kurczowo Biodła, aby nie

spaść z konia. Nagle poczułem, że wpadamy do

wody. Chłodna woda otrzeźwiła mię prędko;

*acząłem pić bez wytchnienia. Myślałem, że pę

knę, Woda była b łotnUta, ale smakowała j sk

najrozkoszniejszy napój. Potem napełniłem flaszki

i pojechałem z powrotem do obozu. Woda, k tórą

przywiozłem ocaliła życie wielu ludziom, — ale

kilkunastu żołnierzy umarło" Tak to, gdy w E u

ropie walczące wojska użalają się na zbytek wil

goci i brak ciepła, — w pustyniach zatoki per

skiej giuą żołnierza z pragnienia i gorąca.

Z rządów rosyjskich m Litwie.

Riecs zamieszcza treść memoryału posłów pol

skich do Dumy, Meysztowicza, Skirmiinta i Ło

pac;ńskiego, rozesłanego członkom )obu Izb pra

wodawczych o położeniu Polaków w Polsce. Me

moryał brzmi w głównych ustępach :

»Przeszło 50 lat znajdują eię Polacy w kraju

Zachodnim pod działaniem praw wyjątkowyeh.

Polityka, prowadzona dotychczas w k raju Zacho

dnim, oparta jest na przesądach i mirażach p rze

szłości. Memoryał niniejszy ma na celu w skaza

nie na ważniejsze ograniczenia praw Polaków

w k raju Zachodnim, których skutki potęgują

z jednej strony cyrkularne władz centralnych, a

z drugiej wrogi stosunek Polaków względem

pewnej części administracji, która opóźniła się

widocznie z ooeną wypadków historycznych osta

tnich czasów.

W roku 1805 przed ostatecznem utworzeniem

kraju Zachodniego, z pomocą zwiększenia liczby

właścicieli ziemskich Rosyan, zabroniono Pola

kom nabywać majątki ziemskie. Obecnie liczba

właścicieli ziemskich Rosyan w kraju Zachodnim

jost większa od liczby Polaków. W tycb warun

kach i, mając na względzie, że większa własność

ziemska, w tej liczbie i polska, zmniejsza się

znacznie, a po wojnio zmniejszy się jeszcze bar

dziej, należy uznać, żo zasady, które wywołały

prawo z roku 1865, obecnie upadają i że prawo

to powinno być całkowicie skasowane. Tymcza

sem w roku 1905 zniesiono tylko częściowo to

prawo, a i te ulgi, które przyznano, zostały

zwężone przez wyjaśnienia Senatu i rozporzą

dzenia administrscyi miejscowej.

Zbiór praw nie przewiduje żadnych ograniczeń

co do praw służby państwowej Polaków i kato

lików, lecz najwyżej zatwierdzone dzienniki k o

mitetu 1854 roku postanowiły nie dopuszczać

Polaków do wyższych urzędów, Postano w i.nie

to rozszerzono przez cały szereg cyrkularzy n a

wet na urzędy, nie dające praw służbowych.

—

Ograniczen,ia Polaków, a nawet Rosyan żonatych

z Polkami, wprowadzono we wszystkich dyka

steryach i pomiędzy innemi, w ostatnich czasach

przy wprowadzeniu prawa o sądzie miejscowym,

minister sprawiedliwości postanowił nie miano*

W Chełmszczyźnie.

Chelm we wrześniu 1915.

Los zagnał mnie w Chełmszczyznę. Szosą chełin

tką, szosą doskonała. , po której przed naprawie

niem kolei odbywał się cały ruch taborów auto

mobilowych, jechałem z Lublina do Chełma, ssu

kając końca lub choćby przerwy w tem przeo

kropnem zniszczeniu barbarzyń skiego odwrotu

za Bug.

Przejechawszy Wieprz, znalazłem się w Chełm*

szczyźnie. Nad spalonemi wsiami lśnią w bla

skach jesiennego słońca kopułki cerkiewne, je

dyne pozostałe oznaki dawnego panowania, da

wnej wiary i dawnych rządów. Lecz mimo tych

cerkwi prawosławnych czuć, że to ciąg dalszy

Lubelszczyzny. Dość było ledwie paru tygodni,

aby polskość odżyła, aby znikły ślady dawnych

rusyfikatorskich zamachów cd Wieprza aż po

Bug. Gdyby nie szereg kopułek, nasadzanych na

dawne kościoły rzymsko-katolickie i unickie, nie

poznaćby i w Chełmie, że w nim byli jeszcze

kilka tygodni temu prawosławni matadorzy. Dzi.ś

*ostał w Chełmie jeden prawosławny mieszka

*uec: jest nim pop, pilnujący mieszkania Eu!o—

Suisza, mieszczącego się przy przewspaniałej ka

drze Bazylianów, przemienionej w roku 1875

"a cerkiew.

Pozostał chłop, len najtw’ardszy - daw ny ud«

a- Ud nich bije ta niertająca się riiezem zagłu

szyć dusza i świadomość polska, dochodząca w

ukochaniu wiary i ziemi do bohaterskiego wy

trwania na posterunku — mimo wszystko. Ci, co

stali przy wierze mimo prześladowań, posuwa

nych do takich granic, że nawet chłopskie nerwy

zdzierały się na strzępy, pozostali i teraz na

miejscu, lub ukryli się w lasach, by przy naj

bliższej sposobności wrócić do wsi rodzinnej.

Spotkałem tych unitów, tych »najtwardszych"

wielu, bardzo wielu. Z dumą, z jakąś niewysło*

wioną pogodą mówili mi, że są, że żyją, że nie

dali się niczem odstraszyć, aui wygnać z siedzib.

Wydaii mi się jeduy:ni z tych, o których Kono

pnicka4 musiała myśleć, pisząc rotę przysięgi,

których miały przed oczyma, śpiewając ową rotę,

Legiony.

Na zgliszczach g ospodantw a siedział starzec*

unita. Z twarzy jego łatwo wyczytać, że dola

jego twardą była i że na dni ostatek los go

również nie oszczędził. Siedział na pogorzelisku,

dziwnie rozradowany, z taką pogodą w oczach,

z jaką na świat i losy swoje patrzyli chyba da

wni męczennicy z pierwszych wieków chrze*

ściaństwa. Gdym podszedł do niego, powstał

żwawo, by mnie przywitać, jak gdyby nie czuł

ciężaru, p rzygniatających go lat i doli.

Zaam... znam was...

—

wyrzekł prawie że

szeptem i zamyślił się, jakby chciał myślą prze

biedz w czaiy, kiedy i on...

Chciałem go wypytać o szczegóły zniszczenia

i spalenia domostwa, lecz mi przerwał i ciągnął:

Choć nie zostało mi nic, tylko tych dni

życia niewiele, to i tak Bogu dziękuję, żem ta

kiej chwili doczekał - że niema ich tu i Niema,

uciekli! Nikt dziś uie podsłuchuje już pod okna

mi, nikt nie podpatruje, gdy się znakiem krzyża

świętego po katolicku żegaam... Nie mam domu,

nie mam gospcdarstwa. Zniszczone, spalone —

ale niema i ich! A ja pierwszy raz czuję, żein

już nie więzień... T u po lasach pawłowskich na

bożeństwa i chrzty się nocą odbywały... P rzy

chodziło zewsząd łudzi, żeby i nie zliczył. Krze

pił jeden drugiego i podtrzymywał z przekona

niem, że za krzywdy nasze, za poniewieranie

świętej wiary katolickiej pomsta przyjść musi,...

I opowiadał mi ten starzec dzieje męczeństw

Podlasia.,. Jak strażnicy rózgami chłostali za to,

że szyzmy przyjąć nie chcieli; jak im gwałtem

Kościoły katolickie na cerkwie prawosławne prze

mieniali, a gdy mimo prześladowań tego dokonać

nie mogli zamykali; jak dzieci matkom od łona odry

wano, a b y pop je w wierze moskiewskiej ochrzcił i

zapisał; jak nie tylko przez całe życie, ale i

w chwi’li śmierci strażnik unicie asystował i

na krok nie opuszczał, aby go na prawosławnym

cmentarzu pcp pochował. Pokazał mi kurhany

unickie, gdzie grzebano unitów - tajemnie przed

władzą...

Tak, panie! Tajemnie trzeba było nawet

chować naszych. Konającego wynosiła rodzina

w pole i tam biedak dokończyć musiał żywota.

Ledwo oczy zawarł, grzebano jeszcze nie osty

głe ciało, a brzózki świeżo zasadzone zastąpić

mu musiały krzyż na grobie. Oto nasze kurh a

ny... unickie...

Miałem przy sobie trochę wydawnictw legio

nowych ; zostawiłem na pociechę i otucbę.

W kilka dni przybył do Chełma wysłannik

wioski unickiej, by w biurze Legionów złożyć

parę rubli w ofierze dla żołnierzy »ochotników

ziemi chełmskiej. Był to wdowi grosz tych »naj

twardszych... *

Zniszczenie w Chełmszczyźnie jest straszna,

mimo że stosunkowo przez krótki tylko czas

ziemia ta była terenem walk. Przed Wieprzem

walki trwały przez cały lipiec; najkrwawsze pod

Trawnikami, gdzie skoncentrowały się wysiłki

obu stron wojujących. Chodziło o sforsowanie

Wieprza, rzeki o brzegach typowo bagnistych,

płynącej wśród mokrych i torfiaatych łąk.

Most przez Wieprz na szosie lubelsko-cbełni

skiej stanowił centrum walk lipcowych. Naj!e

psze pułki gwardyjskie broniły dostępu. Od Tra

wnik po Rejowiec szalała walka niezmiernie za

cięta. Jak z u st naocznych świadków słyszałem

kosztowała ona Rosyan taką masę ofiar w lu

dziach, jak może żadna inna na tak stosunkowo

krótkim odcinku. Stojących, jako rezerwa, pułków

gwardyjskich, między którymi znajdował się i gło

śny pułk siemionowski, użyto jako ostatni atu t

do odparcia ataków wojsk sprzymierzonych. Pod

Rejowcem w straszliwym ogniu armatnim i k a

rabinów maszynowych wybici zostali 8iemionow

scy gwardyjey a cały frant rosyjski wobec gro

żącego obejścia, został cofnięty aż pod Wło

dawę.

Jeden z robotników cementowni rejowieckiej,

który czas walk wraz z rodziną przetrwał w pi

wnicach fabrycznych, opowiadał mi następujące

szczegóły walki trzydniowej w ostatnich dniach

lipca pod Rejowcem:

—

Z chwilą, gdy Moskale rozpoczęli odwrót

z nad Wieprza, przybyły do Rejowca patrole ko

zackie, które mi?ły, jak swycza]nle, psdpallć o*

ludzi wypędzić i pognać za Bug. Z pierw

szą p artyą, żądającą pieniędzy, umieli sobie

mieszkańcy poradzić. Złożona okup i patrole od

jechały. Również i z drugą partyą w podobny

sposób postąpiono. Fabryk a najbardziej pociąga

ła oddziały kozackich podoalaczy, spodziewają

cych się tu największego okupu. To też patrol

za patrolem zjeżdżał po ruble do cementowni.

Jeden z przedostatnich zadowolić się musiał oku

pem t, herbaty i cukru, gdyż poprzednie zabrały

już całą gotówkę. Gdy już brakło pieniędzy na

okup, zrozpaczona ludność w trwodze oczekiwa

ła swego losu i kto mógł uciekał z resztą do

bytku do okolicznych lasów. Jedne z ostatnich

patroli podpaliły część Rejowca. Zmuszone je

dnak zostały do pospiesznego odwrotu wobec

nadciągającego pościgu. Piechota niemiecka użyła

murów fabrycznych jako osłony. Karabiny ma

szynowe, ukryte w fabryce, czyhały na swoja

żniwo. Wojska niemieckie podprowadziły artyle

ryę tak blisko pod pozycyę rosyjską, że Rosya*

nie nawet nie przypuszczali, że w tak niewiel

kiej odległości znajdować się mogą stanowiska

bateryj. Działanie ognia armatniego było w prost

niszczące. Siemionowcy nie mogli wytrzym ać w

pozycjach. Prawie z rozpaczą, z ostatnim wysił

kiem przypuszczali szturm po szturmie d o fabry

ki. Z ognia armatniego dostali się pod ogień ka

rabinów maszynowych. Gdy po bitwie wysze

dłem oglądać pozycyę rosyjską - mówił mi m ó j

informator — oczom przedstawił się okropny

widok szczątków ciał ludzkich, rozrzuconych po

całem przedpolu. Gwardyjski pułk został na po

lach rejowickich... Droga do Chełma, stolicy Eu

log um a była wolna.

" (D.nj

D§ino»

»CZAS" wyehedz* ».wyjątkiem dni po niedzieli i lwiętach uiociyatyeh dwa z tij dziennie, a Mianowieiet

o godzmie « *one i o godzinie 8 popołudnia.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 10 ha!.}

PRENUMERATA WYNOSI:

baL

l,_

na caiU

tut kwartał ina 1 miestąę

WErakewU w mie}sen . .

i, 30horst

7 kar. 5-0 h. S2 kor. 51 hal.

*.ł«ru cAdn° ,Z8n]a.m

.... ... ... ... ... ... ... ... ...

36 koron 0 kor. -

83 kor. -

Focztą w panatwie Austryaekiem .

.......................

86 koron 9 kor. -

13kor -

7. d w uk r otną wy*yŁką p o c z t o w ą ..............................................

42 koron 10kor.50h. 3kor. 50 haL

Focztą w państwie Niemieckiem . .

..................................

42 koron 10kor.50n. 3kor. 50h*L

Do wszystkich państw, należących dozwiązku pocztowego 48 koron

12kor.—

E4 kor. -

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 18rb. 80k. 4 rb. *70k. }l rb.*60 kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem*

abonam ent C z as u przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskwie 1Udesie. Z innych miast i wsi można prenum erow ać Czas, posyłając poczta należyto!*

oo urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w Warszawie biuro ogłoszeń Ungra. L . i E. Metri i Syn,

Międzynarodowe B iuro ogłoszeń -

w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - w Wilnie biuro

dzienników K. Taubera.

prenumerat« przy]tnu)ąi AaminietracyaCząm w Krakowie Inn.;ńr pocztowe. Miejscowa »re

numerat« księg. a A. Krzyżanowskiego, handle: 8t.Karlińsldego, trafika w Sukiennicach Biuro dzień.

Hopcasa i Salomonowej, Ot. Trafika. W* L,wnwla /C mi" Jast *« aabyela w Marach dziaa. h . Olutwihltat

». Ifkaław aklegt, K. Buchitaba, aa atacyaeb helejewych w Tarnowla, R zem wls, Ja!łt, Howye Sącza aa »troili«

w księgarni kolajawe], łudi!ei ca lanych ił!wn!ajazycb stacjach a portyeró» haiajowjch.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20haL, za każdy następny po 15hal.: układ tabe

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz40hal., następny po 15hnL N adesłane i Nekrologia

od miejsca wierszadrukiempetit.60hal zakażdyraz. Głosy publicznościpo2kor.;komunikatyhandlowe

pokrenlcei po dziale ekonomiczny m;koaanlkatyprywatne, śluby, zaręczyny itp.po 1kor. od miejieawiersza.

Ogłoszenia I prenum erat« przyjmują: we Lwowie biuradzienników L.Plohna, A.Olszewskiego

Set.Sokołowskiego, K.Buchstaba; w Jarosławiu Biurodzienników; w Podgórzu Poturalaki; w Prze

myślu A. Juszyńskiksięgarnia I E. Billet; w Rzeszowie M.Weintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopo!u Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

n. W. Raczkowski, 14 Citó de Trevise; w W ied niu Haaaenstein A Vogler, R. Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek. ŁL Dukes, EL Braun, J. Danneberg, Bock A Herzfe)d, H. ł ’riedi (tylko pr*.

oumeratę IŁGoldschmidt A Comp.); w Frankfurcie n. M.G.L .Daube A Comp., w Pradze cze*

akie) Fr. Howork«. Listy * pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia przyfc

» u je Adminiztracy» Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopteczętowans nie podlegają opłaeie pocztowej,

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

PST" Za hałdą zaiaaą alrcaa dcpłzca slą 49 iial. * ró a

ADRES REDAKCYI: uL *w, Tomasza Nr 83. - Telefon Hr 53.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction