Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 399 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

tu%

%Jr»1» 250,

’ T- *i?t.-’ - ’ *v Krakowie

- a:-» :ałlr; J

Krabta 12 Listopada - Niedziela,

następujące po

«Wi

w krakOwie miesięczna 1 zir. au Kr.

-—Trwarsaxna 4 Hr.

w . sdtAJU kwartalna razem z przesyłką pocztową 5 z ł r . m . k .

Przedpłata

przyjmuje się w księgarni Józefa Czecha przy Głównym Rynku N.463.

Pieniądze przesyłają się francopooztą w p ro st do bióka rypedycyi czasu

wyraziwszy na kopercie »prenumerasyjne p i e n i ą d z e " .

Przyjmują się

ocM,oyzENiA, rozprawy, ODKzw’Y wszelkiego rodzaju.

DOMKStENlA literackie, księgarskie, handlowe, przemysłowe, rolnicze itp.

uw ’i a d o m i e n i a tyczące się sprzedaży, kupna, dzierżaw itp.

opłatą

od wiersza petytowego za jednorazowe umieszczenie po 4 k r . następne pc

2kr. —

i dopłatą po 10 krajcarów za każdą publikacyą na stępel rządowy.

Listy

%itfrttnkoteanenieprzyjmu)nli(,wyjąwszyod stałych lub znanych korespondentów .

Numer pojedynczy kosztuje 10 groszy.

!k,raków 11 listopada.

Zgadzamy się chętnie na to, co powta

rzają dzienniki, że firmany suftańsk e poda

ne w prM?dostatnim naszym numerze, a ty

czące się zakazu h ndlu niewolnikami i nie

wolnicami Cz»rkieskiemi i Georgijskiemi, sa

w duchu prawdziwie cywilizacyjnym wypowie

dziane. N ależy one bezprzecznie do ow -go sze

regu hatysz,erif iw i firmanów Abdul-M edży

óa, które świadczą o dobrych jego chęciach

zastosowania się do żądań europejskich, do

konieczności nawet przekształcenia Turcyi,

tle jak dotąd rzucają ją tylko w kolej re

form teoretycznie cywilizacyjnych, ale nie

podobnych w prak yce.

I tak hatyszerif z Gulhany ogłaszając

równouprawnie ie wszystkichpoddanychPor

ty w r. 1849, zostałteoryą aż podziśdzień,

i jeżeli nie powiększył przekupstwa urzę

dników tureckich, to bezwątpienia nie poło

żył mu zapory. Ze przekupstwo w Turcyi

istniało, jest rzeczą tak naturalną, że nawet

dziwować się nie ma czemu. Istnieć onobę

dzie zawsze tam, gdzie ustawaprawasank

cyonuje niesprawiedliwość] ibędzie uważa

nem przez tych, którzy się go dopuszczają

ne jako występek, ale jako dozwolonalite

ry prawa poprawka. Hatyszerif z Gulhany

czyli Tanzimat, jak niemniej hathumajon ty

czący się sądownictwa niedawno co ogło

szony, uważany ze stanowiska Alkorauu u

sprawiedliwił tylko, że tak powiemy prze

kupstwo, i dał mu niejako podstawę legal

ną. Przekupuący czynił to odwołując się

doTanzimatu a uchylając się z pod Kora

nu; ten zaś który się dał przekupywać, u -

suwał Alkoran a zastósowywał Tanzimat.

Jeden idrugi znajdował wymówkęnietylko

dla sumi nia jak dawniej, ale nawet pewną

podstawę legalną.

Wysadzona komissya na mocy ostatniego

hatyhumajon w celu zatrzymaniaprzekupstwa,

rzuciła się zaraz nie na drogę administra

cyjną, ale że tak powiemy na drogę poli

tyczną i wytoczyła proces Mehmedowi-Ali

paszy byłemu seraskierowi iszwagrowiSuł

tana.

Uderzenie to

szefa

stronni

ctwa starowierców było zdaniem naszem do

stateczną skazówką, że aby to złe wyko

rzenić, środki administracyjne nie wystarczą,

że źródło złego znajduje się w samejisto

ci.e społeczeństwa tureckiego czyli w jego

zasadzie, którą reprezentuje stronnictwo sta

rowierców. Ale czy w tej chwili było stó

sownem poruszać żywioł uśpiony, wywoły

wać niesnaski i zaburzenia wymagające sil

nej armii w Konstantynópolu, gdy wojska

ottomańskie zatrudnione są nad Dunajem,

w Krymie i w greckich prowincyach, gdy

skarb

w ciągłej kryzys finansowej zo

staje? Na to pytanie odpowiedź dałSułtan

Abdul-M edżyd, gdy w dniach ostatnich udał

siędo szwagra swego Mehmeda-Ali zwi

zytą i siedem godzin u legóż przepędził.

Proces oile słychać zaniechanym został, a

komissya jakeśmy to rozbierając jej skład

dali do zrozumienia, na lepsze zapewne cza

sy odłoży swe działanie.

Tak też iobecnefirmanytyczące sięsprze

d ży niewolników Georgijskich iCzerkieskich

pozostaną zdaniem naszem bez skutku. Od

noszą się one do dwóch przyjętych zasad

w społeczeństwie tureckiem: dopoligamii i

niewoli. Nie znoszą ani jednej, ani drugiej.

Czyż dla tego , że firmany te w cywiliza

cyjnym są wydane duchu, Turcy przestaną

mieć kilka żon, lub trzymać niewolników?

Czyż dla tego zmieni się gust Turków do

kobiet białych, i poprzestaną na murzynkach

imurzynach? A zresztą czyż nie możnaby

powiedzieć także o murzynach, ,,że czło

wiek najszlacketniejszem jest stworzeniem

z rąk Boga wyszłem, iże Bóg przezna

czył go do szczęśliwościiudzielił munadto

łaski bycia zrodzonym w swobodzieu? Cóż

znaczą te wyrazy,jakkolwiek najprawdziw

sze w obec Alkoranu który utrzymuje, ,,że

wszyscy

’iewierni lub podbici przez wy

znawców Islamu, okupywać się winni, aby

im żyć wolno byłou?.... Handel niewolnikami

i czerkieskami odbywać siębędzie po ogło

szeniu owych firmanów jakiprzedich ogło

szeniem , ale odbywać się będzie jeszcze

bardziej pokryjomu aniżelidotąd; bo wszak

że i teraz otwartych i publicznych targów

w Konstantynopolu nie było. Wyniknie no

we źródłoprzekupstwa: a Turek chcącyna

być niewolnicę czerkieską, nie tylko opłacić

ją będzie musiałjelabowi, alejeszcze urzę

dnikowi który przyjmie zapłatę na mocy fir

manu a zakryje swe sumienie literąKoranu.

Wszystko to jest naturalnem następstwem

i koniecznością położenia rzeczy w Turcyi.

Wszystkie reformy i.i»* opierają się na tej

samej podstawie na jakiej zbudowane spo

łeczeństwo , ale na cywilizacyi chrześciań

skiej, która jejjest przeciwną. Nie wypły

wają z Koranu, ale stoją obok dopóki są

teoryą; stanęłyby przeciw, gdyby przeszły

w praktykę. Pogodzić się z Koranem nie

dadzą. Chrześciańska cywilizacya potrzebu

je gruntu chrystyanizmu. Rzucaj wjak naj

lepszej wierze i cbęci dobre ziarno na ska

łę, nie wyda plonu. Grunt pierwej uprawić

trzeba , aby się przyjąć mogło. Inaczej u

schnie lub zg ije tak jak cywili?. 5yjne re

formy w społeczności tureckiej. Społeczność

ta pierwej przeobrazić się musi w swejisto

cie; Turek przestać musi być Turkiem, za

nim nowe państwo Ottomańskie w duchu cy

wilizacyi europejskiej stauąć będzie mogło.

Dopóki to nie nastąpi, wszelkie hatyszeryfy

i firmany w duchu reformy pozostaną czczą

literą, świadczącą tylko o jak najlepszych

chęciach Sułtana, o usiłowaniach mocarstw

europejskich, jednem słowem: o nieustannej

walce krzyża z półksiężycem....

’ j y.-wiahtrw-Tri.,ii k

«i«reiHNMitfeiMRy* C«»»a»

Paryż 6 listopada.

Nareszcie wyświecono nam złowrogie nowiny o

zajęciu wzgórz Bałakławy i pobiciu tak Turków jak

jazdy angielskiej. Nio w tóm nie było bardzo nad

zwyczajnego. Chcąc zniszczyć operacye aliantów,

jenerał Liprandi uderzył od strony Bałakławy, a

książę Menszykow zrobił wycieczkę z twierdzy. Je

nerał Liprandi odebrawszy Turkom .;wie reduty,

kartaozował jazdę angielską, która miała ogromnie

ucierpieć, ale z nadejściem piechoty angielskiej i

dywizyi jenerała Borquet, został spędzony i odpar

ty a niemałą stratą. Podobne wypadki często się

zdarzają przy zdobywaniu twierdz. Peryi niepokoił

się, bo rząd nie wytłumaczył ma zdarzonego wy

padku. Rząd znajduje się w dość trn^nf;m położe

niu: nie może on donosić o wszystkiem oo się dzie

je, żeby nie oświecać Rosyan, a z drugiej strony

milczenie niepokoi opinią publiczną. Mimo postrachu

rzuconego przez rojalistów, fakten jest niezawod

nym, źe operacye pod Sebastopolem idą regolarnie.

Biterye sprzymierzonych coraz bardziej zbliżają się

do twierdzy i dziś oddalone są od niej zaledwie o

300 metrów. Floty nadto, dobrie nadwerężyły twier

dze Kwarantany i Kon?t tntyna. Ziiste, wzięcie Se

b:istopolu wymagać będzie jeszcze trochę czasu i

kilka operacyj: po wzięciu części południowej mia

sta, trzeba będzie zapewne stoezyć bitwę i zająć się

atakiem części północnój, ale miasto będzie wzięte.

Rząd pewny jest z«yeięztwa. Auber skomponował

juź Te Ueum, które ma być odegrane i odśpie

wane wNotre Dame po odebraniu uprognionój wia

domości. Napoleon III nie ustąpi, d-póki nie doko

na dzieła. Posyła oo do Krymu 6ą dywisyą piecho

ty pod dowództwem jenerała Pató. We wszystkich

swych operacyach, czy lądowych czy morskich, An

gliov zd»ją się więcój tracić niź Francuzi. Musi to

poohodzić z biernego ich męztwa, stosowniejszego do

obrony niż do ataku. Od kilku dni melkontenoi pary

scy spoglądają z uwagą na admirała Hamelin: spo

dziewają się oni, źe wyrazy lista cesarskiego, t i -

m ides avis będą przez niego źle przyjęte, pomi

mo ich urzędowego wytłumaczenia; uważają oni

nadto danie sygnału do bitwy: la France vous

regarde w miejsce: l’Empereur vous regarde,

za oznakę niechęci. Nie potrzebują dodawać, źe

malkontenci się mylą. Admirał Hamelin jest kreatu

rą Cesarza, człowiekiem nadto patryotycznyra i Iu

bionym na dworze.

Lord Palmerston jest w Paryżu. Przybycie jego

musi mieć ceia ważne i dotyczeć polityki tak eu

ropejskiój jak amerykańskiej. Paryż powtarza z pa

nem Drouyn de Lhuys: l’a/faire Soule est tom

bee dans l’eau. Jednakże nie zdaje się, aby ta

sprawa skońozyła się tak szczęśliwie. Zdaje się, źe

rząd francuzki trochę ustąpił, że zezwolił na prze

jazd p. Souló, wzbraniając mu tylko póbytu we

Francyi. C onstitutionnel zrobił zapewne z wyż

szego rozkazu rektyfikacyą w tym względzie. Nie

wiadomo jak to ustąpienie, jeżeli jest prawdziwe,

będzie przyjęte przez dumną demokracyą amerykań

ską. Korespondent Independance Y, pisarz rządowy

nie mówi wcale o ustąpieniu, usprawiedliwia on

krok rządowy i nadmienia, źe zadosyćuozynienie

jakie zrobiły Stany-Zjednoczone p. Di)lon jest nie

dostateczne. Gdyby to było prawdą, sprawa p. Souló

stałaby się bardzo ważną. Klasa handlowa i prze

mysłowa w Paryża bardzo się nią niepokoi, w oba

wie przerwy handlu z Ameryką, który zasila dziś

głównie warsztaty i fabryki francuzkie.

Paryż 6 listopada.

Cesarz, od początku swego panowania, pokazy

wał się skłonniejsjym do podania ręki republika

nom niż rojalislom. Wielu republikanów dostało się

na ważne urzęda; inni dostaliby równie ważne, gdy

by byli tego chcieli. Cesarz trzyma się do dziś dnia

tój samej polityki i trzyma się jój tóm więcej od

czasu częściowego skojarzenia się rojalistów tak

francuzkich jak hiszpańskich. Republikanie widząo

się pożądanemi, stają się duntmemi. Głoszą oni dzi

siaj, źe rząd robił starania o przyciągnienie do sie

bie jednego z dawnych ministrów republi?:anckich.

Mówią także, źe Cesarzowa nreopowiedziawszy się

Cesarzowi, choioła pojechać do Bellevue dla *idze

uia się zjeneralową Cavaignac, którą dawniój zna

ła ’; źe pani Caulincourt, dama honorowa, nie mogąc

ją od tego zamiaru odwrócić, zawiadomiła Cesarza,

który miał Cesarzową o nieroztropności zamierzone

go kroku przekonać. Bajka ta została zręcznie zmy

śloną: St. Cloud jest w sąsiedztwie Bellevue; Ce

sarzowa jest uprzejmą ; jenerałowa Cavaignac jest

młodą, ładną i używającą ogólnego poszanowania;

skojarzenie jenerała Cavaignac byłoby dla nowego

cesarstwa wielkióm zwycięztwem. Nieszczęściem baj

ka jest tylko bajką. Rojaliści dodają, że z rozkazu

Cesarza p. Drouyn de Lhuys rozkazał panu Ciutrat

dawać wolnego wstępu do archiwów ministeryum

spraw zagranic mych jako czynnemu rojaliście, hr.

d’Hassonville, zięciowi księcia Broglie, pracującemu

nad historyą złączenia się Lotaryngii z Francyą.

Ostatnia bajeczka jest niegodną Cesarza. Hr. d’Has

sonville ogłosił pierwszy tom swój Histoire de la

reunion de la Loraine ä la France. Nieprzy

jaciele rządowi nadużywają dobrój wiary ozyteIni—

C2ĘŚĆPTEMCKO-ARn s n c m

BARBARYZMY

polszczyzny najnowszejj

przez Henryka Saa***

Sąd o każącym język polski przekładzie Jeogrrfii

Seltene, umieszczony w 129 Nrze tego Dziennika, a o

głoszona w Nrze 215 przemowa Tygodnika warszaw

skiego do nowatorów polszczyzny, są to ponowione

dowody, źe »Czas" nieodmawia językowi polskiemu

ochrony od zepsucia; a skutkiem rozpowszechnienia

s-wego cuci oraz nadzieję, źe podobne głosy prze

ciw poniewierce polszczyzny znaleść mogą odtęt

w umysłach publiczności; chociażby się sprawdziło

postrzeżenie szan. krytyka owój Jeografii; że »nie

sam ów (tłumacz) dziś między Polakami,

nie posiadający subtelnego poczucia du

cha naszej mowy"; chociażby się pokazać miało,

i e grzechy językowe ciążą dziś nie tylko na tłu

maczach, ale że je popełniają często także orygi

nalni, nawet lepsi pisarze.

Przypuściwszy, i e inną może mieć wartość stro

na naukowa i estetyczna płodów literackich, inną

zaś strona ich językowa; a należyty hołd składając

zasługom mężów, którzy ze strony nauk lub sztuk

nadobnych zbawienny wywierają wpływ na oświatę

powszechną, spodziewamy się * drugiój strony, ze

pisarze i niepisarze pozwolą zwrócić uw8gę swoję

na pewne rozpowszechniające się błędy języko

we w piśmiennictwie nam współcze

snym *), tudzież na niewłaściwy obrot wyo

brażeń o dobrój polszczyinie.

Nie chcąc atoli razić poczesnych osobistości literac

kich, ani wystawiać imion szanownych aa widownię cie

mniejszą pod jednym względem, pod względem języka;

postanowiliśmy zamilczać nazwiska nawet tych pisa

rzów, którzyby się dotąd choćby grubych dopu

szczali uchybień językowyoh, w przekonaniu, że

Żaden pisarz nie zbłądzi przeciw językowi ze złój

wiary, świadomie; każdy pisze w chęci pisania do

brze, w mocnym czy chwiejnym przeświadczeniu o

poprawności swego język». Miłość przeto własną nie

podraźoiając do bezowocnych sporów piśmiennych,

zwracamy słowa nasze nie do pojedynczych pisa

rzów, rde do piśmiennictwa najnowszego

w ogólności.

Nie jeden nasz autor, starający się pisać, jakto

mówią, czysto po polsku, pomyśleć tu może:

»Wszakże się przestrzega pewaych konwenoyonal

nych błędów gramatyki i ortografii, unika się wy

razów obcych, łacińskich, francuskich lub innych.

Na ozómże polega owa ogadana, a nigdy jeszcze

w pojęcia nie dość wyjaśniona istota czy dncb

języka?" My chcąc być zrozumianymi, a nie ma

jąc tn miejsca na teorye **) o istooieJęzyków, u

*) Pisownia ta,

zgodna ze sposobem pisania wszech

wieków dawniejszych literatury polskiej, zgodna z teoryą

dawniejszych gram atyków ,

zgodna z najpowszechniejszą

wymową narodową dzisiejszą, jest tu zachowana jedno

stajnie.

**) Tak piszemy za przekonaniem wielu badaczów ję

zyka, a ostatecznie podług najnowszego wydania grama

tyki Józ. Muczkowikiego, prof. WszechnicyJagiellońskiej.j

przedzimy, źe to pojęcie upatrujemy w języka tre

ści i formie. Treścią języka jest jego mata

ryał, zasób rdzeni (redicum) i utworzonych z nich

wyrazów, a jój składem, skarbem i ucieczką s ło

wnik; skarbem dla narodu a ucieczką dla pisarza.

Formą języka są właściwe mu brzmienia, od

miany i składnia, a jój składem, skarbem i u

cieczką gramatyka; skarbem dla narodu a ucie

czką dla pisarz».

Niegdyś skażenie treści języka, jak to z dzie

jów piśmienniotwa naszego wiadomo, do tego do

szło stopnia, że pstrzenie nawet potooznój mowy

obccyzną oznaczało uczoność i ogładę wyższą. W o

kresie Jezuickim uczony pisarz a za nim naród o

szpecał język ojczysty makaronizmami łacińskimi

przez wiek z okładem, póki usiłowania wiekopom

nych Konarskich, kładąc zaporę latynizmowi wieku

XVII., nie utworzyły nowój szkoły w piśmiennic

twie i języku Krasickich, Naruszewiczów, Kopczyń

skich. Ależ niesprzyjający jeszcze rodzimemu roz

wojowi polszczyzny wiek przerzucił ją w również

smutne uściski francuzciyiny. Nastał okres Stani

sławowski. W nowem obłąkaniu piśmiennictwo, a za

nim naród przez pół wieku z okładem szpecił ję

zyk rodowity obcymi nieiy!ko wyrazami, ale nawet

zwrotami i sposobami mówienia. Włodarzanki i pia

stunki popisywały się niezgrabie z naśladowaniem żar

gonu nadsekwańskiego aź po nasza czasy, jak nie

gdyś woźnice soholastyczną rzymszczyzną, a lud

stanów ogładzonych chlubił się już nazwiskiem Fran

cuzów północnych, bo złe ozy dobre soki pisa

rzów wsiąkają w ciało i żywot naiodu. Wprawdzie

znowu usiłowania i pisma Brodzińskich, Mickiewi

czów, Witwiokioh, Osołińskioh, Lelewelów, Mroziń

skich świeży nadając kierunek i piśmiennictwu i ję

zykowi, tak mocną francuzczyźnie położyły tamy, źe

po francusku wydany okizyk: Franęais duN o’r d ’

naród co do języka swego z pogardą ode

pchnął, jako nbliźające mu przezwisko. Ale okoli

czności przerzuoiły nanowo istotę języka Dolskie»«

(nie mówimy tu o piśmiennictwie) w nowe obięrda

nie juź jednego, lecz _ kilku obcych żywiołów

z których wszakże jeden nowy przeważa. Nastała

nowe obłąkanie języka w piśmiennictwie, nowy duch

czasu językowy; żyjemy w nowym okresie skaże

nia językowego, raźne czyniącego postępy

s każdym krokiem politycznych wędrowców i p00Yt

zachodnich, a nie jedna matka Polka gorliwie na

pędza syna do uczenia się podobnego języka w szko

łe, »bardzo na to trzymając.* Mówić atoli chce

my o dzisiejszym języku nie ludowym ale piśmien

nym.

W tamtych dwóch okresach zepsucia cier

piała więcój treść niż forma języka; w niniejszym

jest większy napad na jego f o r m ę niż treść Od

wyrazów bowiem oboych odstraszył już poniekąd n a

sze piśmiennictwo trybunał dziejów jego; odtąd z

gląda się do słownika i bez potrzeby nie pstrzy

się już tyle n.owy polskiój obczyzną. Ależ dru»a

strona języka, jego właściwe brzmienia, odmia

ny i składnia ciężkie odnoszę rany pod piórem

piśmiennictwa najnowszego. Ważniejszą jest wszokźe

sprawą pielęgnować formę niż treść języka- bo

kiedy jego treść była oszpeconą, kiedy słowa obce

pol" czy?n«.’ ,atwo « 9 było z nich o

trząsć, skoro zeszła jutrzenka świadomości o pso

tach , i zadrgało poczucie lepszego smaku rodzime

go; *ystarczyła prosta sprawa mecEaniczna: zaglą

dnąć do słownika, i zastąpić słowo obce swojskim,

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction