Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 688 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 162

Kraków, 19Lipca-Środa,

Rok 1876.

K?raków 18 lipca.

Zjazd reichstadzki, o którym wczoraj ze

’względu na położenie chwilowe polityki

europejskiej mówiliśmy, ma dla nas i w tem

wielkie znaczenie, że na nim podobno po

raz pierwszy polityka Austryi stanęła o

twarcie wobec polityki rosyjskiej. nie u

krywając żadnych z nią sprzeczności, nie

tając żadnych wymagań ani koniecznych

warunków. Nie była to wprawdzie polity

ka austryacka, ale austro-węgierska, a ra

czej powiedzmy, węgierska, która na dwo

rze habsburskim nie ma tradyeyj, jak to

niedawno z nieporównaną szczerością w de

legacyach peszteńskich hr. Andrassy wy

powiedział. Nie raz już przyszło nam wy

razić ubolewanie, że dualizm zmusił mo

narchię Rakuską do zmiany tytułu Austryi

na Austro-Węgry, a w następstwie do po

rzucenia tej polityki zewnętrznej, która wie

kowe miała tradycye, a dziś nie stawałaby

w takiej sprzeczności z rosyjską, jeżeli nie

eo do Turcyi, to z pewnością co do zacho

wania się względem Słowian. Lecz skoro

już tak jest, i w tej chwili najcięższych

zawikłań inaczej być nie może. nie sądzi

my, aby ów jasny wykład stanowiska Au

stryi wobec ewentualności, które w alka tu

reeko-serbska sprowadzić może, a jakie hr

Andrassy, o ile wiemy, na naradach w Reich

stadzie przedstawił, mógł wypaść na szko

dę polityki austryackiej. Wywołały go sa

me wypadki, uwydatniające tak jaskrawo

sprzeczność w polityce Austryi i Rosyi, że

omijać ich jak powiedzieliśmy, było niepo

dobna: dobrze więc, że Rosya wie dokła

dnie, na co polityka austryacka pozwolić

może, a na co nie przystanie. Takiego

przedstawienia wymagała sama powaga mo

narcbii, a uczynił je hr. Andrassy w samą

porę, to je st w najstosowniejszej politycznie

chwili. Słyszeliśmy, że jeden z dyploma

tów niemieckich mówił przed parą miesią

cami o hr. Andrassym: ,,uważać go będę

za jeniusz, jeźli dalej rzecz prowadzić zdo

ła" — czyli mówiąc nie dyplomatycznym,

lecz prostym dziennikarskim językiem: ,,je

żeli potrafi iść dalej z Rosyą w kwestyi

wschodniej". Być może, iż zjazd w Reich

stadzie posunie jeszcze dalej ministra au

stryackiego w umyśle dyplomaty niemie

ckiego, jak nie mogła mu w opinii tegoż

zaszkodzić dziwna przezorność, z jaką na

konferencyach berlińskich hr. Andrassy zdał

dobrowolnie na ks. Gorczakowa przewo

dnictwo w sprawie wschodniej i ułożenie

wiadomego memorandum.

Polityka w ęgierska- przepraszamy—au -

stro-węgierska, przedłożona w Reichstadzie

uznaną została przez Rosyę, najlepszym

bowiem tego dowodem, że nie przeszkodzi

ła porozumieniu się. Prowadzi więc hr. An

drassy rzecz dalej. T u staje pytanie: what

next? Prawda, że skoro przyjdą ewentu

alności, a niebierzemy w rachubę .,wscho

dnich niespodzianek^, ale ewentualności ła

twe do przewidzenia, np. gdyby Rosya zgo

dzić się nie chciała na zbytnie pognębie

nie Słowian, lub Austrya nie mogła pozwo

ić na wielkie państwo Serbskie, ewentual

ności z samej natury wojny obecnej wyni

kłe, a zniewalające mocarstwa te do dzia

ania, natedy pomimo chwilowego dziś po

ityki austro-węgierskiej przez Rosya uzna

nia , położeni°, b yłoby to samo, co przed

zjazdem reicł. tad-kim. W ystąpiłyby znów

spi’zeczności,

do działania potrzebna

entente prć.alah znów panem sytuacyi zna

lazłby się ks. t) mark, jak nim był dotąd.

Przeciw Rosyi, jak długo żyje panujący

Cesarz Wilhelm, nie oświadczy się 011 ni

gdy, bo powiemy -po prostu — uczynić tego

nie może. Jak dalece jednak nie dzieje się

nic bez jego wyraźnego zezwolenia, zdaje

się dowodzić tego obrót, jaki wzięło me

m o r a n d u m rosyjskie. Sprzeczności więc mię

dzy polityką rosyjską i austro-węgierską,

mogące w razie działania w chwili ewen

tualności wystąpić, znalazłyby pomimo zgo

dy w Reichstadt sędziego w ks. Bismarku.

Niechcemy również zapuszczać się w do

mysły, jak dalece położenie Rosyi w tej

chwili, to je st ów pozór odosobnienia, któ

ry na niej ciężył podczas zjazdu w Reich

stadt, mógł wpłynąć na zgodne usposobie

nie i stanowisko pokojowe przez nią zaję

te. Lecz niemożna zapomnieć, że je st ono

wyczekującem, a przeto zmienić się może

za nadejściem ewentualności czyli działa

nia. Prawda, źe znaną jest niechęć cara

Aleksandra do wojny, a nawet, jak powsze

chnie utrzymują, szczere sprzyjanie poko

jowi u ks. Glorczakowa. Niemożemy wszakże

uwolnić się od niejakiej obawy, aby po

wrót do Petersburga nieoddziałał tak na

Cara jak na kanclerza. (Gorączka, źc po

wiemy, panslawistyczna, która tak gwałto

wnem odbija się tętnem w dziennikach ro

, syjskicb, nawet półurzędowych, mogłaby się

przemienić w parcie narodu rosyjskiego

i z jakiem rząd każdy rachować się musi

Nacisk ten, tem silniejszy w razie porażki

Słowian, mógłby wywrzeć wpływ na uspo

sobienie, jakie było w Reichstadzie, ten

t bardziej, iż sam zjazd był dowodem dl?

! Rosyi, że nie jest izolowaną, że Niemej

ł nieopuściłyby jej w danym razie.

Powtarzają wprawdzie, i wierzymy temi

l po części, że Rosya do wojny nie jest go

tową. Lecz 0 kimże tego nie piszą ? W szał

dowodzą, że nawet Niemcy mają handel

przemysł a nawet finanse tak osłabione, ż(

a wojny teraz prowadzićby niemogły. * ó:

dopiero mówić 0 Austryi, Włoszech, że za

Prancya wojny niechce, wiadomo. Nik

więc wojny niechce, a

ciągle się

jej obaw iają. W polity(

*wej w^J,iaI

jest zawsze na porządł

,nym. Zda

waćby się mogło, że p

zrujnowały

się tak dalece na wyst

olbrzymieli

armij, iż nie mają już »?

- obów, aby

armij t y c h używać. Arn

: dnak, woj

na przeto być może. A

;zj7 0 Tur

ków lub 0 Chrześcian ?ł

sj : owszem

oni niech wojnę między

?wadzą jak

najdłużej, aby wojnę «

ą oddalić,

aby można utrzymać p(

g’dyby do

wojny takiej przyszło,

się toczy

ła? chyba 0 równowagę (

ą. której —

nie ma.

Takie to jest anorma

enie poli

tyki pokojowej, którą p

dalej po

zwolił zjazd w Reiclista ’

daje nam,

a bodajbyśmy się mylili

*pewnego

czasu.

-------------—

K0KB8P0NDENCY;

ZASP:*

16 lipca.

Jeśli wszystkie uchwały z

dwyborczego

deleg atów tak szybko i spręż;

ią wykonane,

jak uchwała ogłoszenia toku 1

.1 U..—

zja zdu przez

komisy§ w tym celu w ybrani

lobrą byłoby

to wróżbą dla rezultatu tego

ik zwana ko

misya redakcyjna, w ybrana w

enia spraw o

zdania oticyalnego 0 tych (

nie tylko go

nie przygotowała, lecz od wii

ygodnia dotąd

nawet się nie zebrała i nie u

. ała. Skutek

tej zwłoki jest ten, iż dzienni

)wane w zglę

dami dyskr ecyi poczyn ają m( -

vorzone rze

czy 0 obr adach na zjeź łzie, a *

;posobu spro—

I stowaó tych wiadomości zgodi

1vdą. ^Donie—

Iśliści e według korespo ndent a

- ta Poznań

1skie,go, że zjazd nie w ybrał

1 dołu", lec.

uznawszy komitet przez sejm

1 o? przez Kołc

Isejmowe, wzmocnił go jedynie

:onkami. K o

mitet pi-zeto pozostał ten san

niejako dwu

!zasady. Już bowjem sainp

ńe komitet;

przez zjazd delegatów ma ter

ek, iż komi

tet zachowując, mandat swój

przez Koło

Ima także poparcie z dołu.

Co się zaś tyczy statutu,

?anego pr ze

lwowskie zgr om adzeni e wyhorcuw, w u» ten raz st a

tut ten można uważać za udaremniony. Zgromadzę

nie bowiem delegatów statutu nie wzięło pod roz

1w agę, wybrało jedynie na pierwszem swojem posie

dzeniu komisy§, która nie była w stanie przedłoży

1pozytywnego w tej m ier ze wniosku. F od koniec obra(

jedynie, a j uż przy bardzo nielicznym kompleci

członków zjazdu podniesiono ponownie kwesty§ st a

1tutu i polecono komitetowi wzmocnionemu ad ho

Ikomisyą na pierwszem posiedzeniu wybraną, ab

sprawę statutu wziął pod rozwagę. Ktoś następni

I oświadczył imieniem komitetu, że wnioski co do sta

tutu przedłożone będą zgromadzeniu albo w ciąg

akcyi wyborczej,4 albo dopiero po dokonanych wybo

rach. Nie ma zaś widoku, aby zjazd jeszcze raz kię

dy się zebrał - więc sprawa statutu na teraz zdaj

’ się być upadłą. Pomiędzy delegatami myśl ułożeni

stat ut u nie znalazła zwolenników. Nie tylko uważ,aj

,J statut wyborczy w naszych stosunkach za niepotrzt

^ bny lecz nawet za szkodliwy, gdyż krępowałby sw(

t bodnę, do okoliczności każdorazowych zastosowali

działanie i mógłby wywołać spory formalne, które

niekor zystni e wpłynęłyby na tok agitacyi wyborczej.

Nasza reprezentacya miejska z powodu urlopu pre- j

zydenta p. Jasińskiego i wiceprezydenta D ra Mille*

reta, który chory, nie może wrócić na czas oznaczo* 1

ny, mu3i wybrać za stępcę prezydent a.

H i e d e i i 17 lipca. Deputowany Lienbacher,

jeden zgłównych przewodników parlamentarnego stron

n i ctwa praw a, zdawał niedawno swoim -irjboroom

s pr awę z czynności w Radzi e p aństwa. Dzienniki wie

deńskie zwróciły uw agę n a t o sprawozdanie^ i przy

taczają z niego kilka ustępów, kt,óre podajemy w

streszczeniu. Daw ne ugrupow anie st r onni ctw na lib e

ralne i konserwatywne zostało zdaniem p. Lienba

chera zachwiane. Wieln liberałów cofnęło się z skraj

nych pozycyj, a okręgi wyborcze nie idą już na lep

frazesów, lecz oceniają st osunki s am oist ne i wybiera

ją reprezentatów, którzy odpowiadają ich zapatiywa

niom. Prawda, że wielu liberałów ma najlepsze za

m ia ry. ale uznali niebezpieczeństwo ki er u nk u swojćj

działalności i poszli za l epszem pr zeko nani em . D e

putow any Lienba ch er zeznaje, że obie _strony były

w b łędzie; obie bowiem przyrzekały wiele i obie

o str zegały, ażeby ni e sł uchano przeciwnćj str ony.

Taktyka minęła’już, bo frazesy straciły urok. Mniej

1szośó, która w r. 1873 w skutek reformy wyborczej

była nieznaczną, odniosła od teg o czasu niejedno zwy

cięstwo i może z otuchą patrzeć w przyszłość. Prze—

I chodząc do przesil eni a giełd owego, m ówca oświadcza

że mni ejszość głosow ała pr zeciw kasom zaliczkowym

I gdyż chciał a wyjednać gospod arstwu wiejski emu udzia

I w pomocy p aństwow ej. Stronnictwo konserwatywne

występow ało zawsze za pr zywrócenie m równowag

w gosp odar stwie państwow em , za powiększeniem do—

I chodów i zmniejszeniem wydatków. Mówca mniem a

źe wiele m ożnaby oszczędzić w wydatkach przez u

proszczenie ad ministr acyi, przez u sunięci e dualizrai

władz k r ajow ych, w zniżeniu gwarancyi dla _kolei źe

laznych. Mówca obawia się, że ureg ul ow anie pod at

1ku gruntowego m a na celu otwarcie nowego źródł;

!dochodów i sprzeciwia się podwyższeniu taryfy z

str ony kornisyi krajowćj. P r zy oszacowaniu lasóv

1pod stawę sta nowić powinien ich obecny, faktyczn_

s tan gospodarski a nie ogólne sto sunki położenia

gat u nk u ziemi, bezwzględnej użyteczności itd. Powi

nien byó zaprowadzony podatek giełdowy, gdyż gieł

da ma miliony w obrocie, a obrót ziemi jest obci?

Jżony opłatami wysokiorai. żądanie niektórych prze

llm y słów , ażeby zaprowadzono cło ochronne, nie je?

1uzasadnione. M ałe podwyższenie ceł odpowiadał ob

, może potr zebie, ale znaczny ich wzrost byłby uch

żliwym ciężarem dla konsumentów. Niezmierną by

1 łaby pomoc niesi ona pr zemysłowi przez budowę no

wych kolei żelaznych. Jeżeli wewnętrzna polityk

prowadzoną będzie w duchu pokoju i równoupra

wnienia narodowości, t o państwo nie ,potrzebuje obf

-1 wiać się zew nętrznego nieprzyjaci ela. Zew nętrzna p(

i I lityka nie podoba się p. Lienbacherowi. W T urc1

1 zbliża się katastrofa a niedaleką jest chwila, w któ

i 1rój Austrya będzie musiała działać. W tedy mnsi on

wystąpić w obronie sprawy sprawiedliwej, a taką je

c tylko spr aw a chrześcian tu reckich. W szyscy są ni(

v zadowoleni z ugody, bo chcą Anstryę jeszcze więc

obciążyć. Większe obciążenie A u st ryi dał oby się prz(

prowadzić, j eżeliby W ęgrzy zrobili ustępstwa w in

i nym kierunku. Z uwagi jednak na niepomyślny d

A ustryi st osunek kwot i głosów, tudzi eż na uprz;

wilejowane sto su nki W ęgier w innych kier unkac

0 Rada państwa nieda się nakłonić do większych cii

u żarów. Kwestya ugodow a może staó się rozst rzyga

ąljącą co do egzystencyi pań stwa i R ady państwa. I

nia per son al na byłaby najzgubniejszym kroki em

i- mogłaby dopr owadzić do zagłady państwa.

—

W edług Pester Correspondenz w tym tyg(

dniu zapaść m ają ostateczne postanowieni a r ządu wę

gierskiego w kwestyi bankowej. W obradach w ezmą

udział kierownicy austryackiego banku narodowego.

Równocześnie zapadni e także decyzya 0 ur egul ow a

niu drugiśj połowy pożyczki rentowćj.

Niemie ckie polityezne stowarzyszenie w K an -

den w Czechach, zw ołało do W ei n er zgromadzenie

Indowe, w celu bliższego porozumienia się nad we

wnętrznemi stosunkami austryackiemi. Na wzór nie

dawno odbytego w W iener Neustadt_ parteitagu,

zjazd ten złożony z 200 członków powiększej części

rolników i zarządzców dóbr pobliskich; w uchwałach

swoich przyniósł te same rezultaty. Przyjęto bowiem

jednogłośnie rezolucyę 0 ugodzi e węgierskiej 1 roz -

i kładzie podatków na obie części m o narchii, oświad

czając, że jedynym środkie m ulżenia ciężkim st osun

kom podatkowym Przedlitawii, jest zaprowadzenie

unii personalnej z Węgrami.

W Pradze zawiązało się przed pani tygodnia

mi stowar zyszenie międzynarodowe p. t . : nSoci4tó

Serbe de secours a ux blesses et malades en tempu

de querreu. W samych Czechach zebrano już od

początku wojny pr zeszło 20 00 złr . Między nowo

wstępującymi członkami znajduje się największa licz

ba Słowian, także Francuzów i Anglików. W Cze

chach zebrano w r oku z eszłym kilkanaście tysięcy

L ł r dl a pow stańców hercegowińskich. Z apał ludności

czeskiej dla «walczącej współbraci słowiańskiej" j e st

bardzo wielki, objawia się on w w zmiankowanych

skł adk ach i zajęciu, j aki e obecne wypadki wzbu

dzają. Wielu młodych lekarzy 1 medyków czeskich,

po ukończeniu k ursów wyruszyło do B elgrad u, w celu

w stąpienia do a rm ii serbskiej.

M!emcy.

Ze względu na zawięzujące się teraz stronnictawo

niemieckie konserwatywne pod wpływem rządu 1 n a

I ogłoszony jego program , wypada nam przyt,oczyć

w treści progr am powinowatego m u stronni_ctwa ag r a -

ryjnego czyli refor mistów podatkowych 1 ekonomi

cznych, ułożony w końcu lutego r. b .

? i ° jednakowy rozkład wszystkich podatków dla ul - , ,

żenią przeciążonej własności ziem ski ej i uczciwej pra -

flcy we wszystkich rodzajach po w ołania; 2" zniesienia

podwójnego opodatkowania pr zez p odat ek grant owy 1

domowy oraz zarobkowy; opodatkowanie zaś wyższe do -

chodu z renty od opodatkowania pracy; .ł”?f

branie środków przeciw uchylaniu się kapitałów od

podatku; 3° zasada wolności handlowej wbrew cłom

11protekcyjnym , z pozostawieniem nierozstrzygniętego

y ! pytania co do ceł wehodowych i opłat k_onsumcyj

- j nych; wszystkie cła finansowe i podatki niestałe nio

-1 powinny wpływać szkodliwie na poszczególne m i ej

sca i szczególne w ar stwy spółeczne; zapr ow adzenie

a I podatku giełdowego od obrotu interesów, oraz opo

datkowanio papierów zagranicznych są niezbędne;

i- stępie i taksy m ają byó poddane rewizyi dla wyrów

)’ nania ciężarów między własnością zi em ską a własno*

/i ścią ruchomą; 4° pod względem kolei żelaznych,

w miejsce admi nist r acyi przez akcyonarynszów, t a m

a zar ząd skarbowy z uchyleniem t a ry f różni czkowych

3t Ii bez naruszenia prawa własności każdego państw a;

5° wypuszczanie m o nety papierowej służy t_ylko czyn

)i nikom pr awodawczym państwa a przywil_ej wydaw a

3. nia bil etów bankowych winien być zni esiony; 6 _u

s taw a 0 tow arzystwach akcyjnych ma_ nledz _reformie;

a szczególniej należy zarządzić środki opieki prz_eciw’

niebezpieczeństwom moralnym i ekonomi cznym, jak ie

j, pociąga za sobą nied ostat eczna odpowiedzialność z a -

j. łoźycieli towarzystw przedsiębiorczych i prezesów r ad

zawiadowczych; 7° ustawy rękodzielnicze i u staw a 0

J prawie do wsparcia mają ułedz rewizyi; 8° umowy

i czeladzi ze służbodawcami m ają byó określone ust awą,

w celu dania obu stronom opieki prawa z większym

)- pośpiechem i z pomocą władz miejscowych; 9° co

Cręśó Utoraofeo-ftrtystyoi]B».

BOŚNIA I HERCEGOWINA.

(Ciąg dalszy).

Pod zaborem tureckim.

Jeżeli sami Bośniacy po smutnych egzekucyach na

polu Bilajskiem ulegli przemocy nie próbując już na

wet oporu, a zbisurmaniona wkrótce szlachta, myśla

ła tylko o zabezpieczeniu swych dostojeństw i da

wniejszego stanowiska, k rólowie węgierscy wiele razy

próbow ali jeszcze wydrzeć z paszczy padyszacha kraj .

który uważali za dziedzictwo korony św. Szczepana

Zrazu usiłowania te — przez pierwszych lat kilka

dziesiąt panowania tureckiego nad Bośnią, aż do bi

tw y pod Mohaczem — uwieńczone były powodzeniem,

a choć Turcy nie opuścili zupełnie Bośni, znaczna

przestrzeń kraj u pozostawała w posiadaniu węgier*

skiem. Ztąd niektórzy nawet historycy, okres od 1463

do 1527 roku, nazywają okresem panowania węgier

skiego w B ośni.

Jeszcze od czasów K olom ana, królowie Węgierscy

u w ażali się zawsze z a l eg alny ch zwierzchników Bośni.

Najście więc Turków i dokonany zabór był znaczną

stratą dla Węgier, nie mówiąc już o zwiększonem

niebezpieczeństwie dla cał eg o chr ześciaństwa w sku

tek zbliżenia się potęgi muzułmańskiej. Na razie je

dnak inne sprawy przrszkodziły W ęgrom posiłkować

lennicze państwo, zaledwie jednak S ułtan opuścił Bo

śnię, w tr zy m ie siące po dok onanych spust oszeniach,

Maciej Korwin ze znacznem wojskiem wszedł do Bo

śni, zajął całą Posawinę (tj. kraj nad Sawą, po pra

wej stronie rzeki) z większą częścią Niższej Bośni

między Unną i Bośnią i szedł dalej kn południowi

aż do H ercegowiny, w nadziei, że zdoła n akło nić do

walki tam tej szych k siążąt chr ześciańskich, ni ezależnych

jeszcze, a hołdowniczych tylko T urcyi. Zamiar ten

wprawdzie nie ud ał s i ę , lecz pr zeszło sześćdziesiąt

zamków i fortec wpadło w ręce króla równie szybko

jak pierwej w ręce tureckie. Z zamków tych najwa

żniejsze były Bibacz, Banialuka, Srebrenik, Zwornik,

a przedewszystkiem potężny Jajec nad Werbarem,

który przez dni sześćdziesiąt oblężony największy st a

wił opór, lecz nakoniec nległ także. Odtąd przez

lat 64 Turcy często stawali pod murami tej twier

dzy, lecz zawsze bezskutecznie i przez cały czas Jaje c

stanowił główną strażnicę Chrześciaństwa od strony

tureckiej.

Jakkolwiek łatwo przyszło W ęgrom zająć znaczną

część Bośni, to jednak Turcy częstemi najazdami u

siłowali wydrzeć znowu utr a co ne zamki. Pierwsza

i najgroźniejsza ich wypraw a, prowadzona przez sa

mego Mahometa II, odbyła się w sierpniu następne

go 1464 roku. Turcy w znacznej sile stanęli pod

Jajcem, ale mimo uporczywych szturmów i przewa

gi liczebnej, oblężeni bronili się wytrwale, a gdy Ma

ciej K orwin na czele swoj ego czar nego wojska na

odsiecz zdążył, S ułtan zniósł oblężenie i cofnął się

Odtąd aż do śmierci Macieja, Turcy nie przedsię

brali większych wypraw dla odebrania fortec bośnia

ckich trzymanych przez Węgrów, drobne tylko to

czyły zabiegi tur eck i e i częste uta rczki pojedyńczycb

komendantów.

Po śmierci dopiero tego wojowniczego króla, Tur

cy podwoili u siłow ania, żeby wypędzić z Bośni zało

gi węgierskie, które zamykały im dalszą drogę na

Zachód. Cala też epoka ta, aż do pamiętnej bitwy

pod Mohaczem przepełnioną jest świetnemi czynami

bohaterstwa Węgrów i Kroatów.

Głownie w latach 1500 1519 i 1524, wezyrowie

Bośni i Serbii, wzmocnieni posiłkami beglerbega Ru

mulii, ciągnęli pod fortece bośniackie, lecz po krwa

wych bojach zawsze cofać się byli zmuszeni. W ów

czas to słynęli ze swych zwycięstw Ja n Korwin, ban

Kroacyi i Sławonii, oraz magnaci kroaccy: Krzysztof

Frankopan, który w 1524 roku w nadgrodę zasług

położonych w bojach z Tarkami otrzymał tytuł:

protector Croatiae et Dalmatiae, Jan Zrynyj, Iwan

Karłowicz, Jerzy Orłowicz, dwaj Węgrowie: Franci

szek Battyany i Paweł Kanizsay, przed wszystkiemi

jednak Piotr Keglewicz. Ten ostatni po bitwie pod

Mohaczem, zdał Jajec królowi Ferdynandowi I, a za

przykładem jego poszli inni komendanci węgierscy.

Gdy jednak potęga W ęgier osłabła, tmdniej już

było bronić tak odległe okolice i w 1527 roku, po

dziesięciodniowem oblężeniu upadła twierdza Jajecka,

a z nią władza Korony węgierskiej w Bośni, niektó

re tylko miejsca trzymały się jeszcze i dośó długo

opierały się Osmalisom. Dubicz zajęli Turcy w 1538

roku, Krupę i Nowi w 1565 r.,

a Bihacz dopiero

w 1591 r.

P o upadku Królestwa bośniackiego w 1463 roku,

Mahomet I I oddał w zarząd zajętą prowincyę wezy

owi, który ustanowił swą rezydencyę w Bosna Seraj

, S er ajew o) . sil ni o ufortyfikowanem wówczas przez T u r

ków. Póki fliga węgierska powiewała na Jajcu i in

nych twierdzach, władza tureckiego rządcy rozciągała

się zaledwie na przestrzeni 1— 2 dni drogi po za mia

st em . Dopiero, gdy wojska węgierskie opuściły Bo

śnię, kr aj cały przeszedł ostatecznie w posiadanie

tureckie.

Szlachcie pozostawiony został wybór między ni e

wolą i apostazyą lub opuszczeniem kraju. Większa

część przyjęła mahometanizm i zatrzymała swe pra

wa i posiadłości. Ci co wierni pozostali wierze swych

ojców, byli to R ajahowie, p odlegli opodatkow aniu od

głowy. Pateranie także przyjęli wiarę zwycięzcy.

Zczasem powiększyła się jeszcze liczba apo st atów,

a T u rcy zburzyli wszystkie niemal kościoły i wymor

dowali księży. D o t ego okr opn a nędza ludności cbrze

ściańskiąj przyczyniała się do przestępstwa, zmuzuł

m ani eni bowiem B ośniacy znajdow ali polepszenie ma

teryalnego bytu.

Kraj cały wedle systemu tureckiego na trzy czę

ści został podzielony: jedna część stanowiła własność

sułtana, druga meczetów i duchowieństwa mahome

tański ego (V akuf) tr zecia dopiero własność s zl achty

(Timars, spahiliks), który to podział aż do ostatnich

czasów był podstawą urządzeń tureckich w Bośni.

Wszystkie spahiliki dostarczały 20,000 gotowego żoł

nierza, który na k ażde zawoł anie obowiązany był wy

stąpić w pole. Spahaliki były nierówne, stawiały bo

wiem 5, 10, 20 do 40 konnych żołnierzy.

Wezyr, jako zastępca Sułtana, rezydował w Sera

jewo, potem gdy cała Bośnia uległa Turkom, kolej

no przenoszono stolicę kraju do Banialuki, Trawnika

i znów do Serajewa. Eyalet Bośni obejmował zrazu

i przez czas długi właściwą Bośnię z Krainą (t. j .

turecką Kroacyę), później Sandżak Novi Bazaru (da

wną Bascyę) pod nazwą Niższej Bośni, wreście H e r

cegowinę z księstwem Trebini i Zetty (Iwanbegowina),

z wyjątkiem Czarnogórza między zatoką Kattaro i je

ziorem Skutari*).

Eyalet Bośni był podzielony na sandżaki, te zaś

na kap et ań stw a, o dpowiadające daw niejszym woje

wództwom. K apetani ze spahisami byli właściwą dzie

dziczną szl achtą, wolną od podatków. K ażdy z nieb

m iał własny spahilik, który mu dawał dziesięcinę ze

wszystkich produktów ziemi. Niektórzy ze spahisów

oprócz dziesięciny żadnych innych nie mieli docho

dów. Begowie zaś mieli posiadłość ziemską, ale źa

dnego prawa do dziesięciny i nie tak surowe obo

wiązki służby wojskowej j a k sp ahi sy. Agowie była to

drobna szlachta na m ałych posiadłościach.

Obok szlachty ważną rolę odgrywali jańczary.

Pierw otnie składali się z załogi sprowadzonej przy

zajęciu kraju, potem dopełniali się krajowcami, wre

szcie z samych tylko składali się krajowców. Zcza

sem co raz bardziej uchylali się od sł użby wojskowej,

celibatu i ścisłej dyscypliny, oddawali się naw et in

nym zajęci om , szczególnie rzemiosłom . Liczba ich

wynosiła 25,000 i naczelnik ich tak zwany Aga

jańczarów przewyższał niekiedy we władzy samego

wezyra. Rajahowie zostawali w zupełnej niewoli , wy

jęci byli z pod praw, każdy z kapłanów miał nad

niemi pełne prawo życia i śmierci, ponosili wszy-’

stkie ciężary, odrabiali pańszczyznę, skł adali dziesię

cinę i inne daniny, płacili podatki od głów , od zie

mi,oddomówit.d.

Przez ciąg lat 160, to jest w epoce największego

*) Księztwo Zenta, właściwie Zetta tak zwana od

rzeki teg o imi eni a, obejmowało cześć dzisi ejszego

Czarnogór za, okolice jezio ra Skutari aż do brzegów

morskich i dolinę Trebini. Po upadku Bośnii i Her

cegowiny, Z ett a pod wodzem swoim Iwanem Crno

ević była jedynym kraikiem serbskim, który utrzy

mał niezależność. Równiny wpadły potem w ręce t u

reckie lecz w górach ludność niezależnie się trzyma

ła i z czasem utworzyła dzisiejsze Czarnogórze. Od

1516 r. aż do 1851, Czarnogórze r ządzone było t ak

w świeckim jak i duchownym zarządzie przez wła

dyków. P o śmierci ost atni ego duchownego księcia,

władyki Piotra II (31 pażdzier. 1851 r.) rządzone

były przez jego synowca D aniła I jak o świeckiego

księcia. Obecnie synowiec tego ostatniego Mikołaj I

panuje w Czarnogórzu.

parcia potęgi muzułmańskiej n a zachód od czasu pa

miętnej bitwy pod Mohaczem (6 września 1526/),

Bośnia była głównym tr aktem przez który przecho

dziły jedne po drugich armie tureckie, rozpuszczają

ce zagony na Węgry, Kroacyę, Krainę, Styryę, K a

ryntyę itd., dostarczając zawsze nie małego kontyngensu

do szeregów ottomańskich. Od ostatnich atoli lat

XVII stólecia aż do końca następnego wieku, wśród

ciągłych wojen z T ur cyą, wojska c esar skie niejedno

krotnie zjawiają się w Bośni. Celem tych wypraw

było zawsze wydarcie Turkom krajów odpadłych od

korony węgierskiej.

Początek tych usiłowań sięga 1688 roku. W ów

czas wódz cesarski Ludwik M arkgraf Badeń ski, po

licznych tryumfach nad Turkami w Węgrzech i w Bul

garyi, wszedł do Bośni i zajął dużo miejsc obron

nych, między innemi: Zwornik, Krapawa, Jas

senowacz, Gradiska, Kazara, Breszke i Banialuka.

W 1689 r. komendant Brodu pobił Sandżaka beja

ze Zwornika pod Tuzlą i w tymże roku ban graf

Draszkowicz pobił pod Kostąjnicą wojska tureckie,

liczące 50,000 ludzi. W 1693 roku, ban Adam B a

ttyany zdobył zamki Wranogracz, Kladusz i Todo

rowo, i zajął kraj cały aż po Unnę, a cztery lata

później książę Eugeniusz Sabaudzki dotarł aż do

środka kraju.

To śmi ałe przedsięwzięcie miało na celu podbicie

Bośni i obliczone było na pr zest rach Turków w sk u

tek pogromu ich pod Zentą jak niemniej także na

współudział l udności chrześciańskiej zostającej pod

jarzmem tureckiem. W miesiąc zaledwie po owej bi

twie pod Zentą ( l 1 września 1697), książę Sabaudzki

na czele 4.000 konnych i 2,000 pieszych żołnierzy,

wszedł do Bośni, przeprawiwszy się przez S awę ni e

daleko Brodu. Zamki i forteczki bośniackie: Doboj,

Maglaj, Zebcze, Vranduk i inne, szturmem wzięte

zostały, a dnia dziewiątego stanął zwycięzca pod m u

rami Serajewa, wzywając miasto do poddania się.

Ale odpowiedzią na wezwanie były liczne strzały,

których ofiarą padł parlam entarz. Obronne środki

miasta nie pozwalały myśleć o korzystnym ataku,

tem bardziej, że spóźniona pora jesienna utrudniała

oblężenie, przedsiębrano tedy odw rót, spalono tylko

i zrabowano niższe miasto (Varosz), w odwecie za

zabicie dawnego parlamentarza. Cała wyprawa trwa

ła dni dwadzieścia, bardzo m ało ofiar kosztowała

Osmm w?tófegdai *oiriiaatia

afsSsi!ste S t o ! §wSjjteSBŁ,o

OMftoia« Hte bOm*».* i? t!g ssjssa atsm y , w Kredowi* f,i» 1C s,, * pj’sssjfeęi: J?«***** i

°*

ISPsreraiaBM»irai» w ysio sls

*»«,k

ssfewdrtai

»I****

tftajawwtk w Kwkowta

,jis

5*ł’ «5

’

rm it| w państwie AastrTMktaa

*-(

**’

do Wioch, Fnacyi,

Re!g»,

earyt t Turcji

...

’DSF

SLSs»L*Mmr* *ŁZAfifc1,* IfsmntsSa * . A. leHijrSG:ssfefefog«, f e r i e Sw enhbggj

t-,ida!s* wwyirtkte i,nwdy pc«afcws

tógw vp4u* ot!etltjsw wiana

irukiaE droteuyss(Beatowym}%s»iorwssy sas 10, s* każdycaetepny mb bo 6 e. »«utosCMo (n l /

stronnicy

od miejsca wiBMia ortdrfeia drotegym po SMś, ks kUdy n%. » « igtN ala «a fi

« C a» » » * » (prcspektE, oyrkniarae, o*łoss«aia i i. p.) pzE]fjnr.jj *io %a eene 1 * o d 100 egBempi. dla 5

iioiiejsoowyeu, a 50 c. od 100

di* miejMowyofc p,-entaa«r»torów. Fr%ypwlijęcą na!eitytoćó oprana Ą

*ij ai »jj z7.*W Badeiiać pmiknsniii jwMtowj”aŁ O g J i w w a t a i *»»««HBktswa** prayjmnji|: we B iw* -

*rite W. Piątkow ski uL Teatralna i : w t ”mmg i n «yl%esn!o p Adam, Csjr afocr de la Crcis Hong« S,

(psm!aałeraię p. W. BaMkowruri, Faobocrg F ot eooU re ?/8)t w WleW.issr.ia pp. Esjasr,tóeln k YogEw

’taki e w Samłńifgc.

u. M.. Berlfcie, Sijwk^, bnyipi 8 Wfctótar!s), A O p p ttt SinbonbMteł S r J

tiefcte w Fntdjse), X. Hom -j(taki? w Berlinie, Easakarwn, BomihhuB I WoryHiMrdse), 8 , L, Saaba te Oow ,

flŁk(,t w Frt.rr.faftle a . SA),

6 Upb.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction