Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 674 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N’*

225

(C.M 1« k*K|

Kraków, Sobota Id 51aja 1918.

Rocznik LXXL

«as

,,’SSĄ»« toy«b«d«) «wa **«t diientOts. s, » .**awtsis g *nłtóR» 8 -tms 4 « fafóaie 8 popotudjm

«uwsr wieczorny 16 hal,, ranny 10 tol.(

P,ftHMOM*MA*A WIS’HOS.Ii

pMroesnie | r* kwwtsł naS winsia*

W Łraiawts w miejscu ,

,27 igj. —ąit3ker.50fe.4ksr58fs.

* odno.Muiem *o *OMW

.............................. .

33*

16 Sto*. 60 »5kor.60 h,

Poestą w Aoatro- Węfriech

,,,,,.33*

16kor, 60 »6kor.60h,

Pocstą i dwukrotną wysyłką

.................. .....

koi.

h.18» _» 6kor.—

a»emi«ckia«i

, gofa.|l7

»40»

6kor.80 b,

W tartych pafutw?.ęh

..............

89 ._h]19 » 60 » (ikor, 60 h,

Prenumerat* przyjmują* AdminJ*tracya»C*«o.w Hur*.kow!ei wsadypocztowe.m ejneow« pre

n u m e ra t* : handel St. Karlińikiego, trafika w Sukiennicach, Biuro daiecników Hopcasa i Salomonowej.

«S-m*

v°i6włif

. H ’,BrSCm HUdowiei al- Sarmeiicka. Na Lmftii ,Cza*" ju( ot

i,JL ,ir

, ? , * f ,lH - S; Sokiiłowłkl*9ł *1 6i««w*Uegs, X. Bacbitib«, *attacyach kolajawfch w Tirntwla,

i J*łJV,"9W,?!,.cn *.*

* *»’M " " 1 *o!ajew.j, t .dzlei aa io.,yct głftwniajtiye!i *tacywb

» portytrlw koltlowyek, kti«ir»l« radhalafiik« Zakspaa«, kaiggarala Cbndakaw(klcb Sstdn’iia n , Słtwa*

«. t irU!ki liblii, Rłtwna «. k. Iraflki Rada«, Kan!ar pian ffl. Scbank Rada».

f StóuiAH

Akademia Umiejętności *

Dz,isiaj o godzinie 12 w południe rozpoczęło się

w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego urocz.yste pu

bliczne posiedzenie Akadem ii Umiejętności. Na

est,radzie zasiedli wiceprezes r. dw. pro!. D r K a

z,imierz Morawski, po lewej stronie sekretarz je

neralny pro!. Dr Bolesław Ulanowski i tegoroczny

prelegent, pro!. Dr Józef Morozewicz, po prawej

prof. Dr Tadeusz Binko, który odczytał nekro

logi.

Dookoła estrady z,ajęci miejsca cz,łonkowie Aka

demii, salę zaś wypełniła szczelnie publiczności,

wśród której było wiele pań. Miejscowi cz,łonko

wie Akademii przybyli w komplecie; ze Lwowa

przyjechali pro!. Władysław Abraham i J. K, hr.

!.eon Piniński, z W ied nia J. F,, minister oświaty

Ćwikliński.

W pierwszym rzędzie krzeseł z,ajęli miejsca

książę biskup X. Sapieha, X. prałat Wądolny,

delegat namiestnika Michał Biesiadecki, prezydent

miasta Fedorowicz, wiceprez-ydent Rady szkolnej

krajowej Dr F’ryderyk Zoll, rektor Uniwersytetu

Jagiellońskiego D r Żorawski, rekto r Akademii

sztuk pięknych Mehoffer, marszałek powiatu kra

kowskiego. D r Stefan Skrzyński, prezydent sądu

kraj. wyższego ,W olter, naczelnicy władz i kie

rownicy instytucyj społecznych.

%agajeuie wiceprezesa.

Posiedzenie zagaił wiceprezes Akademii D r K a

zimierz Morawski następującem przemówieniem:

Po tylu lalach raz pierwszy nie rozbrzmiewa

na uroczystem posiedzeniu Akademii głos wymo

wny, którego z uwagą i uszanowaniem przy wykli

słuchać wierni Akademii nauczyciele i doroczni

jej goście. Ś. p. hr. Stanisław Tarnowski stał

przez la t blisko trzydzieści na czele naszej insty

lucyi, na straży jej czci, interesów i posłannictwa.

Co roku w dzień uroczystego posiedzenia, które

jest rodzajem naukowych dożynków, przedstawiał

plony i dorobek naszej pracy społeczeństwu, w y

kazywał uowe zadania, które nas czekają, nowe

drogi, na któreby wkroczyć należało. A wypły

wało z naszych warunków, z ciężkiej doli narodu,

źe z l ą czynnością łączyć się zawsze nieomal

musiały słowa krzepiące, nawoływające do harlu

i wytrwTanin. Nawoływał On do Lego samym przy

kładem pięknego i pełnego życia, które służbie

ojczyzny poświęcone, explevit nie tylko łem pora

m u lta , lecz dokonało wielu prac, zawsze jedną

miłością natchnionych, jedną ożywionych nadzieją

i do jednego a górnego zmierzających celu.

Dziś mnie przypadło w Zmarłego zastępstwie

tutaj przemawiać. Jedno mnie chyba do zabrania’

głosu poniekąd uprawnia, a jest tem chęć pracy,

gorąca nauki miłość i wiara niezachwiana, że

trud naukowy i jego plony walnie się do odro

dzenia duszy polskiej przyczynią. Wśród chwil

nadmiernie ciężkich, któro obecnie przeżywamy,

strzegła Akademia dotąd ożywczego hasła: L « -

borem us i przez wszystkie granice sztucznie wy

tworzone sięgała w zrokiem badacza, lecz także

troską miłosną, niosła nadto w swym czynie kor

dyał wytrwania, łączności i nadziei. Dziś, kiedy

o nowych krzywdach i ćwiartowaniach się mówi,

spoistość tę ciała i duszy polskiej umacniać je

szcze należy, a w alnym środkiem po temu będą

zawsze pracy i myśli polskiej wysiłki, którym

serce i ciepłe, obywatelskie uczucie stale wtórzyć

będą, Akademia, której królestwo nie jest. z tego

świata, zawsze będzie wierną temu zadaniu, aby

poprzez granice i poprzez kopce wbrew prawom

boskim i ludzkim łączyć to wszystko i spajać,

co jedną mową mówi, jedną krwią żyję i w je

dnym krwyrn znoi się bólu.

N aw et w drobnych rzeczach, jak. pisownia, na

leży te w ę zły zacieśniać. Kiedy też do Akademii

się zwrócono, aby się w tej sprawie wypowie

działa, nie pozostała ona dłużną życzeniom spo

łeczeństwa, lecz wyd ała opinię, kt(órą zaleca, nie

narzucając jej nikomu. To także krok ku jedno

czeniu, a wszędzie, gdzie prace w tym kierunku

się podejmą, stanie ona do szeregu, oczywiście

poza slerą działań ściśle politycznych, które ni

gdy nie zakłócą, ani nie zamącą tego spokoju,

który jest rękojmią i cechą wszelkiego nauko

wego trudu. A le myśl o narodzie i czucie z na

rodem będzie stale na dnie wszystkich zajęć,

przedsięwzięć naukowych, troska o jego potrzeby,

ból nad jego krzywdą, ten skryty gniew, im ,

która także ujędrnia działania umysłu; a prze

dewszystkiem ożywiać będzie naszą pracownię

dążenie do najwyższej bytu afirmacyi i stwierdze

nia praw jego, które z myśli płynie i z niej się

wyłania. Bo zdanie Cogito ergo sum ma swoje

znaczenie nietylko dla osobnika, ale także dla in

stytucyj i całych narodów. A więc mimo samo

stanowienia ty(;li, którzy rozgrzeszają wszelkie

zbrodnie na nas spełniane, snują z lubością pla

ny, aby nas poszarpać i powalić, zamykamy bar

dzo ciężki rok stary i otwieramy nowy z hasłem

S iirm m , które ożywia nasze serca i myśli.

Nekrologi.

Prof. Tadeusz Sinko odczytał nekrologi zmar

łych w ubiegłym akademickim roku członków

Akademii.

Sprawozdanie sekretarza joneralnego.

Sekretarz jeneralny, prof. Ulanowski, przedsta

w ił następnie obszerniejsze sprawozdanie z dzia

łalności Akademii, w którem naprzód zaznaczył

ciężkie położenie instytncyi, w jakiem znalazła

się podczas wojny, poczem przeszedł do przyto

czenia najważniejszych faktów, jakie zaszły w u—

Liegłym roku. Podajemy z nich następujące wia

domości :

Stała dotaeya Akademii, państwowa i krajowa,

wpłynęły zupełnie prawidłowo. Z zapisów, na

korzyść instytueyi uczynionych, na pierwszem

miejscu wymienić należy legat radcy Jana Lipki,

już zrealizowany i wynoszący około 80 000 K.

Odsetki od tego kapitału, po odtrąceniu !(K)O K.

na dwa dożywocia, przeznaczone zostały przez

testatora na ogólne potrzeby Akademii. Zapis

ń. p. kniazia Leona Zenowicza jest w toku rea

liz a c ji. Niepodobna oznaczyć jego wysokości, bo

rozmaite kroki sądowe i administracyjne, przed

sięwzięte w związku ze spadkiem, nie są jeszcze

ukończone. Zapis ten jest obciążony dożywociem

1500 K . rocznie, a czysty dochód, w myśl wska

zówki testatora, winien być obracany na Towa

rzystwo naukowe w Wilnie. Zm.arły niedawno

mec, Stanisław Kostrowicki złożył ciepłą ręką

na imię Akademii, z zastrzeżeniem dla siebie do

żywocia, 2 1 1 . 0 0 0 rb. w papierach wartościowych.

Najwydatniejszem obecnie źródłem dochodów

Akademii jest.sprzedaż wydawnictw. W r. 1917

osiągnięto kwotę około 44.000 K.,

a więc tyle,

co w r. 1916. XV roku bieżącym wpłynęło z tego

tytułu do dn. 12 maja blisko 29.000 K. Jest więc

uzasadniona nadzieja, źe z końcem roku admini

stracyjnego osiągnięt,ą zostanie kwota prawdopo

dobnie wyższa, jak w latach poprzednich. Zarząd,

w przewidywaniu niekorzystnych komplikacyj fi

nansów ycli, pilnie czuwa nad tem, żeby przed

kilku laty utworzony fundusz rezerwowy stale

wzrastał. Mimo, źe w roku zeszłym wydano z niego

100.600 K,, wynosi on obecnie przeszło 636 000 K.

Dodatnie te rysy obecnych finansów Akademii

należy zestawić z okolicznościami, które w spo

sób wprost przeciwny oddziaływać muszą na fun

kcyonowanie instytueyi. W pierwszej linii chodzi

o ciągły spadek waluty i obniżenie się oprocen

towania przy kwotach, umieszczonych na rachun

ku bieżącym. Strat z powodu spadku waluty nie

można ściśle\obliczyć, bo tendencya w tym kie

runku jest stała i gotuje nowe ustawiczne niespo

dzianki. Ubytek w odsetkach od kwot, umieszczo

nych na rachunku bieżącym, zarząd stara się po

wetować przez zakupowanie wyżej oprocentowa

nych listów zastawnych.

W?ianie wieczór»««

O ttn .jr

i o4 « « » * petitem 80 ha»f,, w soboty, niedziel«, *w.ę!» i dni pnediwtft wiam petit.

30 !nt!.,

uti*l«ry(i*nf, cyfrowy, ikoiapUKow(itty, *0 !»*i

Nada«*««« I Stotoratogf*

«ioj***

*ńes***. drafcie» peł?hnyym 80 baj. sn kmtóf ra*.

g»wbXI«a»»EaI po 8 kor,,

*ra

diowi* yw kmsaiM 1 s?*» tosń* ekoaaioiasayi». kMtwffcsty »-rwata* %Inby mtęmęmi li. p . pa Kor* FM

O(t Mteiic* wi*«*»*.

(?StiK(sen!a I p n a o n e n tę prsyjwiją: w* Lw owie bkum thiMtiukA» 8i Sokołoirfkteg* A W»

Mewckiege, _K. Bueiwtata; w Jarosławia Biuro dsieiuukóar. w Podgńw ,s Pofara!ski; *r FrzesMyilai

A, Jfiuiyński księgami* i M. Bil)et; w R renow)e M’.

Wointraob; w ftiiral»t«w o»i» Jasielski » 8p.

w Tarnów!« M, Rockach,OHaat; » Tarnopola Eomaniewiki; w Pcryta wy!ąesuie p. W.Rut

kowiki, 14 Git* de T?svise; w W ied nia Haaseiistaiu * Vogl»if, R. Kossa (takt« r e wszystkich filiach) j

H. Schalek, M. Di:kei, X. Brzan, J. Danneberg 8ock A Henfe!d, 9. Triedl, K. Łasiło (tylko prenumerat«

H. Go]dichmiedi A Corap.), M. Per!es; u Prankfnreio n. ILQ. L.Daabo ŚComp.. wPradze (»za*Sl«l

Fr. Rororka. IjlBty s pieru^lsaj i ar*ok(*«y pMmeine «« prrauMeratę i ogioiteaia pvayjmaje Adra’

«iatracya »Uunue w Srsikoirie, K afclaaiaes1« ni aop!aasętowana nie padlcgają opłacie powiew«j

LinMm mteopiaomgeto ais p?ayjsotsjo *ię, B?mpisów ssad*yłaay«b rdo twrsc* *Ir.

Z » kaźds! znisatl adrss» «Samica 8l | 49 bal

AHIRES UBDAKGTI fflS. «w« *f*s»B8tai6«iA »r.

Telwfstt S!t. 8«.

55RSS58ESSS^3SS

Najważniejszem jednak dla wydawnictw Aka

demii jest ciągłe wzrastanie cen papieru i druku

Papier jest ogromnie drogi i trudno go dostać

w gatunkach, po’trzebnych do kontynuowania bie

żących publikacyj. Może nawet nabywanie papieru

stanie się wogóle na pewien czas niemożliwe. Pro

dukcya papieru podzielona jest bowiem na pięć

kategoryj, a m ateryał. potrzebny ua książki, sta

nowi kategoryę ostatnią. Działa tu także brak

węgla. Wydawnictwa i prace naukowe Akademii,

jak w ynika ze szczegółowego sprawozdania, po

stępowały jednak zupełnie normalnie. Ilekroć do

starczony materyał okazał się obfitym i warto

ściowym, ogłaszano go, nie szczędząc kosztów.

Dlatego »Biblioteka pisarzów polsk’cb* mogła

ukończyć »Moralia« Potockiego, dlatego ogłoszono

w przekładzie Jana Kasprowicza »Tragedye E u

rypidesa« w trzech obszernych tomach.

*Ency

klopedyi polskiej* ukazały się dwa tomy, obej

mujące Historyę literatury, w druku pozostają

dwa dalsze, poświęcone politycznej historyi pol

skiej po koniec X V III w. Obydwa są znacznie

posunięte i m ateryał do ich ukończenia zape

wniony. Prace nad »Słownikiem staropolskim*

są w pełnym toku. Obok prof. Łosia czynnymi

!;u są prof. Nitsch i prof. Paulisz. Postanowiono

także zwrócić uwagę na żywy język Polski i z tego

powodu powstaje przy wydziale biologicznym oso

bna komisya, lctórej zadaniem będzie przygoto

wanie słowników polskich różnej objętości, m a

jących uczynić zadość bieżącym potrzebom spo

łeczeństwa. Ponadto ta sama komisya obejmie

prowadzone dotąd przez dyr. Za Wilińskiego w y

dawnictwo peryodyczne p. t , :

»Język polski*

i w ogóle będzie stać na straży czystości i po

prawności mowy polskiej. Akademia sięga także

do oryentalistyki za pośrednictwem osobnej ko

misy i, która wydawać będzie fachową publikację

z zakresu języków wschodnich.

Komisya antropologiczna została na nowa zor

ganizowana. Komisya historyi *ztuki, niezwykle

czynna i pełna in ic ja ty wy , podjęła my.śl szero

kiej inwentaryzacji zabytków sztuki. T a sama

Komisya przygotowuje monografię, poświęconą

zamkowi lubelskiemu, w którym tak wiele po

zostało cennych zabytków z czasów Jagiełły

W y dz ia ł matematyczno - przyrodniczy postanowił

przystąpić do dawno już omawianej i w zasadzie

uchwalonej wielkiej publikacji o fiorza polskiej.

Gdyby warunki techniczne przez rok lub lat

k ilka zmusiły Akademię do zredukowania wyda

wnictw, praoa naukowa i wtedy nie uatanie

Autorowie, wydawcy, badacze przygotowywać bę

dą materyały do syntetycznych opracowań lub

źródłowych publikacyj. Poszukiwania pójdą zw y

k łym torem. Rękopisy, zawierające owoce tych

badań, gromadzić się będą w Ak;ademii, a skoro

położenie się wyjaśni, jedno wydawnictwo za dro

giem w tempie pospiosznem ukazywać się bę

dzie i dadzą świadectwo działalności chwilowo

niewidocznej.

W myśli, że przecież pokej już nie jest dale

ki, i że zwrot ku pracom naukowym już jest

blizki, Zarząd Akademii pilną zwraca uwagę na

uporzą’dkowanie bogatej Biblioteki akademickiej.

Administracyjne posiedzenie uprosiło prof. Roz

wadowskiego, ażeby objął stanowisko inspektora

Biblioteki i c zuwał nad postępem porządkowa

nia. To samo W a ln e Zgromadzenie wprowadziło

nowość — wybierając prof. K azimierza Kosta

neckiego na swego delegata do Zarządu. Chodzi

ło przytem o zyskanie znakomitej siły, któraby

przy czynnościach, dotyczących całokształtu A ka

demii, wspierała i tak już przeładowanych pracą

funkcyonaryuszy, przewidzianych przez statut i

zapoznała się w ten sposób gruntownie z roz

maitymi kierunkami działalności instytucji. Sty

pendya Opawskiego są już rozdawane od paź

dziernika r. 1917, niema wątpliwości, źe i w r.

bieżącym zostaną nadane. Z Biblioteką polską

w Paryżu Akademia ma tylko pośrednie zetknię

cia. Wiadomo, że jest czynną i licznie odwiedzaną.

Wkońcu zwrócił prof. Ulanowski uwagę na cięż

kie położenie Muzeum w Raperswylu, wzywając

społeczeuitwo do pooioty dla niego. »Każdy Po

lak* — mówił - wie o niem. Nitmal każdy,

zwiedzając Szwajcaryę i Zurych, odwiedza ma

lowniczy zamek, przechowujący cenne z,abytki

Polski. Tem u Muzeum trzeba obecnie dopomódz.

Akademia w miarę swych środków już to i)«zy

uiła. Społeczeństwo polskie winno pamiętać, że

obecnie, kiedy ty lo rzeczy narodowych ginie bez

powrotnie, tembardziej chronić należy le odlegle

placówki tradycji pelskiej. w których kilku skro

mnych urzędników z wysiłkiom i niemal w nie

dostatku pracuje, ażeby zagraniczne kolonie ku l

tury polskiej nie zostały zaprzepaszczone.

Najbliższo wydawnictwa Akademii.

Wydrukowane i rozdane obecnym szczegółowe

sprawozdanie sekretarza o prawach naukowych

dokonanych i wydanych w roku ubiegłym, oma

w ia bliżej prace przedstawione na posiedzeniach

oraz ogłoszone drukiem. Q pracach tych poda

liśmy już w ciugu roku obszerniejszo referaty

w naszem piśmie, pióra naszego stałego nauko

wego sprawozdawcy. Notujemy więc tutaj tylko

to, co odnosi się doprać, jakie jeszcze drukiem

nie wyszły, ale dopiero w ciągu najbliższego ro

ku się ukaże. Są zaś między niemi prace ogól

niejszej doniosłości. I tak dowiadujemy się, że i

na ukończeniu jest druk dodręczmka »Medycyny

sądowej* prof. D ra Leona Wachholza. Dzieło to

jeszcze przed w a k ac jam i puszczone zostanie

w obieg księgarski. Kosztem funduszu im. Ne

stora Bueewieza drukują się : l ) Prof. Dra T a

deusza (łabowskiego *Historyą krytyki literackiej

w Polsce*,

2 ) D ra Oskara Ha!eckiego *Dzieje

Un ii Jagiellońskiej* i 3) D ra Jana Dąbrowskiego

*Osta(,nie lata Ludwika Wielkiego*.

Nakładem

funduszu Curzydły ukarze się sprawozdanie z po

szukiwań archiwalnych na Węgrzech w opraco

waniu członków ekspedycji węgierskiej: pp. Dra

Stanisława Zachorowskiego, D ra Jana Dąbrow

skiego i p. Wład. Barana.

Z zakresu dziejów Polski porozbiorowej, ukoń

czono druk *Materyałów do dziejów Komisyi

Rządzącej* (z r. 1 807), wydawanych przez prof.

Michała Rostworowskiego, i to tak tekst proto

kołów posiedzeń, jak i alegatów, obejmujących

najważniejsze dokumenty, wśród nich wszystkie

ustawy i projekty ustaw oraz rozporządzenia or

ganizacyjne dla ppwBtających władz Księstwa

Warszawskiego.

W *Encyklopedyi polskiej* rozpoczęto po w y

daniu Literatury polskiej druk »Historyi polity

cznej*, obejmującej dzieje od czasów najdawniej

szych aż do ostat;niego *rozbioru. Na te tomy

złożą się prace pp. Stan. Zakrzewskiego, St. Za

chorowskiego, O. Małeckiego, J. Dąbrowskiego,

St. Smolki, Fryd. Papeogo, W . Sobieskiego, W ł .

Konopczyńskiego i Br. Dembińskiego. Druk tomu

L »Historyi* rozpoczął * ię już w roku ubiegłym

i był kontynuowany; z tomu II . wydrukowaną

jest ja ż praca p. Haleckiego, a w toku jest druk

pracy p. Sobieskiego. W ostatnich czasach po

większono znacznie rozmiary obu tych tomów.

Nagrody.

Walno administracyjne posiedzenie Akademii

Umiejętności, które się odbyło wczoraj, przyznało

następujące nagrody :

Nagrodę z funduszu im. ś. p. Erazma i Anny

małżonków jerzmanowskich, wynoszącą 4 4 .2 9 46 0

koron, przyznano prof. Napoleonowi Cybulskiemu

za całą naukową działalność na polu badań fi

?,yologicznych.

I)wie nagrody z fuudacyi ś. p, Pro

busa Barczewskiego za dzieła histo

ryczne, wynoszące każda po 2.1 60 kor,, przy

znano prof. Ludwikowi Kubali za dzie

ł o : »W ojna Branderburska i najazd Rakoczego«,

oraz Władysławowi Smoleńskiemu

z Warszawy za pracę: *Mieszczaństwo warszaw

skie w końcu X V III wieku* i za całą naukową

działalność.

Nagrodę z fuudacyi ś. p

Probua*

Barczewskiego za dzieło malarski«,

wynoizącą 2.160 koron, przyznano p. Leonowi

Wyczółkowskiemu zń cykl akwarelowych

widoków z Wawelu.

Nagrodę z fundacyi X. Adama Jakubowskiego

w kwocie 1400 kor,, przyznano prof, Józefowi

Tretiakowi za pracę »Adam Mickiewicz w świe

tle nowych źródeł (1815—li2 l)* .

Nagrodę z fundacyi im. Konstantego Simona

za prace z dziedziny fizyki i matematyki, napi

sano w języka polskim, a wynoszącą 900 kor,,

przyznano Dr. Antoniemu Gałeckiemu za pracę

doświadczalną nad własnościami koloidów.

Nagrodę im. Dr. Jonatana Warschauera w kwo

cie 2 0 0 0 kor. za polską oryginalną pracę z dzie

dziny nauk lekarskich przyznano Dr. Kazimierzo

wi Uzętkowskiemu za dzieło: *Badania nad za

chowaniem się kwasów aminowych w ustroju

ludzkim *.

Mowi v/J«Mkowie.

I.Wydział Ii1o1ogiczuy.Członkiemczyn

nym krajowym wybrany: prof. Jan Czubek w

Krakowie.

Członkami korespondentami: X. Dr Władysław

Szczepański T, J,, prof. uniw. w Warszawie; Dr

W a cław Vondrak, prof. filologii słowiańskiej cm

uniwersytecie wiedeńskim; S r Feliks Kopera, prof.

historyi sztuki na Uniw. Jag. i dyrektor Muzeum

narodowego w Krakowie.

II. Wydział his tory czno-! ilłogicz n y.

Człoakarai czynnymi krajowymi wybrani: Dr Sta

nisław Wróblewski i Dr Stanisław Kutrzeba, pro

fesorowie Uniw. Jag. Członkiem korespondentem:

Dr Jan Ptaśnik, profesor historyi kultury na Uni

wera. Jag.

II I. Wydział matematyczno-przyrod

niczy. Członkami czynuymi krajowymi wybrani;

I)r . Stanisław Rądzyński, profesor uniw. we L wo

wie; Dr Józ(;i Morozewicz i Dr Emil Godlewski

młodszy, profesorowie Uniw. Jagieł!. Członkami

korespondentami : Dr Stefan Kreutz i Dr Jan Za

widzki, prof. Uniw. Jag.

Nadto na wydziale filologicznym wybrano dwóch

członków korespondent,ów, a na wydziale histo

ryczno-filologicznym jednego członka czynnego

zagranicznego, których nazwiska podane będą po

zatwierdzeniu ich wyboru przez cesarza.

Odczyt prof. Morozewiczu.

Posiedzenie zakończył niezmiernie interesujący

odczyt prof. D ra Józefa Morozowicza pt. * P r z y

roda Polski wobec zadań gospodarczych państwa

polskiego*. A ktualnych wywodów prelegenta pu

bliczność wysłuchała z źywem zaciekawieniom,

nagradzając je głośnymi oklaskami.

---—

Gorzki wyrzut.

W ojna każda jest egzaminem nietylko ?e sztu

ki strategicznnej, ale przedewszystkiem eo s ztu ki

dyplomatycznej u toczących ją mocarstw, Pod

tym względem egzamin dla pań»tw europejskich

nia wypauł dotąd dobrze. Nie wydała tocząca się

wojna ani jednego wyższego talentu dyplomaty

cznego, przynajmniej dotąd nio uka rał się taki

na. widowni, a straszne kw aw ienio się F.uropy

i niemożność znalezienia’drogi wyjścia, ta p raw

dziwa bezradność polityczna, ja ka po obu stro

uach istnieje, jest tego widocznym dowodem,

niezręczności dyplomacyi niemieckiej i o potrzebie

NAPOLEON CYBULSKI.

Było to jakieś czterdzieści la t temu w W’a r

szawie, dawano w Teatrze Rozmaitości: *Drzem

kę pana Prospera*. Tcalr zalegał homerycznym

śmiechem, a po każdym skończonym akcio trząsł

się od oklasków, ho główną rolę grał Żółkowski.

Był to artysta z Bożej łaski, komik nad komi

kami. Był tak popularny, żo jego nazwisko znało

każde warszawskie dziecko, nawet wielu takich,

co niewiedzieli, że istniał — Kopernik.

A dziś w Krakowie z pewnością więcej jest

znane ogółowi nazwisko Tzydory Dunkan, niż Na

poleona Cybulskiego, profesora fizjologii Uniwer

sytetu Jagiellońskiego. J’ak było zawsze i ta k bę

dzie. Ludzie, co szukają prawdy za życia, znani

są najczęściej tylko małemu kołu podobnych so

bie badaczy. Życie ich jednak ma okres pośmier

tny co ra z szerszego i powszechniejszego uznania.

’A kademia Umiejętności przyznała dziś wielką

nagrodę Jerzmanowskich takiemu cichemu uczo

nemu, który poza całym szeregiem prac, zrobił

znakomite odkrycie, o czem w wykszałconych

nawet kołach naszego kraju nikt. prawie nie wie,

choć nazwisko Napoleona Cybulskiego będzie trw a

le istuiało w nauce.

Ten szczery, sympatyczny Litwin, mający dziś

64 lat, w chłopięcym wieku j»ył pod *opieką*

murawiewiowskich gwałtów. Wówczas na Litwie

nawet prywatnie, w domu, nie wolno się było

uezyć po polsku, lego się inni narodowie uczyli

dopiero od Murawiewa, i jemu a nio im należy

się ten wieniec hańby cywilnej

W losach człowieka przypadek gra ważną ro

lę, nieraz zadaje on atuta, którego zrozumienie

staje się wytyczną kierunku na przyszłość. Miał

w szkole takiego nauczyciela do przyrody, co U

go przedmiotu nie umiał ; alo był na tyle roz

sądny i uczciwy, źe powiedział to uczniom, i

począł im wykładać w zamian to, co umiał —

rzecz o budowie i czynnościach c iała ludzkiego.

I tak zyskał młody chłopiec podstawę i zachętę

razem do badań fizjologicznych.

] ’o ukończeniu szkół, z setką rubli dążył do

Petersburga. Zapisał się do Akademii medyko*

chirurgiczaej, szkoły w pierwszym rzędzie woj

skowej, a żył z korepetytorstwa. Pilność i zdol

ność wyniosły go, po ukończeniu medycyny, na

posadę w tejże szkole, pozwalającą mu żyć swo

bodnie. Aie charakter zdecydował o powołania

go do Krakowa. W Akademii petershuskiej pa

nował prąd szowinistyczny, wrogi Polakom ! mi

mo to on wszędzie zaznaczał swoją narodowość,

i te opinię podano też o, nim do Krakowa, sko

ro tu dowiedziano się, że istnieje w Petersburgu

kandydat na katedrę fizyologii, r. nawiska Polak.

Usunięte więc były o to obawy i tak dostał się

do Krakowa w 81 roku życia.

Pamiętam, jak przybył i stworzył instytut fi

zjologiczny. Była wprawdzie rudera tej nazwy,

ale me było pracowni. Za jego przybyciem zaro

iło się od uczniów. Literalnie zaroiło się, bo

wówczas z katedrą fizyologii była połączona dru

ga lństołogii i każdy przyszły lekarz musiał sam

przerobić preparaty. Zawrzało też prawdziwe na

ukowe życie. Szef zja w ia ł się nieraz wczesnym

rankiem, a częściej siedział długo w noc, siedział

nie sam, towarzyszyli mu pracownicy czy to,

śledząc zdumiewające ruchy kimografiona, jak

pod wpływem wyciągu z nadnercza wyrzucał na

niebywałe wysokości pływaka, czyto, —

zbiera

jąc do ostatka treść przewodu chłonnego ze

zwierzęcia karmionego tłuszczem, czyto — obser

wując wychylenia galwanometra przy niezmier

nie ciekawych badaniach nad lokalizacją czyn

ności kory mózgowej. W szystkie to prace robio

no w fatalnych warunkach. Budynek wielopię

trowy, tandetny, przeznaczony pierwotnie na pry

wat!)o mieszkania, wcale nie odpowiadał potrze

bom nowożytnego zakładu. Szef musiał bezu

stannie zbiegać z piętra na piętro, żeby wszędzie

objaśniać, pomagać, wskazywać. Gdyby profesor

Cybulski dostawał za każde zejście z piętra na

piętro tylko koronę, to byłby milionowym czło

wiekiem. Rzeczywiście z tego bezustannego bie

gania po piętrach zdobył sobie nio miliony, ani

krocie, ale — rozedmę płuc.

Wreszcie dostaje w Collegium medicum nowy

i nowoczesny zakład na jednem piętrze. T u ukoń

czono badania nad wyciągiem z nadnercza o w y

nikach zdumiewających cały świat naukowy le

karski aż po same krańce naukowego interesu.

Przez badania te powstał w nauce nowy roz

dział o wydzielan’u wewnętrznem gruczołów, bar

d?o ważny w zastosowaniu do praktycznenej me

dycyny. Pracowano i dalej bezustannie, to nad

przysałką mózgową, to nad rnikrokalorymetrem,

to nad zastosowaniem kondenzatorów i w. i.

Ale imię jego będzie na zawsze związane z od

kryciem znakomitem — znakoraitem pod dwoja

kim względam. Wiedziano o tem od dawna, że

skoro odbieramy jakieś wrażenie zewnętrznego

świata n. p. widzimy, to po nerwie wzrokowym

płynie prąd elektryczny do mózgu i przenosi tam

to wrażenie. N a odwrót, jeżeli chcemy wykonać

jakiś ruch, n. p. przetrzeć oko, t o zlecenie ręce

wykonania tego ruchu płyoie z centrali do mię

śni ręki po nerwach jej, za pomocą prądów

elektrycznych. Skąd się biorą te prądy, nie umia

no wytłómaczyć. B yły hipotezy sztnęjne, nieuza

sadnione, zawiłe. On pierwszy wyjaśnił i pośre

dnio stwierdził doświadczeniem, źe się to dzieje

podczas odżywiania się cząstek naszego ciała,

związki, które prynosi do nich hk)gle krew, roz

kładają się, a produkty wytwórcze L«go rozkładu

rozpuszczają się w sokach ciała. Właśnie pod

(czas roztwarzania się tyeh eiał powstają prądy

elektryczne którem i posługują się nerwy. A że

nasze cząsteczki ciała bezustannie się odżywiają

więc bezustannie jest przyczyna do powstawa

nia nowych zapasów energii elektrycznej. Co

ważniejsze w lym odkrycm to, że po raz pierw

szy tak zawiłe zjawiska życia w naszym ciele

zostały sprawdzono do względnie elementarnych

podstaw fizyko chemicznych.

W roku 1910 gbchodził jubileusz dwudziesto

pięciolet,niej pracy. Spotkał go niezwykły za

szczyt, został członkiem honorowym stowarzy

szeń lekarskich: w Pradze, Wiedniu, Łodzi, Kra

kowie, Lwowie, polskiego Towarzystwa przyjaciół

nauk w Poznaniu, polskiego Tow. lekarzy i przy

rodników w Petersburgu. T akiem ogólnem uzna

niem na polskich ziemiach chyba wyjątkowo

uczony może się u nas pochlubić,

Obecnie Akademia Umiejętności, której czyn

nym członkiem był od roku 1891, przyznała mu

dziś w ielką nagrodę Jerzmanowskich. Nagroda

może być udzielona — według aktu fundacyjne

go — każdmu Polakowi lub Polce, który przez

swe prace literackie, albo naukowe, albo huma

nitarne, dokonywane z pożytkiem dla ojczyzny,

potralili zająć wybitne stanowisko literackie, al

bo naukowe, albo humanitarne w społeczeństwie

polskiem.

Akademia nie jest krępowana w kolei tych

trzech działów, dała je dwa razy biskupowi Sa

pieże i Antoniemu Osuchowskiemu za działalność

humanitarną, raz Henrykowi Siekiewiczowi za li

teracką, w tym roku jednomyślnie przyznała ją

Napoleonowi Cybulskiemu. Nagroda to, wynoszą

ca przeszło 4 4 0 0 0 koron, ma być nagrodą za

działalność życia, mogłaby więc być daną ko

muś, co już przestał pracować naukowo. Ale w

tym razie została daną człowiekowi, który mimo

64 lat i ciosa, eo mierzył w samo jego życie,

nie przestaje pracować z ,niekłamanym zapałem

»ad sowami odkryciami,

Napoleon Cybulski, to me tylko profesor f iz j o

logii. Obywatela poznaje się po jego udziale w

pracach społecznych, człowieka w stosunkach

z ludźmi.

Można o nim powiedzieć, że nie było pracy

społecznej, którejby się nie oddał, skoro gó do

tego zaproszono. Działał na rozmaitych polach.

Ile też razy zdauie fizjologa mogło mieć znacze

nie dia ojczyzny, zawsze się odzywał. T a k już

podczas wojny (w 1915 r.) ma i ogłasza odczyt

ogólniejszego znaczenia pod tytułem »Pokarm y i

ich su rogaty*.

Człowiek to bardzo sympatyczny; kto tylko

się z nim zetknął, doznawał niewątpliwie w ra

żenia, żo się styka z dobrym człowiekiem. Do

znawał i nio m ylił się. Bez śladn egoizmu, w

dobrej czy złej doli, stał wiernie w przyjaźni, a

gościnność jego jest znana w szerokich kołach.

Bo tak jak każdy Polak pragnie mieć kawałe

czek własnej ziemi, tak i on zapragną! mieć

mały dworek litewski, coby mu przypominał je

go strony rodzinne w Święciańskiem i stw orzył

sobie takie rodzinne gniazdo pod Krzeszowicami.

Tu hasłem było: *czem chata bogata, tem ra

da* . Tak z uczonego obywatela i człowieka bu

duje się cały człowiek, jako jednostka swego na

rodu. Im więcej takich dodatnich jednostek, tem

szlachetniejszym jest naród, bo cywilizacja to

nie oświata, ale przewaga w danej chw ili dobre

go nad złem lub odwrotnie.

Samo zacne strony charakteru widziałem w

moim przyjacielu, ed chwili jego przyjazdu do

Krakowa i cieszyłem się, mogąc głosować za

tern, że znakomity badacz, społecznik i zacny

człowiek został nagrodzony tem, na co stać na

ród w danej chwili.

Józef BaalafiAaki.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction