Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 645 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 283

Kraków,

11 Grudnia

—

Niedziela.

Rok 1881.

Prenumeraty przyjmuj%;

Adnanutraeya .CZASU11w H rsbowle, tudzież urzędy pocztowe. Mlejsaow% preM aeni«

księgarnia 8. A . Krzyżanowskiego, handel Nowakowskiej. — O s ł o a i c n l s (inseraty) przyjmuje się za

opłat% od miejsoa wiersza drukiem drobnym (petitowym) za pierwszy raz 10 ont., za każdy następny

razpo5ont. —

N a d e s ł a n e (na 3 stronnicy dziennika) od miejBca wiersza drukiem drobnym po 30

ont. za każdy raz » o łąe* e n la do ,,C*»««** (prospekta, oyrkularze, ogłoszenia i t_p.) przyjmuje

się za cenę 1 złr. od 100 egzem, dla zamiejscowych, a 50 cent od 100 egzem, dla miejscowych pre

nnineratorow. — Należytość nprasza się n a p r a ó d nadesłać przekazem pocztowym. — O a ł o i i e B l s I

prenuaeraię przyjmuj%: we Lwowie Ajencya ,CZASU* w głównym składzie tytoniu Nr._II

przy nlicy Trybunalskiej L. 4: w P n r ) iw wył%(znie p. Adam, Rue Clćment 5, (prenumeratę p Wir

oenty Raczkowski, Faubourg Poissonićre 33); w W l e d n l « pp Haasenstein A Vogler (takie w Ham

burgu, Frankfurcie nad Menem, Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, Stubenbastei Nr. 2

(także w Pradze), R. Mosse (także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), O. L. Daube

A Comp. (także w Frankfurcie nad Menom). Rotter A Comp. Riemergasse 12.

Kruków IO g:rudnia.

f Przegląd Polityczny.

Pożar Ringtheatru , wypadek straszny i wstrzą

saj%6Jj_ .zepchnął chwilowo politykę wewnętrzną

n a drugi plan. Dzienniki wiedeńskie pi święcaja

sprawom bieżącym politycznym zaledwie po kilka

naście lub kilkadziesiąt wierszy, zresztą przepełnione

są szpzegółowemi opisami nieszczęścia, które spo

tkało stolicę monarchii. Na innem miejscu poda

jemy też wiadomości bliższe o tej katastrofie.

Wskutek niej, jak już z wczorajszej depeszy wia

domo, nie odbyło się posiedzenie Izby deputowa

nych, lecz odłożono je do dnia dzisiejszego. Dziś,

zdaje się, ukończy Izba obrady nad nowe!lą do

ustaw y wojskowej i może także ,’uchwali budżet

prowizoryczny. Jest także rzeczą móżebną, że je

szcze dziś stanie na porządku dziennym pierws/,e

czytanie wniosku H erbsta o wybór komisyi. która

ma zdać sprawę o odpowiedzi rządu na interpe

lacyę eo do Ldnderbonku. Kolo polskie, jak do

nosi Tribiine, postanowiło iść zgodnie z uchwa

łami komitetu wykonawczego prawicy, lecz zara

zem upoważniło swoją komisyę parlamentarną do

zmienienia tak tyki w razie zmienionej sytuacyi.

Bliższe szczegóły tej uchwały postanowiono za

trzymać w tajemnicy. Spodziewać się tedy można,

iż komisya wybraną nie zostanie, ale upadek

tego_ wniosku poprzedzi zacięta dyskusya.

Minister spraw zagranicznych hr. Kalnoky przy

był wczoraj po południu do Wiednia, wracając

z Petersburga i Berlina.

Podczas uroczystości beatyfikacyjnej w Rzymie,

obecnem było całe ciało prawodawcze uwierzytel

nione przy Stolicy Swiętćj, a nadto pierwszy se

kretarz i pierwszy radzca poselstwa niemieckiego

przy rządzie włoskim, gdyż rząd pruski nie ma

dotąd uwierzytelnionego posła przy Stolicy Apo

stolskićj. Obecność tyeb dwóch reprezentantów

rządu niemieckiego wskazuje zamiar zaprowadze

nia stałego raprezentanta przy Watykanie.

Ks. Bismark jako minister handlu wystosował

pod d. 5 b. m,, i w Reichsanzeiger ogłosi! pismo

do kupców Gdańska w odpowiedzi na ich spra

wozdanie roczne, w którem wykazywano, że pod

wyższenie cła od mąki w skutku podrożenia zboża

sprzeciwie się zasadzie, iż clo ponosi zagranica.

Kanclerz odpowiada, że nie jest prawdą, aby nso

tywa projektow anego cła od mąki sprzeciwiały się

tćj zasadzie. Dalćj zaprzecza kanclerz, aby han

del zboża ucierpiał przez zaprowadzenie cła i koń

czy tem, że należy uwzględnić interes wszystkich

klas a nie jednćj klasy handlarzy zboża.

W wiadomćj sprawie Windthorsta Ndti,on il ZU)

dowiaduje się, że minister skarbu Bitter interpelo

wany, dlaczego Nordd. allg. Z tg nie umieściła ()

świadczenia, jakiego centrum żądało, odpowiedział,

że redakcya tego dziennika odmówiła przyjęcia

sprostowania, które on z deputowanym Kleist-Re

t,zow ułożył. Gaz. kr zyżowa twierdzi, że centrum

zastanawia się, czy sprawa ta ma być wniesioną

w parlamencie.

Nordd allg. Ztg w obszernym artykule zastana

w ia się nad nieobecnością członków centrum na

ostatnim wieczorze n kanclerza i wyprowadza ztąd

następstw a, gdyż takie postępowanie sprowadzić

musi wzajemne zniechęcenie i jest obrazą stosun

ków towarzyskich kanclerza. Dziennik rzeczony

bierze ztąd pochop do w ystąpienia przeciw Windt

horstowi, obwiniając go, że osobiste swoje urazy

przenosi na pole spraw politycznych.

W senacie francuskim zdał we czwartek Barroy

sprawę o budżecie na wyprawę tunetańską i żą

da zatwierdzenia kredytu uchwalonego już w Izbie.

W Izbie deputowanych z powodu kredytu na

uposażenie nowych ministerstw, Frank Champeau

uważa te ministerstwa za zbyteczne a nagania po

łączenie ministerstwa wyznań i ministerstwa oświa

ty, zwłaszcza pod zarządem Pawia Bert, co jest

jakby zachętą do walki państwa z kościołem. Teo

ry a _rządu zasadza się na bezwzględnem sprawo

waniu wszystkich żywiołów i instytucyj i skupie

niu ich zarządu w jego rękach, gdy tymczasem

duch republikański zmierza do zmniejszenia liczby

urzędników i do rozwijania niezależnego instytu

cyj. Sprawozdawca Leroy dowodził, źe komisya

nie chciała ścieśniać władzy prezydenta, ale na

przyszłość radaby, aby Izba decydowała o zmia

nach tego rodzaju. Nowy minister sztuki Proust

broni swćj teki i rządu. Beaąuet z lewicy prote

stuje przeciw pomnażaniu liczby urzędników i py

ta, czy rząd nie nosi się z myślą utworzenia

jeszcze jednego ministerstwa. Gambetta dowodzi,

że Izba ma prawo dać wotum nieufności rządowi,

ale nie może mu narzucać składu jego organów.

Rząd urządza się, jak uznaje potrzebę tego dla

podziału pracy. Dalej usprawiedliwia potrzebę u

tworzeuia ministerstwa rolnictwa, którego już przed

kilku laty’ domagano się. Wprawdzie komisya wy

raża tylko ,,życzenie^, ale życzenie to jest zło

śliwe i niebezpieczne, Izba niech orzeka co do

kredytów. Izba uchwaliła kredyta.

W Paryżu obiega pogłoska, że nie Anglia, ale

ks. Bismark zamierza zalecać pojednanie między

Austryą a Rumunią w kwestyi Dunaju.

Z Berlina donoszą, że Gambetta nie chce przy

jąć podania się do dymisyi jenerała Chanzy jako

posła w Petersburgu, tak, iż tenże musiał o to

nalegać u prezydenta Grćvy, oraz że z trudnością

przystał na uwolnienie hr. St. Vallier z Berlina,

a ostatecznie przezuaczony jest na tę posadę

bar. Courcel, którego St. Vallier w nąjlepszem

świetle przedsta wiał w Berlinie, aby go tam chętnie

przyjęto. Hr. Chaudordy w raca do dyplomacji i

może jeszcze dostanie się jedną z ważniejszych

oosad poselskich w Petersburgu, Londynie albo

Rzymie, gdyż Challemel-Lacour nie życzy sobie

pozodać w Londynie.

W Londonderry wybrany został kandydat libe

ralny Porter deputowanym, większością 647 gło

sów. Wybór jego uważanym być może za porażkę

Ligi agraryjnćj.

Komisya dunajowa zawiesiła swe obrady po

załatwieniu kilku, kwestyj czysto technicznych.

Członkowie jej wyrazili na ostatniem nosiedzeniu

życzenie, aby na początku roku przyszłego zebrać

się na posiedzenie nadzwyczajne, celem rozstrzy

gnięcia głównej kwestyi regulaminowej.

Artykuł Rom m u la , w którym teńże pisze, źe Ru

munia nie tyle przewagi Austryi, ile Yngiii na

Dunaju się obawia, zdaje się łączyć z widoczną

chęcią podniecenia zawiści Anglii przeciw Austryi,

zarazem przygotowanie do odstąpienia od zasad

wyrażonych poprzednio w tym dzienniku, jeśliby

manewr poróżnienia Anglii z Austryą się uie po

wiódł.

Independance Rumain» zaprzecza wieści, wedle

której poseł rumuński w Wiedniu p. Balaceano

miał odebrać polecenie, aby także zaniechał tym

czasowo znoszenia się ustnego z gabinetem an

stryackim.

Z Konstantynopola donoszą do Pol. G»rr.,

że

Porta zamierza wysłać Muchtara baszę do Armenii

aby tam zaprowadził te reformy, na które Sułtan

się zgadza. Przez użycie takiego półśrodka za

mierza Porta zaspokoić życzenia, wyrażone świeżo

przez ambasadorów mocarstw europejskich.

Mowa posła Kronawettera.

Pos Kronawetter: Wysoka Izbo! Przez

dwóch kolegów, pp. Schonercra i Fiimkiarjza, j e

stem upoważniony"do wyłuszczenia zgodnych za

patrywań naszych w sprawie, która nas w tej

chwili zajmuje. W tym przeto zamiarze głos za

bieram.

Mojem zdaniem zawsze to rzecz trudna i nie

właściwa, żeby stronnictwa, które w takiem wzglę

dem siebie pozostają napręzeBTt?7 jak w *Mi Wys

Tzbie, zasiadały jak o sąd w sprawie wyrazów,

których użył członek tej W’vs. Izby w burzliwej

dyskusyi. Głosowanie nad zatrudniającą nas dziś

sprawą pokaże, że ludności słusznie trudno będzie

dopatrzyć sic czystego, objektywnego i jedyni(

rzeczą samą podyktowanego wyroku w rezultacie

głosowania, w jakimbądź on _wypadnie duchu ; lu

dność przekona się, że głosow anie, szczególniej

jeśliby b_vło imienne, czegobyip w tym wypadku

sobie życzy!, wypadnie we.’.".; stronnictw. Fakt

ten musi w :ą, .hojnym obsoyciitorze przynajmniej

wzbudzić wątpliwość, «żali "*b,bsująey w głosowa

niu powodowali się sama ty iwo spokojną i chło

dną rozwagą. Mniemam, żc w wydarzeniach w par

lamencie, który obraduje jawnie wobec tłumnie

zapełnionej g ale ry i. z kt,óęego czterech ścian

każdo słowo przez dzienniki dostaje się do naj

skromniejszej chaty wsi najodleglejszej, wyrokuje

jako najwyższa i najmniej uprzedzona instancya

cfiły lud austryacki. Lud austryacki jest tą osta

tnią instancyą, która zarów no. czy tu skażemy

czy nie skażemy posła czy ministra za jego wy

rażenie, wyda werdykt ostateczny i, zdaje mi sie,

werdykt także najsprawiedliwszy, a tego wyroku

opinii publicznej nie zmieni żadne orzeczenie,

czy ono w tej Wys. Izbie wypadnie tak czy

owak. Głosowanie nasze będzie miało wartość

wtedy tylko, jeśli werdykt ludu austryackiego

będzie zgodnym z naszym sądem.Mniemam przeto,

że pod skrzydłami sądu opinii publicznej każdy

poseł znajduje dostateczną osłonę przeciw wszel

kim zaczepkom na swoje czynności.

Dlatego ubolewam, że sprawie, o którą tu cho

dzi, nadano tak wielkie znaczenie. (Brawo z p r a

wicy : protestują z lewicy). Ubolewam, — że j ak

kolwiek nie przysługuje mi tu żadna kompetoncya,

bo nie jestem prezesem, nie zastosowano łag o

dniejszych cenzur, jakie nastręcza regulamin prze

ciw eksaltacyom i eksageraeyoin, a które może

w tym wypadku byłyby były na swojem miejscu.

Rozbiorę teraz to, co w ostatnią sobotę tu po

wiedziałem, aby uzasadnić nasze głosowanie. N aj

pierw mowa pos. Russa, a w niej jest ustęp

taki (czyta): ,T e n system niweczenia (konfiskat)

zainaugurowano przed rokiem skonfiskowaniem

rezolucyi dwóch tysięcy mężów niemieckich, po

między którymi było więcej niż stu posłów. Gdy

się zebrał karlsbadzki parteitag Niemców cze

skich, skonfiskowano rezolucyę jego nietylko we

wszystkic.h pismach wiedeńskich, lecz i w samym

Karslbadzie in natura,. Podobnie było z odezwą,

którą w tym roku posłowie niemieccy z Pragi

wystosowali do ludu niemieckiego w Czechach.u

Na to odpowiedział p. minister: *Senatorowie,

gdy w todze schodzą,: na targowisko , muszą po

godzić sie z tem, że uważa się ich za prostych

śmiertelników; a posłowie, którzy na dostojnem

stanowisku swem powinni szczególniej w czasach

politycznie burzliwych wszędzie rozpowszechniać

umiarkowanie, gdy sami stają się przestępcami

wobec ustaw — proszę, o tem są właśnie wyro

ki sądowe — gdy posłowie ci może w chwilach

wzburzenia zapominają, że nie są w Izbie posel

skiej, a mowy ich nie są osłonione nietykalno

ścią poselską, jak tutaj, i gdy przeciw tym wzbu

rzonym słowom sądy występują, ale nie wytacza

ją śledztwa subjektywnego, wtedy, panowie, mo

cie zmienić ustawę, ale dopóki ona istnieje,

niecbżebyście właśnie z zaniechania śledztwa sub

jektywnego przekonali się o szacunku rządu dla

przekonań tych panów.11

Panowie! Nasamprzód jedno stwierdzę. Pojęcie

obrazy, zdaje mi się, zawiera w sobie zarzut czy

nu hańbiącego (bardzo słusznie! z prawicy), a

gdzie w mowie niema presumcyi czynu hańbią

cego, tam też, jak mniemam ja i dwaj koledzy,

którzy mię upoważnili do przemawiania w ich

imieniu, niema zarzutu czynu hańbiącego. A nie

tylko między prawnikami. lecz i między profa

nami umiejętności prawniczej uchodzi za rzecz

powszechnie uzn aną, że pojęcie czynu karygo

dnego a hańbiącego nie zawsze jest jedno i to

samo, (Przeczą z lewicy). Są czyny karygodne,

których ktoś dopuścić się może, nie tracąc nic

zgoła ze swego honoru; jest np. czyn karygodny,

którego każ.dy dopuścić się musi, kto nie chce

być wykluczonym dla niehonorowości z towarzy

stwa pewnych sfer. Przypominam pojedynki, przy

pominam, że oficerowie, którym zarzucono, iż nie

popełnili czynu karygodnego, dla niehonorowości

zniewoleni zostali przez kolegów do wystąpienia

z armii jako niegodni należeć do stanu oficerskiego.

Pojęcia ,czyn hańbiący11a ,czyn karygodny11są więc

bardzo różne między sobą. A tak samo, jak z po

jedynkami, ma się rzecz z tak zwaneini przestęp

stwami i zbrodniami politycznemi. Wiemy, że

osoby, które za zbrodnie polityczno skazane były

na śmierć nietylko w Austryi, lecz i w innych

państwach, stali się najwyższymi doradzcami Ko

rony. (Bardzo trafnie! z prawicy). Gdyby zbro

dnia polityczna skażona byla plamą hańby, by

łoby poprostu niepodobieństwem osoby takie po

woływać nawet na najwyższe w państwie stano

wiska zaufania. (Bardzo słusznie!).

Trzeba więc i w naszym wypadku zadać sobie

pytanie: czyż posłom, chociażby im się zarzuciło

że wykroczyli przeciw kodeksowi karnemu, przy

pisano zarazem czyn hańbiący? Odpowiadam, że

nie. Zarzucono im co najwięcej przestępstwo lub

zbrodnię polityczną, słowem, wykroczenie natury

politycznej, publiczno-prawnej. A wszakże w!a

śnie mężowie najwięcej honorowi, właśnie ci,

którzy z największym zapałem i z. największą

odwagą objawiają swoje przekonania polityczne

w czynnościach publicznych, są najczęściej ofia

rami owych paragrafów naszego kodeksu karn e

go. któro tak niejasno definiują zbrodnie polity

czne, a tak ciężkie nakładają na nie kary.

Nie widzę tedy obrazy w zarzucie uczynionym

przez p. ministra sprawiedliwości, bo nie widzę

zarzutu czynu hańbiącego. (Brawo! z prawicy).

Pozwolę sobie jeszcze zwrócić uwagą na inną

okoliczność. Każdy czyn karygodny ma dwie

strony, objektywną i subjektywną, fakt karygo

dny i subjektywne przewinienie. Może ktoś ob

jektywnie popełnił czyn karygodny, tj. może u

czynić wszystko, co kodeks karny określa jako

czyn karygodny; uczynił to , wykroczył przeciw

ustawie; ale między przestępcą wobec ustawy a

winnym, który za przewinienie swe podlega ka

rze, znów jest różnica. Można wykroczyć przeciw

samej ustawie, ale nie potrzeba ztąd jeszcze być

winnym w tym stopniu, który objektywne wykro

czenie przeciw ustawie czyni k arj’godncm. (W e

sołość na lewicy!). Nie mogę tu zapuszczać się

w teorye prawa karnego, przytoczę tylko, że

w starożytności przywiązywano główną wagę do

objektywnego, przedmiotowego naruszenia ustawy,

podczas gdy w nowożytnej teoryi prawa karne

go momentem decydującym jest sposób i różny

stopień subjektywnego zawinienia i od niego za

wisła karygodnośe objektywnego naruszenia u sta

wy. Takiego subjektywnego przewinienia nie za

rzucono też posłom.

Pozwolę sobie też małą wycieczkę co do senato

rów rzymskich (Wesołość). Nie jestem w tej

chwili tak biegły w historyi rzymskiej, jak sza

nowny preopinant, wielem już zapomniał, czegom

o tych rzeczacli dawniej uczyć się musiał. Ale

jeżeli p. preopinant powiedział, żc z senatorów

rzymskich sam tylko Catilina i zwolennicy jego

zeszli na targowisko, na Forum , a więc wszyst

kich, którzy czynią podobnie, spotyka zarzut, że

są figurami katylinarncmi, mnie twierdzenie to

wydaje się niekoniecznie prawdziwem. Czytałem

o senatorach rzymskich, że na ulicy niejednego

się dopuszczali (Wesołość). Nie same tylko figury

katylinarnc, lecz za czasów cesarstwa cesarzowi«,

jak Neron i Doinicyan, z senatorami swymi zstę

powali na ulicę, obcowali z ludem i narażali się

tem samem na ewentualności, które z takiem ob

cowaniem są połączono. Jeśli powiedziano, żc

obrażonym .posłom imputowane było ,zstąpienie

na ulicę," ja w mowie ministra nic znajduję

owego pojęcia pogardliwóści, które połączono

z użytem przezeń wyrażeniem o ,zstąpieniu na

ulicę." Gdzie jest prawo stowarzyszenia i zgr-o

madzania się, tam nie można powiedzieć, iżby

każdy, kto po za tą Wys. Izbą przemawia w in

nych zgromadzeniach publicznych, odbywających

się w lokalu publicznym, już ,zstępował na u—

Iicę.14

Panowie! J a przemawiałem po lokalach publi

cznych, w których odbywały się zgromadzenia

(wesołość na lewicy), a nawet i mój szanowny

kolega, który jest sprawozdawcą mniejszości, zna

lazł się w tym samym lokalu zgromadzenia. Jeśli

uczynią to inni także posłowie, a. będzie o tem

mowa, nie potrzeba jeszcze w takiom obcowaniu

posłów z. ludnością dopatrywać się akcyi, któraby

nosiła piętno tak pogardliwe, jakie zawarte jest

w frazesie o zstępowaniu ,n a ulicę."

Czegoś po

dobnego nie zarzucono też posłom w mowie mi

nistra, który chciał tylko powiedzieć: jeśli kto

przedsiębierze publiczną czynność polityczną, cho

ciażby był postem, podlega jak każdy inny usta

wie. A nawet nie powiedział pozytywnie, że ktoś

z posłów wykroczył przeciw ustaw ie, lecz tylko,

że gdy posłowie stają się przestępcami wobec u

staw, muszą pogodzić się z tem. że się ich ob

jektywnie — jakże to mam powiedzieć (wesołość)

—

że objektywne wykroczenia przeciw ustawie

nawet gdy W)’chodzą od posłów, ulegają represyi

w ten sposób, w jaki pozwalają obowiązujące

jes_zcze przepisy.

Że zaś rząd teraźniejszy ma władzę uczynienia

togo, nie jego to wina; on odziedziczył tę wła

dzę jako cenn_y i troskliwie strzeżony zabytek

po rządzie stronnictwa lewicy. (Wesołość na pr a

wicy). Jestem przekonany, źe gdybyście wy pa

nowie, nie byli władzy postradali nigdy i zawsze

pozostali byli u steru — pokazało się te z obrad

nad zmianą ustawy drukowej — rząd wasz ni

gdyby nie był na seryo pomyślał o zaprowadze

niu zmiany w ustawie o postępowaniu subjekty

wnem. Przypominam dziennikarstwo robotnicze i

zgromadzenia ludowe i stowarzyszeń. Nie było

dziennika robotniczego, któryby objektywnie i

subjektywnie nie był prześladowany; każdy nu

mer pism tych świeci całemi stronnicami próżne

mi z napisem: ,skonfiskowano!"; prawie wszyst

kie stowarzyszenia stanu czwartego porozwiązy

wano, tak samo, jak i teraz, a zgromadzenia ich

zakazywano na zasadzie słynnego § 6go.

Wówczas w Izbie prócz mnie i kolegi Schóne

rera i demokratów nikt nie powstawał, ktoby

sprawę zniesienia objektywnego postępowania

przeciw drukom brał był na seryo ku obronio

obywateli państwa. (Pos. Forcgger: to k ła m

stwo!). To prawda! (Pos. Forrcgor: n ie, to

kłamstwo!). Panie przewodniczący, poseł Forc

ger zarzuca mi, kłamstwo, proszę o przyzwanie go

do porządku. Wszystko, com powiedział, jest

prawda. (Brawo! brawo! i oklaski! z prawicy).

Mogę dostarczyć całych pak dzienników robotni

czych z czasu rządów stronnictwa liberalnego

z kolumnami z napisem: ,skonfiskowano!" a nie

odezwał się wówczas przeciw temu prześladowa

niu dziennikarstwa głos żaden prócz naszego.

Prawda, że chodziło nam o inne interesa, a nic

o wasze. Jest to niestety gorzka i smutna praw

da. (W ielki hałas na lewicy).

Wiceprezes: Słyszałem wołanie: ,t o kłam

stwo !" Nic wiem, od kogo wyszło, ale tego pana,

który to posłowi powiedział, muszę przyzwać do

porządku.

l ’os. Foregger: Proszę o głos!

Pos. Kronawetter: Nie skończyłem jeszcze;

czy wolno mi mówić dalej?

Wiceprezes: I’roszę posła Kronawettera mó

wić dalej.

]’os. Kronawetter: Trzeba zważyć także,

że mamy nietylko § 68 regulaminu, lecz i p rak

tykę dziesiątków lat w nasz_ym parlamencie; a

czy ton , w jakim się przemawia wśród rozpraw

burzliwych jest dozwolony, oceniać trzeba nietvl

ko wedle regulaminu, lecz i wedle praw zwycza

jowych. A źe i z ław poselskich bardzo często

miotano na przeciwników pociski niemniej ja sk ra

wej treści od togo, o którym dziś zawyrokować

Część literacko artystyczna

Gniazd() Tęczyńskich.

iUi%g dalszy).

N a Tęczy nie.

Do niepoznania zmieniła się okolica kościoła

r 0 Jędrzeja w ciągu kilkudziesięciu lat po napa

zie Tatarów i po ,iukastellacyi" za czasów wo

:n Konrada. W północnej stronie, gdzie niegdyś

a ły nędzne dworzyszcza nielicznej osady, spalone

)źniej przez Tatarów, rozbudowało sie miasto,

i maffdeburskiem prawie lokowane, obwarowane

urami w których obrębie istniały już wszystkie

iee, zbiega,jące się dzisiaj w rynku krakowsku...

le mur miejski tulił się do kościołów Franc.szkan

łiego i Dominikańskiego, a kościół śgo Jędrzeja

:ał już poza jego obrębem na przedmieściu zwa

em Okół, które się ciągnęło pomiędzy zamkiem

murami miasta. Z przedmieścia tego utworzyło

ę właśnie ,now e miasto Okółli, dzięki opiece Ło

ietka, który po niedawnym buncie mieszczan kra

owskich srożył sie na stare miasto i rad patrzył

a współzowodniczkę buntowniczej gminy, s;ulo

iącą się w pobliżu królewskiego zamku.

Oścu lat już minęło od buntu krakowskich mle

),czan, od roku właśnie Łokietek przywdział był

rólewską koronę, uświęcniac tym aktem zjedno

senie rozbitej Polski pod swojem berłem, było to

w r. 1320, gdy z kościoła śgo Jędrzeja i z przy

ległych, dawno obmurowanych budynków wynosili

się na zawsze kanonicy kolegiaty, założonej nie

gdyś przez Sieciecha. Czy to częste ,,inkastelacye"

tego kościoła, obracając dom Boży na wojowniczy

użytek, całą kolegiatę świeckim zaraziły duchem,

czy też opieka duchowna dalekiego opata siecie

ehowskiego nie mogła rozprzężeniu skutecznej ta

my położyć, dość, że oddawna już kanonicy śgo

Jędrzeja niedobrej zażywali sławy. Postanowiono

ich przenieść do kościoła śgo Idziego pod zam

kiem, a przy św. Jędrzeju osadzić mniszki reguły

franciszkańskiej, których klasztor św. Salomea za

łożyła w dolinie ojcowskiej, zamieniając niegdyś

w cichą siedzibę zakonnic warowny zamek na

Skale, znany ’nam również z wojen Ko nrad a, a

od tego czasu przezwany Skałą Najświętszej Panny’

Sam król zarządził’ przeniesienie tej kolegiat

za zezw’oleniem biskupa krakow skiego, za zgod

sieciecbowskiego opata, który od dwóch wickó\

dzierżył nad nią prawo patronatu. Ale’ nie wystais

czało to jeszcze, żeby mniszkom zapewnić bezpie

czne posiadanie nowej siedziby ; i o potomkach

fundatora nie należało zapomnieć. W całym bo

wiem rodzie Toporczyków żyła niezatarta pamięć,

że to ich przodek Sieciech tę świątynię założył,

aby w jej mnrach odprawiały się modły za dusze

jogo i wszystkich !potomków; najczęściej Topor

ezykom dostawały się beneficya tej kolegiaty i

caly ród przywykł poprostu uważać kościół śgo

J vdrzeja za swoją ,własność." Zebrali się zatem

naj znamienitsi przodownicy rodu Toporczyków, któ -

rzy snać w rozmaitych jego gałęziach największej

zażywali powagi, i nie sprzeciwiali się woli kró

lewskiej, dając przyzwolenie w swojem imieniu i

braci swoich, synów, wnuków oraz wszystkich kre

wniaków. Byli to czterej przywódzcy rodu: kaszte

lan krakow ski Nawój z Morawicy, Gołuch, kano

nik krakowski, Otto z Tułkowic (pod Sandomie

rzem) i Piotr, chorąży krakowskiej ziemi.

Znów więc przywodził Toporczykom pan na

Morawicy, głowa najcelniejszej w całym rodzie

gałęzi i pierwszy zarazem dygnitarz wskrzeszone

go z gruzów królestwa. Był to syn owego Sułka

z Morawicy, którego postać zarysowała nam się

niewyraźnie w drugiej połowie XIH wieku. I N a

wój, w młodszych latach znany rrod przydomkiem

Pęk aw ki, równie jak ojciet^ę.rze_z. długie czasy

nie piastował żadnej godnoś^H póki Czesi władali

Krakowem, wszystkie niemal dzielnice Piastow

skie zgarniając pod swoje berło , tImHCo __pitdział

spokojnie w morawickim dworze, z niesmakiem

spoglądając na obcego pana i jego zauszników.

Skoro jednak po ciężkich latach tułaetwa pojawił

się wnuk Konradów w ziemi krakowskiej, książę

łady słaA Łokietkiem zwany, i jako ,,dziedzic

leslwipPolskiego" z szczupłemi siłami porwał

ę na-Czechów, ^pówczas ppnścił Nawój bezpic*

,c?zn^siałaibę W morawickim dworze, mało mu to

| się Czechortf narazi i jeden z pier

lanął w Łokietkowym obozie. Stąd też

się do najbliższych nowego pana przyjaciół

ljpo zupełnem zwycięztwie sprawy Łokietka szyb

ko się wspinał do coraz wyższych godności. Pu

sty był skarb ubogiego księcia, który znękany

wygnaniem gołemu tylko mieczowi zawdzięczał

dobycie tronu, więc też za wielki dowód ufności

to uważać należy, jeśli komu Łokietek w samym

początku rządów powierzył opiekę nad dochodami

skarbu. Właśnie zaś Nawojowi dostały się wiel

korządy krakowskie, z rządem dochodów krakow

skiego zamku i wszystkich włości, należących do

niego lasów niepołomickich, oraz żup solnych w Bo

chni i Wieliczce.

Z wielkorządcy krakowskiego został Nawój w r.

1309 podkomorzym sandomierskim, w r. 1316

przemknąwszy się tylko przez podkomorstwo kra

kowskie otrzymał godność wojewody sandomier

skiego, w r. 1320 był już kasztelanem krakowskim

A odkąd posiadł tę najwyższą godność, nie ma

prawie ani jednego dokumentu Łokietka, w któ

rymby na czele, świadków nie byl wypisany Na

wój; przy każdym snać akcie ważniejszym zasię

gał król jego rady, aż do r. 1330, w którym spo

czął w grobie sędziwy dygnitarz, o trzy lata tylko

wyprzedzając swojego pana.

Nie byl już caly obszar dziedziczny Starzów

w niepodzielnem posiadaniu Nawoja, niektóre, cho

ciaż drobne tylko skrawki dostały się liniom u

bocznym wskutek działów dawniejszych. Zawsze

jeszcze Morawica z całym obszarem przyległym

była znaczną fortuną magnacką, ale też wzmagały

się potrzeby ówczesnych panów, inn_ym już świe

cących polorem, ’ niźli ich przodkowie przed wie

kiem , niemało więc dbać musiał Nawój o dobre

zagospodarowanie swych posiadłości. Wielka część

dziedzicznego obszaru pokryła była jeszcze dzie

wiczym prawie lasem, karczunek zatem mógł po

wetować straty, które poniósł b_ył majątek panów

na Morawicy przez wyposażenie ubocznych linij

uprawnemi posiadłościami. W całym kraju pilnie

się nad tem krzątano, wszędzie powstawały nowe

osady na karczunkaeb, obdarzone swobodami nie

mieckiego prawa Kto miał lasy rozległe, które

mu nie przynosiły żadnego p.ży tku , potrzebował

tylko poszukać zmyślnego przedsiębiorcy i nadać

mu sołtystwo w mającej się ,założyć osadzie, a on

już zajmował się sprowadzeniem osadników, wy

trzebił z nimi wskazany kawał lasu, rozmierzył

grunta pomiędzy czynszowników i lokacya wsi

była już zupełnie gotowa. Później i sołtys miał

z czego wyżyć, przy samej bowiem lokacyi do

stały mu sic najlepsze grunta, wolne od wszela

kiego czynszu, do niego należały w nowej osadzie

jatki i kramy oraz prawo wyszynku, on pobierał

wreszcie trzecią część dochodów z sądownictwa

nad osadnikami; do pańskiej zaś skarbony wpły

wały czynsze od osadników, które sołtys troskli

wie wybierał i dwie trzecie dochodu z sądów soł

tysa. Zamiast lasu i nieużytków przynosiła zatem

panu każda tak a lokacya dochód pewny i stały,

a wcale nawet znaczny, jak na ówczesną wartość

pieniędzy.

Za czasów Nawoja dość było miejsca na lokacyę

takich wsi nowych w jego włościach dziedzicznych,

skoro i dzisiaj nawet możnaby ich sporo umieścić

na lesistym obszarze tej okolicy, a pewnoby je

szcze nie zabrakło w niej lasu. Dokoła żródłisk

Sanki ciągnęła się jednostajna puszcza leśna na

kilku - milowym pagórkowatym obszarze, zwana

Przeginią; na północy sięgały odwieczne bory tej

puszczy do łożyska Krzeszówki, dochodząc na po

łudniu aż do włości tynieckiego klasztoru, którą

także nazywano Przeginią, jako wieś u brzegu

tych lasów rozsiadłą. Otóż najpierw zaczął Nawój

rozgospodarowywać się na północnym krańcu tej

puszczy; nad samą Krzeszówką, na pagórku na

przeciw Pisar stanął nowy dwór morawiekiego

dziedzica, opodal zaś powstała osada, która do

dnia dzisiejszego zachowała nazwę Nawojowej

góry. Gdy zaś u podnóża Nawojowej góry za

kwitło życie rolnicze, otwarła się osadnictwu droga

w g ’ąb puszczy, a topór docierał w coraz dalsze

zakąty jej obszaru, dotychczas niedostępne prawic

dla stopy ludzkiej.

Stanisław Smolka.

(Ciąg dalszy nastąpi).

C i m wychodzi codziennie, wyjąwszy niedziele 1 diu swiąieozuo.

o ta Osom , o ile zapas starczy, w Krakowie po 10 o., we Lwowie lub z przesyłką pocztową 12 c.

Prenumerata wynoal:

teU

na oaiy rok nu kwartuf na 1inct*tAtf

*S *o

* am-rgpiiflkiett

..,,t

24 lii

fj zlt

2 Łłr. 6»*c.

g ^ i Nijttfieckiero

* itr

7tłt

3 złr

b *a-,

, Kraacyi, A ng m Belgii, Szwajearyi. Turcyi

i-i a Vleżących do związku pocztowego

o- a,

na,

ti»

g | inyjnają sf« lylfcii »rt l,u (to i»WWle|u O)na, w miesiąca - liiaiy

5 - 7 ,k pieniężne na pronunierKt i ogłoszenia iinseraty) uprania się nadsyłać /r. ,n c o

Pi sj

*--,n w Krakowie.

—

l/isty rekUimm’yjn. luttojneczptotea,M oie podlegają opłaci*

rfi

ooeztowej - Listów iaefmnkowanycJt nie przyjmuje sie

*łokKtp(Usos"a» nadsyłanych nie *wraca sie.

1 of 8 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction