Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 740 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 417

Kraków, C zwartek 12 Września 1912.

Rocznik LXV.

mmmmmm,

CZAS

Wydanie popołudniowe.

Prne n n iH prayfsnaln: Aś*i«lrtniryaCwa wKraltewleInwedy pecntewe. Miejscowa pr*.

n ta n e r a tą k«ęg. S. A. Krzyi arwwriciege, kandle: St. Kariińakiefo, trafika w Sokbtnnicach, Biuro dziew

Hopcasa i Salomonowej, G!. Trafika. We Lwowie ,,Cza*« jest do nabicia w Marach dzień. A. Slszewskieęą

S. Sakałnwłt;!s§o, K. 8 »chataba, na itacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jat!ę, Rowy* Sączu na ptr**i«

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach s portyerów kolejowych.

Ceny ogło s ze ń : od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal,, za kaidy następny po 15 hal.: układ tabe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal., następny po 15 haL Nadesłane 1 Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 hal. za każdy raz. G łosy publiczn ości po 2kor.; ktanaikaiy handlowo

po k ro nice i po d ziale ekon omiczny m; komunikatypry w a tn e, śluby, zaręczyny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratą przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plota*, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Potwralski; w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia i E. Billet; w R zeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie Ja»i*J

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. Raczkowski, 14 Citd de Trevise; w W ied niu Haasenstein A Vogler, R. Momo (także wo wszyst-’

kich filiach): H. Sch alek . M. D uk es, E. Braun, J. Da nn eb erg, Bo ck A Herzfeld, H. Priedl (tylko pro*

numeratę H. Goldschmidt A Comp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube A Comp., w Pradze Cze«

sk iej Fr. Hovorka. L isty z pieniądzmi i pr z ek a zy pieniężno na prenumeratę i ogłoszouia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczętowan* nie podlegają opłacie pocztowej,

Listów nieopłaconych n ie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 bal.

----

’

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. -

Telefon Nr 60.

Wypaczenie konsftytucyi.

=r Z konstytucyą austryacką dzieje się coś

dziwnego.

Według ducha i litery konstytucyi

rządy w państwie spoczywają na trzech czynni

kach : jednym jest cesarz, drugim odpowiedzial

ny rząd, trzecim Rada państwa. Cesarz mianuje

ministrów, parlament jeżeli niema do nich zau

fania, może odmówić im poparcia.

Tymczasem

z biegiem lat objawiać się zaczęła dążność do

praktyki, według której w gruncie rzeczy mini

strów mianowałby

właściwie parlament, a pod

pis eesarza byłby tylko formalnością. Łatwo zro

zumieć, do jakiej anarchii by taka praktyka do

prowadziła, w yw ołując szczególnie wśród wyż

szej biurokracyi formalny

wyścig o łaskę po

głów.

Dziś już życie publiczne

chroma przez

to, że równolegle z zanikiem wpływu parlamentu

jako całości, rośnie w chorobliwy sposób wpływ

po. - z c z ególnych posłów. Niejeden wyższy urzęd

nik w zrozumiałej ludzkiej słabości, ulega wpły

wom każdego

z osobna posła,

ażeby zapewnić

sobie na przyszłość dostęp do teki ministeryal

nej; zdobywszy tekę, utrzymuje się wprawdzie

w sprawach

ogólnych

na stanowisku

zasadni

czem, ale w bieżących sprawach codziennego ży

eia spłaca posłom, którzy go

w ynieśli, dług

wdzięczności. Zmienia się więc stanowisko po

słów, którzy w ten sposób

stają się coraz wy

}ączniej prywatnymi pełnomocnikami swoich wy

borców.

Ten wpływ parlamentu nie na utrzymanie,

ale bezpośrednio na nominacyę ministrów, o tyle

jeszcze bardziej staje się niezdrowym, o ile we

wielu wypadkach pewne grupy poselskie bywa

ją tylko ekspozyturą grup pozaparlamentarnych

związków często zarobkowych, którym z natury

rzeczy idzie tylko o własny materyalny interes.

Takie refleksye nasuwają się z powodu dys

kus,yi prasowej

o obsadzeniu dwóch wakują

cych posad ministeryalnych, przedewszystkiem

zaś posady ministra handlu. Związki przemysło

we uroiły sobie, że one i tylko one mają prawo

desygnowania ministra handlu, dlatego, że za

daniem jego będzie przygotowanie traktatów

handlowych. Traktaty handlowe, ich zdaniem

służyć mają tyiko interesom przemysłu z pomi

nięciem wszystkich innych; rolnik i konsument

miejski nie wchodzą wcale w rachubę. Wpływ

związków przemysłowych jest ogromny, bo 9/10

prasy niemieckiej jest na ich usługi. Przytem

każdy kartel przemysłowy opiera się o ten lub

ów bank, wpływ przemysłu łączy się z wpły

wem giełdy i równowaga

interesów

ekonomi

cznych w państwie jest już bardzo poważnie

zagrożona.

Kiedy w dziennikach pojawiło się nazwiska

pierwszego kandydata, zasłużonego szefa sekcyi

w ministerstwie rolnictwa, związki przemysło

we podyktowały

miejsca protest, dla! ego

że kandydat przy jakiejś sposobności podkreślił

potrzebę sharmonizowania interesów przemysło*

wyeh, z interesami rolniczymi. Natomiast wysu

nięto ze strony przemysłowej z wielką natarczy

wością kandydaturę p. Stibrala byłego szefa sek

cyi i kierownika ministerstwa handlu.

P. Sti

bral jest bezprzecznie

urzędnikiem

zdolnym,

bardzo zdolnym

a przemysł ma wobec niego

dług wdzięczności niezwykle wielki. On bowiem

był autorem traktatów handlowych, które prze

chyliły szalę w stronę przemysłu, a szczególnie

możDy przemysł żelazny jemu głównie zaw

dzięcza swój rozwój. Ale w ślad za tą kandyda

turą pojawiła się w prasie przeciwnej wiado

mość, jakoby p. Stibral angażowany był w cha

rakterze męża zaufania do traktatów handlowych

przez austryackie

związki przemysłowe.

Kon—

SSggjBl?llBBSI

sternacya ! Bo i jakże ministrem handlu miano

wać kogoś, który zostaje w prywatnym

służbo

wym

stosunku do związków przemysłowych.

Neue fr. Presse zaprzeczyła więc tej wiadomo

ści, ale w formie bardzo dwuznacznej, donosząc

ty!ko, że p. Stibral dotąd tej posady nie zaj

muje.

W ślad za tem pojawiła się w tym sa

mym dzienniku

wiadomość, jakoby p. Stibral

odmówił przyjęcia ofiarowanej mu teki handlu,

że znamiennym dodatkiem, że jednak gdyby bar

dzo nalegano, byłby może przyjął. Z tego pośre

dnio wynika potwierdzenie, że przeszkodą był

właśnie ów zbyt ścisły stosunek do

związków

przemysłowych.

N. Fr. Presse nie może pocieszyć się po tej

stracie i w długim artykule wywodzi, jakie nie

szczęście spotkało A ustryę przez to, że p. Sti

bral teki handlu nie objąłi zapowiadą, że związki

przemysłowe i ich posłowie szukają już drugiego

kandydata. Liberalny organ przez suggestyę wy

wołał wrażenie, jakoby liberalni posłowie wraz

ze związkami przemysłowymi istotnie i konsty

tucyjnie powołani byli do prezentowania mini

stra handlu, lub conajmniej do prezentowania ja

kiegoś terna kandydatów. Co się zaś tyczy mi

nistra rolnictwa waruje N. Fr. Presse dla swo

ich kół nie prawo prezenty wprawdzie, ale za

to prawo protestu i czyni z niego obfity użytek.

Minister rolnictw a jej zdaniem nie może być

agraryuszem, ale za to minister handlu ma być

wyłącznie prokurzystą związków przemysłowych

Za kilka lat zawarte być muszą nowe traktaty

handlowe,

najważniejsze

ekonomiczne intereBa

ludności na nowo mają być uregulowane. Dziś

przygotowania są w pełnym toku, ale niestety

jedni tylko przemysłowcy wczas się do obrony

zabierają, kiedy koła agrarne a przedewszystkiem

liczna warstwa konsumentów zapewne

obudzą

się dopiero po niewczasie.

Interesa przemysłowe są ważne, bardzo ważne,

a my w interesie naszego powstającego dopiero

przemysłu z pewnością pragniemy należytej dla

niego opieki. Ale tak samo conajmniej ważne są

interesa rolnicze i interesa konsumującej ludno

ści. Tylko sharmonizowanie tych rozbieżnych in

teresów wydać może pożądany dla całego pań

stwa rezultat, kiedyjeduostronna przewaga wpły

wów przemysłowych łatwo zniszczyć może wie

loletnią pracę rolnictwa i wywołać niebezpieczne

wrzenie w kołach konsumentów. Narzucanie kan

dydatów ministeryalnych przez grupy poselskie,

związane z grupami zarobkowemi, jest więc w da

nej

chwili

szczególnie

niebezpieeznem.

Ogół

zwolna przyzwyczaja *ię do rzekomego prawa

związków przemysłowych do narzucania mini

strów, i doszło już do tego, że nikt nawet nie

dziwi się, czytając w dziennikach o kandydatach

tych związków, łub o po wszelkiej formie pod

pisanych protestach przeciw inny» kandydatom.

Najwyższy więc ezas przypomnieć, że kandyda

tów na ministrów powołuje szef gabinetu, a no

minuje cesarz.

Wiedeń 11 września.

Muzeum narodowe na Wawelu.

Lwów 11 sierpnia.

(X) Na ostatniej sesyi uchwalił Sejm

upo

ważnić wydział krajowy do oddania gminie mia

sta Krakowa na lat 50 gmachu poszpitaluego na

Wawelu, za opłatą czynszu rocznego w wyso

kości 1 kor.,

na pomieszczenie w tym budynku

części Muzeum narodowego i Archiwum aktów

dawnych miasta Krakowa.

Na częściowe pokrycie kosztów adaptacyi bu

dynku poszpitalnego na W awelu, obliczonych

przez Magistrat m. Krakowa na 350.000 kor.,

wyznaczył Sejm z funduszu krajowego subwen

cyę w wysokości 100.000 kor. i upoważnił wy

dział krajowy do zaciągnięcia w

r. 1913 poży

czki komunalnej w Banku krajowym, jaka okaże

się potrzebną do wypłaty tej subwencyi w go

tówce.

Prezydyum

namiestnictwa zawiadomiło

obecnie wydział krajowy, iż wedle pisma pierw

szego ochmistrza dworu, cesarz przyjął do wia

domości uchwałę sejmową w

sprawie oddania

gminie miasta Krakowa gmachu poszpitalnego

na W awelu na pomieszczenie Muzeum narodo

wego i Archiwum aktów miasta Krakowa. Pre

zydyum namiestnictwa Zwróciło przy tej sposo

bności uwagę wydziału kraju, iż należałoby przy

spieszyć intabulacyę objektów na W awelu na

rzecz kraju, gdyż dopiero po dokonanym wpisie

własności będzie mogła być załatwioną petycya

miasta Krakowa o wyjednanie subwencyi pań

stwowej na częściowe pokrycie kosztów reada

ptacyi budynku poszpitalnego na Wawelu.

Przeprowadzanie intabulacyi prawa własności

całego Wawelu na

rzecz kraju napotyka dotąd

z tego powodu na trudności, iż niektóre parcele

gruntowe na Wawelu zapisane są jako własność

gminy miasta Krakowa, która dotychczas nie u

regulowała tej sprawy przez wydanie deklaracyi

ekstabulacyjnej. Obecnie, gdy przyznanie sub

wencyi państwowej uczyniono zawisłem od ure

gulowania stanu posiadania i własności wszyst

kich objektów na W awelu, gmina miasta Kra

kowa we własnym interesie przyspieszy zapewne

załatwienie tej sprawy i

ułatwi sfinalizowanie

aktu oddania gmachu poszpitalnego

na pomie

szczenią w nim Muzeum

narodowego i Archi

wum aktów dawnych miasta Krakowa.

Prasa o sytuacyi sejmowej.

Mimo uchwalenia najściślejszej tajem nicy o

przebiegu konferencyi prezesów, Gaz. wiecz. po

daje

o nich

wiadomości i wysnuwa z nich

wniosek

pomyślnym

zwrocie.

Nie mogąc

tych informacyi skontrolować, nie możemy też

i o wniosku

wysiać sądu.

Gazeta wieczorna

zaznacza, że kluby demokratyczne, a to : demo

kracyi polskiej, demokracyi narodowej i ludow

ców przedłożyły na wczorajszej konferencyi prze

wodnicząeych klubów polskich swoje własne pro

jekty reformy

sejmowej,

niemal identyczne;

że, jak twierdzi, Rusini g-dowi są \yejść w per

traktacye nie tylko co do sposobu zabezpiecze

nia narodowościowego okręgów, ale i co do pro

eentu mandatów (z czego możnaby wnioskować,

że Rusini gotowi są zejść poniżej swego żąda

nia 30 procent mandatów). Gazeta wieczorna

wyciąga stąd wniosek, że ,,na całej linii nastą

pił w sytuacyi zwrot bardzo pomyślny".

Czy

tak jest, nie wiemy, zaznaczamy tylko, że dru

ga wiadomość, aby Rusini gotowi byli pertrak

tować i co do procentu, wydaje nam się wprost

nieprawdopodobną.

Dziennik polski nie jest tak optymistyczny,

ale stwierdza, że zbudowany został pomost pod

dalsze rokowania:

Wtorkowe posiedzenie sejmowej komisyi refor

my wyborczej miało znaczenie czysto formalne i nie

dało żadnego rezultatu. Można to było przewidzieć,

skoro Rusini z uporem, godnym słuszniejszej sprawy,

trwa ją przy niem ożliwy ch żądaniach. J eżeli mieli

przedtem jakieś złudzenia, to wobec stanowczej u

chwały klubów polskich i wobec oświadczenia na

miestnika, powinni zrozumieć, żs poza 26’4 procent

nikt nie pójdzie. Kluby polski* miały więc tylko

dwie drogi do wyboru. Albo zerwać dalsze rokowa

nia, albo próbować jeszcze raz ponownych rokowań.

Przewa żyło obra nie tej drugiej drogi. Słu szn ie. Ro

kowania ostatnie bowiem rozpoczęły się wśród wa

runków niekorzystnych, po niefortunnych próbach

indywidualnych, po samodzielnych krokach w Wie

dniu, które musiały wywołać pozór rozłamu w obo

zie polskim. To było złą wróżbą i te pozory musia

ły być usu nięte . Dziś Rusini już wiedzą , że rozłamu

u nas niema. Podstawa dla nowych rokowań zosta

ła więc stworzona, a raczej przywrócona i dlatego

dobrze się stało, że komisya odroczyła sw e obrady

i chce czekać na rezultat nowych rokowań, które

aaturalnie mogą się toczyć jedynie w granicach wspól

nie przez k luby polskie wytkniętych.^

Czy Rusini zrozumieją tę sytuacyę? Czy nowe

rokowania odniosą skutek? Nie wiamy. Przebieg do

tyczasowy nie budzi nadziei różowych. P. Halban,

który w komisyi uczynił wniosek odraczający i wy

razi1 zdanie, że nowe rokowania będą uwieńczone

dobrym rezultatem, nie miał chyba podstaw pozy

tywnych do tego optymizmu; możemy więc to jego

zapatrywanie uważać tylko za wyraz cierpliwości,

jaka po stronie polskiej panuje i za pomost, rzu

eony pod dalsze rokowania, które będą się odbywa

ły pod znakiem jedności w obozie polskim i bez

pozoru rozłamu. Prawdziwemu stanowi rzeczy odpo

wiedziałoby raczej energiczne zaznaczenie uporu Ru

sinów i stwierdzenie, że bez zmiany ich stanowiska,

rokowania dalsze nie odniosą skutku. Komisya przy

jęła wniosek bez dyskusyi. To milczenie nie bylo

zapewne dowodem optymizmu, ale co najwyżej kur

toazyą wobec Rusinów. Dyskusya o zapatrywaniu

wnioskodawcy, że nie traci nadziei, iż nowe roko

wania mogą osiągnąć dobry skutek, byłaby przed

wczesną.

Wyjaśnia jednak dalej Dziennik polski, że

z powodu wyjazdu wielu członków komisyi re

formy sejmowej na kongres eucharystyczny do

Wiednia, nie będzie mogła ta komisya zebrać

się już w przyszłym tygodniu i dlatego trzeba

się liczyć z przerwą conajmniej tygodniową.

Ciągle niezadowolone są tylko Słowo polskie

i Kuryer lwowski. Narodowi demokraci nie

kryją się już z przekonaniem zdobyłem nako*

niee, iż trzeba będzie przyznać Rusinom 26 4

procent mandatów, ale stawiają, jak pisze Sło

wo polskie następujące warunki:

ażeby procent mandatów polskich w kuryi

wiejskiej i miejskiej odpowiadał conajmniej procen

towi polskiej ludności w tych kuryaek (w kuryi wiej

skiej 56 prc.,

w kuryi miejskiej 90 prc.). 2) ażeby

polska większość Sejmu wystarczała nadal jak do

tychczas 1ia uchwalania dalszych zmian statutu kra

jo w eg o ; jeśliby więc Rusini mieli otrzymać, jak się

na to zanosi 26-4 prc. mandatów sejmowych, kom

plet potrzebny dla uchwalania zmian statutu krajo

wego, nie może wynosić ponad 60 prc., a kwalifi

kowana większość ponad 55 prc. całego Sejmu.

Gazeta narodowa powraca raz jeszcze do o

negdajszej uchwały komisyi parlamentarnej klu

bu prawicy i zaprzecza :

...jakoby reforma nie mogła przyjść do skutku bez

współdziałania Rusinów i jakoby prawica nie mogła

zgodzić się na taki sposób prowadzenia rzeczy, któ

ryby polegał na tem, by Rusini dali się przegłoso

wać ; inaczej mówiąc, że reforma wyborcza przyjść

musi do skutku głosami tak Polaków jak Rusinów.

Taki komentarz nie wypływa koniecznie z samego

brzmienia uchwały, gdyż uchwała mówi tylko o

,zgodnem załatwieniu reformy wyborczej przez obie

narodowości"; zgodność zaś może łatwo polegać

właśnie na tem, że jedna ze stron zajmie stanowi

sko tolerari posse.

Przeciwko pojmowaniu, że bez głosów ruskich re

forma sejmowa nie może przyjść do skutku, musimy

wystąpić tembardziej, że się to zdanie zaczyna roz

szerzać, czego dowodem np. wywody Czasu w mr.

413 z 10 września tak w telegramach (,,po uchwal*

prawicy") jaic w artykule wstępnym (,Taktyka").

Czytamy tam, że przyznanie możności przegłosowa

nia Rusinów jest rzeczą wprost szkodliwą, że by

łoby to błędem z naszej strony% gdybyśmy przepro

wadzali reformę przeciwko rzekomej woli Rusinów,

albowiem ,reformy nikt nie chce narzucić*.

Że im jej narzucić nie chcemy, to pewna, bo ni

komu nie chcemy nic narzucać, ale z drugiej strony

nie dla miłości Rusinów i nie w ich jedynie intere

sie chcemy przeprowadzić reformę wyborczą , tylko

chcemy tego przedewszystkiem z ogólnych narodowo

krajowych względów, w interesie tego spokoju w kra

ju, którego przecież i prawica w pierwszym rzędzie

broni, a następnie z powodu, iż uznajemy rozszerze

nie czynnego prawa wyborczego za konieczność, gdyż

zbyt już wielka zachodzi różnica pomiędzy prawem

wyborczem do Sejmu a do parlamentu; różnicę tę

prawie we wszystkich krajach już umniejszono, w ięc

i u nas musi nastąpić jej zmn iejszenie, czy rok prę

dzej czy rok później, to już obojętne. A jeżeli *Jron

nictwa polskie dojdą pomiędzy sobą do zg ody na

pewien projekt, zmniejszający tę różnicę i przyzna

jący zarazem Rusinom to, co zdaniem naszem słu

sznie im dać można i należy, to będzie nietylko na

szem prawem, ale i obowiązkiem starać się o to, by

Rusini, o ile nie zechcą się na taką reformę wyra

źnie zgodzić i w niej współdziałać, dopuścili przy

najmniej do jej załatwienia, zajęli stanowisko tole

rnjące ją i przemawiając i głosując przeciw niej, ni»

uniemożebniali przynajmniej jej dojścia do skutku.

Jeżeli bowiem uważamy, iż ceś z ogólne krajo

wych względów jest dobrem i koniecznem, to mamy

obowiązek starać się przeprowadzić rzecz tę nawet

wbrew rzekomemu oporowi tych, którzy wprawdzie

o pokrzywdzeniu deklamować będą, ale którym rzecz

ta najwięcej korzyści przynosi. Ten obowiązek usta

je dopiero wobec absolutnej fizycznej niemożebności,

ale nie pierwej.

Rozumowanie to jest nielogiczne.

Dwie są

ewentualności: przeprowadzanie ustaw

wbrew

woli Rusinów, lub z ich zgodą, czy zaś ta zgo

da jest wyraźną, czy też objawia się w tem,

że Rusini dadzą się przegłosować, to pozostaje

zgodą".

Z tego więc punktu widzenia ustawy

nie mogłyby być i w jednym i w drugim przy

padku uchwalane ,,bez" Rusinów. Nie o to więc

idzie i Gaz. nar. nie trafiła w sedno.

Różnica

między zgodą wyraźną a tolerowaniem

ma to

znaczenie, że ten drugi rodzaj zgody dostarcza

Rusinom pretekstu do żądania dalszych zmian,

pozwoliłby im bowiem powoływać się wobec

świata,

że przeciw

»narzuconej" im reformie

zawsze protestowali i zawsze uważali ją za

krzywdzącą.

Z prasy ruskiej.

Diło polemizuje z twierdzeniem

niektórych

pism polskich, że ,,nie ma gdzie pomieścić wku

ryach mandatów ruskich ponad 26*4 procent".

Wyjmując cyfry z ostatniego spisu ludności obli

cza, że w sejmowych wiejskich kuryach całej

Galicyi jest Rusinów urzędownie 3,125.404 , czyli

43-8 procent. Wprawdzie cyfra ta jest, zdaniem

Diła, sfałszowaną, bo wedle jego obliczeń licz

ba Rusinów w tych kuryach wynosi najmniej

3,752.000 czyli 52.5 procent,

ale opierając się

na powyższej urzędowej cyfrze, dochodzi Diło

do następującej konkluzyi:

»Oto tak przedsta

wia się, skromnie licząc, stosunek ruskiej lu

dności wiejskiej w Galicyi. Jeżeli więc Polacy,

opierając się na swojej sfałszowanej kon»kryp

cyi, wpierają w nas, że liczba Rusinów jest taka

mała, iż 30 procent ruskich mandatów nie da się

zmieścić w przyjętym przez Polaków ad hoc

W sprawie Wiła Stwosza.

—

(Dokończenie).

Pracę moją a szczególniej rozdział o narodo

wości Stwosza streścił bardzo obszernie w lip

skich Monatshefte fiir K u nst und Wissenschaft

p. Paweł Ettinger, a streszczenie to poruszyło

żywo opinię niemiecką, i cały szereg dzienników

umieszczał artykuły p. t . »Veit Stoss ein Schle

sier" ?, »Veit Stoss eiu Pole" ? etc.,

przyczem nie

które z nich jak n.p . Miinchener Neueste Nach

ricliten zostały przekonane o słowiaóskiem po

chodzeniu Stwosza pisząc: ,E s unterliegt keinem

Zweifel, dasz er nicht germanischer, sondern sla

vischerUrsprungs war".

Zajął się tą sprawą i U’

rzędnik archiwum

norymberskiego, Dr Antoni

Gumbel. W polskie ni słowiańskie pochodzenie

Stwosza uwierzyć on niechce, ale przecież i ofi

muiiał przyznać, że Stwosz nie urodził się w No

rymberdze, że ów Michał Stoss,

którego Baa

der uważał za ojca mistrza Wita, nie mógł być

,jego ojcem, bo nie nazywał się Stoss ale Stolz (!).

Natomiast przypuszcza Gumbel, że nasz artysta

pochodzi ze szwabskiej miejscowości Dinkelsbiihl

i w najbliższym num erze Repertorium fiirKunst"

wissenschaft zamierza omówić dokumenty, któ

re, jak się wyraża »ziemlich zwingend auf eine

schwabische Herkunft des grossen deutsehen

Meisters hindeuten".

Życzyć m ożna p. Giimbelo

wi większego szczęścia w tej jego nowej din

kelsbuhlskiej hipotezie, aniżeli miał Baader w swej

norymberskiej , bo jakiekolwiek okażą się wyni

ki poszukiwań p. Giimbela, to jest na dzisiaj

pewnem, że praca Baadera »Veit Stoss kein Po

le sondern ein geborener Niirnberger" rozpadła

się w strzępy.

»Wielki Norymberczyk" nie był

Norymberczykiem .

Do p. Giimbela zasyłamy następujące życzenia.

Wszyscy historycy, zajmujący się Stwoszem nie

wyłączając Lochnera, opowiadają, że Wit Stwosz

z powodu swego długiego pobytu w Krakowie

»Polakiem" był nazywany w Norymberdze; żadeu

jednak z nich nie podaje, gdzie i przy jakiej spo

sobności z tym przydomkiem artysta występuje.

W czasie mego pobytu w Norymberdze, zapyty

wałem różnych historyków i urzęduików archi

walnych, nawet samego pana Gilmbela o źródła,

w którychby Stwosza z przydomkiem »Polak"

spotkać było można. Żaden mi nie umiał dać

wyjaśnienia, wszyscy wskazywali na Lochnera,

jako ua źródło.

A tymczasem pan Giimbel

w swym artykule »Veit Stoss ein Pole"?!) zno

wu przytacza to tylokrotnie powtarzane zdanie,

że Stwosza z powodu polskich właściwości, ja

kich nabrał w Krakowie, kiedy osiadł na stałe

w Norymberdze »spottend den Polen" nazywa

no. Otóż mamy nadzieję, że p. Giimbel w za

powiedzianej pracy i te źródła, w których się

naszego artystę szyderczo Polakiem nazywa, nie

zapomni opublikować, a przynajmniej poda ich

proweniencyę.

A źródła te dla wyjaśnienia sprawy narodo

wości Wita Stwosza mogą się okazać bardzo

ważnemi, bo jakkolwiek hipotezę o norymber*

skiem jego pochodzeniu można uważać za zu

pełnie obaloną, to przecież, jak dotąd, nie po

siadamy niezbitych dowodów, żeby ten artysta,

który i w niemieckiej Norymberdze i polskim

Krakowie z cudzoziemska »B’eit" łub »Ffeyt"

się podpisuje, w uaszem mieście lub wogóle

w Polsce się urodzi}. To pewne, że imię Wit

w Krakowie wieków średnich należy do naj

rzadszych, a w formie »Feit" tylko raz z koń

cem XV wieku przy nazwisku pewnego mieszcza

nina z Keszmarku występuje.

Pan Chołoniewski w sprawozdaniu z ankiety

zarzucił mi dziwną obojętność w sprawie dal

szych poszukiwań za materyałami do życia idzia

łalności Wita Stwosza, i że nie wierzę, żeby się

jeszcze coś znaleźć mogło, a tymczasem w No

!) Artykuł ten, nie wiem gdzie drukowany, podały

w ca ł ości MMnchenor Neueste Nachrichten Nr 415.

z 16 sierpnia.

Wit

rymberdze znajdują się całe stosy nieuporządko

wanych archiwaliów.Wiem otem, bo sam tę wia

domość przywiozłem i co więcej cały szereg fas

cykułów aż po rok 1500 przejrzałem, nic w nich

jednak nie znalazłem. 2) Może się coś w dal

szych znajdzie, ale praca to wielka i zadowole

nie ze znalezienia po kilkutygodniowej pracy ja

kiegoś aktu, tylko specyalnie zajm ującemu się

życiem tego artysty mogłoby trudy wynagrodzić.

Dzięki uprzejmości dyrektora archiwum ogląda

łem wszystkie działy archiwalne, i wiem, że no

rymberskie »Kreisarchiv" obejmuje akty kościo

łów ze Schwabach i Heilbronn, gdzie Stwosz

Wolgem uth pracowali. I w tych archiwaliach

coś znaleźćby można.

Mistrz Wit pozostaw ał

w stosuukach z biskupem wiirzburskim, z różny

mi magnatami,jak panami naHennebergu, z ksią

żętami heskimi, a zatem archiwa wlłrzburskie i

heskie mogą również zawierać jakieś m ateryały

do życia artysty. W Norymberdze samej do dziś

żyją stare patrycyuszowskie rody, jak Tucherów

Kressów i Scheurlów, które posiadająbardzo zna

czne archiwa.

U Tucherów z pewnościąby się coś znaleść

dało, jak o tem świadczą rachunki tego domu,

których część pt.

,,Anton Tuchers Haushalt

buch* wydał Loose Wilhelm

roku 1877

w »Bibliotek des litterarischen Vereins in Stutt

gart B. CXXXIV, ale do tych prywatnych

zbiorów, nawet dla uczonych niemieckich, jak

dotąd, dostęp był prawie niemożliwym.

Wierny

przecież, że Wit Stwosz pozostawał w artysty

cznych stosunkach i z cesarzem Maksymilianem,

więc znowu w wiedeńskiej bibliotece i archiwum

nadwornein, jakoteż w państwowem archiwum

w Innsbruku należałoby przedsięwziąć poszuki

wania.

I u nas również nie jest wykluczonein

jakieś przypadkowe odkrycie w archiwach ka

pituł i konsystorzy krakowskich, włocławskich,

2) Są to t. zw. ,Belege", czyli załączniki do ksiąg

rachunkowych, które za czas od roku 1476 -1533 li

czą przeszło 56 fsseykułńw, obejmujących coaajmniej

50.000 aktów.

gnieźnieńskich i poznańskich, jak niemniej w Ar

chiwum Głownem i Archiwum komisyi skarbu

w W arszawie; podobnie i we Wrocławiu, dokąd

artysta się często udawał, gdzie archiwum pań

stwowe obejmuje archiwalia z różnych miast

śląskich.

Do stosunków jednak rodzinnych Stwosza na

leżałoby przedewszystkiem w tych stronach czy

nić poszukiwania, gdzie się jego synowie znaj

dowali. Z dwóch żon pozostawił bowiem stary

Wit bardzo wiele dzieci, tak, że jego majątek,

wynoszący przeszło 5000 guldenów i kilkaset

dukatów trzeba było początkowo na 12 części

podzielić; do działu należy także ,Kunst und

gemachte arbait, die auch nach dem losz, doch

ungeschatzt getailt ist worden" z wyjątkiem ,ein

geschnitzt Adam und Ewa auch ein alt weib,

ein kindleins tanntz und ein grosz Crucifix", które

dopiero później zdaje się spieniężono.

Synów zaś miał Stwosz następujących.

Więc najpierw Stanisława, który przebywał

w ojcowskim domu w Krakowie, ale pod koniec

życia udał się do Norymberg:, gdzie w

roku

1529 zakończył życie, zostawiając wdowę Ma

gdalenę, :później żonę krawca Macieja i dwie

córki, Annę żonę Jana płatnerza i Małgorzatę,

w chwili działu m ajątkiem po dziadku jeszcze

pannę. Jak wiadomo, Stanisław był złotnikiem i

snycerzem .

Drugi syn Andrzej poświęcił się stanowi du

chownemu, z początkiem XVI

wieku

znanym

jest jako przeor klasztoru Karmelitów w Norym

berdze, a kiedy tutaj zatryumfował ostatecznie

luteranizm, musiał w roku 1525 Norymbergę o

puścić i przenieść się do Bambergu, gdzie do koń

ca życia, do roku 1540 przebywa.

Trzeci z rzędu Fioryan wykształcił się na zło

tnika i osiadł w Łużycach w Zgorzelcu, gdzie

go w roku 1515 spotykamy; mieszkałtu w dziel

nicy zwanej Reichenbachską. Na jakiś czas opu

szcza Zgorzelec, powraca tu jednak w roku 1524

i uzyskuje napowrót prawo miejskie. Po śmier

ci ojca przenosi się do Ujścia nad Łabą, tu go

widzimy jeszcze w roku 1543, w dwa lata pó

źniej ginie wogóle wszelki ślad po nim.

Jan starszy był malarzem, pracował w Schas*

burgu w południowym Siedmiogrodzie, tu oko

ło roku 1522 ożenił się z jakąś Magdaleną,

z którą miał trzech synów Franciszka, Emeryka

i Jerzego.

Umarł w roku 1530 a wdowa po

nim wyszła za mąż poraź wtóry i znowu za

malarza, mieszczanina schasburskiego Krystana.

Również malarzem i to znanym w historyi ma

larstwa czeskiego był zmarły syn Wita, Matys,

przebywający w Pilznie czeskiem. Umarł przed

ojcem, nie pozostawił żadnych dzieci.

Adryan prawdopodobnie otrzymał imię na cześć

jakiegoś Węgra, bo tego imienia ani w Niem

czech ani w Polsce nie spotykamy, natomiast

bardzo często na Węgrzech. Poświęcił się żoł

nierce, w chwili działu spadkiem mniemano, że

już nie żyje, w rzeczywistości żył jeszcze gdzieś

na wyprawie wojennej koło Lubeki, na wieść o

śmierci ojca wybierał się do Norymbergi z pow

rotem, dostał się jednak do niewoli Lubeczan

i wszelki ślad o nim zaginął.

O Sebastyanie nic się nie wie, nie wiedziano

też w Norymberdze w czasie dzielenia się spad

kiem po Wicie, gdzieby przebywał. Czekano na

jakąkolwiek wiadomość o nim do końca roku

1535. Ponieważ się nie zgłosił »nachdem man

nit wisz ob er lebendig oder todt sey" podzie

lono jego część między żyjących członków ro

dziny.

Wilibald przebywał w Norymberdze, był zdaje

się ulubieńcem ojca w ostatnich chwilach jego

życia i dlatego on został jednym z wykonawców

ostatniej woli starego mistrza.

Marcia wykształcił się na złotnika u swego

starszego brata Floryana w Zgorzelcu, następnie

wybrał się do Siedmiogrodu i tutaj w miejsco

wości Mediasch w czasie śmierci sweeo oica

przebywa.

O Janie młodszym, nie wiemy, jakiby sobie

zawód wybrał. W chwili śmierci ojca jest oby

watelem miejscowości węgierskiej »Bergsass".

,CZAS« wychodzi z wyjątkiem dni po aiedaieh 1dwi§teek nroczyrtych dwa r u y daiomnie. a mianow iata

o godzinie 6 rano i o godzinia 3 popołudniu.

*umoww«

Numer wieczorny 10 hal., rar»nv 4 hal \ s

pocztową:

P»fniiLJr!

’

wieczorny 12 hal., ranny C haL

PRENUMERATA WYNOSI:

w Krakowie w mieiscii

na calU rok na kwartał |na 1 miesiąc

W**\k°W ,eToTŁemdodomu- *. !

*’*

X %°"

58b*!**58"!—

Pocztą w państwie Austryackiem . . .

.....

koron

9kor. -

8j*k°r. -

Z dwukrotną wysyłką pocztową . . . .

******

,! Joron

9, ’!T, |??tor’ -

Pocztą w państwie Niemieckiem . . .

Do wszystkich państw, należących do związku pocztówko 48 koron

12kor- ”’ 4kor—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) i 16 rb. 20 k. 4 rb. 05 k. f 1 rb. 45 kop

° Si*?sz*ula Pr*yj»Hją: W Warszawie biuro ogłoszeń Uagra, L. i K. Motzł i Syn.

Międzynarodowe B,uro ogłoszeń - w K ijew ie księgarnia L. Idzikowaldsgo - w W iln ie t o (

_________

dzienników K. Taubera.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction