Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 640 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N* 147

Kraków, Czwartek 2 Lipca 1903.

Rocznik LVI.

(Wydanie wieczorne).

Formuła Szella.

W ostatnich wypadkach w sejmie węgierskim

wymaga wyjaśnienia przyczyna, dla której stron

nictwo niezawisłości, które przecież pakt, zawarty

między hr. Khuen’em a Kossuthem, ratyfikowało,

odrazo wszczęło burzę, jak gdyby żadnego poro

zumienia wogóle nie było, lnb jak gdyby Kossuth

zawarł umowę z obecnym rządem, bez aprobaty

swego stronnictwa.

Rzecz więc przedstawia się w ten sposób, że

stronnictwo niezawisłości dlatego wystąpiło w ten

sposób, iż uznało, jakoby hr. Khuen zawartą

z niem umowę zerwał. Oskarżono go o to dlatego,

iż w mowie swej programowej zapowiedział, że

domagać się będzie upoważnienia od Bejmu dla

przystąpienia do rokowań z obcemi państwami o

traktaty handlowe, przed nchwałeniem przez sejm

taryfy cłowej. Żądanie to odnosiło się przeto do

zniesienia tak zwanej formuły Szella, wedle któ

rej ustawowo zakazano rządowi wchodzić w ro

kowania handlowe z zagranicą, przed uchwaleniem

taryfy cłowej. Uchwalenie tej formuły było wła

śnie ceną, za którą stronnictwo niezawisłości

zrzekło się obstrukcyi wówczas, gdy rządy obej

mował Szell. Zniesienie przeto obecnie tej formu

ły byłoby stratą stronnictwa niezawisłości: zyski

wałoby ono z jednej strony ustępstwa w kwe

styi wojskowej, traciłoby jednak z drugiej strony

to zwycięstwo, które w swoim czasie odnieśli,

obalając Banffy’ego.

Natychmiast też po mowie hr. Khuena powstał

Franciszek Kossuth i zaprotestował przeciwko

zniesienia formały Szella. Godził się na odłożenie

obrad nad sprawami ugodowemi do jesieni, trwał

jednak przy samej formule. Stronnictwo Kossutha

poszło jednak jeszcze dalej. Nie wystarczał mu

protest. Samo zapowiedzenie, że rząd będzie do

magał się upoważnienia do wdrożenia rokowań

traktatowych, uznali inni członkowie stronnictwa

za złamanie całej omowy i odrazn uczuli się

zwolnionymi ze wszystkich zobowiązań, przyję

tych wobec hr. Khuena.

Tem tłómaczy się przeto zwrot w usposobię

niu opozycyi, tem tłómaczą się zarzuty zdrady i

wiarołomności.

Jest to naturalnie zewnętrzna pobudka. Zło

tkwi głębiej, w skrajnym szowinizmie, nie liczą

cym się z niczem, zacietrzewionym i ślepym. Bez

względu na skutki, jakie to pociągnie dla mo

narchii i dla przyszłości własnego narodu, brire

stronnictwo niezawisłości w swojej robocie rozbija

nia z trudem wzniesionej budowy monarchii.

Brnie mimo wszystkich ostrzegających głosów,

które się mnożą nie tylko jnż wewnątrz monar

chii, ale i poza jej granicami. A najfatalniejsze -

to to, że kapitulacyom , gdy się raz zaczęły, nie

ma końca. Po hr. Khuen, który się ukorzył, przyj

dzie inny, który się dalej będzie kajał przed po

litykami haseł, emblematów i pustych okrzyków.

Waldeck-Rousseau a Combes.

,,Żółta księga" miała być ciężkim pociskiem dla

ostatecznego rozbicia związku Kościoła z państwem

we Francyi. Wbrew wszelkim rachubom wszech

władnego prezesa zwróciła się jednak ta broń

wprost przeciw jakobińskiemu rządowi. Nietylko

umiarkowane pisma, ale także najbardziej

wpływowe dzienniki liberalne paryskie

stwierdzają jednomyślnie, że ogłoszenie ,,Żółtej

księgi" było nietylko wielką niezręcznością rządu,

ale co gorsza odsłoniło w całej jaskrawości nie

stałość i chwiejność polityki francuskiej, oraz bar

dzo pospolitą dwulicowość rządu i premiera. J o u r

nal des Debats mówi: *P. Combes jest tak samo

mało pomysłowy i oryginalny w kwestyach dyploma

tycznych—jak w rzeczach rządu. Jest on przeko

nany, że możua zupełnie obywać się bez ,,rozu

mu", skoro ma się siłę. Mniemamy jednak, że

żaden nieuprzedzony Francuz nie prze

czyta

,,Żółtej księgi" bez rumieńc a

wstydu na twarzy. Bo jeżeli p. Combes oszu

kał nas w interpretacyi prawa z r. 1901, dopu

ścił się jeszcze cięższego przestępstwa, oszukując

rząd obcy. Szczególny to był pomysł ta publika

cya ,,Żółtej księgi".

Można jedynie znaleść

w niej przykład, wskazany przez p. Combes’a, że

kiedy się nie ma racyi, to najłatwiej wywikłać

się z trudnego położenia gwałtem i brutalnością".

Żółta księga udowadnia też — zdaniem dzień

ników postępowych — że rząd p. Combes’a

korzystał stale z najrozmaitszych usług knryi

rzymskiej. Zwraca się on po wielokroć do Stolicy

św. ze skargami na agitacyę i przesadną żarli

wość katolików francuskich; prosi Ojca św. o

rzucenie powagi swej na szalę stąd wynikłych zawi

kłań. Ojciec św. nie waha się nigdy — jakto tekst

not udowadnia — spieszy z mądrą a łagodzącą

interwencyą, której skutek zawsze był niewątpli

wy. Rząd z tego korzysta i... w odwdziękę wprost

łamie słowo swe wobec Stolicy św.

Kiedy ustawa z d. 1 lipca 1901 ma być zasto

sowaną, a Papież niepokoi się sposobem wykona

nia, niepokoi losem szkół zakonnych i wolnością

nauczania, wówczas zapewnia rząd p. Waldeck

Rousseau, w sposób najbardziej formalny, że usta

wa ta nie ma mocy działania wstecznej, a więc

szkoły zakonne - prywatne pozostaną nietknięte.

Ustawa nowa nie odnosi się wcale do nich. Gwa

rancyą dla nich ustawy z r. 1886. Zapewnienie

to powtarza p. Combes i wszystkie szkoły zakon

ne założone przez autoryzowane kongregacye za

myka — niszczy. Na zarzuty zaś i repliki Stolicy

św. ma rząd jakobinów w odpowiedzi tylko po

spolite pogróżki.

Tę ,,dwulicowość" rządu odsłoniła w całej pełni

,,żółta księga".

Stwierdza to Temps, dodając:

BPrzyno8i ona Francyi jedną jeszcze konkluzyę

praktyczną Oto udowadnia księga ta niezbicie,

że pomiędzy pojęciem ustawy z roku 1901 wedle

twórcy p. Waldeck-Rousseau a zastosowaniem jej

przez p. Combes’a, jest kompletna sprzeczność, a

to równie w wykonaniu, jak i w literze prawa.

Jeżeli więc w dotychczasowej większości Izby u

stawodawczej byli deputowani, którzy widzieli

w p. Combesie wykonawcę woli poprzednika je

go, to ich iluzye powinny teraz rozwiać się do

szczętnie". O d czasu ,,żółtej księgi" musi zniknąć

legenda, że gabinet p. Combes’a jest tylko prze

dłużeniem rządów Waldeck-Rousseau.

,,Dziś ci

wszyscy deputowani mają dowód w rękach, że

autor ustawy z r. 1901 nie myślał wcale o takiern

jej stosowaniu, jakie jej nadał p. Combes ze swą

kohortą jakobińską. Ci więc, którzy dotychczas

szli z dobrą wiarą razem z obecBym ministrem

w mniemaniu, że wykonuje dzieło jego poprzedni

ka, zrozumieją lekcyę, jaką im daje *żółta księ

ga" . Zrozumieją, że pomiędzy gabinetem wczoraj

szym a dzisiejszym — sprzeczność nie do usunię

cia i że dalsza ich wieraość dla p. Combes’a

wcale obecnie nie może już być usprawiedliwioną

legendą o identyczności rządu dzisiejszego z po

przedzającym. Nadeszła teraz godzina, w której

muszą się oddzielić od p. Combes’a ".

Oto co przyniosła ,,żółta księga" p, Combes’o

wi i jego rządom.

Jeszcze p. Combes i jego poplecznicy nie mieli

czasu otrząść się z kompromitacyi, na którą na

razili się samochcąc przez wydanie *Żółtej Księ

gi", a oto niespodziewanie *fcłkiem pada w tę

większość rządzącą pocisk silniejszy, istny grom,

który w szeregach zacietrzewionych sekciarzy wy

wołał popłoch straszny i najzupełniejszą desoryen

tacyę. P. W aldeck Rousseau, który tak długo mil

czał, przemówił nagle w tych dniach w senacie,

i to przemówił tak, że jego mowa była zaprze

czeniem i potępieniem całej polityki

p. Combes’a i jego socyalistycznej spółki. Z gło

sów dzienników ministeryalnych można łatwo doj

rzeć, że mowa dawnego prezesa rządu jest wprost

ciosem śmiertelnym dla polityki mini

steryaluej. Zdaniem zaś dzienników wolno

myśluych, *polityka rządowa dotychczasowa nie

ma po deklaracyi uroczystej p. Waldeck-Rousseau

żadnej jnż racyi". Prawo z d. 1 lipca 1901 roku

0 stowarzyszeniach — oświadcza były premier —

nie było wcale uchwalone jako ustawa *prześla

dowcza".

Wszystkie zarządzenia rządu, które od

roku burzą Francyę, są właściwie krokami sarno

woli, które wprowadziły istotnie rząd uciska ja

kobińskiego. Ustawa była uchwalona i trzeba ją

było wykonać, ale wykonać w duchu całkiem od

iniennym. Ustawa ta miała jedynie regulować sto

sunki stowarzyszeń; rząd jednak chciał w niej

znaleźć jeszcze co innego. Trzeba ją było więc

uzupełniać prawami nowemi, a to tylko dlatego,

aby w istocie zupełnie ją przeistoczyć, najkom

pletniej wypaczyć. Rząd p. Combes’a chciał jej

mianowicie użyć do rozwiązania jednego z naj

cięższych problemów, to jest problemu wolności

nauczania. Naturalnie, że tego znaleźć nie mógł,

bo ustawodawca wcale o tem nie myślał, kiedy

nkładał ustawę. Żarliwość złośliwa sekciarzy po

ciągnęła rząd na to niebezpieczne pole, choć *wol

ność nauczania" winna była pozostać nietkniętą

pod spokojną gwarancyą ustaw z r. 1886. Wszel

kie przeto zawikłama, które dziś Francyę dręczą

1 rozdzielają — jak p. Waldeck-Ronsseau wyra

źnie powiada — pochodzą stąd i wyłącznie tylko

stąd, że chciano otrzymać z prawa z r. 1901 re

zultaty, dla których ono wcale nie było przygo

towane. Tysiące zamkniętych szkół zawdzięczają

los swój jedynie tej procedurze *niedopuszczalnej

*Nigdy nikomu nie mogła przyjąć na myśl idea

w r. 1901, że przez tę ustawę dotknie się szkoły

wolne, a gdyby komu była przyszła, to co było

by się stało?"

—

pyta się p. Waldeck-Rousseau

I odpowiada bez wszelkich ogródek: *Gdyby ta

ka myśl była komu przyszła, to ustawa ta nie

byłaby wcale uchwalona".

Więc p. Combes żle ustawę zrozmniał, żle ją

zastosował. Żniwo, które teraz ze swego posiewu

zbiera — to niepokój całej Francyi, to trwożliwe

pytanie, które nawet już w szeregach bliskich

socyalistom odzywa się: *Dokąd my idziemy?"

Wedle deklaracyi p. Waldeck-Rousseau dosię

gła też ustawa z r. 1901 tylko tych, których wca

le nie potrzeba było gnębić. *Dosięgła ona w spo

sób bolesny zgromadzenia po prowincyi, po wsiach,

spokojne i pracowite; dosięgła zgromadzenia, któ

re bezpłatnie uczyły lud, które pielęgnowały cho

rych, ochraniały przed głodową śmiercią nędza

rzy ! Nie trudno było tym wszystkim wyrządzić

krzywdę, wszak one były wprost bezbronne. Prze

ciwnie nie zdołał p. Combes dotrzeć do tych sto

warzyszeń dumnycb, potężnych, przeciw którym

ta ustawa miała dawać pewne rękojmie państwu.

Łatwo to, dodaje b. premier, pogwałcić wolność

biednych opiekunów sierót i chorych, ale nie tak

łatwo dosięgnąć ustawą *ducha" i złamać go".

Mowa p. Waldeck-Rousseau jest więc najfor*

maluiejszem wyparciem się wszelkiego wspólni

etwa z rządami p. Combes’a ; jest ostatecznem po

tępieniem sekciarzy, którzy ciągle powoływali się

na to, że są tylko przedłużeniem rządów dawniej

szych, że są jego spadkobiercami i wykonawcami.

Po *żółtej księdze" i mowie p. Waldeck-Rousseau

—

legenda ta nie może istnieć.

P. Waldeck Rousseau wystąpił po bardzo dłu

giem i uporczywem milczeniu; wystąpił widoczna

dla tego, że uznał, iż roia p. Combes’a skończona,

że nadeszła chwila, w której można ponownie swo

je usługi ofiarować Francyi.

Dwie sprawy.

Gazeta Narodowa, witając nowego marszałka,

porusza dwie najważniejsze kwestye krajowe. Po

ważny i spokojny artykuł jest rządkiem zjawi

skiem w naszern dziennikarstwie. Powtarzamy go

też tem chętniej, że dotyczy spraw, w których

wielokrotnie zabieraliśmy głos i nad któremi dys

kusyę publiczną uważamy za nieodzowny waru

nek postępu.

Dziennik lwowski podnosi przymioty hr. Stani

sława Badeniego, uważa jednak za obowiązek po

czynić pewne zastrzeżenia wobec kwestyi ruskiej

i reformy gminnej. W tym duchu też pisze:

Musimy poczynić pewne zastrzeżenia co do sta

nowiska hr. Stanisława Badeniego w kwestyi ru

skiej. Nie należymy do tych, którzy wykluczają

zgodę z Rusinami, owszem szczerze i serdecznie

tej zgody pragniemy. Jesteśmy przekonaui, że

zgoda ta byłaby politycznein, ekonomicznem i spn

ieeznem wzmocnieniem kraju. Zaznaczyć oraz mu

simy, że z chłopem ruskim nigdyśmy się nie gnie

wali, bo gniewem nie można nazwać owoców chwi

lowych obcych podżegań i czynów, które ruskie

mu chłopu narzucono, a przeciwnych jego naturze

i sposobowi myślenia. Z chłopem ruskim pragnie

my też zgodę utrzymać. Z inteligencyą i ducho

wieństwem ruskiem zgoda ta byłaby także nader

pożądaną. Do tego potrzeba jednak dobrej woli

dwóch stron. Trzeba, aby w łonie ruskiego ducho

wieństwa i ruskiej inteligencyi wytworzyło się

stronnictwo, któreby szczerze pragnęło zgody i

któreby dotrzymało układów. Obecnie zaś musi

się stwierdzić, że pomimo daleko idących ustępstw

przeważna część duchowieństwa i inteligencyi w o

bydwóch stronnictwach ruskich (moskalofilskiem i

ukraińskiem), nie tylko za te ustępstwa nie oka

zała żadnej wdzięczności, ale przeciwnie prowa

dziła nienawistną walkę przeciw Polakom, nie

wahając się nżyć jak najbardziej potępienia go

dnych środków. A dalej z przykrością stwierdzić

się musi, że anarchiczne postępowanie duchowieu

stwa ruskiego pozostało bezkarnem, co przypisał

należy mylnym informacyom odnośnych władz.

A pomimo, że nie braknie i w łonie duchowień

stwa i inteligencyi ruskiej ludzi, którym się ter

roryzm dotychczasowych kierowników sprzykrzył

i którzyby pragnęli zgodnego z Polakami poży

cia — ludzie ci nie mają dość odwagi cywilnej,

aby się od złych wpływów wyemancypować, utwo

rzyć pojednawcze stronnictwo i wystąpić z pro

gramem, dążącym do wspólnej pożytecznej pracy,

a nie do bratobójczej walki. Utrudniać powstanie

takiego stronnictwa lub przeszkadzać mu, nikt nie

myśli — ale do rokowań i ustępstw przyiść mo

że jedynie wtedy, gdy takie stronnictwo nie tylko

powstanie, ale gdy nadto da rękojmię, iż układów

dotrzyma. Zbyt wiele bowiem już razy nadnżyto

naszej szlachetności, dobrej wiary i idealizmu po

litycznego.

Uwagi powyższe poczynić uważaliśmy za nasz

obowiązek. Hr. Stanisław Badeni był bowiem

twórcą ugody z odcieniem partyi ukraińskiej, re

prezentowanym przez pp. Romańczuka i Barwiń

skiego. Nie braliśmy mu za zle jego złudzeń.

W ynikły one bowiem z chęci skupienia sił kraju

i niezaprzeczonej dobrej woli. Chęć zaś osiągnię

cia zgody dzielił z nim kraj cały. Ale w wybo

rze środków nie powiodło się hr. Stanisławowi

Badeniemu. On, w innych sprawach aż do zbytku

ostrożny, trzeźwy i realny polityk, w tej sprawie

poddał się porywom zbyt idealnym i zawiódł się

na ludziach. Pierwszym zawodem była secesya

p. Romańczuka, który ze sprzymierzeńca stał się

najzapaleń8zym wrogiem jego polityki. Drugim

zawodem był odział p. Barwińskiego i towarzy

szy w secesyi sejmowej, dokonanej bez uprzedze

nia nawet takiego przyjaciela Rusinów, jakim jest

hr. Stanisław Badeni. Trzeci zawód, to przedłu

gie i tylko z politycznych powodów płyną ce bez

robocie.

Pomyłki i złudzenia zdarzały się największym

mężom stanu i nie ujmowały wcale im wartości.

I hr Badeuiemu nie ujmie wartości to, te w je

dnej, chociażby ważnej sprawie, źle się obliczył,

tem bardziej, że w innych sprawach swoją siłą

woli, stanowczością, znajomością kraju, oraz swym

wpływem na rząd, oddał krajowi niepospolite

usługi, a w kraju przyczynił się do podwyższe

nia poziomu administracyi wydziału krajowego

i do naprawy aparatu administracyi autonomicznej

w całym kraju. Co jeduak jest dla nas niepoję

tem, to właśnie to, że ten realny polityk pau,

excellence, że ten mąż, tak niepospolicie w ytra

wny, w obliczeniach tak chłodny — w jednej

sprawie ruskiej t’n errore perseuerat. Dowodem

tego jego mowa, jako jeneralnego referenta pro

wizoryum budżetowego podczas ostatniej trzy

duiówki sejmowej, wygłoszona dnia 30 grudnia

1902 r. Hr. Badeni, wspominając o podniesionem

w dyskusji zdaniu, te z biegiem czasu stosunki

między Rusinami a Polakami same się nłożą, tak

powiedział: *Ja tego zdania nie podzielam, nie

podzielam tem bardziej, że wynalezienie drogi, na

której porozumienie lub choćby złagodz enie sto

sunków było możliwem, nie wydaje mi się tak

trudne".

Kwestyi, tak postawionej, nawet nie ograniczył

hr. Badeni ani do ruskiego ludu, ani do tych po

jednawczo usposobionych kół inteligencyi, które

niestety, nie śrnią się odzywać i nie mają żadne

go wpływu. Pragnęlibyśmy też wiedzieć, z kim

właściwie hr. Badeni będzie się porozumiewał,

czy z tymi, którzy polskim wpływem wybrani i

ciąglemi ustępstwy podniesieni, mimo to bez ża

dnej dotykalnej przyczyny urządzili secesyę z sej

mu czy z tymi, którzy w organach swoich po

chwalali gwałty, dokonywane podczas bezrobocia.

Zanim też na seryo może być mowa o porozu

mieniu, musi się — jak już wyżej zaznaczyliśmy

—

wytworzyć pośród inteligencyi ruskiej stronni

ctwo pojednawcze, na którego słowność więoejby

licz) ć możua, niżeli na dotychczasowych Rusinów

w sejmie. Dopóki takiego stronnictwa niema, do

póty każdy, który mówi jak br. Badeni: *od obo

wiązku dążenia do uregulowania stosunków mię

dzy Rusinami i Polakami w Galicyi nie chcę

uwolnić siebie, ani większości polskiej, a od tego

obowiązku nie jest także wolny poseł Korol i jego

przyjaciele polityczni," nietylko staje na stanowi

sku nie realnem, ale popełnia bląd taktyczny.

Obudzą bowiem wśród narodowości ruskiej to prze

konanie, że z jednej strony naruszająca prawa

sejmu presya z Wiednia, jaką widocznie było wsta

wienie pozycyi na ruskie gimnazynm stanisławow

skie do budżetu państwa, a z drugiej strony ter

roryzm i gwałty, są właściwymi środkami do osią

gnięcia tego porozumienia, a raczej nieporozumie

nia, lecz dalszych jeszcze ustępstw ze strony pol

skiej.

Wprawdzie pod warunkami wyżej wymieniony

mi poczynienia tych ustępstw we właściwym cza

sie się nie zrzekamy, nie uczynimy ich jednak

Leibniz o Polsce i Polakach.

Do najpotężniejszych geniuszów XVII wieku,

którzy umysłowość europejską na dzisiejsze wpro

wadzili tory, należy niewątpliwie także sławny

wynalazca rachunku różniczkowego i całkowego,

głośny na schyłku XVII stulecia mąż stanu i

pierwszy narodowy niemiecki filozof Gotfryd Wil

helm Leibniz. Był to samouk i polibistor w naj—

Bzerszem tego słowa znaczeniu. Uczęszczał on

wprawdzie jeszcze jako bardzo młody chłopiec

na uniwersytet w Lipsku; ówczesny jednak stan

uniwersyteckiej nauki tak go zraził, iż prawie

całkiem szkolne studya zarzucił, a oddał się czy

taniu książek z biblioteki pozostałej po ojcu bez

żadnego ładu i porządku. Znamienną jest to zaś

cechą czasu, iż do zawodu uczonego profesora

objawiał zawsze wielką niechęć, miał lat 20, gdy

mu już ofiarowano profesurę w Altorf; nie przy

jął jej; poświęcił się natomiast nauce alchemii

w Norymberdze. T am zapoznał się przypadkiem

z człowiekiem, który wpłynął ostatecznie na dal

Bze losy jego życia; był nim baron Boyneburg,

do niedawna przedtem minister elektora mogun

ckiego Jana Filipa z Schdnborn. Poznali się przy

padkiem przy wspólnym stole w gospodzie. W y

trawnego dyplomatę i dworaka silnie zaintereso

wał młody człowiek, z którym wdał się w rozmo

wę, okazał się bowiem dziwnie biegłym we w szyst

kich naukach, a szczególnie w prawie, pociągnął

S° więc za sobą do Frankfurtu nad Menem, a

zaleciwszy następnie swojemu panu, uczynił z Leib

niza takiego samego, jak sam był polityka-dwo

raka. Działo się to w roku 1666.

Baron Boyneburg szczerze i usilnie popierał

*wego młodego przyjaciela tak, że stosunek mię

dzy nimi stawał się coraz zażylszym, nie upły

nęło zaś od zawiązania znajomości nawet trzy

lata, gdy obaj wdali się w sprawę, która w ży

ciu Leibniza przedstawia się jako jeden z naj

bardziej zajmujących epizodów. Sprawą tą był

wybór króla polskiego w roku 1669 po abdyka

cyi Jana Kazimierza.

Zanim jednakże o całym przebiegu tej sprawy

parę podam szczegółów, niechaj mi wolno będzie

pierwej wspomnieć o kwestyi polskiego pochodze

nia Leibniza, na tem tle bowiem dopiero jego sto

sunki do Polski i Polaków można w należytem

uwydatnić świetle. Urodził się Leibniz w r. 1646

w Lipsku, gdzie ojciec jego był uniwersyteckim

urzędnikiem, następnie profesorem. Otóż w krót

kim biograficznym szkicu, pozostałym między

wielką mnogością papierów, Leibniz sam o sobie

tak pisze *): nLeibniziorum sioe Lubeniecziorum

nomen slaoonicum familia in Polonia, B oh....u

dalszy ciąg tego miejsca wycięty! Kto tego się

dopuścił? Zdaje się, że Leibniz sam! T ak przy

najmniej możnaby wnioskować z faktu, iż wy

cięte także na odwrotnej stronnicy razem z po

wyższym tekstem słowo nappareretu, jest ręką

Leibniza napowrót u góry dopisane, reszta zaś

pozostawiona bez uzupełnienia. Otóż w takich wa

runkach pytanie dotyczące polskiego pochodzenia

Leibniza, staje się tem ciekawszem. Co mogło

skłonić Leibniza, iż wydawał się za pochodzącego

z polskiej rodziny (oczywiście Lubicnieckicb?)

Co mogło z drugiej strony spowodować wycięcie

owych sześciu wierszy, które zawierały widocznie

bliższe szczegóły o tem jego słowiańsko polskiem

pochodzeniu. Wiemy, że Leibniz skrzętnie odszu

kiwał wszelkie nazwy miejscowości i rodzin, które

miały jakiekolwiek podobieństwo z jego nazwi

n Zob. onno Klopp: nDie Werke von Leibniz".

Hannower 1864 I. Bel. str. XXXII: vVita Leibmtn

a se ipso breuiter delineutau.

skiem. Zebrał nawet cały słowniczek takich nazw

i wskutek tych poszukiwań zmienił ortografię swo

jego nazwiska z ,,Leibntltz", jak pisali jego prznd

kowie, na *Leibniz", jak w póżniejszem życiu

sam zawsze się pisał. Widocznie więc mnsiało

istnieć w jego rodzinie jakieś o tem polskiem po

chodzeniu podanie. Wprawdzie w akcie zejścia

ojca Leibniza Fryderyka, znajdujemy autentyczne

szczegóły o jego dziadzie i pradziadzie, z których

pierwszy Ambroży, był urzędnikiem górniczym

w Saksonii, a drugi Krzysztof sędzią w Alten

burgu, później kwestorem w Pirnie. Nie ulega

więc żadnej wątpliwości, że rodzina Leibnizów

już na jakie sto lat przed urodzeniem się wiel

kiego filozofa, osiedloną była w Niemczech, nie

wyklucza to jednak wcale możliwości przesiedle

nia się jej z Polski w początkach XVI stulecia.

Że Leibniz sam na to swoje polskie pochodzę

nie się powoływał i niem się nawet szczycił, do

wodzi jeszcze dalej fakt następujący: gdy już

prawie na schyłku swego życia spotkał się w Tor

gau z Piotrem Wielkim, ofiarując mu nsłngi, tak

się doń odezwał: *Jednego jesteśmy obaj pocho

dzenia, obaj Słowianie, W asza Ces. Mość założy

łeś na barbarzyńskim grancie największe na świe

cie państwo, ja założyłem przez umiejętność nie

mniejsze królestwo. Obaj jesteśmy inicyatorami

nowych wieków, obaj z tej rasy, której

przyszłoś ci nikt jeszcze przewidzieć

nie może!! ł) Czyż słowa te nie dowodzą, te

istotnie do końca życia chlubił się pochodzeniem

swojej rodziny?

Fakt ten zresztą zyskał w ostatuich czasach

poważne potwierdzenie z innej jeszcze strony, to

jest przez pomiary kości Leibniza, odnalezionych

w kościele Św. Jana w Hannowerze: Na zeszło

rocznym zjeździe antropologów w Dortmundzie

ł ) Zob. A. Fouche r de Careil oeu?re s de Leibuiz.

Paris 1862 tom IV wstępu str. LXIX.

zdawał w dniu 6 sierpnia Dr Waldeyer sprawę

z tych pomiarów, w ykonanych przez berlińskiego

profesora, Wilhelma Krausego, który stwierdził, że

czaszka Leibniza okazała się *typowo-słowiańską

o pojemności 1451 gr." .

Cóż więc mogło w płynąć na wycięcie owych

sześciu wierszy z własnej biografii? Możliwe tu

są tylko dwa przypuszczenia: Albo szczegóły te

były tak niedokładne, że Leibniz nważając na

swoją sławę jako grnntownego historyka, nie

chciał ich w tekście pozostawić, albo też — co

jest bardzo prawdopodobne — cznł blednącą

gwiazdę Polski, a coraz świetniej jaśniejącą jej

największego wroga to jest Brandeburczyka, któ

ry za jego jeszcze życia w praskiego przedzierz

gnął się króla. Przez uczennicę swoją księżnę

Karolinę Zofię wszedł on z Hohenzollernami w sto

sunki, został pierwszym prezydentem założonej

z jego inicyatywy w 1701 pruskiej akademii

uank w Berlinie. Otóż w takich warunkach być

może, że nie życzył sobie, aby w papierach istniał

jakiś wyraźniejszy ślad jego polskiego pochodze

nia, wszak mogło mu to na brandeburgskim

dworze szkodzić. Nie przeszkodziło ma to jednak

wcale, gdy znown zetknął się z Piotrem Wielkim

powoływać się na swoją już tylko *słowiań

s koś ć".

Nie świadczyłoby to wszystko zbyt po

chlebnie o charakterze Leibniza, pamiętajmy je

dnakże, że pobyt przez całe życie na dworach

ówczesnych niemieckich panujących książąt, nie

wpływał zapewne na wyrobienie nieugiętości prze

konań i siły charakteru. Był Leibniz pomimo ca

łej wielkości i potęgi swojego umysłu giętkim

dworakiem i pozostał nim do końca życia.

—

Wszystkie też wnioski, które wyprowadził Fou

cher de Careil *) z pochodzenia Leibniza przypu

szczając, że to dopiero jego ojciec z Polski do

Saksonii się przeniósł, oczywiście nie mogą mieć

wartości, jeżeli uwzględnimy autentyczne szczegó

ły, dotyczące dziada i pradziada. Ale dajmy już

pokój polskiemu pochodzeniu Leibniza; cośmy po

wiedzieli, wystarczy, aby na takiem tle uwydatnić

jeiro stosunki z Polską i z Polakami.

W roku 1669 była Polska jeszcze bardzo potę

inem mocarstwem, była najważniejszym czynni

kiem wielkiej światowej polityki na Wschodzie.

Nic więc dziwnego, że wówczas mogło Leibnizowi

zależeć na jego z polskiej niegdyś rodziny pocho

dzeniu, szczególnie, gdy mając lat dopiero 23 wdał

się razem z baronem Boyneburgiem w sprawę wy

boru króla polskiego. Czy do kroku tego skłoniła

go chęć zyskania nagrody, czy może ambicya,

iż w razie zwycięstwa popieranego kandydata zo

stałby przy jego boku wpływowym doradzcą, czy

dawne rod/.inne wspomnienia, czy wreszcie tylko

chęć dogodzenia swojemu protektorowi Boynebur*

gowi, na wszystkie te pytania stanowczej odpo

wiedzi dać nie umiemy, dosyć, że w dniu 11 sty

cznia 1669 jest Leibniz jeszcze w Moguncyi ’)

stamtąd udaje się do Polski i do Warszawy, gdzie

przebywa aż do listopada, zajęty wraz z Boyne

burgiem popieraniem kandydatury na króla pol

skiego księcia Nowoburskiego, Filipa Wilhelma.

Owocem tej pracy była niezmiernie zajmująca bro

szura, którą Leibniz celem tem dzielniejszego po

parcia swojego kandydata napisał p. t .: Specimen

demonstrationum politicarum pro eligendo rege

Polonorum novo scnbendi genere ad ciuram cerii

tudinem exacturn autore Georgio Ulico vio Lithua

no. Vilnae 1659. (Próba politycznych wywodów

dotycząc) ch wyboru króla polskiego nowym spo

sobem pisania do jasnej pewności doprowadzona

i ’) Oeuvres de Leibniz tom IV, str. LXVIII .

’) Z dnia 11 stycznia datowany je s t z Moguncyi

list Leibniza do La mbecyusz a a potem dals zy do te

goż znowu z Moguncyi aż z 18 listopada 1669. Zob.

onno Klopp Die Werke. von Leibniz I Bch. str. 61

i 74.

wychodzi z wyjątkiem dni po niedzieli i święuTh uroczystych d w a ^ * T dz,enni« .

”TT

W.Ł .o.i. IW L.°,f dzr ,6rT 1°uS°dzinio6KSrem

* miaDowiwe:

W.L .o.l. ,,C», łut?oo,byci..

A.Ol.z..,k,.,o, ,. , otołow,Mt,,(

Prenumerata

wynosi:

W K ra k o w i e w m i e j s c u ....................................

nacały rok nakwartał na1miesiąc

Pocztą w państwie Austryackiem.................................. ! ! *

asS

u0ron i ^or- 60 hal

N i e m i e c k i e m ...................................................... |

* ""J*

}j koron 5 kor. -

do Włoch, Francyi, Anglii, Belgii, Szwajcaryi, Turcyi

koron 5 kor. 60 hal.

i innych państw, należących do związku pocztowego . . .

64 koron

16.

jfi

Osobna prenumerata na wydanie poranne wynosi miesięcznie z p r z e sy łk a

...

Ohal-, w miejscu !z odniesieniem dó Ł l ko?one

’ 1 koronę

L is t Ł nięfTankowanych nie przyjmuje się.

ĘkopUmów nadsyłanychifie°zwa^ gię°.^°"61

Prenumeratę przyjmują: Administraoya Csasu w Krakowie i urzędy pocztowe.

M ląjscow ą p r e n u m e r a t ę księgarnia 8. A. Krzyżanowskiego, handle: St. Karlińskiego w Sukiennicach

H. Kretschmera, Bynek 10, Biuro dziennik-ów Hopcasa i Salomonowej, Główna t r afika w Rynku głównym.

O głoszenia przyjmuje się za opłatą od wiersza petitem za pierwszy raz 20 nal., za każdy następnv

po 10 h al.; układ tabelaryczny, oyfrowy, skomplikowany, pierwszy r az po 40 hal., n as tępny po 10 hal.

N a d e s ł a n e (na trzeciej stronie) od miejsca wiersza d rukie m petitowym 60 h al erzy za każdy raz.

Ogłoszenia i prenum eratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszew

skiego, St. Sokołowskiego, K. Bnchstaba; w J a r o sł a w i u Biuro dzienników; w P odgó r z u Poturalski,

Rynek; w Przemyślu A. Juszyński księgarnia kolej., D. Heszeles; w Rzeszowie H. Weintranb;

w Stanisławowie Jasielski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach; w Tarnopola C. Haliczer,

w P a r y ż u wyłącznie p. Adam rue de Varenne 38, (prenumeratę p. W. Raczkowski, Courbevoi pod

Paryżem rue de Chemin de fer 44); w W ied n ia Haasenstein * Vogler (także w Hamburgu, Frank

furcie n. M., Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, R. Mosse (także w Berlinie, Hamburgu,

Monachium i Norymberaze), H. Schalek, M. Dukes, J. Da n nebe rg , H. Friedl (tylko pren um eratę B.

Goldiobmidt A Camp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube Ł Comp.

P P Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 bal. HUi

Adres Redakcyi: ni iw. Toma«» Nr 32.

—

Telefon Nr 50.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction