Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 692 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

M"358

Kraków, Wtorek 5 Sierpnia 1 9 1 3 .

Rocznik LXVl.

CZAS

Wydanie popołudniowe»

Żywo! wzorowego Ślązaka.

Józef Lompa, jego życie i prace - na pięćdziesią

tą ri cznicę zgonu jego napisał Konstanty Pr u s,

Bytom 1913. Nakładem ,Katolika".

Nie bez wzruszenia odczytuje się karty tej

niepokaźnej książeczki, w której p. Konstanty

Prus językiem prostym, przeznaczonym dta ludu

opisuje żywot i zasługi ,literata takoż organisty"

Józefa Lompy, jednego z pierwszych wskrzesi

cieli polskości na Śląsku pruskim, w dobie przed’

konstytucyjnych i w dobie pseudokonstylucyjnej

po roku 1848.

Jozef Lompa urodził się w r. 1797 w miaste

czku Oleśnie na Śląsku. Ojciec jego m iał tam

sklepik kramarski. Stan mieszczański Lompów

niezbyt dawnego był zapewne pochodzenia;

z temperamentu i z późniejszego żywota Józefa

łatwo odcyfrować cechy chłopskie, które w ytrwa

le przechowuje się w mieszczaństwie małych

osad polskich, gdzie rzemieślnik lub kupiec nie

porzucają pługa, gdzie zagony z prosem worują

się w uliczki i w placyki.

Językiem domowym Lompów była mowa pol

ska, ale na tym piastowskim skarbie kończyło

się też niew ątpliwie narodowe poczucie rodu,

jak kończyło się ono na języku, dość zgermani

zowanym i w całej ówczesnej masie ludności

Górnego Śląska. Na polskość um ysłu późniejsze

go historyka Śląska, folklorzysty, poety, piszące

go rytmem Reja i na cały skład jego obudzone

go patryotyzmu polskiego m iał podobno wywrzeć

w pływ dość znaczny następujący wypadek :

BW Oleśnie w klasztorze niemieckim księży

Augustyanów, w sierpniu czy wrześniu 1806 ro

ku, zarządca tegoż probostwa i klasztoru kazał

przez dwa południa księgi klasztorne na dzie

dziniec wynosić. Wynosili parobcy stosami i w

koszach, i jak drzewo rzucali na stos. Proboszcz

siedział naprzeciwko, dwaj zaś księża przy księ

gach, brali do rąk jedną po drugiej, czytali pro

boszczowi tytuły, a tenże wydawał surowy sąd

doraźny. Jedue księgi za dobre uznane, były na

bok odkładane i w koszach dla zachowania po

tomności pod dach wynoszone. Inne zaś jako

niepotrzebne rzucano na bok, i skąd mógł je

każdy brać do domu. Brali tedy szkolarze do

woli".

Wśród nich uw ijał się i dziesięcioletni

Józef Lompa, wysłany przez ojca, by , gdy się

zdarza, naniósł do kramu papieru, tak potrze

bnego do owijania towarów. Wśród przyniesio

nych książek niektóre zadziwiły chłopca: oto

pisane są językiem tak podobnym do tego, któ

rym mówią w domu jego ojciec, matka! Wy

chowywany w szkole niemieckiej, może nawet

nie przypuszczał, by poza modlitewnikami istnia

ły jakie inne książki w tej mowie ,,chłopskiej"

drukowane. I eto le zachowane na strychu kla

sztornym od stuleci może foliały , ponadpsowane

egzemplarze ksiąg polskich, stały się pierwszą

szkołą polszczyzny dla późniejszego jej niestru

dzonego apostoła.

Po skończeniu szkoły ludowej odbiera Lompa

wykształcenie w seminaryum nauczycielskim i zo

staje ludowym nauczycielem. Przez pierwsze trzy

lata szybko zmienia posady, ale w roku 1820

znajduje wygodne dla siebie miejsce w Lubszy

tuż nad granicą województwa kaliskiego — i tu

na długie lata osiada, jednocząc tru dy nauczy

ciela z obowiązkami organisty i ze znacznie wa

żniejszą jeszcze działalnością: pierwszego na

Śląsku pisarza ludowego, który do czytelników

przemawia w języku polskim.

Literatura Lom py dochodzi pięćdziesięciu tomów

«tworów i mnóstwa drobniejszych prac publicy

stycznych; nie tylko jednak ilościowo jest imponują

cą: gdy się przegląda bibliografię jego pra*-,

uderza zadziwiająca różnorodność tematów. Obok

historyi Śląska kancyonał pieśni kościelnych;

obok tomiku poezyj, przekład podręcznika dla

pszczelarzy; opowieści o Gryzeldzie i o Jowianie

cesarzu rzymskim, historya o Meluzynie lub hi

storya o pobożnej Petroneli i praktyczna nauka

chodowania drzew owocowych; nauka o zakła

daniu żywych płotków i ważne fundamentalne

dzieło: «Przysłowia i mowy potoczne ludu pol

skiego na Śląsku";

«Żywot św. Patryceusza"

i «Ofiara miłości niewczesnej"; przewodnik po

Jasnej górze i wskazówki dla chodowania cbmie

lu ; a tam znów jakaś książeczka z cudownemi

historyami dla dzieci, znów poezye itd.

Ta gorączkovfbść w doborze tematów, ta ich

wszechstronność ił^skonale odpowiada socyolo

gicznemu fenomeno^1: pierwszym świtom litera

ckiej kultury w L*j warstwie, do której przema

wiał. Wiekami stęskniony ojczystej książki, lud

ówczesny śląski pochłania wszystko, byleby

tylko drukowane było po polsku. A dostawca

intenktualny widzi, stwierdza, że o którąkolwiek

dziedzinę umysłową się zwrócić, wszędzie pustka

literacka, wszędzie luka, którą należałoby w-ypeł

nić. W takiem samem, nie innem położeniu był

Reh gdy dla swojego szlacheckiego społeczeń

stwa musiał być wszechdostawcą i dramatu i po

wieści i poezyi i moralistyki. Jak w XVI wieku

autora «Zwieiciadła", tak w XIX wieku Lompę

rozpiera ta sama ambicya doścignięcia innych

piśmiennictw. Rej nadążał za włoską i łacińską,

Lompa nadąża za «pańską".

Jeden i drugi obce

wzory stosuje do potrzeb swego społeczeństwa.

Wpatrując się już w tytuły tych książeczek

Lompy, dostrzec łatwo, że ten pionier polszczy

zny jest przedewszystkiem człowiekiem prakty

cznym. Zna dobrze lud, wie, że podwaliną jego

umysłowości jest zmysł realny życia — i zmy

słowi temu stara się dać odpowiedni pokarm.

Nie zapomina jednak i o drugiem skrzydle zbioro

wisk realistycznych: o pociągu do fantazyi. To,

czem się najchętniej karmią na odpoczynek po

realnym dniu Yankesi, Auglicy, Czesi — to jest

bajka. Odwrotnie zaś teoretycy życia Rosyanie

wy dają najmocniejszą literaturę realistyczną.

Chłop polski za dnia i w leeie jest tw-ardym

realistą — w zimowe wieczory lubi więc, po

szybować myślą w dziedzinie fik c y i: Lompa do

biera mu na zimowe wieczory historye o Melu

zynie, o Gryzeldzie, o Jowianie, rzeczy możliwie

od prawdy oddalone.

Utraf w instynkt zainteresowania chłopskiego

przychodzi Lompie bez trudu. Wykształcenie i

poezya socyalna, korespondencye ze sław-nymi

podówczas ludźmi nie odbierają mu zasadniczych,

zdrowych cech zagrodnika. Jego uczucie docho

dzi do sfer i do świadomości posłannictwa, ale

w życiu codziennem jest on przedewszystkiem

skrzętnym gospodarzem. Na każdem nowem m iej

scu, dokąd przybywa, jako nauczyciel wiejski,

rozpoczyna swoje czynności od tego, że kołacze

o powiększenie pensyi, o zjednoczenie posady

nauczyciela z posadą organisty, o uzyskanie

skrawka ziemi. Gdy na starość traci posadę i po

zostaje w niedostatku, pani Niegołewska w Poz

naniu urządza na jego dobro w r. 1858 koncert

amatorski; uzyskany dochód 160 talarów obraca

Lompa na koszta wybudowania domu, by po

sw-ej śmierci zostawić dzieciom dziedzictwo. Ale

jakże wystawić dom za marne 160 talarów? In

ny by ręce opuścił; Lompa po chłopsku nie traci

zawziętości — i oto ,,jak ludzie starzy pamiętają,

był on zawsze, ilekroć w-racał do domu, obłado

wany kamieniami, zbieranymi na polach i dro

gach ; nosił je w kieszeniach i na ręku" — i

w ten sposób nanosił ściany przyszłego domo

stwa !

Tasama realistyka chłopska odzywa się i w prze

konaniach politycznych Lompy. Gdy w roku

1848 Śląsk wraz ze wszystkiemi rejencyami pru

skiemi uzyskuje prawa konstytucyjne, Lompa

na każdym kroku stara się dla cbłopów wyko

rzystaó nowe ustawy, pomaga im się prawować

z reakcyjnie usposobionymi urzędnikami, traci

nawet wskutek tego posadę; ale równocześnie

wieści o rewolueyach w Berlinie i w Poznaniu

napawają go zgrozą. Działanie rewolucyjne jest

w jego przekonaniu czynem, sprzeciwiającem się

nakazom Boskim. I ten duch nieustępnego um iar

kowania, to doskonałe odseparowanie sfery mo

żliwości od sfery pragnienia, to znowu jeden

z wyraźnych akcentów psychiki chłopskiej. Pra

wo wanie się z władzami o dotrzymanie ustawy,

prawowanie się choćby najmozolniejsze, to jak

by w dziedzinie polityki znoszenie żmudne ka

mieni z dróg i pól pod ściany przyszłego domu:

trudne to, uciążliwe, aie zawziąć się, zacisnąć

zęby, nie zważać na trudy, a ściana stanie! Re

wolucya zaś — ciskanie się z kijami na arma

ty — to w oczach Lompy coś podobnego do

zamiaru wybudowania domu... z powietrza.

Te wszystkie rasowo-crne cechy Lompy nie

mogły się nie przedostać do jego literatury,

i kto wie, czy nie one najsilniejszą nić porozu

mienia wytwarzały między jego słowem a wra

żeniem c zytelnika, a i dziś po pięćdziesięciu la

tach od jego śmierci czynią zeń na Śląsku po

stać patrona odrodzicielskiego.

Jest to zjawiskiem stwierdzonem przez liczne

doświadczenia, że bardzo w ielu chłopów, gdy

materyaluie obrosną w pierze, zrzucają z siebie

narost chciwości, nawet zmysłu oszczędności, i

niejeden z nich, który za młodu zębami wy ry

wał losowi stajonko za stajonkiem ziemi, pod

starość dni swoich, za sprawą fortu ny zbogaco

ny, staje się szczodrym, ba czasem nawet roz

rzutnym . Gdy mu adwokat, po wygranej sprawie,

policzy zbyt małe honoraryum, rozsierdzi się,

bywa — «zaś ta nie bierzcie mię panie za dzia

da" — rzuci mu w oczy wymówkę. To odwie

czne polskie: ,,znaj pana!" nie omija i chłop

skiego charakteru, gdy chłop naprawdę, realnie

uczuje, że «stać go wyjść z dziada na pana".

Ten rys hojności, tylko z materyalnej przegrody

przeniesiony w sferę moralną, odzywa się i w ży

wocie Lompy. Zasób wiedzy, talentu, poznania,

nagromadzony w jego duchowości wyrabia weń

poczucie idealizmu, potrzeby poświęcenia się,

gdy trzeba, wyrabia weń gest hojności umysło

wej. «Zaś ta nie bierzcie mój mózg za dziada !"

mówią jego pisemka, wydawane bez troski o za

robek. Gdy mu potrzeba pieniędzy na utrzyma

nie, to on je wykołacze w departamencie szkol

nym, u kolatora, u gm iny; ale nie będzie

w swojej dumie żywota, w literaturze szukał

zarobku. Literatura to taki sam parol jego am

bicyi, jak u tamtego pieniacza wygrana procesu.

Tu w sprawach ambieyi niema już obrachunku.

Zaś ta nie bierzcie mię panie za dziada !"

I ten stosunek swój do pracy literackiej za

chowuje Lompa i wówczas, gdy po utracie nau

czycielstwa, zostaje nieomal nędzarzem. I wtedy

jeszcze pracuje bez wytchnienia piórem, bez m y

śli o zarobku. Niebrak w biografii jego i rze

w’n y ch szczegółów poświęcenia się, bohaterskiej

ofiarności. Już był po utracie posady, już bieda

porządnie zaglądała w dom jego, gdy w roku

1855 zgorzał starodawny kościół wSinogorze^ie

na Śląsku. Lompa był wypadkiem tym bardzo

poruszony. W Smogorzewie bowiem, według tra

dycyi, m iała się znajdować pierwsza stolica bi

skupów śląskich: pięciu pierwszych biskupów

miało tam rezydować. Więc, aby na miejscu tak

pamiątkowem, lecz dzisiaj ubogiem, poinódz do

zbudowania świątyni nowej, Lompa ogłosił przed

płatę na dziełko swoje pod napisem: ,Życiorysy

biskupów śląskich", z którego czysty dochód

przeznaczył na odbudowanie rzeczonego kościo

ła. W ogłoszeniu pisze o sobie: «niepoznany i

niby obcy między swojemi, choć nieposiadający

złota ani srebra, a sam pomocy potrzebujący,

chce ofiarować, na co się w miarę sił swoich

zdobyć może.

To harmonijne w Lompie zestawienie sił du

chowych chłopskich: realizmu i idealizmu, ze

stawienie tego, co chłop już w sobie posiada i

tego, coby posiąść praguął, dorodny ten cało

kształt duszy, z ziemi wyrosłej, czyni śląskiego

budziciela polszczyzny postać po dziś dzień ży

wo przebywającą w sercach tamtejszego ludu.

Choć on sam i dzieła jego były tylko jakby po

średnim etapem między germanizacyą aobecnem

poczuciem narodowem, chociaż ojczyzna ducho

wa Lom py zamykała się dlań granicami Śląska,

to jednak rasa jego uczucia i myślenia była tak

bezwiednie piastowska, że rocznica obecna jest

i być powinna rocznicą całego polskiego społe

czeństwa.

Adam GrzymałaSiedlecki

stów, pracuje rząd nad dalszą akcyą planową i

pospieszy w granicach możności finansowej z jak

najdals zą pomocą. Wysokość sumy zapomogowej

już ze samych względów technicznych na

razie ustalić się nie da. Doniesienie N. fr. Presse,

za którą poszły wszystkie dzienniki galicyjskie,

o 30 mil. szkody są według opinii tychże mia

rodajnych czynników, przesadzone. Pewną jest

suma, którą rząd wyasygnował w tym roku na

złagodzenie skutków klęsk elementarnych z roku

1912, jeszcze przed nową klęską. Wiadomości

o bieżących sukursach rządu podawane w cy

frach nie zawsze są ścisłe i posiadają wartość

przybliżoną.

Akcya zapomogowa rządu.

Dz. polski otrzymuje z miarodajnych kół na

stępujące wyjaśnienia w sprawie akcyi zapomo

gowej rządu:

Usiłowania rządu zdążają w dwóch kierunkach:

w kierunku dostarczenia pracy ludności wiej

skiej, oraz niesienia doraźnej pomocy rolnikom ,

dotkniętym ciężkiemi klęskami elementarneini.

Podnieść należy, że cała akcya posuwa się po

linii życzeń Koła polskiego i ministerstwa dla

Galicyi, jakkolwiek ze względu na trudne poło

żenie finansowe państwa, rezultaty zabiegów

muszą następować po sobie kolejn o i czę

ściowo.

Od wiosny b. r . następujące budowle zostały

bądź oddane, bądź rozpisano rozprawy ofertowe:

l) Prokuratorya skarbu we Lwowie. 2) Szkoła

realna II we Lwowie. 3) Dyrekcya poczt we

Lwowie. 4) Sąd obwodow’y w Tarnowie. 5) Gi

mnazyum w Podgórzu. 6) Kilka sądów powiato

wych w mniejszych miasteczkach.

—

Są to ro

boty na sumę około 5 milionów koron. Fundu

sze na pokrycie tej sumy zostaną uzyskane poza

normalnym budżetem, co o tyle ważne, że nie

odbiją się te wydatki na innych pozycyach bud

żetowych. Wymienione roboty zostały oddane na

podstawie li tylko projektów szkicowych. Wobec

krytycznego położenia ekonomicznego kraju od

stąpił rząd od zasady, że budowle muszą być

wykonywane na podstawie projektów szczegóło

wych, których wypracowanie wymagało niekiedy

lat kilku. Do przyspieszenia tej akcyi przyczy

niło się zarządzenie władz centralnych, że namie

stnictwo we własnym zakresie może oddać ro

botę przedsiębiorstwu w ramach rządowego ko

sztorysu i nie potrzebuje przedkładać całego a

paratu do decyzyi odnośnych ministerstw, co w

wielu wypadkach pociągało za sobą zwłokę k il

kumiesięczną.

Do tej postawy rządu przyczyniły się niemało

znane rezolucye technicznej komisyi Koła p ol

skiego, domagające się reorganizacyi galicyjskiej

służby budowlanej, która nie odpowiada nowo

czesnym wymogom. Minister robót publicznych

Dr Trnka odnosi się życzliwie do postulatów

Koła. Projektowane jest wydzielenie oddziału

technicznego z okręgu centralnego aparatu rzą

dowej administracyi kraju i stworzenie samodziel

nej dyiekcyi pracy publicznej z namiestnikiem

jako prezydentem, a osobnym wiceprezydentem

jako szefem naczelnym, na wzór Dyrekcyi skarbu

czy Rady szkolnej krajowej. Oprócz wyliczonych

budowli przyspieszyły uchwały Koła polskiego

wykonanie całego szeregu budowli, dla których

zaczęto wypracowywać plany szczegółowe. I nie

tylko na obecną chwilę, ale wogóle cały program

budowlany późniejszy zostanie znacznie przyspie

szony. Temu przyspieszeniu będzie miał kraj nie

bawem do zawdzięczenia laboratoryum maszy

nowe na technice we Lwowie i klinikę gineko

logiczną w Krakowie.

Dowiadujemy się, że rząd przyjdzie z wydatną

pomocą d!a ludności wiejskiej, prześladowanej

całem pasmem nieustających klęsk elementarnych

Prócz zaliczek już wyasygnowanych w gotówce

na doraźną pomoc i na rekonstrukcyę dróg i mo

SEprasy.

Podaliśmy w swoim czasie wiadomość, że na

leżący dotąd do klubu ludowców poseł hr. La

socki ogłosił 5 lipca list otwarty, w którym

przedstawił różnicę zapatrywań swoich i prezesa

stronnictwa ludowego w kwestyi stosunku do

kościoła i duchowieństwa, w k westyi ruskiej i

żydowskiej, w sprawie postulatów ludności wło

ściańskiej, w sprawie wychodźtwa i stosunku

stronnictwa do towarzystwa «Canadian Pacific"

i t. p. Z powodu tej różnicy zapatrywań zapo

wiedział był wówczas pos. Lasocki, że postana

wia usunąć się z klubu parlamentarnego posłów

ludowych i złoży mandat poselski zaraz po zwo

łaniu Rady państwa. P. Stapiński zaprzeczył był

w organach swojej prasy zarzutom p. Lasockie

mu i zapowiedział odwołanie się do wieców lu

dowych. Odbyło się ich kilka czy nawet kilka

ście, zwołanych już to przez posła Lasockiego,

już przez stronnictwo ludowe. Wynik ich był o

czywiście rozmaity. Obecnie hr. Lasocki ogłasza

drugi list otw arty do p. Stapińskiego. W liście

tym powtarza swoje zarzuty i powołująo się na

wiece, oświadcza, że zmienił swój zamiar i że

mandatu poselskiego nie złoży. W końcu pisze:

Zamiarem moim było przedstawić w moim liście

otwartym wyborcom, powody zamierzonego mojego

ustąpienia i poddać krytyce, szkodliwą zdaniem mo

jem, działalność polityczną i społeczną p. Stapińskie

go. Innych kwestyi nie chciałem wcale poruszać, gdyż

nie odpowiada to moim pojęciom o walce politycznej.

Zostałem do tego zmuszony pismem p. Stapińskiego

i napaściami jego organów, starałem się jednak obro

nę ograniczyć wyłącznie do spraw poruszonych w od

powiedzi p. Stapińskiego. Tę bardzo niemiłą polemi

kę uważam za 3kończoną. Ponieważ trudno być bez

stronnym sędzią we własnych sprawach, mniemam,

że osądzenie ich powinno się pozostawić innym.

W tym wypadku uważałbym Koło polskie lub komi

syę przez nie wybraną za odpowiedniejsze i najkom

petentniejsze forum.

Stanowisko hr. Lasockiego, że «trudno być sę

dzią bezstronnym we własnych sprawach" i źe

spór należy przekazać Kcłu polskiemu, uważamy

za uzasadnione. Tak powinno się było stać od

razu, a uniknęłoby się publicznego zgorszenia,

jakiem jest polemika, posługująca się bardzo cię

żkimi wzajemnymi zarzutami, a u ludzi bezstron

nych, sumiennych i czujących odpowiedzialność

za swój sąd budząca dopóty wątpliwości, dopóki

zarzuty nie zostaną przez czynnik kompetentny

rozpatrzone, zbadane i uznane za prawdziwe lub

fałszywe.

Przegląd spraw polskich.

Wybuch liakatyzmu.

Zajścia przed pomnikiem Mickiewicza w Po

znaniu spowodowały, jak było do przewidzenia,

istną powódź podejrzeń i złorzeczeń w pismach

hakatystycznych. Tym razem zwraeają się one

nietylko przeciw Polakom, ale i przeciwko Au

stryi. Prym wiodą Miinćh. N. Nachrichten, któ

re zarzucają Austryi, że «proteguje rewolucyę

Dr JAN HUPKA.

I WĘDRÓWKI PO INDYACH.

(Ciąg dal»zy).

W górach Ceylona.

Koleje i drogi na Ceylonie.

Wagony.

Anglicy

1 Singalezi.

W drodze do Nurelii.

Plantacye

herbaty i kauczuku.

Nuwara Eliya.

Wystawa

kwiaciarska.

Na wyspie Ceylon jest obecnie niespełna 900

mii angielskich linij kolejowych, a natomiast o

koło 4000 m il doskonałych dróg bitych. W ko

leje zaopatrzoną jest dobrze tylko środkowa,

górzysta część wyspy, a to zarówno ze względu

oa wielki ruch osobowy zdążających do górskich

uzdrowiśk Europejczyków, jakoteż ze względu

na coraz bardziej rozszerzające się plantacye

herbaty i kauczuku, z których pierwsze tylko

na stokach wysokich gór mają siedlisko. Do

najbardziej więc malowniczej górskiej części

wyspy można wygodnie dojechać koleją. Mniej

to czasu zabiera i o wiele taniej wypada, niż

jazda samochodem po dobrych, ale bardzo gó

rzystych drogach. Równiny oraz dziewicze lasy

i dżangle Ceylonu najlepiej jest w braku kolei

zwiedzać automobilem.

Przedziały kolejowe na Ceylonie urządzone są

już całkiem po europejsku, t . j . o wiele mniej

wygodnie niż w Indyach. Nie ma tych wielkich,

obszernych przedziałów i szerokich sof, pod

oknami ustawionych w kierunku jazdy; nie ina

przyległych łazienek i przedziałów dla służby

prywatnej, klórej wożenie ze sobą jest na Cey

louie zbytecznem. N ikt też nie wozi ze sobą po

?cięli : na małej wyspie nie ma już konieczności

jeżdżenia nocą, bo najdłuższa jazda kolejowa 10 j

godzin nie przenosi. Przedziały są więc cał

kiem , jak nasze, w urządzeniu wagonów zaś ta

tylk o różnica, że mają podwójne, przedzielone

warstwą powietrza dachy, i że dach górny wy

stępuje szeroko na zewnątrz, zacieniając okna.

Okien nie ma już siatkowych, gdyż moskitów

na wyspie nie wiele, a pyłu w przesyconej w il

gocią atmosferze zupełnie nie ma. Są tylko tak,

jak w Indyach, kolorowe szyby dla ochrony

oczu w godziny południowe a nadto żaluzye.

Pod względem towarzyskim nie ma na kole

jach Ceylonu tak ściśle przeprowadzonego od

dzielenia białych od kolorowych pasażerów, jak

w Indyach. W Indyach jest rzeczą wprost w y

kluczoną, by Europejczyk mógł siedzieć w jednym

przedziale z tubylcem . Nawet dla najuboższych

Europejczyków są w’szędzie osobne przedziały

drugiej i t. zw. pośredniej klasy, gdzie koloro

w y człowiek nie ma wstępu. Na Ceylonie zaś

jechaliśmy nieraz w pierwszej klasie z inteli

gentnymi, no europejsku lub pół po europejsku

ubranymi Singalezami płci obojga. Jest to tu

w powszechnym zwyczaju i Anglicy zupełnie nie

protestują. Wogóle traktują Anglicy inteligentnych

Singalezów całkiem inaczej niż Dp. rów nie inte

ligentnych Parsów, lub t. zw . babu tj. Hindu

sów z uniwersyteckiem wykształceniem w ln

dyach. I może dla tego właśnie tak dobrym i

życzliwym jest stosunek Singalezów do ich an

gielskich władców, może dla tego są Singalezi

szczerymi przyjaciółmi Anglików i podporą ich

rządów.

Wybraliśmy się koleją w góry, najpierw do

sławnej na całą południową Azyę górskiej sta

cyi klimatycznej Ceylonu, Nuwara Eliya (Anglicy

nazywają w skróceniu Nurelia) osady europej

skiej, położonej na wysokości około 7000 stóp,

pod szczytem najwyższej na wyspie góry, Pi

i durutalagalla, w’znoszącej się na 8.300 stóp nad

Jpoz iom morza.

O Nurelii opowiadano nam cuda : słyszeliśmy,

że jest to największa i pysznie urządzona stacya

klimatyczna, do której zjeżdża po zdrowie ty

siące Europejczyków z Indyj, Birmy, Tonkinu,

Syamu, SiDgapur i z wielkich wysp holender

skich Borneo, Sumatry, Celebes itd.

Tutaj spędzają angielscy urzędnicy i oficero

wie z indyj, Ceylonu i Birmy swoje krótsze ur

lopy, tu przyjeżdżają wszyscy chorzy na mala

ryę po zdrowie, wszyscy przepracowani i zmę

czeni gorącym klimatem nizin na wypoczynek.

Wiedzieliśmy, że w w Nurelii znajdziemy do

skonałe hotele, zobaczymy eleganckie towarzy

stwo, że kwitną tam gry sportowe, golf, cricket,

że tu dążą z połowy świata wszyscy amatorzy

sportu wędkowego, że tu znajduje się głośny

w angielskiem imperyum Ceylon Fisching Club.

Opowiadano nam też tyle o tutejszych cudnych

górskich widokach i górskiej egzotycznej roślin

ności, że jadąc, byliśmy przygotowani na coś

niesłychanie pięknego — i może dlatego, przy

bywszy de Nurelii, doznaliśmy uczucia zawodu.

Śliczną jest jednak droga kolejowa do Nurelii,

zwłaszcza jej pierwsza część. Przez pierwsze

dwie godziny dziewięciogodzinnej podróży jedzie

się ciągle przez lasy palm kokosowych i wioski,

ukryte w gęstwi bananowych plantacyj. Dużo

wszędzie jeziorek, stawków i szeroko rozlanych

wód, w których przeglądają się pióropusze palm.

Potem wjeżdża pociąg w góry i zaczyna się ja

zda przypom inająca trochę k olej kę^himalayską do

Dardżilingu. Mniej dziko romantyczna oczywiście,

bo góry Ceylonu, nie wyższe od naszych Tatr,

są w porównaniu z Himalayami, pagórkami

tylko, ale zachwycająca wielką rozmaitością gór

skich widoków i niezrównaną wprost bujnością

wegetacyi.

Falmy kokosowe z nikają; zaczyna się nato

miast królestwo palm Areca i taiipot, oraz bam

busów, durjanów, i coraz więcej, coraz piękniej

szych kwiatów . Pociąg wije się nad przepaścia

mi, jadąc chwilami pół tunelową drogą w skale

wykutą, z wielkiemi na świat oknami, przypo

minającą Axenstrasse nad jeziorem Czterech Kan

tonów. M ijamy wodospady; na zakrętach otwie

rają się niespodziane widoki, to na szczyt ska

listy dziwnego kształtu, to na skałę olbrzymią,

wiszącą nad przepaścią.

Na stacyi Nanuoya przesiadamy się do innego,

złożonego z małych wagoników pociągu. Zaczy

na się prawdziwie górska, wąskotorowa kolejka.

Otwierają się rozległe w idoki na najwyższe szczy

ty Ceylonu, na świętą górę Adama, Adam’ s Peak,

sterczącą spiczastym, skalistym szczytem. Najpię

kniejszy to ,kształtem szczyt wyspy, cel karkoło

mnych, pobożnych pielgrzymek tysięcy. Fenome

nem zadziwiającym ma być czarność i ostrość cie

nia, jaki ta góra rzuca, po wschodzie słońca, na

pół wyspy. Cienia nie widzieliśmy, na górę dra

pać się nie mieliśmy zamiaru; podziwialiśmy ty l

ko z dołu ten piękny, choć nie najwyższy w tych

górach szczyt.

Później droga mniej już staje się malowniczą.

Nie ma już lasów, natomiast wszystkie ogołoco

ne z drzew ^stoki gór zeszpecone przeraźliwie

rozległemi plantacyami herbaty i drzew gumo

wych. Łany drzew kauczukowych, przerywają

ce gdzieniegdzie jednostajność nudnych planta

cyj herbacianych, to jak wojsko w szeregu usta

wione. Drzewa brzydkie, w regularnych odstę

pach, bez żadnej podszywki, bo ta przeszkadza

ła, hy w dokonywaniu corocznych nadcinań ko

ry. Jeszcze brzydsze plantacye herbaty. Nieprzej

rzane przestrzenie stoków górskich, ogołocone

z lasów, czerwienią się tłem laterytowej, zrusza

nej ziemi, na którem w regularnych odstępach

zielone k upki niskich krzaków. Godziny całe się

jedzie przez te plantacye, na których tu i ów

dzie grupy tamilskich robotników, obrywających

sortujący’ch listki.

Dawniej produkowano na wyspie mnóstwo wy’

bornej ka w y; naraz przyszedł owad szkodnik,

rodzaj filoksery, i zniszczył wszystko : do szczę

tu. Setki plantatorów potraciło miliony, obecnie

jednak odbijają się na herbacie i kauczuku. Na

tym ostatnim mniej, bo boją się w lo wkła

dać z by t wiele pieniędzy, spodziewając i oba

wiając się ciągle wynalezienia sztucznego kau

czuku, który prawdziwy może zdeprecyonować.

Wogóle plantatorowie Ceylonu przechodzili już

nieraz w ielkie krachy. Raz na bynamonie, drugi

raz na kawie. Obecnie jednak tak się podobno

w z bogacili na herbacie, że mogą spokojnie patrzeć

w przyszłość.

Nareszcie ury wają się plantacye herbaty. Je

steśmy na wielkich zielonych łąkach wśród gór.

W oddali błyszczy jezioro, a za niem na sto

kach białe gmachy i pałace. To Nuwara Eliya.

Za chwilę, po wypiciu w tutejszym Grand ho

telu wybornej, wonnej herbaty, wychodzimy na

przechadzkę. Chłodek rozkoszny istotnie, o 5-ej

po południu tylko 16°R.,

ale okolica nie robi

wrażenia wysokich gór. Osada rozsiadła się na

stokach pagórków lesistych, otaczając wieńcem

pałaców i w illi ogromną torfiastą łąkę, przez

której środek płynie górski strumień, rozlewają

cy się dalej w jezioro. Przypomina to żywo wca

le nie Zakopane, lecz porostu Krynicę. Najwyż

szy szczyt wyspy, Pidurutalagalla, wznoszący się

bezpośrednio nad Narelią, ma wysokości wpraw

dzie 8 3C0 stóp, ale nad poziom miejscowości

wznosi się tylko 1300 stóp, więc nie czyni wraże

nia wysokiej góry, zwłaszcza, że ma kształt ła

godnie z aokrąglonego, na zboczach porosłego l a

sem pagórka. Podobny do Michasiowej w K ry

nicy, tylko nie świerkami porosły, ale jakąś dzi

wną mieszaniną drzew przeważnie liściastych.

Z daleka nie ma charakteru egzotycznego; mo

żna mieć złudzenie, że się jest w środkowej

Europie.

Dopiero przyszedłszy bliżej ku tym lasom, widać,

że to przecie tropikalna roślinność, choć palni

nie ma całkiem. Jest to dżangla z mieszaniną

jauW °

*»

*«

*w f* »isasHMi*wiąteehwaaeystyafc4«* nu* «fcsSwaeSąa

----------------

« gsAaŁais i Ml*« i « godciula S popetKdmlW

Hunter *iiczBrnj 10 hal., ranny 4 hal.}

fcrSP.w .

riSHUHBBdTd WYNOSI(

(M cały rok km kwartał na 1 miotłaa

W I i t k s w l e w t n l s j i w e .......................................................

fcsr»

7ktr.51h.3kar.f! hal

%odnoszenlam da doma

......

86koron

9kor.

—

3kor.

fae stą w p ad stw ia A u s try a e kie n a ...................................................

88 koroa

9kor.

gkor.

t dwukrotną wysyłką pocztową

..........

43koroa 10kor.50h. 8kor. Gdbak

F o a a tą w p a ń s t w i e N i e m i o c k i a m ........................................................

koroa 10kor.60a.8kor,g,ok,,i

Pa wszystkich państw, nalafcących do związku pocztowego

48koroa 12kor.

4kor. -

W państwie rosyjski*» (abonamentprze* «rzędy pocztowo)

16rb.20k.

4rb.05b. 1rb.48kop,

Według urzędowego wykaz« pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjski«»

abonamentCzasuprzyjmująurzędypocztowe: w Petersburgu,Warszawie,Kijowie,Wilnie,

M oskwie i Odesie. Źinnych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą naieiyteS?

urzędu pocztowego najbliizzego * powyżoj wymienionych większycła miast,

jfrtftiuaoratę i ogłoszenia przyjmują: w Warszawie biura ogłoszeń Ungra, L. i E . Metz! i Sra

Mkadzynaraaawa Biuro ogłoizo! — w K ijow i* księgarnia L, Idzikowskiej« — w W ilnie hiars

dzienników K. Taubera.

*rnmmtnti prKyjautąi AtetatatraeyaG«aewbafeonrtolmadyp«*at*w*. M iejscowąpr*

RGwerai« ksiąg.Ł A .b ^ ird d in , haoAa: M.Kafttaakdace.t?a?tkawSaUaamlaaah,Biuro Ishą

leewaei MsmuwsL A Ttafl*M*HLeswte.**IM "ja«dimb?eta«kcrishMaeA.UiswiklaM

I. featełBwsklsi*, I . Isckztikt,sa M uful talsjswyih « Tarstwla, Iw iitb , ta!ta, Sswya ląsu st pataa*

w kilM ir« kalsjswtj, li!iltl sa kujck |ł!vaisjitytk sticjicb 1partyirtar kalsjiwysb.

Cony ogłoszeń1ad wiersza patitaa u pierwszyn i 20hal, m każdyaastępnypo16baj okład tab*

Wry«zay,ayfrawy,skomplikowany,pierwszyrat40hal_ następnypaII balNadesłana 1Nekrolog*

admiejsca wierszadrukiem petit.60baL zakatdyrai.GłosypubUcznofid patkarąksmuirrkatyhandlów«

pokronioaipodziałaokonomicznym;kiaaslkłtjprywatne, *luby,zaręczynyltp.pa1kar.od miejscawlarsi*

Ogłoszenia Iprenumerata przyjmują: w* Lwowie biura dsiaaaikdwL,Piohaa, A.Olszawskiegw

Bt.Sokoiowskiago,K.Buehstaba; w Jarosławiu Biorę dzienników; wPodgórzu Poturalski;w Prze’

ety!lu A.Jutzyótkiksięgarnia i Ł B!ilet; w Rzeszowie M.Waiatraub;wStanisławowieJaaiah

ski iSp.; w Tarnowie Ł Kockash, O.Hant: w Tarnopolu Kamaziawski; w Paryżu wyłącznik

f. W .RsezkowskL 14Cltd daTraYisa: w W iedniu Haasanitaia diFogler, R.Maaaa(takt* w * wazyafc

kich ?Ulach): H. Schalok, M. Dukać. Ł Braun, J. Dane*berg, Bock d Harafeld, H .Frtedl (tyłka pro

eumaratęH.GaldsehmidtdiCemu): w rrankfurcie a.M.G.L .D*ahadiCamp, w Pradze CIO«

tldef Fr. Hoterha. Listy aplenlądzmi i przekazy pieniężna aa praaumaratę 1agloszauia przyfc

maja Admlnistraeya Czasu w Krakowie. Reklamaeye nieopioczętowane ni* podlegają*płaci* pocztawąp

Listów nieopłaconych aie przyjmuj* się. Rękopisów nadsyłanych aia swraaa się,

9F* Ii każdą lelisę i!rssa !spłaci się 41 kil. T H

ADRES REDAKCYIi ul.!w. Tomaaza Nr 32.

Telefon NrBu.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction