Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 674 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 456

Kraków, Piątek 3 Października 1913,

Rocznik LXV1

EIM

Wyt!anie popołudniowa»

Unia horodelska.

w dniu 2 października upłynęło pięćset lat

° d dnia podpisania Unii horodelskiej, tego aktu,

który przed Unią lubelską regulował prawno

państwową jedność Polski i Litwy.

Przed kilku miesiącami rocznicę horodelską

obchodziła uroczyście Akademia Umiejętności

na dorocznem święcie swem, dając słowo prof.

Oswaldowi Balzerowi. Pamiętamy z dnia tego

naukowego obchodu lapidarne resume, w jakie

prof. Balzer ujął dziejową doniosłość Horodła -

»W porównaniu z Krewem, Unia horodelska

była cofnięciem ?asady inkorporacyi Litwy na

rzecz Polski

ale w porównaniu z Unią wi

leńską 1401 r. i w zestawieniu z energicznym

programem Witolda odłączenia Litwy od Pol

ski - a kt 1413 roku był krokiem przybliżają

cym Unię lubelską. Wewnętrznv sens U iii ho

rodelskiej łączył nietylko dwie ziemie, ale dwa

narody, urabiał na wspólną modłę dwie odrębne

dusze zbiorowe, to też już w Unii miel lickiej

z r. 1501 władza wielkoksiążęca, jako organ

samodzielności została formilnie i urzędowo znie

siona. I ta k, o iie horodelska Unia w formal

nych ustępstwach na rzecz odrębności państwo

wej Litwy posunęła się najdalej, o tvle stwo

rzyła zarazem wytyczną, w jaki sposób w przy

szłości odrębność ta usuniętą być moż*. Z da

wało się, że ona odbiega zupełnie od Krewa, a

ona właśnie przygotowywała drugie w swoim

rodzaju Krewo —

w Lublinie. Uaia z roku 1413

stała się programem dynastycznym Jagiellonów

i programem całej Polski, zrealizowanym w L u

blinie w roku 1569. W tem Horodła dziejowe

snaczenie”.

Przywodząc na pamięć te wspomnienia, zwra

camy się myślą do stosunków dzisiejszych, do

stosunków polsko-ruskich. Unia horodelska jest

świetną tradycją, jest wspaniałą kartą w histo

ryi myśli politycznej polskiej. Powinna być wzo

rem i przykładem ! Dlatego dzień 2 października

r. 1413 jest dniem żywym.

Według Zbioru Praw Litewskich Działyńskiego

brzmi tłómaczenie aktu Unii jak następuje:

W imię boże amen. Na wieczną tey rzeczy

pamięć. Stworzyciel wszystkich rzeczy, którego

oko przenika wszystkie rzeczy, i wiadomość

nigdy nie bywa zagładzona w rzeczach ludzkich,

które łacwie z pamięci wypadają ; a by tedy pa

mięć ich została pismem, za wielką swą radą,

z przeyźrzenia to rozrządził: za którego podpo

moźeniem ordinacię, umowy i sprawy rzeczy

bywają zachowanś.

A tak m y: Moniwit woiewoda wileński, Ja

winis woiewoda trocki, Mingal wileński, Sungal

trocki kasztelanowie; Niernir, Osztyk, Butrym,

Golignit, Mikołay Bilim, Koreiowa i Wyszygieid,

Piotr Montigierd, Mikołay Tawtigierd, Jan Ga

sztowdow, Wolezko, Kulwa, Bussowd, Jadath,

Ralo, J an Rimowidowicz, Ginent Konczewicz,

Doxa, Mikołay Bieinar, Wolsko Kochntowiez,

Jakub Mingel, Woyssnar Wirkołowicz, Grzegorz

Sangaw, Saka, Naczko, Werburtb, Monstywild,

Stanisław Wyszygin, W oyszyn Dameakowicz,

Monstold, Andrzey Uknetowicz, Munimunth

Seśnikowicz, Rodwił, Koczan, Miczucb, Gerdud,

Czuppa, Woydziło Koszylowicz, Koczan, Sułko

wic*, Jan Eywild, Stanisław Buthowtowicz, Sur

gute s z Reszynek, etc. oznaymniemy listem ni

nieyszym, którym to wiedzie przynależy, wszyst

kim : którzy teraz są, i potym będą, do których

wiadomości to przyydzie.

Iż, acz za naiaśnieyszych książąt, pana Wła

dysława króla Polskiógo, etc. i Alexandra Wi

towda, wielkiego książęcie Litewskiego, panów

naszych nałaskawszych z Zwoleniem, herby, któ

rych używać nie była nam rzecz zwykła za

przeciwnym zwyczaiem który u nas był, dla

oznaczenia imienia, tytułu, i slachectwa naszego

od panów siąchty i przełożonych, który od

przodków swych maią, wzięliśmy, i do łask

wolności i swobód, ktemu ieszcze i przywileie"

exemptie, i wiele innych dobrodzieystw i nada

nia, które nam przez rzeczone pany łaskawe

Władysława króla Polskiego i Alexaudra wiel

kiego książęcia Litewskiego, sezodrobliv. ie są

naaane; i za temi listy iesteśmy na wysszy stan

podniesieni, i obiecali nam przez otworzyste swe

listy, iescze więcey ileby mogli, z naiwiętszą

pilnością, dobro, pożytek, i pomnożenie stanu

naszego i czci wszędy chcą podwyższać, i nigdy

w niesczęściu i potrzebach naszych nas nieopu

sczać: ale zawżdy przeciwko wszystkim nieprzy

iacielom naszym, i zdradzie, i na’ieździe, pomo

cami, radami, i łaskami swemi nam pomagać

Tych rzeczy względem, chcąc tak wiele do

brodzieystw i zadziałania oddać, i także słuszne

wdzięczności pokazać: aby sie w nas różność

iaka i niewdzięczność, i także nierówność w liś

ciech niepokazała, ale aby zawżdy iednomyślna

iedność, między nami trwała, i wola iedna umy

słów, iako iedna chwała boża i wiara iest cho

wrana : tedy my wespółek wszyscy, i osobliwie

kożdy z osobna, naszemi imiony, i za wszystkę

slachtę, boiary, pany, i obywatele ziem Litew

skich, dobrą wiarą i w słowie naszym stałym i

wiernym, odłożywszy precz wszystkę chytrość i

zdradę, na wiarę i pod przysięgą naszą obiecu

iemy: nigdy przerzeczonych panów, prełatów,

slachty i przełożonych królestwa ; i samego kró

lestwa Polskiego przerzeczonego, we wssystkieb

potrzebach i niefortunach ich, nieopuszczać;

ale zawżdy im, przeciwko wszystkim nieprzyja

ciołom, ich zdradzie i naieździecb, rady, pomocy

i łaski wiernie dodawać : i żadnemu zwad, wo

ien, odpowiedzi, przez wiadomości i woley i Zwo

lenia i dołożenia rady ich i potomków ich, nie

zadawać, ani czynić, ani z ruszać: i przerzeczone

pany, Władysława króla Polskiego i Alexandra

Witowda wielkie kiiążę Litewskie i ich potom

ków, królów Polskich i wielkich książąt Litew’

skich , żadnych czasów nieopuszcać, żadnym

sposobem, ale zawżdy przy nich, okrom chytro

ści i zdrady, stać w’szystką radą, pomocą i życz

liw’ością. Też obiecuiemy, iakośmy wysszey obie

cali, iż po zeszciu, przerzeczonego pana Witow

da wielkiego książęcia Litewskiego, nigdy niebę*

dziemy obierać, ani brać na wielkió książę Li

tewskie i za pana, jedno którego przerzeczony

pan Władysław król, ieśii będzie dłużey żyw,

albo iego potomkowie i prełaci, panow’ie, siach

ta i przełożeni królestwa Polskiego, będą ro

zumieli obrać i postanowić. A także prełaci, pa

nowie i slachta królestwa Polskiego, gdy prze

rzeczony król, czego boże uchoway, przez płodu

i potomstwa swego słusznego zeydzie przez wia

domości i rady oświeconego pana Alexandra Wi

towda w’ielkiego książęcia Litewskiego, ieśii ooe

go przeżywię, i przez naszey woli wybierać nie

będą.

A iżby potwierdzenia i przestrogi przerzeczo

ne, tym więtszą wzięły moc, kazaliśmy pieczęci

naszych przyłożeniem to obwarować.

Działo się w Hrodle, u rzeki Bugu, na seymie

w’alnym, dnia wtórego miesiąca października.

Roku pańskićgo 1413.

Przed sesyą Izby.

W iedeń, 1 października.

Prezydent Izby poselskiej, Dr Sylwester,

podał do wiadomości, że w porozumieniu z rzą

dem zwoła pierwsze posiedzenie izby poselskiej

na wtorek 21 b. m. Porządek dzienny z góry

jest dany, gdyż po przeprow’adzonej już ogólnej

dyskusyi o planie finansowym, automatycznie

rozpocznie się dyskusya szczegółow’a. Tak zw’a

ny mały plan finansow’y obejmuje, jak wiado

mo : podatek od samochodów, totalizatora, win

*W?

riiir.SruićiłV

musujących, podatek wódczany i nowelę do po

datku osobisto-dochodowego. Dr Sylwester -

jak zw’ykle silny w optymizmie — zapowiada

uchwalenie planu finansowego do świąt Bożego

Narodzenia. Inoi posłowie bynajmniej tego opty

mizmu nie podzielają. Przedewszystkiern znając

zw’yczaje tej Izby, liczą, że sporo czasa zajmą

na wstępie rozmaite reklamacye i epizody, od

noszące się do zajść i wypadków w czasie fe

ryrlnym. Dalej według zw’ykłej praktyki uchw’a

lenie prowizorycznego budżetu poprzedzą również

rozmaite targi, a same dw’.a czytania tego bud

żetu w Izbie zajmą już 8 do 12 posiedzeń.

Sesya delegacyjna, nawet równoczesna i krót

ka, zajmie też cokolwiek czasu. Naturalnie, że

zawsze jeszcze przy dobrej W’oli dużo byłoby

czasu dla uchwalenia planu finansowego, ale

właśoie tej dobrej woli w wielu grupach niema,

w szczególności zaś postanowienia o podatku o

sobisto-dochodowym spotykają się z ukry(ą opo

zycyą w kilku klubach.

Prezydent Dr Sylwester sądzi, że obstrukcyi

w Izbie nie będzie: to zdanie jest dosćpowsze

chne i zapewne słuszne. Równocześnie z sesyą

parlamentarną toczyć się mają czesko-niemieckie

rokowania ugodowe, z tej strony więc widoczne

go powodu do obstrukcyi nie będzie. Rusini zaś

o ile Sejm galicyjski nie będzie jeszcze zwołany

a rokow’ania o reformę wyborczą będą w toku,

również jak słychać powodu" do obstrukcyi *ie

widzą. Ale wszystko to odnosi się tylko do za

chowania się większych grup, do obstrukcyi że

tak pow’iem zorganizowanej, nie wyklucza je

dnak obstrukcyi dorywczej, w kilku lub nawet

w pojedynkę, obliczonej na chwilowy efekt, a

z nieubłaganą regularnością się objawiającej.

Budżet, jak wiadomo, przedłożony będzie pół

roczny% O treści tego budżetu z niesłychaną lek

komy’ślnością puszczono w obieg pogłoskę zupeł

nie bezpodstawną. Wobec konieczności pomocy

ćla Galicyi, konieczności przez wszystkie grupy

uznanej, parę dziinników wpadło na kombina

cyę, że dla umożliwienia lej pomocy minister

skarbu przedsięwziął liczne a dotkliwe skreśle

nia w budżecie. Kombina’,yę podano śmiało za

»informacyę", za pozytywną wiadomość, a w ślad

za tem pojawiły się już ze strony niemieckiej

gwałtowne protesty. W rzeczyw’istości konie

czność pomocy dla Galicyi w niczem nie wpły’

nęła na zestawienie budżetu i żadnych nie w y

wołała skreśleń. Jak zwykle tak i w tym roku

poszczególne wydziały minisleryalue przedsta

wiają swoje potrzeby i jak zwy’kle ministerstwo

skarbu musi te zapotrzebowania sharmonizowae

z całością pokrycia, ale na ogół etat wydatków

w niczem nie będzie uszczuplony.

Minister kolejowy — jak donoszą — doma

gać się będzie upow’ażnienie do pożyczki około

120 mil. głównie dla zakupna w’agonów i loko

motyw.

Konferencya konserwatystów.

Zwołana przez marszałka krajowego na d. 1

b. m. konferencya trzech sejmowych klubów

konserwatyw’nych zakończyła wczoraj obrady.

W obradach tych prócz marszałka kraj. itr. Go

łuehowsldego i namiestnika Dra Korytowskiego

wzięli udział posłowie: Abrahamowicz, Cielecki,

Garapicb, br. Moysa, hr. Piniński i Urbański

z klubu autonomistów’ ; Cieński Tad , ks. Czar

toryski, Dr Kasznica, hr. Stadnicki i Dr Stroń

ski z klubu centrum; hr. Badeni, Dr Dąmbski

Stan,, Dr Jaworski, br. Konopka i Ant. Wodzi

cki z Koła krakowskiego. O przebiegu i wyniku

posiedzeń wydano następujący komunikat:

Konferencya, jąka się odbywała pod przewodni

etwem marszałka w obecności namiestnika, stwier

dziła, że wszystkie trzy grupy konserwatywne, t. j

formy wyborczej. Zapatrywania wyrażone ca tej

kocferencyi podano do wiadomości marazałka i na

miestnika dla dalszego prowadzenia układów. W y n -

żono też zgodnie zapatrywanie, że reformę wybc-rczą

tylko w takim razie można doprowadzić, jeżeli bę

dzie zapewnione normalne funkcyonowanie Sejmu.

Ogłaszając ten komunikat, zaopatruje go B.

Ref. następującym komentarzem :

Obrady były ściśle poufne. Jak słychać, nie do

prowadziły one do takiego rezultatu, jakiego się

spodziewano, a mianow icie nie będzie w-spólnego

projektu wszystkich trzech grup konserwatywnych.

Rozpoczną się teraz rokowania z innemi stronnictwa

mi polskiemu Jeśli rokowania te doprowadzą do zgo

dy, wówczas dopiero rozpoczną się rokowania wspól

ne z Rusinami.

Projekt centrum.

Glosy prasy.

Gaz. miecz zajmuje się w dalszym ciągu

swych wywodów konstrukcyą kuryi miejskiej i

w tym względzie pisze o projekcie centrum, co

następuje :

Z większą pomysłowością jak rozumem poli

tycznym w projekcie tym przeprowadzono kwe

styę geometryi wyborczej. Przedewszy-stkiem

projekt centrum stara się tworzyć nie okręgi

miejskie, lecz — dziwolągi, jakieś mixtum com

positum miast, miasteczek, w’iększych wsi. Wy

starczy wskazać na takie kombinacye, jak do

łączenie do miasta Nowy Targ szeregu miejsc

kąpielowych i wilegiaturowych, Zakopanego, Kro

ścienka, Szczawnicy, Żegiestowa, Krynicy z nad

datkiem kilku wsi. I to ma być okręg »miej

ski" ! Albo takie kombinacye: Przemyśl (który

dotychczas miał sain posła) otrzymuje przyczep

kę — Sanok w kuryi cenzusowej, zaś w kuryi

powszechnej staje się sam przyczepką do Lw’o

wa; Drohobycz (który również dotychczas sam

wybierał posła) dostaje jako towarzyszy takie

miejscowości, które niczem ani kulturalnie, ani

zawodow-o, sni wogóle żadnym innym węzłem

z nim nie są związane, jak Medenice, Podbuż,

Turka, Żydaczów, Mikołajów i t. d .; najbajecz

niejszy jednak jest Lwów, który ma mnóstwo

przyczepek. I tak np. część Lwowa głosuje w

kuryi cenzusowej z wyborcami z Gródka, inna

część Lwowa głosuje w kuryi powszechnej z

Tarnopolem, Złoczowem i Żółkwią, inna wresz

cie część Lwowa głosuje z Przemyślem i Sam

borem. Obywatel więc lwowski, który zmienia

pomieszkanie, dostaje się natychmiast w kon

takt z inną masą wyborczą na przestrzeni od

Tarnopola po Przemyśl. Jest to poprostu sztu

czne a rozmyślne stwarzanie chaosu, po to chy

ba, aby wyborca nie mógł się w nim zoryento*

wać, a temsamem ułatwionemi były dla pewnych

czynników łowy w mętnej wodzie.

Bo jeśli n. p. do Tarnopola (który dotychczas

sam wybiera}) dołącza się /4 Galicyi, dołącza

się miasta i miasteczka: Zbaraż, Załoźce, Zbo

rów, Jezierna, Trembowla, Kopyczyńce, Bu

czacz — to czyż tu może wybór nastąpić na

podstawie znajomości kandydata i jego progra

mu politycznego? Czyż w takiej masie miast i

miasteczek kandydat może się przedstawić? A

jeśli dodamy, że te wszystkie dziesiątkami mil

od siebie oddalone miasta stanowić mają jeden

okręg, a wybr.ać mają trzech posłów (Polaka,

Rusina i żyda), że zatem mają wybrać z pomię

dzy kilkunastu kandydatów — łatwo sobie wy

obrazić, jaki chaos tu musi powstać...

A dalej: ta degradacya miast znacznych, jak

Przemyśl, Stanisławów, Tarnopol, Tarnów, które

dotychczas wybierały posła samoistnie, a cdtąd

mają utonąć w dwu lub trzymandatowych okrę

gach, w powodzi miast, nie mających z tymi

konserwatyści krakowscy, grupa autonomistów i cen- głównymi grodami żadnej łączności ani polity*

tium dążą do jaknajspieszniejszego załatwienia ra- cznej ani gospodarczej! Czyż miasta na to się

zgodzą ? Bardzo w to wątpimy. Wreszcie kwc

stya bardzo znamienna: projekt centrum daje

miastom w kuryi cenzusowej 47 mandatów (o 2

więcej, niż projekt blokowy, który miastom da

wał 45 mandatów). Jest to więc pewna konce

sya na rzecz miast. Lrcz koncesya to pozorna!

Bo dając jedną ręką, matychmiast centrum dru

gą ręką od iera: oto zamiast 5 posłów z Izb

handlowych, jak to proponował projekt blokowy,

ma być takich posłów tylko trzy.

»Lecz na tem. nie koniec tego i’ościowego

krzywdzenia miast. Projekt centrum przyjmuje

do kuryi miejskiej szereg mniejszych miast, któ

re dotychczas wybierały w kuryi wiejskiej, czyli

podwyższa masę wyborczą kuryi miejskiej o 400

tysięcy ludności. Jest to bezsprzecznie w zasa

dzie dodatni objaw. I myśmy oddawna byli za

tem, aby nareszcie sprostowano w ordynacyi

krajowej to, co życie, co dziesiątki lat rozwoju

miast faktycznie zdziałały. Taki Buczacz (14.000

ludności), Śniatyn (12 000 lud.), Nowy Targ

(9.000 Ind.) itd. są przecież miastami w csłem

tego słowa znaczeniu i winny wybierać w kuryi

miejskiej! Lecz: przyjmując te mia3ta do kuryi

miejskiej, należy im też dać zastępstwo odpo

wiednie, wyłączając 400 tysięcy ludzi z kuryi

wiejskiej należy dla tych setek tysięcy stworzyć

pewną ilość nowych mandatów. O tem atoli

projekt centrum ani pomyślał... Dla tych 400 ty

sięcy ludzi niestwarza ani jednego

mandatu.

Skoro projektpodnosi na

swe dobro, że na

mniej więcej 25 tys. ludności miejskiej przypa

da 1 mandat, to przyłączając 400.000 ludzi do

kuryi miejskiej należałoby podnieść liczbę po

słów miejskich o 16-cie. Tymczasem projekt nie

podnosi liczby posłów miejskich ani o jednego

posła 1 Wreszcie jeszcze jedno pokrzywdzenie

reprezentacyi miejskiej. Projekt centrum pozba

wia rękodzielników’ 2 przedstawicieli, których im

przyznawał poprzedni t)łokowy projekt. Pociesza

w’prawdzie projekt centrum rękodzielników tem,

że w glossach dodaje, iż centrum

»pragnie"

stworzyć zastępstwo rękodzieła »nie przez Izby

rękodzielnicze”, ale »w inny sposób”, bliżej nie

określony — ale tę obiecankę traktuje znowu

warunkowo, tj. ziści się ona w’tedy, jeśli będzie

trzeba »uzupełnić ogólny procent mandatów ru

skich do wysokości parlamentarnej”.

W sprawie projektu klubu centrum zabiera

głos także Przyjaciel ludu. Sąd organu ludow

ców jest stanowczo ujemny. Głównym przedmio

tem ataku jest proporcyonalność w kuryi wiej

skiej w Galicyi zachodniej. Przyjaciel ludu

pisze:

Wszystek lud już zna 7 wyborów 4 j Radjf pań

stwa, co to jest proporcyona!naść dwumandatowa,

jak ona atiasznie rozbija lud. Dlatego lud żąda znie

sieni* dwun;andatowyi’h okręgów parlamentarnych.

Wobec tego nie będzie porozumienia co do reformy

wyborczej, a wskutek tego nie będzie aeayi sejmo

wej i wszystkie sprawy sejmowe pójdą w odwlokę.

Słychać, że najdłużej do marca potrafią jeizcze pa

nowie sztukować wydatki krajoae, poczem musi pę

knąć to wszystko.

Daleko łagodniejszym jest zapatrywanie Ku

ryera lwowskiego, organu frondy ludow’ej. Wi

dzi on w projekcie centrum następujące dodat

nie strony:

Centrum usuwa kuryę średniej własności, którą

uważaliśmy za niebezpieczną dla społecznego rozwo

ju gmia wiejskich. Nie oponuje wprowadzeniu kuryi

robotniczej zamiast powszechnej. Znoii proponowane

w projekcie blokowym pomnożenie liczby mandatów

Izb handlowych. Znosi gł”sy wirylne Izb rękodziel

niczych. Pod wzglę iem społecznym dalej ważnem

jest przyłączeni« do kuryi miast wielu gmin miej

skich, które dotąd w kuryi gmin wiejskich torięły

i dalsze powiększeni* liczby mandatów z miast.

Stosunek procentowy msnditów gmin wiejskich

staje się korzystniejszym przez obniżenie ogólnej

liczby mandatów z 228 na 218 przy zatrzymaniu

5SK

1teatrów wiedeńskich.

John Galsworthy »Der Menschenfreund" ; Herbert

Eulenberg ,Belinde”).

Pierw szy miesiąc jesiennego sezonu, po kome

dyi, Tadeusza Rittnera przyniósł dwie jeszcze

uwagi godne premiery.

Dyrekcya »Neue Wiener Biihne" pierwsza wpro

wadziła na scenę wiedeńską poetę angielskiego,

wielkiej i zasłużonej sławy, dotąd tu nieznane

go. John Galsworthy stał się, po latach spospe*

litowania i upadku angielskiej sceny, właściwym

jej regeneratorem; jego talent wydobył teatr an

gielski z bagna płaskich fars i ckliwych melo

dramatów i zwolna wprowadził go w dziedzinę

prawdziwej poezyi. Już pierwszy dramat p, t,

»The silver b o t" (Srebrna szkatuła) rozgrywający

się na tle walki klasowej, podziałał jak objawie

nie ; w ślad za nim poszedł szereg innych, z któ

rych dotąd najwybitniejszy p. t . ,,Justiee przed

stawia się jako płomienny apel do walki prze

ciwko skostniałemu systemowi karnemu w Anglii.

Ostatni jego dramat »The pigon" (Gołąb) za

prezentowała scena wiedeńska pod dowolnie

zmienionym tytułem »Der Menschenfreund" i zy

skała szczere uznanie krytyki i publiczności.

Gołębiem w ludzkiej postaci jest malarz We.l

wyn. Każdy człowiek jest mu bratem, każdemu

wierzy, każdemu pomaga. Skutek tej dobrodu

szności i łatwowierności jest taki, że jego pra

cownia i mieszkanie przemieniają się z czasem

w przytulisko dla włóczęgów, awanturników i

upadłych kobiet, ku wielkiemu utrapieniu jego

17-letniej córki, która widzi jak ojciec pada o

fiarą wszelkiego rodzaju oszustów% Ojciec i cór

ka studyują teoryę dobroczynności na publicz

nych odczytach, ale nie mogą się na żadną zgo

dzić. Godną pióra Dickensa satyrę na teoretyków

dobroczynności przedstawił autor przez wprowa

dzenie na scenę trzech typów : profesora, który

potępia wszelką prywatną dobroczynność, zaś

przeciwko leniwcom i nicponiom w’zywa pomocy

państwow’ej, sędziego, który wykorzenić chce nę

dzę przez organizacyę towarzystw dobroczynnych,

i pastora, który szuka drogi pośredniej. Ci trzej

nachodzą bezustannie dom malarza, ciągną każdy

w swoją stronę, pomiędzy sobą zaś bezustannie

się kłócą. Biedny malarz w teoryi skłania się to

w tę, to w tamtą stronę, w’ praktyce zaś wpro

wadza pod swój dach coraz to innych włóczę

gów i daje się wszystkim wyzyskiwać.

W noc świętej wigilii, bez wiedzy córki lo

kuje u siebie z kolei francuskiego włóczęgę lite

rata, zapitego ex-w’oźnieę i podejrzanej konduity

kwiaciarkę. Wywiązuje się z tego w-śród nocy

szereg komicznych epizodów-: włóczęga, którego

malarz obdarza własną|ostatnią pary ineksprymabli

grucha z kwiaciarką, przebraną w fantastyczny

szlafrok, woźnica wypija co tylko w domu t rą

ci alkoholem, hałas budzi córkę, która w osłu

pieniu patrzy na niezwykłą scenę.

Malarz skruszony przysięga córce, że to po

raz ostatni, ale już po kilku dniach gołębie ser

ca bierze górę nad * rozumem i kotylinarne

egzystencye znów zapełniają pracownię, w któ

rej równocześnie trzej reformatorzy zażarty spór

wiodą o wyższość jednego systemu dobroczynno

ści nad drugim. Nie mając nigdy przy sobie pie

niędzy, malarz każdego spotkanego biedaka czy

oszusta odsyła z biletem wizytowym do córki

i zmusza ją do wydania ostatniego grosza.

Po nowem przyrzeczeniu poprawy-, Wellwyn

godzi się wreszcie na chytrze obmyślany plan

córki: oto nikogo nie uprzedzając chyłkiem prze

prowadza się do innej dzielnicy, na szóste piętro:

tam nikt ich nie zna i odrazu pozbędą się i na

trętnej klienteli włóczęgów i dotkliwej opieki

reformatorów. Byle się tylko nikt nie dowiedział.

Ale w trakcie przeprow-adzki zjawiają się jeden

po drugim stali klienci naszego gołębia, a on

każdemu z nich pisze na bilecie now-y adres.

Na tę scenę wchodzi córka i zrezygaowaoa p y

ta : »Pocóż my się właściwie przeprowadzamy”,

a on na to: »Daruj, na to niema już rady, to

odemnie silniejsze”.

Komed)’a, grana bardzo poprawnie, zyskała

duże powodzenie, mimo, że brak jej prawie zu

pełnie erotycznego pierwiastka, bez którego

spółcześni autorowie obejść się nie mogą. Z pre

tensyą bez porównania większą, a sukcesem bez

porównania mniejszym, wprow-adził »Burgtheater"

po raz pierwszy na scenę innego, w Niemczech

szeroko znanego już poetę.

Herbert Eulenberg zalic;a się dziś do naj

pierwszych gwiazd w literaturze niemieckiej,

przynajmniej w literaturze da dernier ad, a

ostatni jego dramat p. t . Belinde zdobył nawet

nagrodę konkursową imienia Szyllera. Jeśli Wie

deń tej nagrody nie aprobował, to nie jest to

winą poety% a!e raczej dramaturga: dramat wy

bitnie literacki przyćmiło i zabiło jaskrawe świa

tło sceny.

Autor poucza nas w tytule, że dramat, czy-li

jak go nazyw-a »ein Liebesstiick”, rozgrywa się

»w domu i sercu Belindy" — dla ścisłości po

winien był dodać, że także w jej głowie.

Piękna Belinda ma bowiem w sercu miłość,

a wierność w głowie. Miłość jest jej potrzebą

serca i krwi, wierność potrzebą rozumu i cha

rakteru. Przed dziesięciu laty poślubiła trzydzie

stoletniego Eugeniusza, który jej uczucie zaspo

koił. Ale na nieszczęście Belinda ma brata, ma

niaka, na którego literackie ojcowstwo złożyli się:

Szekspira Malvolio, Musseta Isis, trochę też nie

śmiertelny Donkiszot, a trochę sam Eulenberg.

| Hyacynt jest typem fanfarona, »un sensible”,

który nie zdejmuje rękawiczek, żeby nie do

tknąć się brutalności świata, zakochany we wła

snej osobie, oddany w całości pielęgnowaniu

pięknej brody i zbierający własne portrety.

Ale Hyacynt jest bogaty, traktuje więc ubo

giego Eugeniusza z góry, jako intruza i prole

tary-usza dopóty, aż Eugeniusz postanawia

pójść w świat dla zdobycia majątku. Belinda ro

zumem wierna, pożegnała go słowami: »Wróć

kiedy chcesz, chociażby po latacb, czekam cie

bie, twoją jestem po wsze czasy”. A jako symbol

wręczyła mu klucz od swoich komnat. Dziesięć

lat od tego rozpoczyna się dramat — a Be

linda dotrzymała w’ierności. W sercu gorzała mi

łość, miłość jako taka, wszystkie zmysły parły

ją w objęcia mężczyzny-,

ale dopóki sądziła,

że żyje mąż, górę brał rozum, zwyciężała za

przysiężona wierność. Z upływem dziesiątego

roku sąd uznać ma Eugeniusza za zaginionego,

a w ślad za tem Belindę opuszcza już wierność,

przytłumione płomienie miłosne wybuchają z ży

wiołow-ą siłą i ogarniają pierwszego, który zja

w-ił się na jej drodze.

Młody Roger, którego autor nazywa »płomien

nym człowiekiem”, mieszanina Romea i 0

tella, staje się jej narzeczonym ; dzień ogłosze

nia Eugeniusza za umarłego, będzie dniem ich

ślubu.

Ale pomiędzy ustami,

brzegiem pu

haru czyha nieszczęście. Tuż przed ślu

bem obładowany złotem, powraca z Ame

ryki mąż Belindy,

zjawia

się jak drugi

Enoch Arden. Ale podobieństwo jest ty-lko ze

wnętrzne. Tennysona bohater z cichą rezygna

cj-ą powraca w świat daleki, kiedy bohater En

lenberga, to człowiek żelaznej woli, który jak

ongi o złoto tak dziś do upadłego walczyć chce

o miejsce w sercu Belindy. Już przy pierwszem

spotkaniu widać, że Belinda chce się zagłuszyć,

chce swą niewierność wytłómaczyć. Kiedy mąż

przypomina jej chwile miłosnego upojenia, ciska

mu w oczy zarzutem, że przypomina jej rzeczy,

których nigdy nie było. »Gdybyś rzucił mi przed

nogi trofea z owego świata, przed sądem jesz

cze wołałabym: nie znam ich i znać ich nie

chcę”. Już w owej chwili czuć, że Belinda stra

ciła równowagę, bo do ponętnych obrazów mi

łości, która będzie, zakradają się może jeszcze

ponętniejsze tej, która była.1

Mąż nie ustępuje. Spotyka się z Rogerem a

następstwem gwałtownej sceny jest pojedynek

amerykański. Roger wyciąga śmiercionośną gałkę

i odbiera sobie życie w ogrodzie Belindy.

Po bardziej efektownej jak artystycznej sce

nie pogrzebowej, nowe spotkanie Belindy z mę

żem. Jeszcze go odpycha, jeszcze przysięga na

wierność zmarłemu kochankowi — ale coraz

wyraźniej widać, że do serca napowrót wkrada

się żywy: Eugeniusz imponuje siłą, na każdym

kroku czuje się obarczoną jego opieką. Brutal

ną ręką wdziera się w mgliste życie Hyacynta,

odkrywa, że maniak wpadł w sidła lichwiarza,

który koresponduje z nim pod maską hiszpań

skiej malarki, nasyła mu tuzinami »z miłosnej

fantazyi zrodzone" jego portrety, a w zamian

wyłudził już cały majątek jego i siostry. Hya

cynt, któremu Eugeniusz do ócz stawia garba

tego lichwiarza, w chorobliwej fantazyi wypie

szczonego na nadziemskiej piękności artystkę,

popada już do reszty w obłąkanie. W przystę

pie szaleństwa zagraża własnej siostrze — i

znów w czas zjawia się Eugeniusz i ratuje ją

przed zamachem szaleńca. Przytem niczego od

nie żąda, wobec niej jednej pokorny jak baranek.

I wraca motyw z operetki: lepszy żywy mąż

jak umarły kochanek, ale wraca w tragicznem

wydaniu. Stosunek się odwraca: Belinda krwią

gorącą i sercem czuje się już kochanką żywego,

rozumem dotrzymać chce wierność zmarłemu ko

chankowi. Już - już wyznała, że kocha żywe.

,CZAS"w ,*.*» »W,1,tk,7

°S

*tato, .- ton««

Numer wieczorny 10 hal,, ranny 4 h a ! \

z przesy|k4pocztową:

M.’

»»Ol. ( wieczorny 12 hal,, ranny 6 hal.

PRENUMERATA WYNOSI:

r.,tnwi« w

1na calu rok na kwartał na 1 miesi*»

w Krakowie w miejscu ....

30 ko/ on

7kor.50h.j2kor.50kil

p da w DaństwiP

d o d o m u ........................... I 36 ko ro n

9kor.—

3kor.—

pocztą w państwie Austryackiem ....

36 koron

9kor

3tnr

Z dwukrotną wysyłką pocztową .

\\\\

42 koron

10kor.’50h. 3kor’50hal

Poc ztą w p a ń s t w ie N i e m i e c k i e m ...................................................

42 koron

10 kor. 50 n.

3kor.50haL

w°r,Tńsfwio1«^ p?dstw, należących do związku pocztowego 48koron

12 kor. -

4 kor.’ -

W pa t le rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) I 16rb. 20k. 4rb. 05k . 1 rb. 45kop.

^K^nil!fo^łr^ d0We^0 yy^azu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem.

Moskwie i o72.rZYlnlUiąurzędy pocztowe: w Petersburgu, W arszawie, Kijowie, Wilnie

mosKWie i Odesie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Svn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - w W ilnie biuro’

______

dzienników K. Taubera.

Prenumeratę przyjmują: AdministracyaCzasuwKrakowiei urzędy pocztowe. Miejscową pre

nu m eratę księg. 8. A. Krzyżanowskiego, handle: St.Karlińskiego, trafika w Sukiennicach, Biuro dzień.

Hopcasa i Salo m o n ow e j, Gł. Trafika. We Lwowie , ’Czai" jest do nabycia w biurach dzień. A. Olszewskiego,

S. Sokołowskiego, K. 8 uchstaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, J aśle, Nowym Sączu na peronie

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy r.tz 20 hal., za każdy następny po 15 ha_l.: nkład tabe

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40hal., następnypo 15hal. N adesłane i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 hal. zakażdy raz. Głosy publiczności po2 kor.; komunikatyhandlowe

po kronice i po dziale ekonomicznym; komun!katyprywatne, śluby, zaręczyny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego,

St.Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w P rze

myślu A. Juszyńskiksięgarnia IE. Billet; w Rzeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

ŁW. Raczkowski, 14 Citć de Trevise; w W ied niu Haasenstein dc Vogier, R. Mosse (także we wszyst*

ch filiach): H. Schalek. M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, Bock St Ilerzfeld, H. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt StComp.); w Frankfurcie n. M. G. L .Daube StCoinp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

ADRES REDAKCYI:ul.św. Tomasza Nr32. - Telefon Nr5»,

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction