Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 727 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 138

Kraków, Piątek 25 Marca 1910.

Rocznik LX III.

(Numer wieczorny).

Prenumeratę przyjmują: AdministracyaCzasu w Krakowie i urzędy pocztowe. Miejscową

prenum eratę księg. S.A. Krzyżanowskiego, handle:St. Karlińsldego, H.Kretschmera, Bioro dzień,

hopcasa iSalomonowej, GL Trafika. Wa Lwowit ,,Czas" jest do nabycia w biurach dzień. A. Olsztwłklo»»,

I. Sokołowskiego, K. Buchstaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, łailt, Nowym Sączo oa porosło

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach a portyerów kolejowych.

Leny ogłoszeń: odwierszapetitemzapierwszyraz20hal.,za każdynastępny po 10 hal.: układ tabe

laryczny,cyfrowy,skomplikowany,pierwszyraz40 hal,następnypo 10 hal. N ad esłan e i Nek rologia

od miejsca wierszadrukiempetitowym60halerzyzakażdyraz.Głosy publiczności po 2 kor.; wszel

kieprywatne komunikatypokronicei podziale ekonomicznymi Ł p, po 1 kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia 1prenumeraląprzyjmują:weLwowiebiuradziennikówL.Plohna, A.Olszewskiego,

bt.Sokołowskiego,K.Buchstaba;wJarosław iu Biurodzienników;w Podgórzu Poturalski; w Prze

m yślu A. Juszyńskiksięgarnia,D.Heszeles;wR zeszowie M.Weintraub;wStanisławowie Jasiel

ski iSp.;w Tarnowie M.Rockach,O.Hant;wTarnopolu Komaniewski;w Paryżu wyłt^czni^

p. W. Raczkowski, 14CitódeTrevise; w W ied niu HaasensteinótVogler, R.Mosse(także w e w szyst*

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes, E.Braun, J. Danneberg, H. Friedl (tylko prenumeratę H . G o l d *

schmidt AComp.);w Frankfurcie n.M.G.L*Daube «SComp., w Pradze czeskiej Fr.Hovorka

L isty z pieniądzmi iprzekazy pieniężne na prenumeratę iogłoszeuia przyjmuje Administra cya

Czasu w Krakowie. Rcklatnaci/e nieopieczętowane nie podlegają opłacie p o c z t o w e j . Listów nieopła

conych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca s i ę .

p r Za każdązmianą adresu dopłaca się 40 bal.

"«sjj

ACRESREDAKCYi:ul.św,Tomasza Nr32. -

Telefon Nr50.

ism sssm fzssm i

0 sejmową reformą wyborczą.

Mylnie poinform owanem jest Słowo polskie,

gdy twierdzi, że subkoinitet komisyi reformy

wyborczej czekać będzie na wykończenie ela

boratu statystycznego, i że wskutek tego spra

wa ulegnie zwłoce. Wobec tych zarzutów nale

ży stwierdzić, że — jak to Gazda narodowa

doniosła, subkomitet oznaczył kolej, wedle któ

rej materyały statystyczne mają być dostarczone

(iiurya miejska, wielka własność, kurya wiej

ska), i postanowił prowadzić obrady w miarę

postępu prac statystycznych. Gdy dodamy, że

wyznaczonym już został dzień następnych se

syj subkomitetu, odpadają podejrzenia organu

wszechpolskiego, że subkomitet zebrał się tylko

po to, by wynaleźć pozory, usprawiedliwiające

odwleczenie reformy.

Natomiast przyznać trzeba racyę Sł. poi.,

gdy mówi:

Wszystkie kluby sejmowe oświadczyły wielokro

tnie, że sprawa reformy wyborczej musi być zała

twion a zgodny m kompro misem str on nictw. Zadaniem

subkomitetu było opracować projekt, któryby mógł

uzyskać zgodę wszystkich stronnictw polskich, tak,

aby zapewnioną była d!ań potrzebna kwalifikowana

większość plenu m sejmu. Tymczasem zamiast pra

cować nad wzajemnóm porozumieniem, subkomitet

decyduje najwięcej zasadnicze kw estye sporne więk

szością głosów.

Głosowa nie takie je st prostą stratą

czasu. Niema ono żadnej wartości. Nie może b o

wiem zgo.ła obowiązywać mniejszości sejmowej. Sub

komitet nie jest sądem, na którego decyzyę zdały

się stronnictwa, jeno delegacją stronnictw dla usta

lenia zasad niezbędnego kompromisu. Kompromisu

nie ustala się jednak majoryzowaniem, większością

głosów, reprezentacyi mniejszości przez przedstawi

ci eli większo ści.

Rzeczywiście, praca subkomitetu wtedy tylko

wydać może pozytywne owoce, jeżeli stanie się

on terenem, na którym naprawdę myśleć się bę

dzie o kompromisie, a nie o formaluem posuwa

niu sprawy przez głosowania nad poszczególne

mi kwestyami, które potem — razem wzięte —

mogą wydać dziwaczną mozaikę.

Zgodzić się też należy ze Słowem poi, gdy

mówi, że są punkty, których w żadnym kom

promisie nie m oże stronnictwo nie oportuni

styczne poświęcić, nie zdziwi się jednak organ

wszechpolski, że my w innej dziedzinie szukamy

tych punktów, aniżeli pi.smo, które mimo postę

pu w dojrzałości politycznej społeczeństwa, wy

suwa jeszcze ciągle na widownię antagonizmy

klasowe. Mamy nadzieję, że za tein hasłem nie

wielu już pójdzie i że zwycięży tendencya, aby

Sejm uczynić produktywnym, a więc zdolnym

do twórczej pracy w warunkach, danych przez

obecne położenie narodowe, społeczne i polity

czne.

Spodziewaliśmy się też, że Słowo poi.

zwróci swą uwagę przedewszystkiem na zabez

’ pieczenie narodowe, a więc na kwestyę wspólną

wszystkim stronnictwom

narodowym,

a nie

na kwestyę walk

klasowych. Należy pra

gnąć,

oby stronnictwa z tego właśnie punktu

widzenia, t. j. narodowego, przedewszystkiem

oceniały reformę wyborczą, wówczas bowiem

w innem świetle przedstawią się im wszystkie

inne problemy i do porozumienia utorowaną zo

stanie naprawdę droga.

Asiil385adoi*GWle in psrlilsys.

Od jednego z poważnych dziennikarzy,

przebywającego za granicą, otrzymujemy

poniższe uwagi, oparte na diugoletuiem

doświadczeniu i znajomości publicystyki

eu ropejskiej.

Wybacz pan mojej szczerości; nie biorę do

rąk książki polskiej o rzeczach rosyjskich bez

uorzedzenia".

Słowa te padły w toku dłuższej

rozm owy z wybitnym przedstawicielem starszej

a poważnej szkoły dziennikarstwa angielskiego,

doskonałym znawcą Rosyi i bliskiego Wschodu,

który od lat kilku zażywa otium cum dignitate

angielskiego szlachectwa i urzędu u dworu, auto

rem bardzo cennej książki o Rosyi. Przed chwilą

właśnie wyraził się wprost z podziwem o Julia

na Klaczki dziele ,Dwaj Kanclerze" ; nie szczę

dził też uznania dla Stanisława Koźmiana ,R ze

czy o roku 1863".

Pierwszą książkę czyta} po

francusku, drugą w niemieckiem obszernem stre

szczeniu. Obu autorów znał osobiście. Pomimo

opinii rusofila, jakiej zażywa, znalazłem w nim

człowieka nie odpychającego od siebie sprze

cznej z jego zdaniem informacyi, skoro tylko

jej źródło wzbudzi w nim zaufanie. Ma poczu

cie nieustającej międzynarodowej ważności i zna

czenia spraw polskich; rozmyślał, jak się prze

konałem, o możliwości, a raczej — bo takie jego

zdanie — o niemożliwości polsko -rosyjskiej u

gody. O kilku wybitnych Polakach w Rosyi

z różnych stronnictw politycznych powiada, że

mądrzy ludzie. A pomimo to takie ogólne w o

tum nieufności wobec wszystkich prac polskich,

któreby mogły wpłynąć na jego poglądy !

Rozmyślałem nad przyczyną takiego przesądu

u człowieka, którego zawodem było do żadnej

sprawy nie mieć przesądów. Interlokutor podał

mi sarn klucz tej psychologicznej zagadki pyta

niem, tyczącem się innej, którą w Polsce wszyscy

rozumieją, a którą przecież obcemu trudno w y

jaśnić. Pytał, dlaczego Julian Klaczko, który na

pisał un Uvre łellement admirable, usunął się

zupełnie od literatury politycznej. W Polsce wia

domo dlaczego, jak też wiadomo, że chociaż

zamilkł, Klaczko nia przestał być i nadal poży

tecznym w polityce obywatelem. Ale jako am

basador in parłibus narodu polskiego przed

trybunałem publicznej opinii zachodu, jako rze

cznik uznany przez caly świat romański i anglo

saksoński krzywd i nadziei Polaków, Klaczko nie

miał następcy. Książka jego o dwóch kancle

.rzach była ostatnim genialnym wzorem dla pro

wadzenia tak trudnego, jak polskie, przed świa

tem rzecznjctwa. Kiedy Klaczko pisał tę książkę,

sprawa polska nie była ,,aktualną".

Pomimo to

zwiazana, misternie wpleciona w świetne i nie

zwykłe przedstawienie innych, aktualnych spraw

międzynarodowej polityki wywołała odpowiedni

stopień zajęcia, chociażby przez sam fakt po

wtórzenia polskiego ceterum censeo.

Pomimo całej powodzi upartych i zaciekłych

zaprzeczeń w prasie niemieckiej, które ta książka

wywołała, nik.omu po za czarno-białemi słupami

granicznemi ani na myśl nie przyszło nie ufać

słowom Klaczki. A dzisiaj każdy nieuprzedzony

czytelnik niemiecki ma sposobność, porównując

własne wspomnienia księcia Bismarka z treścią

,,Dwóch Kanclerzy", przekonać się, kto wtedy

kłamał: czy Klaczko, kiedy twierdził, że sprawa

polska w 1863 r. i jej traktowanie przez Bis

marka była pierwszem na Gorczakowie popeł

nionem politycznem

wywiedzenie.m w pole i

pierwszą podwaliną pruskiej potęgi, czy Bismnrk.

głosząc o

swojej z Gorczakowem przyjaźni

Z tym samym Gorczakowem, z którego ,kan

clerz o czole Żelaznem" drwić nie przestaje

w swoich pamiętnikach — i to drwić ex re

polonica.

Od pojawienia się ,D wóch Kanclerzy" , dopie

ro sprawa wrzesińslta obudziła na zachodzie

zajęcie się Polską.

—

I to tylko chwilowe,

bo gdy się zdarzyła inna ,aktualność" — było

nią może pożarcie kilku Europejczyków przez

murzynów w Afryce

—

polskie dzieci, chło

stane za pacierz w m owie ojczystej, poszły

w zapomnienie. I nikt nawet nie przytoczył te

go faktu o Bismarku, z Francyi piszącym do

swej żony, że nie rozumie jak można się mo

dlić inaczej do Boga jak po niemiecku. Jeden,

jedyny głos polski przebił się wtedy aż do za

chodu, głos Sienkiewicza. I odtąd zawsze na je

dnym Sienkiewiczu Polacy musieli polegać,- ile

kroć rozchodziło się nie tyle o przezwyciężenie

zobojętnienia dla nich obcych narodów, ile o

rozerwanie i przebicie tych zasieków nieszeze

rości i kłamstwa, któremi Prusacy umieli odgro

dzić ich od reszty świata. Bo to jest faktem

podstawowym , objaśniającym tal;ie, jak na wstę

pie wspomniane uprzedzenie ludzi najlepszej

woli: odkąd zamilkł Klaczko, odkąd nie stało

Polakom ambasadorów in patiibus na zacho

dzie, którzy przy każdej aktualnej sprawie mię

dzynarodowej umieli wykazać dobitnie i praw

dziwie związek jej, tak często ukryty, ze spra

wą polską, odtąd polityczna i historyczna lite

ratura niemiecka stała się dla świata jedynem

źródłem informacyi o Polsce. A nie jest to już

dziś ta wielka i nieskalana szkoła historyczna

niemiecka, której i nasze dziejopisarstwo tyle

zawdzięcza: jest to szkoła prusko-niemiecka,

pisząca pour le roi dePrusse, a która zręcznie

umiała się podszyć pod naukową pow’agę swo

jej poprzedniczki.

Pamiętam, jak podczas ostatuiej ,rewolucyi

polskiej"

—

ho o takiej przecie pisano ciągle

w Niemczech za pierwszych miesięcy ruchu wol

nościowego w całej Rosyi — specyalni kores

pondenci pism angielskich ria Berlin i Wiedeń

jeździli do Warszawy. Pamiętam, jak w pierw

szych moich z nimi rozmowach spotykałem się

z grzecznym ich chłodem, gdym twierdził, że

niema specyalnej polskiej rewolucyi. Miewa

łem też za to satysfakcyę, kiedy po pierwszych,

trochę z pruska zabarwionych warszawskich te

legramach i artykulacji tych panów pojawiać

się zaczęły inne tych samych autorów, zupełnie

odmiennie i świadczące o nadzwyczajnem w y

szkoleniu ich instynktu politycznego. Lecz takie

otrząśnienie się z berlińskich naleciałości w tym

wypadku nie było dla" Polaków właściwie ko

rzystne, bo spostrzegłszy się, że w Warszawie

niema tej sławnej ,polskiej rewolucyi", puszczali

się dalej do Moskwy i Petersburga, naturalnie

w pogoni za prawdziwą rewolucy.jną aktualno

ścią. Cały plon tej kampanii, to kilka artyku

łów obcych i polskich autorów po miesięczni

kach zagranicznych (naturalnie nie niemieckich),

urywcze traktowanie luźnych polskich tematów.

Pewno i tego dość po trzydziestu prawie la

tach zaniedbania przez Polaków wszelkich sto

sunków z poważną prasą i literaturą polityczną

zachodu, i tego dość, że o sprawie wywłaszcze

nia już nietylko od niemieckich autorów świat

się dowiedział.

Lecz brak tego szerokiego traktowania udzia

łu polskiego we wszystkich ważnych politycz

nych zdarzeniach, tego polskiego na spóiczesne

dzieje poglądu, z którym Klaczko miał prawo

przed światem się odzywać. A że i dzisiaj nie

brakby było sposobności do takiego odezwania,

gdyby był ktoś dość poważny, by go słuchano,

można wykazać na konkretnych przykładach.

Kiedy sprawa włościańska w Rosyi zajmowała

świat cały, nikt nie przypomniał, że w chwili wy

swobodzenia chłopów Walery;m Kalinka cały ten

rozwój z proroczą prawie ścisłością przepowia

dał. Czy nie była to sposobność pokazać, że

źródła polskie do spraw rosyjskich nie zasługu

ją na taką suspicion, z jaką angielski mój inter

lokutor o nich się odezwał ? A kto czytał te

prace Kalinki, wiążące się z nimi obrazki z Li

twy i Rusi, ten wie też, że to właśnie taki ma

teryał, jakiego płochy czytelnik dzienników na

zachodzie wymagał. ,,Na wskroś poważnych rze

czy u nas dzisiaj się nie czyta — powiedział mi

w ciągu naszej rozmowy wspomniany już kilka

krotnie angielski publicysta.

—

Trzeba zacząć

od obyczajowego obrazka, od zajmującej opo

wieści, kryjąc się prawie z poważną informa

cj’ą".

Obrazków dość było znaleść w Kalince ;

brakło nam tylko stylisty-spadkobiercy po pió

rze Klaczki, któryby z tego co nas boli, uprządł

lekką tkaninę dla zachodu. Drugi przykład : jak

Klaczko przedstawił sprawę duńską w 1884 r . —

zawsze z poza kulisy pokazując sprawę polską,

tak można było dla użytku czytelników francu

skiego lub angielskiego czasopisma przedstawić

ostatnie przesilenie na Wschodzie. Na koniec

jeszcze jeden przykład, którego sam użyłem, by

memu angielskiemu znajomemu pokazać, że nie

tylko źródłom polskim powinien nie u-fać, W ska

załem na fałszerstwo źródła — umyślne lub przez

nieuwagę — którego profesor Schiemann dopuścił

się w drugim tomie swojej ,,Historyi Rosyi za

Mikołaja I",

bardzo chwalonej w krytyce an

gielskiej. Jest tam formalne qui pro quo, Lu

becki wymieniony zamiast wielkiego księcia Kon

stantego, który w samym źródle, liście Bencken

dorffa do Dy’bicza oznaczony jest skróceniem.

W ostatnim tomie korespondencyi Lubeckiego

profesor Smolka na podstawie badania archiwal

nego, przeprowadzonego w Petersburgu, stwier

dza to zboczenie Schiemanna od prawdy. Publi

cysta angielski wysłuchał mnie z wielką uwagą,

ale spostrzegłem, że tak w’ybitna postać histo

ryczna, jak Lubecki, nawet z nazwiska nie by’ła

mu znaną. Czy nie byłoby zasługą, gdyby z o

gromu niaterya!ów’, wydanych przez Smolkę i

z monumentalnego jego dzieła o Lubeckim, wy

kroić książkę skromniejszych rozmiarów, a za

to całem traktowaniem przedmiotu odpowiadają

cą upodobaniom zachodniej publiczności?

Postawiliśmy naszą history’czną literaturę na po

ziomie takim, że ani przed nami samymi, ani przed

światem wstydzić się nie potrzebujemy. Żywimy

nadzieję — lub może złudzenie? — ża właśnie

ta literatura historyczna bardzo się przyczyniła

do politycznego wychowania narodu. Mając tyle

wewnętrznej pracy przed sobą, nie mieliśmy ni

czasu ni sił dostatecznych, by przez szkołę pu

blicystów polskich utrzymać ciągłość stosunków

z Zachodem, nawiązanych jeszcze przez Mickie

w’icza i Lelewela, tak świetnie i chlubnie rozwi

niętych przez Klaczkę, a niestety przerwanych

z chw’ilą jego usunięcia się od literatury polity

cznej. Ocena, z jaką w prasie angielskiej spot

kała się praca profesora Askenazego o historyi

rosyjskiej między 1815 a 1830 r. i tłumaczenie

rosyjskiej literatury prof. Brucknera, są dow o

dem, że dzisiaj już chyba nie brak upm praco

wników’.

I by naprawić to, cośmy zaniedbali,

jednego powinniśmy się nauczy’ć: zajmującego

traktowania rzeczy pow’ażnych bez uszczerbku

dla ich godności. Piszmy o naszoj historyi i po

lityee dla obcych tak, aby nas czytali. Bo gdy

nas będą czytać, z czasem nauczą się nam wie

rzyć, a niewierzyć Schiemannom. Znów nam po

trzeba ambasadorów in parłibus.

M. G.

Profesor nismiec’ci konwerfytą.

Zuruck sur heiligen Kirche von Dr Albert

von Ruville Uniwersitiits-profassor ia Halle a. S.

1910. Hermana Walter, Verlagsbuchhandlung, Berlia.

Jeżeli w starym zakonie posłannictwo wyra

źnie mieli patryarchowia i prorocy, a wt nowym

apostołowie, doktorzy i pisarze kościoła, to po

wiedzieć się może godzi, iż w dniach bieżących

mają je t. zw . konwertyci, zwłaszcza ze świata

uczonych. W ubiegłym wieku było ich bardzo

wielu i w Anglii w Niemczech; niektórzy stali

się bardzo głośnymi. W ostatnich miesiącach

przyłączył się do ich zastępu profesor jednej

z protestanckich wszechnic niemieckich, historyk

Albert von Ruviile. Po powrocie na łono Ko

ścioła spisał on i ogłosi} dzieje swojego nawró

cenia. Wdzięczność należy mu się za tę książkę,

z której pouczającein jest zwłaszcza poznać po

budki ostatecznego poznania prawdy.

Historyk nie mógł nie zastanawiać się nad

najważniejszemi zjawiskami dziejowemi, a obok

wspaniałej budowli Kościoła katolickiego przejść

obojętnie było mu niepodobna. Dla umysłu wyż

szego, uprzedzenia uczonych, zwłaszcza prote

stantów, i ich sądy o kościele, nie wystar

czały. Czuł potrzebę zajrzenia do jego wnętrza

i przyglądnięcia się nietylko szczegółom powierz

chownym budowy, ale także i zbadania jej pod

walin i ocenienia wpływu, który z jej wnętrza

rozchodzi się po świecie, w stronach i bliższych

i dalszych.

Zaczyna od stwierdzenia, iż zbliżenie się je

go do Kościoła i ostateczne nawrócenie było

rzeczą rozumu. Wśród uprzedzeń, które, wsku

tek protestanckiego wychowania, żywił do kato

licyzmu, zwrot zaczął się w r. 1901 po prze

czytanin dzieła Harnacka: O istocie chrześciań

słwa. Dusza do pobożności skłonna, w czci,

z jaką ta powaga na polu teologii protestanckiej

wyraża się o osobie Chrystusa, chociaż przed

stawia Go tylko jako człowieka, znalazła po

budkę do rozmyślań, z których wynikło coraz

silniejsze poczucie o nadprzyrodzonej Istocie

Chrystusa i zastanawianie się nad sobą samym

i coraz większa swoboda i szczęście, rosnące

w miarę postępu na drodze życia duchowego.

A!e, pomimo wielkich nieszczęść rodzinnych i

straty własnych dzieci, Kościół katolicki był mu

zawsze jeszcze dalekim i obcym. Nie one, jak

mniemano — inne pobudki skłoniły go do stanow

czego kroku.

Wśród tych walk wewnętrznych uczęszczał

często do kościołów, czy protestanckich, bez

różnicy wyznań, czy katolickich; raziło go wte

dy to, iż częste bywanie w kościele natrafiało

na ostrą krytykę znajomych jego, protestantów

Nie podobały mu się dalej kazania protestan

ckie, zwykle przystępne tylko dla ludzi wyżei

wykształconych, co, jak słusznie mniemał, prze

ciwne jest duchowi religii, ustanowionej dl»

wszystkich; wstrętnemi mu również były wy

cieczki kaznodziei protestanckich przeciwko Ko

ściołowi katolickiemu. Gdy raz wdał się w roz

mowę teologiczną z wybitny’m duchownym prc

testanckim i tenże mu powiedział, iż uależy tt

raz z pewną giętkością wykładać ludowi arty

kuły wiar;’, wówczas ów dogmat katolicki, który

zazwyczaj uważanym bywa za najtrudniejszy do

przyjęcia i za najwięcej zdolny do wywoływa

nia odszczepieństw i herezyi, dogmat o nieomyl

ności Papieża, ten właśnie przedstawił mu się

odrazu, jako konieczność. Było mu jasnem, iż

odnośnie do spraw wiary, niezbędną jest insty

tucya niezależna

z jednej strony od władz

świeckich, a z drugiej nie ulegająca także i

prądom spółczesuym. I potem jednak, pomimo

rażącego go bardzo widoku zamieszania dogma

tycznego wśród protestantów, czas wahania się

miał jeszcze długo trwać. Nie znał żadnego ka

tolickiego dzieła teologicznego, a dopiero w r

1908 sprawozdanie podane przez Kreuzzeilun^

o dziele wiedeńskiego profesora Reinholda: l)ei

al(e u. der neue Glaube było mu ostatecznym

drogowskazem. Szczegółów dalszych o tem, co

bezpośrednio poprzedziło przejście na łono Ko

ścioła, przytaczać nie będziemy ; aie wspomnieć

trzeba, iż podnosi, że zarzucanego katolikom

prozelityzmu nie napotkał nigdzie; raczej wi

dział obojętność, która po nawróceniu przemie

niła się w szczerą radość, a przedtem była tyl

ko obawa, by przez niezręczne w pływy nie

zrodziły się u niego wątpliwości, gorsze od do

brodusznego trwania w kacerstwie.

W treściwem przedstawieniu dziejów Kościoła

nie pomija ich ujemnych stron, mianowicie nie

doskonałości niejednego z jego naczelników,

zwłaszcza schizmy w papiestwie, która tak bar

dzo osłabi!a jego wpływ i powagę. Ale zara

zem przyznaje, iż siła Kościoła najjaśniej mu

się przedstawiła w stanowisku, zajętem przez

Kościół podczas sporów religijnych XVI wieku.

Gdyby nie wybitna stanowczość papiestwa, gdy

by nie bezwzględne potępienie nauk reformato

rów, z Chrześciaństwa byłoby po dziś dzień

mało co pozostało, albowiem wobec coraz to

nowych zachcianek, nie by’łoby się obeszło bez

ustawicznych ustępstw! Z wielką przenikliwo

ścią zauważa, iż Kościół katolicki silny i kwit

nący jest warunkiem utrzy’mania religii w pro

testantyzmie. Ten ostatni byłby się dawno do

JOSEPH CONRAD (KONRAD KORZENIOWSKI)

ZESŁANIEC.

-r-as-ł-----

(Dokońc zenie).

Oparłem rękę z rewolwerem na kolame, a dru

gą prowadziłem ster. Na twarze ich zaczęły

występować plamy. Niebo i morze Zv«wa o s.ę

płonąć dokoła nas, woda w słońcu paro *a a.

Łódź z świszczący’m odgłosem puna powi

chnię wody. Chwilami Mafilowi piana występo

wała na usta, a chwilami jęczał. Ale wiosłowa

wciąż, Nie śmiał ustawać. Oczy cmo kr,.^ą .

nabiegiy, dolną wargę pokąsał do krwi.

ochrypł doszczętnie.

Towarzyszu...

—

zaczyna.

Tu nie ma towarzyszów.

Ja jesce:n was

patron.

,,,

A więc patron -

m ówi - bądz ludzki,

daj nam odpocząć.

Pozwoliłem. Było trochę deszczówki na (m

łodzi. Nie broniłem nabrać jej w dłonie.

gdy zakomenderowałem: En route! -p z°? a.G

.Z’ .

łem, że zamieniają znaczące spojrzenia. Mys e i,

że ja nareszcie będę. musiał zasnąć. Aha - - ^

ja wcale nie byłem śpiący! Nigdy mniej, ja

wtedy. To oni sami zasnęli, w’iosłując -

zesu

nęli się z ławek i padli odrazu na dno łodzi,

jeden po drugim. Pozwoliłem im leżeć. Wszyst.—

kie gwiazdy były już na niebie.

Cichy był

świat...

Wzeszło sionce. I znowu dzień. Allez! En

route!

Źle wiosłowali. Oczy wyłaziły im na wierzch -

wywieszali języki. Nim doszło południe, Mafue

zakrakał:

—

Rzućmy się na niego Simon. Wolę, niech j

mnie zastrzeli odrazu, jeżeli mam i tak umierać

z pragnienia, głodu i umęczenia przy wiośle.

Ale mówiąc to, wiosłował dalej; i Simon W’io

słował także. Uśmiechnąłem się. Ach ! Oni ko

chali to swmje życie, ci dwaj, na tym wedle

nich niegodziwy’m świecie, tak, jak i ja kocha

łem moje, dopóki rai go swoimi frazesami nie

popsuli. Pozwoliłem im dojść do granic zm ę

czenia, a wtedy ukazałem im żagle dalekiego

okrętu na horyzoncie.

Ach! Trzeba było widzieć, jak odży’li, jak się

ochoczo zabrali do roboty’. Ja bowiem sterow’a

łem wprost na przecięcie drogi okrętu.

Inaczej

w’y’glądali teraz. Mnie zaś odeszła ta jakaś li

to"ść, "którą dla nich czułem. Z każdą chw’ilą od

zyskiwali zwykły swój wygląd. Patrzyli na innie

tem spojrzeniem, które ja tak dobrze znałem.

Szczęśliwi byli. Uśmiechali się...

- " Coprawda — mów’i Simon — to ocaliła

nsm życie energia tego młodzieniaszka. Gdyby

on nas nie przymusił, nigdybyśmy nic zdołali

dotrzeć aż tak daleko, aż do drogi okrętów.

Towarzyszu, daruję ci. Podziw’iam cię.

A Mafi!e kraeze od przodu łodzi:

Nieoceniony dług wdzięczności w’inniśmy’

ci, towarzyszu! Stworzony jesteś na w’odza!

’Towarzyszu ! Ach, jaki to dobry wyraz! A oni,

tacy ludzie, jak ci dwaj, obrzydzili mi go, prze

klę"tym stał się on dla mnie. Spojrzałem na nieb.

Wspomniałem kłamstwa ich, ich obietnice, gro

źby i wszystkie nędzne dni mojej niedoli. Dla

czegóż mnie oni nie zostaw’ili w spokoju po

moj°em wyjściu z więzienia? Patrzyłem na nich

i pomyśla’łem, że dopóki oni żyją, ja przecież

ni!rdy wolnym nie będę. Nigdy. Ani ja, ani inni

mnie Dodobni, o gorących sercach a słabych

ołowacb. Gdvż ja to wiem, że nie mam silnej

Mowy monsieur... Naszła mnie śiopa w’ściekłość,

jakaś wściekłość strasznie pijanego — ale nie

przeciw niesprawiedliw’ości społecznej. 0 nic!

—

Ja muszę wolność odzyskać, krzyczałem

w pasyi.

—

Vive la liberie! — wrzeszczy ten bandyta

Mafile — Śmierć burżujom, co nas wysyłają do

Kajenny! Wkrótce dow’iedzą się, że myśmy

znów wolni!

Niebo, morze, cały widnokrąg poczerwieniał,

zapłynął krwawą

czerwienią dokoła łodzi.

W skroniach biło mi tak głośno, że dziwię się,

iż nie słyszeli. Jak to być mog!o, że cni nie

rozumieli ?

Słyszę Simona, który pyta :

—

Czy jeszcze nie dosyć daleko dopłynęliśmy ?

—

Tak. Dość daleko — m ówię. Żal mi go

było; ja nie jego, ja tamtego nienawidziłem.

Wyciągnął wiosło z wody z g’ębokiem westchnie

niem, a gdy podnosił rękę, by’ obetrzeć czoło,

jak człowiek, który ukończył swą pracę, pocią

gnąlem za cy’ngiel rewolweru i zastrzeliłem go

ot tak — z ręką na kolanie. Prosto w samo

serce.

Przewrócił się i zwisł głową przez brzeg ło

dzi. Nie spojrzałem nań po raz drugi. Mafile

wydał przeraźliw’y krzyk. Jeden jedyny ty!ko

krzyk przerażenia. A potem była cisza.

Zsunął się z ławki na kolana i ruchem bła

galnym w’zniósł przed twarzą złożone ręce.

—

Litości -

szepnął słabym głosem.

—

Miej

nademną litość, towarzy’szu !

—

Ach, towarzyszu -

odpowiadam cicho —

tak jest, naturalnie, towarzyszu! A w’ięc dobrze,

wołaj: Vive l’anarchie!

Podniósł ręco i twarz ku niebu i usta szero

ko otwarte jednym wielkim, rozpaczliwym krzy

k ie m ! Vivc l ’anarcJiic! Vive...

Opadł w głąb łodzi, z kulą przez skroń.

Wrzuciłem ich obu do morza. 1 rewolwer

wrzuciłem także. A potem usiadłem spokojnie.

Byłem nareszcie wolny! Nareszcie... Nie patrzy

łem nawet w kierunku okrętu. Nie obchodzi

mnie to wcale; w istocie, m yślę, żo musiałem

chyba zasnąć, gdyż nagle posłyszałem krzyki

i spostrzegłem okręt tuż tuż ponad sobą. W cią

gnęli mnie na pokład, a łódź przytwierdzili z ty

łu. Byli to sami czarni, tylko kapitan był mulat.

On też jeden tylko umiał kilka słów po francu

sku. Nie mogłem w’ymiarkowrać, dokąd płyną,

an.i kim oni są. Dawali mi codzień coś do zje

dzenia, ale nie podobało mi się, ża o mnie czę

sto radzą w swoim niezrozumiałym języku. Mo

że naradzali się nad tem, czy wrzucić mnie do

morza, a łódź sobie zatrzymać. Czy’ ja wiem ?

Gdyśmy mijali tę wyspę, zapytałem kapitana,

czy ona jest zamieszkała? Z odpowiedzi mulata

zrozumiałem, że stoi aa niej dom. Sądziłem, że

mówi o fermie. Prosiłem go tedy’, żeby m;nę na

ląd wysadził, a łódź sobie zatrzymał r,a podzię

kowanie. Tego właśnie, wyobrażam sobie, pra

gnęli. Resztę pan wie.

Wypowiedziawszy te słowa, stracił nagle pa

now’anie nad sobą. Szybko krąż/ł po izbce, na

reszcie zaczął biegać; rękoma wymachiwał, jak

w’iatrak i miotał jakieś wykrzykniki; brzmiało

to, jak majaczenie w gorączce. Jak refren przy

tem powracały s’owo : ,,Nie zaprzeczam niczego,

niczego!" Nie pozostaw’ało rui nic innego, jak

spokojnie uchylać mu się z drogi, raz po raz

powtarzając: Galmez-vous, ccdmez-vous — do

póki się to wzburzenie samo nie wyczerpało.

Wyznaję, że jeszcze długo przy’ nim pozosta

łem, choć już się ułożył na swem legowisku.

Błagał, bym go nie opuszczał. To (eż tak, jak

się siedzi przy wystraszonem dziecku, siedziałem

przy nim, dopóki nie zasnął.

Wszystko razem wziąwszy, doszedłem do prze

konania,

że w nim o wiele więcej było

z anarchisty, niż mnie wmawiał, albo samemu

sobie; a także, nie mówiąc o poszczególnych

wypadkach jego losu, że bardzo byl on podo

bny do wielu innych anarchistów. Gorące serce

i słaba głow’a — oto jest s!owo zagadki. Zre

sztą faktem jest, że najzawilsze sprzeczności i

najśmiertelniejsze konflikty zamyka w sobie du

sza jednostki, zdolnej czuć gorąco i unosić się

namiętnie.

Rozpytawszy się osobiście, mogę zapewnić, że

bunt skazańców odbył się ze wszystkiemi szcze

gółami tak, jak on go opisał.

Powróciwszy z Kajenny do Iiorty, widziałem

znów’ mego ,,anarchistę;" źle wyglądał; jeszcze

bardziej wynędzniały’, jeszcze szczuplejszy, siny

pod smugami sadzy. Widocznie mięso bydła B.

O. G. Co., Ltd. (w formie nieskoucentrowanej)

nie wychodziło mu na zdrowie.

Spotkaliśmy się .na pontonie w Horta; usilnie

go namawiałem, by pozostawił łódź tam, gdzie

ją przymocował i żeby zabrał się ze mną do

Europy -

natychmiast, tak, jak stał. Byłaby to

myśl ucicszna, w’yobrazić sobie zdziwienie i

gniew idealnego zarządcy na wiadomość o u

cieczce tego biedaka.

On jedna!ć odmawiał z niezwalczonym uporem,

loź chyba pan nie zamierzasz żyć tutaj

na zawsze! — zawołałem. Potrząsnął głową.

Nic. Ja umrę tutaj — rzekł. I dorzucił nie

chętnie.

—

Przynajmniej z daleka od nich!

Myślę o nim czasami i widzę go, jak leży

z otwartecni oczami na posłaniu konnego pastu

cha w niskim szałasie, pełny’m narzędzi i skraw

ków żelaza — on anarchista-niewolnik na stacyi

Marauon, czekający z rezy’gnacj’ą na ten sen,

który, jak maw’iał, nie wiedzieć czemu od niego

ucieka...

*CZAS"

. - n,Ul.», m :po »i.tó,u.W,teeh ,,.czj.,,ehdn «

SSjST

w guuAtme o rano i o godzinie 6 wieczorem*

)fiomsr wieczorny 10 lisi,,

4 fisi! \

pocztową:

Poomuu=«

’

wieczorny 12 hal, ranny 6 hal

PRENUMERATA WYNOSI:

W Krakowi» w mieisen

c.ały rok na kwsrła* na 1 miesiąc

» o Z Ł m d i i i ...................................... f " t " ° »

2to.sei.l .

Pocztą w pań stwie Austryackiem

’

o^»—

I3 kor- -

Z dwukrotną wysyłką pocztową ,

’J,,linh’ kał ?L01,—

Pocz tą w państwie Nieir.ieckiem .

I«

L?kor. 50h. ukor.50hal

W n T ?« P tkiCb par!s-tw’ %?Jeitącycłi do związku pocztowego 48 koron

12kor-Ł4kor—

W paustn le rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) ! 16 rb. 20 k. 4 rb. 05 k. 1 rb. 45 kop

SonamenTclS^

zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem ,

Moskwie 1Odesfe! zT nvch m tJ ?CCZf0we: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie;

do ur-pflti

miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast

Miedzi?ą

?1: w W arszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metz! i Syn,

Mię yn

o-ko D.uro ogłoszeń - w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - w Wilnie biuro

,pauber!1’

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu