Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 635 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Nr.20,

Iraków, 24 Stycznia — Czwartek.

Kok 1878,

CZAS

Od Administracji ,,Czasu".

W dniu 19 Stycznia b. r .

fą została Ajencya ,,CZASU"

we Lwowie w głównej Trafice Nr. I

przy ulicy Halickiej Nr. 4 . Ajencya

ta upoważnioną jest do przyjmowania

prenumeraty, inseratów i sprzedaży

pojedynczych Nrów ,,CZASU".

Krfików 23 stycsnia.

W dalszym ciąga wczoraj podanego na

tem miejsca okólnika sekretarza staną kar

dynała Simeoniego do Nnncjuszów apostol

skich powtarzamy dziś za dzienuikiem Le

Monde doknmenta odnoszące się do spraw

Kościoła katolickiego w krajach polskich

pod rządem rosyjskim.

Nr. I.

Memoryał dla JO. kg. Gorczakowa, kanclerza

cesarstwa Rosyjskiego/

Główne krz_ywdy,”jakich doznaje Kościół

katolioki w RoByi i w P oIbco.

I. Zakaz, ponowiony pod najaarowazeai karami

wolnego porozumiewania Bię biB kupów i wiernych

tych Kościołów z Papifżem.

Btolica św. widzi eię zmuszoną w tym wypadku

jak w innych okolicznościach, uczynić owego, d e u

kaz wzbraniający duchowieństwu i Indowi katolickie

mu wolnego porozumienia się z Papieżem rzymskim

podkopuje Boaką ustawę Kościoła katolickiego i ja

*ą krzywdę wyrządza eamej Stolic) ś f . Ukaz ten

wydany w dachu rządu cesarskiego uwafa Papież

jako ustawę obcą Rosyi i Polsce, i chce mu tylko

przyznać charakter cz) sto polityczny. Papież jako naj

wyższy Naczelnik religii katolickiej, nie jest obcym ża

dnej stronie śwista, gdyż ma według ustawy boskioj obo

wiązek rozciągać wszędzie swoją ojcowską pieczołowi

tość, tak że synowie jeg o, od jakiejkolwiek władzy

świeakiej_ zależę, m s ją zupełne prawo odnoszenia bij

swobodnie w swych potrzebach duchownych do wspól

nego Ojca.

Nie nlegn zaprzeczenia, źe w epoce, w której wzię

ł y górę potępione doktryny F ebrcnknizinn, monar

chowie, s!utkiem zabiegów nieprzyjaciół K cśficU ka

tolickiego, sądząc mylnie, że wzmacniają tem twoją

władzę przyswoili je sobie, lecz później gdy ioh do

świa_dczenie rozczarowało i gdy Bię pewne namięt

ności uśmierzyły, w sz jbcj książęta uznali że cwe u

atawy s ą nierozsądne i pozostawili wiernym wol

ność porozumiewania się z Papieżem. Należy w ra ź

cie uczynić uwegę, ie ustawy te nigdy nie dca:ły do

tego, aby przeszkodzić wiernym porozumiewać aię

z zupełną Bwobodą we wBzystkich przedmiotach do

tycząojoh ścś le Bnmienia i aby pozbawić ich odbie

rania wproBt w tyeh przedmiotach skazćwek od Try

bunału ś . Penitenoyaiyi, ustanowionego wyłącznie

w tym celn.

Po t_em WBzystkiem k ifdy łatwo wyobrazić sobie

może, jakie niepokoje wstrząsają Bumieniami katoli

ków żyjących w obszernych krajach Rosyi i Polski,

którzy znajdują się w twardem położeniu wykrywa

nia p_rzed innymi mjskrytszych tajemnic Bwego bu

mienia, lub zachowując milczenie, bycia pozbawio

nymi potrzebnej pomocy d o spokojn sw ego nmyału.

II. Uraz świeżo wskrzeszony z 3 0 listopada 1843

r. co_ do Bemmaryów, którym instytncye te usunięte

zostają faktycznie z pcd jnryzdyłcyi biskupów i pod

dane rozporządzeniu rządn tak pcd względem tar

ncśoi jak nauki.

Kierunek tych Beminaryów powierzony jeet R:.dzie

prcfasorów, z których dwaj rą śnieckimi i nie ketali

hami. Ten regnlamm rarznoisy ponownie Bemina

ryom , przeciwny jest rozporządzeniom św. 8 boru

trydenckiego i Btaje w eprzeoznośoi z artykuł rmi

konkordatu 1847 r.

Liczne rą niedogodności, jakie wynikać mogą

z t?go regulaminu. Gdy Seminarya wyjęte zostały

z pod kierunku biskupów, a ś *ieccy i nie katolicy wpro

wadrenijdo’tych domów z tytułem profesorów jjzyków

i literatury rosyjskiej, młodzież odrywaną je st od

nauk duchownych, nauk głównych, poświęcając wię

kszą częś ć czBBn owym pracom drugc ędnyoi. Mo

gą cni być uchyleni od święcenia, chociaż godni p oi

wszelkim względem, przez proste oświadczenie tego

rodzaju prcfasorów, któ:zy mają władzę nad orowa

d a wazystkisgo co się odncsi do barncŚd i nauki

kleryków, wydalania najgorliwszych duchownych i

bałamucenia umysłów n ł )dzieży. Do tego dod.ó na

leży, źe niewolno wstępować do seminaryu:n bez ze

zwolenia władzy świeckiej, n ie łatwej w udzielaniu

go i żo zasiłek przyznany w zamian dóbr skonfisko

wanych jes t nadzwyczajnie szczap!y i nie w ; starcza

jący na pierwszo potrzeby malej liczby uczniów.

Wszystkie t ) rozporządzenia będą mały to ra

stępstwo, że U3zcznplą seminarya jeżeli ich całkowi

i e nie uaaną.

III. Na itępnie nanka religii całkiem jest odjętą

biskupom, ze ezkodą wyznania katolickiego i władz;

kościelny. W ogóle jest ona wykluczoną ze szkół i

ograniczonę na K cś ;i łach. Nie zatwierdzają jnż szkół

i zakładów katolickich. W miejsoc togo poufne okólnik

przepisują, aby na uk i ndzielaua chłopom nie była powie

rżana katolikom, aby język polski i katechizm poi

ski były wykluczone ze ezkćł, a ministrowie nie ka

tolicoy organizują szkoły wiejekio w interesie religii

i narodowi ś ń rosyjskiej. Pczwelono nadto utwórz;ć

akademię teologii nie katolickiej w Wilnie, aby po

tieraz bzerze aie się schyzmy, pcdczis gdy rozpor;ą

dzecia rządowe upoważniają d i zejęcia dwunasta ka

plic i koś ioła parafialnego w d;eoezyl Mińskie} p n e z

a is katolików. Aby zmusić do milczenia kościoły cd

bierają proboszczom i duchownym wolność głoszenia

słowa Bożego, wzbraniają im inne dawać nauki jak

te, które wyjęto aą z podręczników ogłoszonych i upo

ważnionych przez rząd; przepisane s ą zresztą prawidła

zachowywać się mające przy cenzurze kazań ułożo

nych pi zez proboszczów, prawidła, polegająoe na tem ,

że pisma teg o rodzaju przejrzane priez członków

konsystorza muszą b jć zatwierdzone p n e z guberna

tora cywilnego prowincji a następnie przedłóż )ne

biskupowi i wygłoszone pod OBobistą jeg s odpowie

dzialnością.

IV. Ukaz i 27go grudniB 1861 (8 stycznia 1862)

mocą którego ustanowioną zoBtata komisya wyznań

i oświecenia publicznego w Królestwie Polakiem,

jest również w otwartej spi-zaczuośń z fundamen

talnemu zasadami Kościoła katolickiego i z uroczy*

stemi zastrzeżeniami konkordatu.

W okazie tym a mianowicie w tej jego cręś;i,

która Bię odnosi do wyznań, przekroczone zostały o

wiele granice władzy cywilnej, gdyż wszystkie roz

porządzona Jakie zawiera, d otjcrą osób i rzeciy reli

gijnych i świętych, a jedne i drugie bada, Bądzi i

stanowi o nich komisya !łożona z lndzi należących

do rczraitych roligij, Komisya która w.adzy jaką.

wykonywa, n ieotizym °ła cd Kościoła leoz od Ce*

sam.

Ta sama c stewa obala system, rząd i sdministra*

eyę Kośoiołi i karności kościelnej, gdyż wkraoza

w pewnych punktach w obręb zastrzeżony najwyż

szej władzy P apieża nad Kościołem katolickim i

przywłaszcz! sobie w wielu innyoh jnrisdykcyę bi

skupów, którzy winni j ą wykonywać nsd właściwą

swą owozarnią w grani:ach zakreślonych ćwiętemi

Ki nonami. I z ifcte rozbierająo w formie przykładu

artyknł 8 , łatwo jest dcstrzeds iż się posunięta aż

do podporządkowania Kom isji rządowej stosunków

i spraw duchowieństwa z Stolicą św., tak że niepo

zoitłje biskupom nic innego jak wykonywać święte

obrzędy, udiielfeć sakram entów, nakładaó cenzury

tylko z cdnifBieniem się do KomiByi rządowej.

W tym ostatnim pHnkńe jedcakże K ościół w swej

własaej ustawie jut rosporiądził, upoważn ając tego,

co rię nńetEB byó ńesłos?nie dotkniętym wjrcbiim

swego biskupa, apelować w formie i rzepitaiej do

władzy wyższej, której oatatoim Bzczeblem je st naj

wyższy sąd Stolicy apostolskiej.

Tenże sam nkaz gwałci ró w n e ! konkordat. Doić

rzeczywiście rzucić okiem międ?y innemi na atry*

bucye Komis, i i Koleg"um Kościelnego, nuwanego

katoliokim rzymskim, aby s ’ę przekcn ć że komisya

z Bwemi rozmaitemi rozgałęzieniami bada, sądzi i

i decyduje w matę yaoh karaośii koś solnej, które

z własnego prawa i według Konkordatu należą do

biskupa.

Dc b’skupa, który zaaięgaó^na zdania od swej

Rady rależy także w e iłn g tego samego kcnkordatn

aąd o zażalaniach zanosionych przeciw duchownym.

A ukaz nietylko. nniewatnia to rrzpo ządzenia lecz

idzie da’ej, nakaznjąc abywBzelkie za żalerii jakiego*

k.l wiek rodzsjn sądźme były nrzez Koni-yę we

dług kode’i n karnego za przectępatwa jakie prze

widział, a które p:pelcione zostały przy wykonywaniu

obowiązków wyBikBjących z ich powołani!.

V. Zarząd dyecezji i władcę juryedykcyi Bzczcgól

nie namizone zostały ukazem z 14 (26) grndnia i

odnoszącym s :ę do niego regulaminem. Oba di t;ezą

org niKcyi dnobowieńsl;wa świeckiego i dóbr K cścio

ła katolickiego w Polsce. One to zaiste całkowicie pod

kopały organizację kapituł katedralnych, kościołów

k llegialnych, tnnefhyów, parafii i samej Bpaś:i?nr

K (śc’:oła. OsU tui ibo wiem jeet całkiem zśbsorbowaną

przez rząd, a w zamian ustanowiony został tytnł renty

nieczystej d li duchowień twa. Kościoły kollegialne

i inne beneficja s ą skasowane; kolegiat» kielecka

arbitralnie tamwnioną jest na katedrę; nowy r«gnla

m n wprowadzony został w kcllegium kanoników,

parafie zresztą podzielone są wbrew rozporządzeniom

kanonicznym i nakazano biskupom, nie miannwać

w parafiach ani proboszczów, ani adminiet-atorów

bez wyraźnego zezwolenia k cm s y i wyzoań.

Ukaz ten jes t nadzwyczajnie Bzkodliwy, gdyż ci

szazy sancą organizację Kościoła. Ztąd wynikają trn

dncści w mianowania w)karjuszów kapitalnych i

prawdopodobieństwo wciskania B ię bezprawnych in

truzów; ztąd osłabienie i opłakany stan k apitał k t

tedralnyoh obecnie doprowadzonyoh do ostateczcożci

i prawie wygasłych; ztąd trudności a często niepo

dobieństwo obsadzenia parafii; wyklnczecie żarliwych

księży cd riużby kościelnej i przez to samo nadawa

nie tychże mniej gcdiym.

VI. Z krzywdą władzy b skupów i wolności wy

znani i , wibronicnem jest katalikom rozporządzeniem

rządu odbywać prooaaye po za obrębem ich kośc’o

łów ; nie wolno kapłanom wykonywać ćwiczeń ducho

wnych we wszystkich swych kościołach, lecz tylko

w miastach powiat ,wych i za p )Zwoleniem wojenn’go

gnbernat)ra w miej ren; zakazana keijżom oddalać

s’ę z własnych par,fij bez wyrsźaego pozwolenia w j -

dsnego na piśmie przez władzę świecką, chociażby

tylko dla odbycia spowiedzi; zabroniono nsjżarliwszym

z nich przychodzić w pomoc Bwym kolegom podczas

roczystości, gdzie mę zbiera wielka liczba wiernych:

w miByach, w ndzielanin sakramentów, a nadto no

towani są jako fanatycy i nieprzyjaciele pinnjąoej

religii 1 z tego t jtń u wykln)zeni od ważniejszych

ben eficjów i godności; a w końca mianowania na

urzędy kościelne uregulowane eą w ten sposób, aby

były prawie całkiem p odle, la władzy rządowej.

VII. Następn:e kazania ścieśnione są wieln tru

dnościami. Są cne surowo zakazane po aa koś)icte

mi, często zbyt riasnemi dla wielkiego napływu In

du. Nie wolno łn z narażenia mę na o;ężkie kary mó

wić o żadnym z dogmatów i prawd katoliokiob, któ

re cenzura rządowa wykreśliła z kateohizmów. Księ

ż’a nie mogą uczyć katechizmu, prócz tylko w ko

śeiołaoh parafialnyoh i tym sposobem owo dzieło naj

wyższej potrzeby etało etę trudnem i mniej korzy

stnem, gdyż dzieci m nszj c; ęsto wielkie przebywać

przestrzenie, tb y przyjść do Kościoła, co nie zawsze

jeet dla nioh możliwem, szczególnie w złei porze.

VIII. Ukazem wreszcie z 28 liBtopada 1875 r. za

komunikowanym biskupom p itez kolleginm peters*

bnrikie 3 gra!nia t. r. i wekrzesza; ąc/m rozpcr:ą*

d;enśe zniesione 1862 r., wzbronione jest księżom

B?ow adsć cBObę cinnaną lnb należąrą do inrej’ pa

rafii b z !Bśfiedszfnia Btwierdzająoego, że nale:j do

wyznania katolickiego, zaświadczenia, ktśre z i każ

dym r a icn musi być odnowicnem, ile razy oscbi ta

przyatępnje do spowiedzi. Wystarczało dawniej, aby

ziś tiadczenie to pochodziło cd proboszoza, lecz pó

źniej, mianowicie na Litwie i w prowincyaoh p n y -

leglych, musiało być wydawanetn przez w łidzę św.e

cką, a środek ten utrudniał bardzo ludowi przyjmowa

nie sakramertów.

IX. Mie mówiąc o tyła innych nstawach anti-ka

tohckicb, nadmienimy je n o u o taj, jik’ej edyht je

nerał gubernatora werBzawskirg) pod datą z mierną

ca października 1875 r. śc’i ł e nakazuje uchowanie,

a którą wzbronicnam jest pod k;rą ssanięcia, kapła

nom kat)lickim chrzcić dzieci zrodzom z małżeństw

mieBzan;cb, nawet na prośbę rodziców i (r.ypusicz i

do kouuoii kogokolwiek, oo raz jut przyjmował kc

icun’ę według obrządku greckiego. Ustawa ta jest nad

zwyczajnie krzywdzącą d!a r)lig)i katolickiej, gdyż

sta*a Bię oderwać cd n’ej katolików za pośrednc

twem ramych Bikrameotów.

X Prócz tego prz?z jawną niesprawiedliwość i ze

» k od ą religii katolickiej, eą obecnie na wygnania:

Mgr Feliński arcybi?knp warszawski; Mgr Rze

wnski jego wikarjnsz jln y ; Mgr. BorowBkibsknp

łncki i żytomierski; Mgr. Krasiński biskup wileń

ski i wielu jnnyoh duchownych (któ zy najczęściej

oia mogą nawet przyjmować Sakramentów), a kfó

rjch całą wicą, że korespondowali ze Stolicą Sir.

i że nie słuchali władzy cywilnej w rzecz oh prze

ciwnych religii i ich Bnmienin. I tn niemówiąc o ty

ła innych fattaoh, przypomnieć chcemy jeden isto

tnie nadzwyczajny i niesłychany w rocznikach ko

ściół l, a który dowodzi, jak Bię rząd oeiarski zapa

truje na władzą biskupią a nawet na fundamentalne

zasady religii katolickiej. Akt rządn zawyrokował,

aby wyż wspomniony arcybiskup warszawski pozba

wiony był wszelkiej jnriadykori biaknpiej w dyecetyi.

Z )kazał on każdemu z członków jego trzody zno

sić aię z nim i postanowił że Mgr. Riewneki

jego suf ugan obejmie wodze w jego miejBcu, jako

administrator dyecezji. Ojoieo Św. zawiadomiony o

tak niefpodziewanym kroku nie m ógł Bię powstrzy

mać od wyrażenia z tego powodn najżywszych skarg

24 kwietnia 1864 w Kolleginm U(bin a w Propagandzie,

dokąd Bię udał dla oddania czci relikwiom Św. Fi -

deliBa w Sigm ariegen i aby być obeonym ogłOBze

nin dwa dekretów św. kongregacji obrzędów.

XI. P ozestaw iają’następnie opróżnione dwie Btolice

biskupie płocką i fmndzką i tylu snfrsganów, któ

rzy istnieć winni według treści konkordatu; na ob

szernych obszarach między dwiema prowincjami

kcśoielnemi warszawską i mohilewBką jest tylko dwie

dyeoflEje: płocka i żmndzka. Prócz tego arbitralnie zo

stały zniesione cztery dyecezye. l ) Kamieniecka

w r. 1866; 2) podliska w r. 1867; 3) mińrka

w r. 1869* Ostatnia ta Btolica bisknpia połąoioną

została z wileńską i cddarą pod idminiBtracyę księ

dza Żylińskiego, który do f a c t o objął jej zarząd

i dotąd go jeBzczi wykonywa bez upoważnienia sto

licy św. Ojoieo św. niemogąc dłażuj ś)ierpieć, aby

intrnz Żyliński dilej tzerzjl spustoszenie w dwóch

dyecezyach, fąda oddalenia g o ; inaozej njrzy mę zm n

azonym poetą pić przeaiw rzeozonemn intruzowi i ca

łą surowością uBtaw kanoniczyoh.

XII. ’W r. 1875 ukazem synodu kościoła panują

cego dyeoezya grecko-unicka chełmska została znie

sioną i zamienioną na eparchię ecbyzmatyoką. Ciłem n

świata zbyt są dziś wiadome nieezozęme okoliczności

które poprzedziły, towarzyszyły i nastąpiły po tym

bolesnym wypadku. Wiadomo mn rówmeż, że gdy

eię zakcń)syła gwałtowna p resja i najwyższy tero

ryzm, pod którym dopełniła aię schyzma k )ś fioła

ohelmsiiego (ostatni kościół nnioki, jaki pozostał

w oałym caretwie) ludność tej dyecezji podniosła

gł)s , aby aię ośwndczyó bezwzględnie wiernymi ka

tolikami, podległymi papieżowi następcy św. Piotra,

co pozbawiło wszelkiej wagi zbiorowe adresy prze

słane N . cesarzowi, adresy, do których napisanią nigdy

ż adc eg) nie dała mindntu, i twierdziła źe wciągniętą

z stała w sidła i zdradzoną przez dnehowieńetw) po

*tawione w miejscu prawdziwfgo dnohowieństwa ka

t)licldegc, it łr e prawie całe zostąło oddalone, jako

waż a pizsfzkoda dla mniemanych Bdreeów.

Z tego wszystkiego łatw o pojąć, jak opłakanym

i pełnym ńebejpiecifń tw dla wiary katolickiej jest

stan otwcaj greko-nnitów c k(łmikich. Pociągnięci do

sohjamy gwałtownie w e wazjBtkioh aktach ęyria_ pu

blicznego i urzędowego, r i e m ogą wyznawać wiary,

którą tachownją nietykalną w swyck eamieniacfa,

pozbawieni trawie całkowicie przez deportację lnb

wygnanie , heroicznych księży, którzy nie chcieli

praystąpić do schyzmy, pomiatają oni bez potrzebnej

pomooy kaiłińskiei gdyt w źadsn sposób nie mo

gą s ię odważyć zgłaszać me w Bwoich duchowych

potrzebach do nowego anchowicństwa echyzaia

tyokiego, które im zostało nannoone. Fakta te , któ

rych żaden pozór polityczny nie może usprawiedliwić,

tak zasmuć ł / ojcowskie Mroe J. Śwlątobliwcśol, i e i

t go powodn is n o s i najgłoiniejBie reklamacye i prote*

s tac je i zarazem żąda, aby położono krea w nieszczę

śliwej dyecezji ohełmflkiej Btanowi rzeczy niesłycha

nie zgubnemu dla duchownego dobra owych zscnycł

i wiernych katolików.

XIII. Stan duchowieństwa zakonnego w Boiyi .

w P olsce cader jes t smutny, Do rozmaitych ustaw,

za pomocą których zakoniicy wyrwani zcBtali z pod

zinisłości Bwoich przełożonych, uetłw, które wpro

wadziły spis zakonów i skanowały j e , które skonfi

skowały dobra i rozprószyły zakonników, przybył

nkaz z 2 7 paźiziernika (8 listopada 1864) odnoszą

cy eię do zniesienia lub prawie oałkowitego zamknię

cia klasztorów męzkioh i żeńskich w Królestwie Pol

akiem, do t łap e n ia ich dóbr przyznanych pańatwn, i

podlania zakonników i zakonnic w k?antorach jes z

cze istiieją oyoh , zwyczajnej jnryidykcyi biaknpów.

Ustawy, te oprócz i e odbierają i przywłaszczają Bobie

włalrę Stolicy św. i dążą do dezorganizacji i roi

wiązania WBzelUoh zgromadzeń zakonnyoh kat )h

okich, Bą w formałmj sprzeczności i traktatami

przyrzeczeniami kilkakrotnie ponawianymi rządn w

Z mocy to owyoh ustaw dekretam jenerała Berg«

z d. 16 grudnia 1864 zniesioną została kongregacja

SiÓBtr Śgo Fehksa, podczas gdy innym dekretem

tego samego jenerała i lOgo owego miesiąc! zn ie

sionych zostało pięć klasztorów Bazylianów istnieją

cych w P olsce. Zresztą edyktem bardzo świeżym,

poch:dzącym od Synodn pannjąoego Kośdoła 22

styozw i 1877 oddany został mnichom achyimaty

ckim Śgo Mikcł)ja kościół i klasztór z przyległo*

ś ci ami awemi, które należały niegdyś do Karmeli

tów w mieście Białyniczaob, w guberni mochilewskiej,

tak ł e lndność 2000 dasz pozostawioną jeet bez

kośoioła i bez kijłina.

XIV. Nowy nkaz celem zaprowadzania ięzyka ro

syjskiego w nabożeństwie dodatkowem, które jnż za

dekretowanem zostało w dyeoezyi wileńrkiej i miń

ekiej i rozciągniętem na początkn stycznia 1876 r.

do dyecezyj: łuckiej, łytomirakiej i kamleniokiej,

niemniej obraziło prawa i władzę Btolioj św. Ukaz

z r. 1848 zakazywał używanie języka rosyjskiego

wszelkim innym obrządkom, prócz greoko-Boh_;ima

tyckiego; ukaz ten został zniesiony 1869 r. i uży

wanie tego języka uznane zoetało jako wolne. Po

niewaź b yło zamiarem rządn cesarskiego, aby przy

jęto ten język, przepisał go w końon. Lecz Bilny

opór, jaki napotkano w biskupach i wiernych, skło

nił rząd do użycia środka może najskuteczniejszego,

alr; go nirzncić: udał on rię do Stolicy św., aby otrzy

mać jej zezwolenie. Działo Bię to w latach 1872 i

1873. Stolica św. po dlngioh djBknByach nie ohcialn

powziąć żtdaego postanowienia w sprawie tak ważnej,

niemająo poprzednio wyjaśnień i nie nriągnąwHzy

zdania rozmatych ordynarynizów djeoezjj, następnie

zażądała nagląco, aby surowy zakaz porozumiewania

się z katolickimi pod .mymi Rosyi był zniesiony.

Rząd oeeinki nie chciał prowadzić dalej tyoh ro—

Ciętć literaclro-artysfyczns*

MOWA

X. JÓZEFA PELCZARA,

Dra T eol., kań,, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego

na nabożeństwie iał obn em

za duszę ś. p. Józefa Dietla

d. 21 stycznia 1878 r.

,,W ysławiajmy meże chwalebne

i oice n asze w rodzaju swoim1*.

Ekkl. XL1V, 1.

Dzieje naezego narodu dadzą się przyrównać do

biegu okrętu. Z portu wiary wypłynął ten okręt

i czas długi dążył spokojnie, acz nie bez chwilo

wych burz, drogą swoich przeznnczeń; gdy w tem

zerwała się burza sroźsza niż dawniejsze, su ,za

skała maszt, stargała żagle, porwała sternika i

Bam ster uszkodziła. Już część ładunku pochłonęło

morze, reszty zaś broni załoga, Bknpiona około

krzyża, który zamiast masztu zatknęła. Spienione

bałwany biją o pokład i raz po raz kogoś z za

łogi pogrążają w toni. Mój Boże, iluż to z tej

załogi w ostatnich tylko czasach pochłonęły _fal’e,

i to tych właśnie, co kierowali korabiem ojczy

stym . Gdzież są lutniści i bardowie narodu, co

go z otrętwienia lub rozpaczy budzili swą pieśnią,

oW Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Pol? N,e

m a n y ich. Gdzie ci miłośnicy i badacze jego dzie

jów, jak Lelewel, Szajnocha, Bielowski, Dziedu*

szycki ? Nie m»BZ ich. Gdzie ci obrońcy jego praw

i swobód - ów Helcel, Potocki, Lubomirski, Mann

i inni? Nie masz ich. Gdzie ci gorliwi kapłani

i stróże Syonu, jak Kajsiewicz, Jełowicki, Ko

źmian? Nie maaz ich. I czyliż om zniknęli bez

śladu, jak liść rzucony w błoto? Nie - oni żyją

u Boga, którego miłosierdzie przytuliło ich, jak

ufamy, po trudach ciężkiego pielgrzymBtwa; —

oni też żyją w narodzie i dla narodu, któremu

jak służyli za życia, tak Błużą po śmierci. Oni

bowiem nakształt gwiazd jasnych okrążają korab

narodowy, ostrzegając go przed skałami podwo

dnemi i czyhającymi korsarzami, a wskazując

drogę do bezpiecznej przystani.

Niedawno temu złożyliśmy w grobie jednego

z takich mężów, a dziś stoimy nad świeżą mo

giłą męża, zasłużonego również ojczyźnie, bo rze

cznika narodu, opiekuna oświaty, ojca ubogich, I

przyjaciela cierpiących, dobroczyńcy miasta, —

męża, do którego można słusznie zastosować sło

wa Pisma: «Wysławiajmy męże chwalebne i ojce

nasze w rodzaju swoim... ludzie wielkiej mocy i

mądrością obdarzone." Temu mężowi już niejedne

U6ta wymowne złożyły należny hołd, i mógłbym

się żalić, że dla mnie nic nie pozostało; atoli

ludzie znakomici są jako morze kryjące perły

w swem łonie, — niech tylko nurek spuści się

aż na dno, z pewnością nie wróci bez połowu.

Otóż i ja z życia śp. Józefa Dietla wydobywam

jedną perłę, jaśniejszą nad inne, a tą jest wierna

jego służba dla ojczyzny. Józef Dietl służył do

brze ojczyźnie, i to na polu życia umysłowego,

politycznego, społecznego i religijnego: — oto

osnowa mojej przemowy. Niech nam pobłogosławi

Bóg miłościwy za przyczyną świętych Patronów

naszych, a szczególnie Królowej korony polskiej.

Śp. Józef Dietl urodził się w r. 1804 na ziemi

polskiej. ZoBtawBzy wcześnie sierotą, musiał w mło

dości walczyć z biedą, ale ta walka zamiast zła

mać jego ducha, nadała mu większego hartu i

wyrobiła zeń męża ze stali; z czego bierz Bobie

wzór młodzieży polska, by nie dać Bię złudzić

żadną ponętą, ani też zrazić żadną przeciwnością, ,

lecz ponętę odepchnąć, przeciwność przełamać, i

w imie Boże dążyć do celu, jak dążył twój mistrz.

Ukończywszy nauki o głodzie i chłodzie, obrał so

bie zawód lekarski, zawód pełen trudów, ale też

1 aigiu

pełen błogosławieństw i zaBług, jeśli się go pojmie

jak o ofiarę z siebie. Znakomite zdolności, nie

zmordowana praca, gruntowne pisma zjednały mu

słynn e imie w samej Btolicy państwa, świetna też

przed nim otwierała się przyszłość, lecz on się

jej wyrzekł, bo żatęsk nił za ziem ią ojczystą. I

czemże ta ziemia tak przyciąga do siebie? Czy

jakąś moc czarodziejską mają niebogate jej mia

sta i słomiane strzechy ? Czy może ta wstęga wiśla

na, wijąca Bię wśród łanów pszenicy? Czy szumiące

jej bory i śnieżne Tatrów szczyty ? Zapewne i to cią

gnie serca polskie, bo to wszystko ojczyste, — ale

przedewszystkiem dzieje tej ziemi i obecna jej

niedola. Ta ziemia jest matką naszą i do tego

nieszczęśliwą; któżby tedy nie spieszył, by ją po

cieszyć, by chleba lub czci jej przysporzyć. Ach

matko miła, ty już od dawna nie pieścisz swych

dzieci, owszem ,ty od nich żądasz ciężkich cza

sem ofiar. Tyś zapełniła niemi nieraz lochy wię

zienne, a kości ich rozsypałaś po całym świecie,

począwszy od puszcz Afryki i lasów San Domin

go, aż do lodowych stepów Syberyi. Ty i dzisiaj

tyle im łez wyciskasz, tyle tęsknoty i udręczenia

sprawiasz; — lecz czyliż się będziem żalić na

ciebie ? Nie — tyś matką naszą, a więc masz pra

wo do naszych ofiar, i my nie będziem szczędzić

tych ofiar, by cię tylko widzieć szczęśliwą. Za

prawdę, gdybyśmy zapomnieli o tobie, ojczyzno

droga, niech będzie zapomniana prawica nasza!

W r. 1851 otrzymał śp. Józef Dietl katedrę

medycyny przy Uniwersytecie Jagiellońskim, i wnet

rozwinął wszechstronną działalność, już to jako

profesor, otwierając dla Bwej nauki nowe tory

i nowemi bogacąc je zdobyczami, -

już to jako

przyjaciel młodzieży, zachęcając ją ciągle do pra

cy i karności, a przytem niosąc chętną pomoc, —

jużto jako rektor Uniwersytetu, przywracając mu

dawną świetność. Czcigodna ta szkoła była przez

kilka wieków jakby latarnią dla narodu, ślącą

swe światło do wszystkich dzielnic polskich, leczj

klęski ostatnie przyćmiły nieco jej blask, i do|

11zacj ci muc malopoiS

tego przyszło, żetak słynny niegdyś wydział teo

logiczny, co wydał takich Skargów, Sokoło

wskich, Leopoiitów i innych, nie miał już prawie

ni profesorów ni uczniów. Otóż podnieść tę Bzko

łę i nową chwałą otoczyć, przywieść wydział teo

logiczny do dawnego znaczenia, było i jest sta

raniem znakomitych mężów, a między innemi

Józefa Dietla, za co imieniem Uniwersytetu,

a zwłaszcza imieniem wydziału teologicznego

składam na jego grobie słowa podzięki. Mąż ten

bystrego sądu zrozumiał dobrze, że język obcy

ntrudnia nabycie i rozwój nauki, to też użył

wszystkich zabiegów, by dla wszechnicy krako

wskiej uzyskać język wykładowy polski. Z łaski

monarszej dostał się nam wreszcie ten przywilej,

m jeżeli dzisiaj młodzież polska z krynic nauki

polskiem czerpie naczyniem, nie mała w tem

Dietla zasługa. Kiedy później ta sama łaska mo

narsza utworzyła w kraju naszym wielki ul du

chowy, co s ię Akademią Umiejętności nazywa,

Dietl poświęcił mu również swe siły, i jak

pszczółka skrzętna znosił do niego miód wiedzy.

Lecz nietylko wyższe nauki były przed

miotem jego pieczy, również i oświata ludowa

znalazła w nim gorliwego opiekuna. Świadczy

o tem Rada Szkolna, do której uzyskania i urzą

dzenia nie mało się przyczynił, — świadczą te

szkółki, które on wpływem swoim p oparł, a nie

raz i groszem uposażył, — świadczą jego pisma

o reformie wychowania publicznego, w których

niejedno zdrowe ziarno Bię mieści, acz razi nieco

nieufność do K ościoła, który przecież stworzył

szkołę ludową w całym świecie starożytnym nie

znaną.

_ Wstępując w ślady Józefa Dietla, pielęgnujmy

również _nauki, byle w duchu prawdy, rozszerzaj

m_y oświatę byle po bożemn. Tak, mężowie świa

tli, uprawiajcie z zapałem rozległe obBzary wie

dzy ludzkiej, wstępujcie na gwiazdy, wnikajcie

we wnętrzności ziemi, przelatujcie świat od koń

ca do końca, otrząsajcie z pyłu stare pergami—

K.i .ui

ny, — a me lękajcie się, że Kościół rzuci na

was swoje gromy. Nie — ten Kościół, co urato

wał resztki Btarej oświaty a wychował nową, ten

Kościół co w wiekach średnich Bam jeden zajmo

wał się naukami, i dziś otwiera im swe gościn

ne podwoje. Religia, ta matka wielkich myśli

i wielkich uczuć, co wydała takiego św. Augu

styna lub Tomasza z Akwinu, nie narzuca kaj

dan duchowi ludzkiem u, ani potępia poczciwej

pracy. Tylko dla fałszu jest nieubłaganą, choćby

on był odziany szatą nauki, i ogłasza mu zawsze

surowy wyrok: Zginiesz w niepamięci, jak tylu

innych, bo tylko prawda ma zapewnioną nie

śmiertelność. Nieście również pochodnię oświaty

pod strzechę wieśniaczą, tylko nie odwracajoie

sami oczu od tej Światłości, co zstąpiła na zie

mię , byśmy niechodzili w ciemnościach, i nie

chciejcie gasić światła wiary u prostaczków, bo

wiary niczem im nie zastąpicie. Gdybyście im

wiarę odebrali, tedy uczynilibyście z nich trzodę

dzikich zwierząt szarpiących się wściekle, a to

światło które im niesiecie, zabłysnęło by kiedyś

nad krajem, ale jako łuna palących się miast

i dworów.

Śp. Józef Dietl nietylko na polu życia umy—

Błowego służył ojczyźnie, ale także na polu życia

politycznego i społecznego. Po kilkakroć zasia

dał on w wiecu krajowym i państwowym, wystę

pując zawsze jako światły i niezłomny rzecznik

narodu, by mu wywalczyć należne prąwa i awo

body. W alczył też dzielnie, a kiedy przemawiał

w obronie tychże praw i swobód, tedy z ust je

go padały słowa jasne i palące jak iskry. Wal

czył wytrwale, n ie zrażając się niepowodzeniem,

nie uginając się przed prześladowaniem. Walczył

roztropnie, nieschodząc nigdy z drogi prawnej.

Walczył szlachetnie, tak iż u samych przeciwni

ków wymógł cześć dla siebie i pozyskał zaufanie

Monarchy. I nietylko walczył, ale oraz pracował

i wzywał wszystkich do pracy, oszczędności i

zgody, uważając słuszn ie, że marnotrawBtwo gtO—

Cwsae wychodzi codziennie, wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne.

!dzielno Kro C ta tu , o ile zep** »toczy, w Krakowie po 10 c., z przesyłką pocztową 12 «,

Frenumtraśa wynoil:

ę°

na cały rok no kwartał Inc i mtetiM

’-ł

w PetitwioAnstryackfern .................

24 zła.

6 zła.

2 j}«.

4 do Włoch, Francyi, A%)li, B elgii, Bzwąjezryi i Turcyi

82 zła.

Szła.

|s zła.

/ren cerata przyjmuje eię tylko od Igo do ostatniego dnia w miesiącu. — l u ty zpieniędzmi i n n c

he*y płpnietne w prenumeratę i opł u c nie (ineoraty) uprasza się Badzyłaó franco do Admim-ti_ie»i

Czótrn w Krakowie.

Li»iy reklamacyjna niesapiĄctftowano niepodleglią opłacie pocztow ej _

lic liu ) nufmnluxat\)i*k bm

^ «gfcogUwem nadsyłane Kodskaji nieiwracąją ri§

Prtinnrraśę »»syjmająt

W K rak o w ie i Administracja ,,CZASU** tndziei urzędy pocztowo. Hą)ooewa prenumerata kita

garnia S. A. Krzyżanowskiego hi ndel W. Kotajnego. O (toneeU (laieraty) pnjjm nla się w?opłata

cd miejsca wiersza drukiem drobnym (petitowym), ze pierwszy raz 10, za każdy następny raz po 6 o

K » il r « r s n e (na 3 stronnicy dziennika) od miejsca wiersza drukiem drobnym po 80 tu za każdy raz*

Dołąeienla do ,,fiem ** (prospekta, cyrkularne, ogłoszeniaitp.i przyjmująsię za sens 1 złr od

100 egzempi. dla zamiejscowych, a 50 e. od 100 egz. dla miejscowych prenumeratorów. Przypadająca

aaltżyt!iśćupraszaSie oa,inćd nadesłaćprzekazem pocztowym. 0(tou « a|a I pirMHBerat«

przyjmują: w l«Br y im wyłącznie p. Adam, Carrefour do la C roii Bougc 2, (prennmerats u. W R»

weki, Faubonrr PoUeonidre 33); w H lo d o l o pp. Haaaenitoin k Yogler (także wB ambnm . Frankfnc.

Jj» *. K-, Berfiaio, Lipsku, Bazylei 1 Wrocławia). A. Oppollk, fitaboabestei Kr. 2 (takie w Pradze’» R.

»*eta(Ukta , Korbek,E-jekergz, Moaaekira;Ko^mWtU^tt.L.PastaACe»p.(taktow i

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu