Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 665 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 213

Kraków, Czwartek 20 Września 1894.

ocznik XLYIi

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

Administracya Czasu w Hrsbowfe i urzędy pocztowe. Miejscowy prenameratę ksie)3

S.A . Krzyżanowskiego, handel Niemnjewskiego w Sukiennfeaoh, biuro dzienników Herza, hanapl

j«ra, główna trafika, handel Kretschmert, biuro dzienn. Hopcasa i Salomonowej, biuro Mańskowskiej

(Sukiennice).

Oggoasenla (inseraty) przyjmuje się za opłatą od miejsca wiersza drobnym dru

kiem (petitem) za pierwszy raz 10 cnt., za każdy następny po 5 cnt.

Wndeatane (na 3 stronie)

od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 cnt. za każdy raz.

—

Ogtoaienla 1prenamenttą

przyjmują: we Lwowie binro dzienników ulicaKarola Ludwika 1. 9 . centralnebinro ogłoszeń ulica

Kopernika i. li; w Pary!s wyłącznie p. Adam rue deVarenne 38,(prenumerat§ p.W .Raczkowski

Courbevoi pod Paryżem rue du Chemin de fer 44); w W iednia pp. Haasenstem A Vogler (także

w Hamburgu, Frankfurcie u. M,, Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, R . Mosse (także

w Berlinie, Hamburgu, Monachiom i Norymberdze), H Schalek , M. !)ukos, J . Danneberg, H. Friedl

(tylko prenumeratę pp. H . GoldsohmidtA Comp.); w 1’racl.fsrrle n. BI. G.L .Daube A Comp

w W am awle przyjmują ogłoszenia pp. Reiohman i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul.Senatorskie

Kraków 19 września.

Znamienną cech§ czasów naszych tworzy wzra

stający wstręt do parlamentarnego roztrząsania

zagadek polityki zagranicznej. W Austro-Węgrzech

pod tym względem dualistyczny ustrój, przekazu

jący kontrolę polityki zagranicznej zwoływanym

tylko raz na rok na krótką sesyę delegacyom,

stanow i urzędow ą rękojmię wielkiej wstrzemięźli

wości. Ale także w parlamencie niemieckim o

spraw ach zagranicznych przemaw iają nieco grun

towniej tylko z okazyi ważnych reform wojsko

wych, a nawet we wszechwładnych parlamentach

angielskim i francuskim dyskusyę w wielkim stylu

o kw estyach międzynarodowych zjawiają się już

tylko wyjątkow o i to niemal wyłącznie z okazyi

sporów kolonialnych. Czy to objaw znużenia, czy

też wytrzeźwienie i świadomość zupełnej jałowości,

a naw et szkodliwości dyletantyzmu na tem polu?

nie rozstrzygamy. To pewna, że wielkie dyskusyę

0 polityce międzynarodowej, które np. między r.

1830 a 1848 podręczniki krasomówstwa francu

skiego wzbogaciły sporym szeregiem klasycznych

popisów oratorskich, wyszły z mody. Przestano

już nawet wierzyć, że wymowa jest niezbędnym

przymiotem znakomitego męża stano. W świeżo

wydanych rozmowach Crispiego z Bismarckiem

pierwszy zauważa: ,,Mówca, lub ten, który nim

cbce być, rzadko jest dobrym mężem stanu, bo

s kład a zbyt wielkie ofiary formie11, a naczelnik

gabinetu angielskiego lord Rosebery niedawno

temu oświadczył: ,,Najlepszym, ministrem spraw

zagranicznych jes t niemy minister."

Na tle tego powszechnego wstrętu do naduży

w ania kwestyj zagranicznych ku popisom orator*

skim, nie zadziwi pośpiech, z jakim komisya

budżetowa delegacyi aastryackiej ua krótkiem po

siedzeniu załatwiła onegdaj budżet ministeryum

s praw zagranicznych, i który zapowiada równie

gładki przebieg odnośnych rozpraw na walnem

posiedzeniu. Wyjąwszy delegata młodoczeskiego

Dra P acaka, który, usiłując ,,ożywić" dyskusyę,

wywabił na słówko dwóch lunych mówców, sa

modzielnie zabrał głos jedynie referent komisyi

p. Dumba, aby przedewszystkiem zapewnić, że

podstaw ę polityki austryacko-węgierskiej tworzy

nwierne obstawanie przy sojuszu potrójnym.11

Może naw et i to było pleonazmem. Wprawdzie

niedzielna przemowa cesarska, tak , jak przeszło

roczna, nie wspominała wyraźnie o sojuszu po

trójnym . Niektóre dawniejsze mowy tronowe ot

r o k u 1879 wspominały wyraźnie o nim (względnie

zrazu o sojuszu z Niemcami), inne nie. Zasadą

więc uigdy nie było, aby każda mowa tronowa

podnosiła znany dostatecznie fakt istnienia sojuszu,

1 tćż mowy tronowe cesarza Wilhelma, tudzież

króla Humberta, nie wspominają o nim zawsze.

Dopełnienie luki w mowie cesarskiej, którego się

podjął p. Dumba, było więc może zbytecznem,

ale zbytkiem tego rodzaju, o którym powiada

przysłowie superflua non nocent. W każdym razie

to dopełnienie uwydatni harmonię w poglądach

dwóch delegacyj, skoro w imienin węgierskiej hr.

Tisza dobitnie sojusz potrójuy nazwał główuą rę

kojmią pokoju. Że tak jest, nie ulega wątpliwo

ści. Jeżeli hr. Kalnoky aforystycznie zauważył

w dalszym ciągu rozpraw, że ,,przeciwnicy soju

szu potrójnego znikli," ma to oczywiście znaczyć,

że zmniejszyła się liczba tych, którzy z początku

szczerze lub tendencyjnie przypisywali lidze po

trójnej cele zaczepne. Ze tego charakteru nie

posiada ona, kilkanaście lat pokoju dostatecznie

dowodzi. Z drugiej strony naw et najgorliwszy

optymista nie śmiałby twierdzić, że także prze

ciwnicy nie byliby naruszyli pokoju powszechnego,

gdyby ogromna potęga trzech sprzymierzonych

mocarstw nie tworzyła silnego hamulca.

W tem mniej więcej wszyscy się zgadzają z wy

jątkiem — Młodoczechów. I o nich jednak tru

dno rozstrzygnąć, czy ta niew iara jes t politycz

nem przekonaniem, czy też tylko pozą opozycyj

ną? P. Pacak wyliczył tak wiele grawaminów

przeciwko sojuszowi potrójnemu, że trudno wszyst

kich brać na seryo. Czy rzeczywiście cały naród

czeski jest przeciwnikiem sojuszu potrójnego, niech

tę kwestyę rozstrzygną sami Czesi, chociaż przy

pominamy sobie, że w dawniejszych latach Dr

Rieger, Dr Mattusz, a w imieniu Morawian radca

Meznik bardzo uroczyście w delegacyi i w Izbie

poselskiej wygłaszali swą zgodę na sojusz pc

trójny. Bądż co bądż, p. Pacak dopuścił się wi

docznej przesady, twierdząc, że wszyscy Słowia

nie potępiają ten sojusz. Ile wiemy, nigdy Sło

wianie austryaccy nie upoważnili p. Pacaka skła

dać w icb imieniu deklaracyi. Co zaś dotyczy tej

specyalnej kwestyi, nietylko delegaci nasi, ale

także słoweńscy w delegacyi austryackiej, kroaccy

w węgierskiej kilkakrotnie bardzo dobitnie oświad

czyli się za sojuszem potrójnym, a zatem odnośne

twierdzenie p. P acaka niema żadnej realnej pod

stawy. Mówca młodoczeski domaga się otwarcie

w miejsce ligi potrójnej sojuszu austryacko rosyj

skiego. Czy to byłby A tout p rix sojusz poko

jow y? — bardzo wątpimy. Czy byłby tak ,,natu

ralną" kombinacyą, jak się wydaje p. Pacakowi,

o tem możnaby dyskutować. Natomiast jest rzeczą

całkiem niewątpliwą, że taki sojusz na wewnętrz

ną politykę austryacką nie oddziałałby bynaj

mniej w kierunku korzystnym dla Czechów. Za

pominają oni zawsze, że od chwili zawarcia so

jnszu austryacko - niemieckiego w październiku

1879 roku rozpoczęła się epoka najświetniejszych

parlamentarnych zdobyczy Czechów, aż ją zakoń

czyła nie liga potrójna, lecz radykalna polityka

mlodoczeska.

Że hr. Kalnoky podkreśli bardzo przyjazne sto

sunki z oficyalną Rosyą, przewidywaliśmy; że

wyraził się równie grzecznie o Francyi, nie szko

dzi, zwłaszc,a, że o bezpośrednim zatargu pomię

dzy Fian cyą a Austryą już z geograficznych po

wodów nie może być mowy. Natomiast z pewną

ciekawością wyglądano wyjaśnień ministra spraw

zagranicznych o stosunku monarchii do Bułgaryi,

Serbii i Rumunii. Z ustępu dotyczącego pierwszej,

wynika bardzo jasno, że upadku Stambułowa me

można żadną miarą składać na karb wpływów

wiedeńskich. Oświadczenia hr. Kalnoky’ego za

wierają nawet lekką naganę głośnej zmiany gabi

netu bułgarskiego , chociaż minister spraw zagra

nicznych uznaje dodatnie przymioty nowych mi

nistrów bułgarskich. Na teraz ostatni ten epizod

bułgarski świadczy ponownie o starannem unika

niu rządu wiedeńskiego mieszania się do spraw

wewnętrznych ościennych państewek. W Serbii,

młody król Aleksander w ciągu kilkunastu mie

sięcy dokonał aż trzech zamachów stanu. To

wszystko odbyło się równie niezależnie od wpły

wów wiedeńskich, jak npadek Stambnłowa. Za

przeczając wyraźnie niedorzecznej plotce o rzeko

niem zawarciu wojskowej konwencyi austryacko

serbskiej, hr. Kalnoky może zbytecznie uwzglę

duił plotkarzy. Na teraz Bnłgarya za przykładem

Serbii domowymi zatargami i przewrotami swymi

0 tyle wyświadczają przysługę dyplomacyi austrya*

ckiej, że wykazują nieustannie jej bezinteresowność

1 ścisłą neutralność; szkoda tylko, że tego ostate

cznie zbytecznego dowodu dostarczają kosztem

swych realnych interesów narodowych, wymagają

cych przedewszystkiem cichej, wytrwałej, organi

cznej pracy.

Z pobieżnej wzmianki hr. Kalnoky’ego o Ru

munii, łatwo wnosić, co szerzej wyłoży w delega

cyi węgierskiej. Stosnnki rządu rumuńskiego do

Austro Węgier s ą oddawna przyjazne, Rumunia

grawituje ku lidze potrójnej i należy ’ się spo

dziewać, że rząd rnmański zdoła aśmierzyć ów

ruch radykalny, który jemu samemu jest niemniej

niewygodnym, jak Węgrom w komisyi węgier

skiej delegacyi, gdzie ta kwestya traktowaną bę

dzie obszerniej hr. Kalnoky zapewne nadto wy

każe, że zalecana energia dyplomatyczna mo

głaby tylko osłabić przyjazne stosunki Austryi do

rządn rumuńskiego, nie osłabiając agitacyi pan

rumnńskiej.

—

Słowem, hr. Kalnoky przemawiał

krótko i węż!owato, ale powiedział wszystko, co

należało, i ten , aby się tak wyrazie ,,szkic wę

glem", jednak tworzy w głównych zarysach cał

kowity obraz polityki zagranicznej. Niemal jedno

myśłne wotum ufności, które komisya po tych wy

jaśnieniach złożyła ministrowi, nie może oczywi

ście nie w yw rzeć pewnego wpływu na delegacyę

węgierską, która będzie zmuszona ująć w nale

żyte karby swój ,gorętszy temperament.11

Przegląd polityczny,

Piszą nam z Wiednia d. 18 b. m.:

(z) Do chwili, w której te słowa piszę, brak wia

domości o zacbowanin się pism węgierskich obn

obozów wobec przemowy prymasa Vaszary’ego do

Cesarza i cesarskiej odpowiedzi w Balassa-Gyarmat.

Go jednak ciekawe, to, że z pism tutejszych wła

ściwie tylko Vatsrland wypowiada swoje zdanie

o tym epizodzie. Jeden z dzienników liberalnych

sławi umiarkowanie prymasa, inny znów cytuje

tylko powitanie kardynała Yaszary’ego, nie wspo

mina zaś nic o odpowiedzi cesarskiej do k ardy

nała, a za to zestawia mowę prjmasa z odpowie

dzią Mouarchy na powitanie żydów. Aleue f r .

Presse wreszcie zbiera widocznie myśli i siły na

jutrzejszy artykuł wstępny, w którym udowodni,

jak na dłoni, że prymas niema nic przeciw pro

jektom kościelno politycznym, a Cesarz pragnie

gorąco przyjścia do skutku tej ,,wspaniałej refor

my." Dziś organ ten rejestruje tylko fakta.

Zdanie o właściwem znaczeniu tych przemów

zaznaczyłem jnż w depeszy, którą wczoraj otrzy

ulaliśc-ie. Pozostaje mi dodać jeszcze słów kilka

wyjaśnienia. Otóż kardynał Vaszary, mówiąc o

możliwości sankcyonowania ustaw kościelno poli

tycznych, wyraził tem samem nadzieję, iż sankcyi

tej Monarcha odmówić może. Byłoby wszelako błę

dnem sądzić, że te sfery katolickie w Węgrzech,

w imieniu których przemawiał prymas, pragną

wciągnąć Koronę wprost no walki stronnictw,

choćby w interesie tak ważnych dóbr moralnych

ludności, j ak te, którym zagrażają projekty rzą

dowe. Przeciwnie: nie idzie tu o błaganie Korony

o pomoc, lecz raczej o zaatirmowsnie wobec niej,

że w alka nie jest skończona. I istotnie przypomnieć

się godzi, iż wedle zamiaru rządu, projekty jego

dopiero wszystkie razem, po ich ewentualnem

uchwaleniu przez Izby, mają być przedłożone do

sankcyi królewskiej. W razie więc, gdyby który

kolwiek z projektów n i e został uchwalony osta

tecznie, rząd upada bez przedkładania którejkol

wiek ustawy, nawet uchwalonej przez Izby, do

sankcyi.

Słusznie też Vaterland dzisiejszy wywodzi, że

łaskawe słowa Cesarza do kardynała nie dadzą

się chyba wytłumaczyć jak o poparcie kościelnej

polityki rządu; nie są też one — dodajmy — ża

dnem odwodzeniem katolików od dalszej walki

kościelno-politycznej z rządem i większością Izby

deputowanych. Obowiązki konstytucyjnego władcy,

zarówno j ak i osobiste uczucia człowieka, znała

zły więc w odpowiedzi cesarskiej harmonijny wy

raz. Czy walka, której zapowiedzią s ą słowa pry

masa, będzie skuteczną, — to rzecz inna. Wyra

ziłem w tym względzie wątpliwości zaraz po osta

tniej przegranej w Izbie magnatów. Ów brak zu

pełny organizacyi obozu katolickiego w Węgrzech,

który wskazywałem wówczas, nie został dotąd

bynajmniej usuniętym — raczej przeciwnie!

Równocześnie ze znaczącym epizodem w Ba

lassa Gyarmatb, w komisyi budżetowej delegacyi

austryackiej odbywał się parlamentarny pojedynek

między p Kallayem a Pacakiem. W szczegóły

młodoczeskiego oskarżenia, wnoszonego rok rocznie

w delegacyach przeciw bośniacko hercegowińskie

mu wicekrólowi i jego rządom, obecnie wchodzić

nie trzeba. Zdarzy się do tego sposobność, gdy

p. Slama opowie n am, jakie widział ,,złe i do

bre obyczaje", zwiedzając okupowane prowincye.

Tu tylko jedna ogólna uwaga, dotycząca celu tej

mlodocze8kiej kampanii. Że delegatom czeskim

nie idzie o te łub owe, mniej więcej nieuniknione

usterki w administracyi krajn , który przez lat

tyle wcale żadnej nie miał administracyi, w któ

rym więc rządzić jest nie łatwo - to pewna.

Z ich corocznie powtarzanych i z pewną teatrai

nością reżyserowanych zarzutów, poprzedzanych

uroczystemi wyprawami pp. Masaryka lub S!amy

ua południe, zdawaćby się mogło, że w wojnie

tej jest jakaś myśl nkrjta, jakiś głębszy cel poli

tjezny. I otóż tu trudność główna. Bo czegóż

właściwie chcą Młodoczesi? Czy są oni przeciwni

oknpacyi wogóle? A w takim razie dlaczego? Opo

zycya, która w swoim czasie podniosła się tak

silnie przeciw okupacyi, wychodziła z założenia,

że oknpacya jest osłabieniem Turcyi, a więc szko

dzi sprawie europejskiego spokojn. Ale Młodoczesi

chyba do Turcyi nie odczuwają politycznych svm

patyj i zapewue życzą sobie jaknajwiększego jej

osłabienia, oznaczającego przecie wzmocnienie sił

państwa, na którego cześć p. Pacak wczoraj śpie

wał hymny pochwalne. Boć przypuścić nie można,

aby politycy czescy dlatego byli przeciwni oku

pacyi, że jest ona wobec Rosyi wzraocnieuiem sta

nowiska Austryi na Bałkanie? Jednem słowem,

mamy tu do czynienia z zagadką psychologiczną,

którą wytłómaczyć cbyba może okoliczność, iż

Młodoczesi z obawy utracenia reputacyi swej ,mło

dości" wobec ,,najmłodszych" Czechów, występują

w ogóle przeciw wszystkiemu, co pochodzi od ja

kiegokolwiek na świecie rządu. Byłby to rzeczy

wiście dowód wielkiej politycznej młodości; ale

w takim razie szkoda czasu na trzechtygodniowe

wycieczki do Bośni i Hercegowiny.

Korespondencya ,,Czasu^

Warszawa 16 września.

Dziś w nocy przejechał car Aleksander III przez

Brześć, Łuków, Dębliu do Spały. Podróż cesarska

i jej kierunek aż do ostatniej chwili trzymane były

w ścisłej tajemnicy. Jeszcze na kilka dni przed

uroczystością poświęcenia soboru na Saskim placn

przypuszczano dość powszechnie, że car w drodze

do Spały zatrzyma się w Warszawie i ,,obecnością

swoją doda świetności" tej pierwszej na wielką

skal§ publicznej religijnej manifestacyi prawosła

wnej w Warszawie. Stało się inaczej; car War

szawę jeszcze raz ominął i wśród niesłychanych,

nadzwyczajnych ostrożności pojechał drogą teres

poteką, iwangrodzko* dąbrowską i nadwiślańską.

Już z początkiem tego tygodnia cały tor drogi,

przez którą miały przejeżdżać trzy pociągi cesar

skie, obsadzony został wojskiem na szerokość ca

łej wiorsty; podróżni, którzy przejeżdżali w dniach

ostatnich kuleją terespolską, mieli sposobność co

kilkadziesiąt kroków spotykać żołnierza, stojące

go tuż przy samym torze, z karabinem w ręce,

z tw arzą niernchomo wlepioną w mijający pociąg.

Rewizye wszędzie dokonywano jak najściślejsze;

dozorcom drogi przeszkadzało nawet do pewnego

stopnia wojsko w zwykłych czynnościach, ponie

waż kontrola oficerów przybierała nieraz dokuczli

we i przykre formy. Wczoraj wieczorem wszyst

kie zwrotnice zabite zostały gwoździami, a po

ciągi na drodze terespolskiej wstrzymane. Pociąg,

który wyjechał z Pragi o godzinie 4 po południu,

zatrzymany został w okolicach Łubowa i otoczo

ny wojskiem czekać musiał przez kilka godziu.

Ostrożności podobne zarządzone były na całej

przestrzeni podróży cesarskiej od samej Białowieży

począwszy. Naturalnie chodziło o ustrzeżenie się

przed nowym ewentualnym nibilistycznym zama

chem, którego prawdopodobieństwu zresztą na zie

miach polskich było zupełnie wykluczone. Wiedział

0 tem wybornie, jedyny spokojnie na rzeczy pa

trzący człowiek, jenerał żandarmeryi Brock, który

na zapytanie z Petersburga miał podobuo oświad

czyć, że najzupełniej ręczy za bezpieczeństwo osoby

monarszej podczas podróży po drogach żelaznych

Królestwa, jeżeli tylko najważniejsze i najwięcej

odpowiedzialne obowiązki służby kolejowej po

wierzone zostaną osobom narodowości polskiej.

Ile jest prawdy w tej pogłosce, ręczyć nie mogę;

wiem jednak na pewno, że zarząd drogi terespol

skiej przedstawił do pełnienia służby kouduktor

skiej i maszynowej zarówno Polaków, j ak i Ro

syan i że w Petersburgu wybrano tylko Polaków.

Tak samo było podobno na innych drogach.

Z tego zaufania mamy wszelkie prawo być dumui;

jakże ono jednak nie licuje z całym systemem,

stosowanym do ludności polskiej i jak jaskrawo

odbija od wrażenia, jakie sprawić masiał surowy

1 okrutny wymiar kary na uczestników dziecinnej

manifestacyi w rocznicę powstania Kilińskiego!

Spotkałem się z głęboko zakorzeniooem prze

konaniem, że manifestacya owa była dziełem ajen

tów prowokacyjnych. Wiem z kół studenckich, że

tego samego dnia jeszcze, który tak bolesne po

ciągnąć miał za sobą konsekwencye, nie było

wcale o tem mowy, żeby po nabożeństwie iść

przed dom Kilińskiego. Dopiero przy wyjściu z ko

ścioła rzucono hasło do demonstracyi ulicznej; kto

je rzucił, dotychczas sami studenci dojść nie mo

gą. Bardzo wielu z nich było temu projektowi

w duszy niechętnych i przeciwnych; ale kto sam

był młody, nietrudno zrozumie, że łatwo się robi krok

wbrew uczuciu i przekonaniu przez fałszywie po

ję tą ambicyę, żeby dotrzymać placu kolegom i

nie narazić się na zarzut tchórzostwa. Jeżeli za

tem manifestacya była prowokowana, nasuwa się

pytanie, kto mógł ją zorganizować i ku jakiemu

miała służyć celowi. Wiadomo, że zarówno p.

Burko jak i Marya Andrejewna byli wówczas zagra

nicą, a tu w Warszawie utrzymują powszechnie,

że wywołanie i poprowadzenie całej sprawy jes t

powodem najwyższego u pp. Hurków niezadowo

lenia. Ponieważ kierunek ówczesnych rządów

spoczywał w ręku p. Medema, kombinują tu

w Warszawie, że on musiał w tem wszystkiem

mieć jakiś cel i projekt i że cała sprawa miała

mu służyć za rodzaj atnta wygranego w cichej

ale ciągłej walce, jaką prowadzi pretendent do

władzy namiestnikowskiej z wszechwładną panią

Hurko. Szczegóły kombinacyi s ą nieco fantasty*

T literatury zagranicznej.

( BFrance of to-day" by M. Betham - Edwards).

W bliższem, poufnem, a dodać należy bardzo

przyjemnem kółk u, rozbieraliśmy raz żwawo, jak ą

plagą towarzyską bywają nudziarze, omawialiśmy

przeróżne gatunki licznego ich rod zaju , pytając,

co gorsze, czy nudziarz gadatliwy, czy nudziarz

jak grób milczący, nudziarz tchnący czczością w ła

snego umysłu czyli też inny, pamiętający i opo

wiadający rzeczy ciekawe w sposób zabójczo^ roz

wlekły i ckliwy. Ktoś przypomniał zdanie Euge

niusza D elacroii o względnych życia rozkoszach,

o. p. o tej niewysłowionej uldze, jakiej doznaje

my, żegnając nudnego gościa. I I fa u t savoir grć

au x ennuyeux de la vive allćgresse que nous res

sentons guand ils prennent conge de nous. Obecna

tej rozmowie pew na starsza a rozumna pani, tchną

c a obcym naszemu pokoleniu optymizmem i po

błażliwością, zaprzeczała stanowczo absolutnemu

zasądzeniu nudziarzy, utrzymując, iż z każdego

człowieka można wydobyć coś zajmującego, że każ

dego należy brać z dobrej strony, a cała nmieję

ti?osć polega na odnalezieniu tejże , na dobraniu

sie do specyalności przewodniej pojedynczych oso

bJ,kółV.

Ileż bo s ama wyciągnęłam korzyści,

ile sie 5^ życiu nauczyłam od takich właśnie nu

dziarzy, wyzyskując zręcznie jedy ną możei nie, m

dną stronę, nie jałową żyłę ich rozmowy. Zape

wnienie to wysoce uzdolnionej i wykształconej ma

trony nieraz* nam się przypomina w obcowaniu

nietylko z ludźmi , lecz i z książkami. Niema bo

daj tak nudnej tak Źle zrobionej, z którejby nie

dało się zebrać’ coś śmietanki, wybrać coś lepsze

go plonu. Owszem, wśród nawały nowych wyda

wniSw pierwszym może obowiązkiem^ sprawo

zdawcy jes t oszczędzać czytelnikom n

rania się z nieudolnemi a obszernem

wyciskając z nich raczej samą miazgę, y

i wykwit rozwodnionej niezr§cznem pi, re

Tego zadania mamy ochot§ się podją° " S,

pisków p. Betham Edw ards o dzisiejszej ł

y—

Nadmierna centralizacya kraju w stolicy, ja nie

normalne wewnętrzne stwarza stosunki, tak i na

zew nątrz, olśniewając blaskiem Pary ża, zaślepia

cudzoziemców na zasoby prowincyi. L e ro i soleildziś

zastąpiony jes t słonecznem miastem, la ville soleil.

Niektóre części F ran cyi, dla największych jej mi

łośników i wielbicieli więcej są zakryte i obce od

dalekich kresów i wybrzeży. Ubiegający się wie

cznie o wydeptywanie nowych szlaków i di.aj

dywanie dróg nieznanych Anglicy, puszczają się

teraz coraz częściej w głąb prowincyj, nie obję

tych dotąd wędrownymi ich programami. Nieraz

przychodzi nam ubolewać, iż własna niedbałość

nasza, nie kusząca się o przygodne reklamy i na

rzucanie się zagranicy, dotąd nie zdobyła obcych

podróżników Tatro m , stepom, litewskim kniejom,

małopolskim równinom, zabytkom naszej przeszłości.

Wiecznie i wszędzie dajemy zapomnieć o sobie,

o wszystkiem, co nasze.. A wszakże wyniesione

z podróży wrażenia przerwałyby niezawodnie mię

dzynarodową konspiracyę milczenia nad wielką i

porastającą mnrawą niepamięci mogiłą ?.—

P, Betham Edwards z północy, z francuskiej

Flandryi przerzuca się do Sabaudyi lub Delfinatn,

z prowincyi Maine lub Beauce spieszy do Rouer

gue, Gćvandan i innych prow incyj, nie oznaczo

nych geograficznie temi starodawnemi nazwami.

A choć na bardziej znane zstąpi szlaki, wybierze

się do Nizzy, lub Normandzkich wybrzeży, jnniej

szuka pamiątek i zabytków, jak raczej tętn rosną

cego dobrobytu i bogactwa Francyi. Przedewszyst

kiem zajmuje ją stan rolnictwa, źródła jej docho

dów gałęzie przemysłu. Nie wyczerpuje przed

miotu, nie mając do zbadania takowego odpowie

dnich’kwalifikacyj. S tara panna, przedewszystkiem

walcząca pod znakami stowarzyszenia opieki nad

zwierzętami, wszędzie kruszy kopie z okrucieu

stwem gospodarzy, bezwzględnie obchodzących się

z końmi i bydłem, a choćby i z drobiem i z psami

domowymi. Niejedno w rolnictwie budzi jej naiwne

zdumienie, n a niejedno nie umie znaleźć odpowie

dzi. Ale że ciekawie patrzy, że się rozpytuje i

rozgląda, że śmiało wszędzie wkracza i dojeżdża,

wyciągnąć można z jej zapisków sporą wiązkę

ciekawych informacyj.

Niezręcznie ułożona k siążka świadczy może wy

mowniej od innych nadzwyczajnemu dobrobytowi i

bogactwu krainy ugruntowanemu na wytrwałej pracy

i oszczędności jednostek. Pani Betham Edwards jest

wielką zwolenniczką trzeciej republiki, wszys.ko

w niej chwali bezwzględuie, nawet laicyzacyę i

bezwyznaniowość. Owszem nieco zwietrzała dziś

niechęć angielska do papizmo zaprawia jej pióro,

gotowym poklaskiem udzielonym mniej godnym

pochwały krokom dzisiejszego rządn. Nie biorąc

tedy w rachubę jej polityczno - religijnych poglą

dów, dziwiąc s ię , iż nie pogłębiła nieco swycb

badań w kierunku socyalnych kwestyj , możemy

tylko z zajęciem przypomnieć niektóre jej spostrze

żenią, dotyczące niebywałej pomyślności, której

objawy zmierzyła w swych prowincyonałnych wę

drówkach. Nie pierwszy to raz zwiedzać jej przy

szło nieznane lub mniej znane zakątki francuskiej

ziemi i owo to właśnie porównanie dawniejszych

wrażeń z dzisiejszemi pozwala jej zmierzyć olbrzy

mie kroki, poczynione na drodze cywiłizacyi i po

stępu. Klęska ostatniej wojny, wypłacone zwy

cięzcom miliardy, nie zdołały wstrzymać zdumie

wającego zaiste rozwoju. Zaspokojenie pretensyi

książąt Orleańskich, budowanie fortów i pancer

ników, zakładów i gmachów pnblicznych bez

liku, wymagania militaryzmu, przeróżne koszta i

nakłady, nie przeszkodziły w ostatnich kilkunastu

latach podwojeniu się dróg kolejowych, które objęły

siecią ogólnych komunikacyj odcięte dotąd mia

8ta i wioski, wśród których do niedawna biskupie

nawet stolice dzieliły wydziedziczenie całych nie

dostępnych okolic. I tak stolica departamentu Lo

zćre, Mende, nieraz w zimie śniegiem zasypana

znpełnie, bywała pozbawioną gazet i listów, po

nieważ poczta przez zaspy nie mogła sobie uto

rować drogi. Oczywiście nowe drogi nowy też dały

pochop rozwojowi miejscowego przemysłu i rolni

ctwa, zmieniły bodaj charakter mieszkańców, do

tąd skorych do zadomowienia, dziś porwanych go

rączką interesów. Zniżenie kolejowej taryfy tak

zwiększyło szybko liczbę podróżników, iż gdy ich

bywało 111 milionów w r. 1869, już w r. 1887

liczba ta skoczyła na 218 milionów. Okrom po

dróżujących z przyjemności lnb dla własnych in

teresów przydać należy niezmierny ruch pielgrzy

mek pobożności, czy zdrowia — bo tu nawet wie

śniący nie rzadko jeżdżą do wód, korzystając z ta

nich i przystępnych urządzeń kąpielowych. Oczy

wiście spotęgowała się czynność pracy, wszędzie,

kędy się łatwość odbytu otworzyła. Angielska tu

rystka z podziwem wspomina ciągłą walkę z ma

coszą przyrodą, gdy n. p. wieśniak osiadły na

podgórzach alpejskich coraz dalej posuwa swe za

gony na podbitych przez się stokach, albo mie

szkaniec Normandyi wydziera morzu osuszone mo

krzadła słonych wybrzeży, wytwarzając w tak

zwanych polderach istną ziemię obiecaną dla

warzywnych ogrodów.

Okrom wojny, trzy klęski uderzyły z kolei we

Francy§, grożąc jej odpędzonem zawsze pracą

widmem nędzy i głodu. Dość przypomnieć prze

łom finansowy w r. 1882, zniszczenie, zdziałane

przez tiloxerę, i niemniejszy uszczerbek, grożący

krajowej pomyślności zarazą padającą na jedw a

bniki, szczęściem przez genialne odkrycia Pasteura

odwróconą i zażegnaną Mimo tych klęsk, a może

właśnie z ich powodu francuski naród tem wy

trwałej i pilniej zabrał się do roboty, do podboju

ziemi i wyciągania z niej wszelkich możliwych ko

rzyści. Gdziekolwiek śmiała zapędzić się turystka,

świadczy o całych przestrzeniach ziemi, niegdyś

leżących odłogiem, zamienionych dziś żelaznym

trudem i roztropnym nakładem w żyzne i rodzajne

łany. Zniknęły jnż puste Landy, znikną i wyja

łowione Rodanu wybrzeża.

Najlepszym dowodem wzrostu pomyśluości kra

jowej, to przyrost ludowych oszczędności. W prze

ciągu lat dziesięciu, od 1880 do 1890 roku, zdwo

iły się depozyty, składane w kasach oszczędności,

których ogólna suma w srebrze przewyższyłaby

dziś wag§ całej wieży Eiffel, co może nam lepiej

uwydatni ogrom złożonej dwumiliardowej kwoty,

trudno bowiem inaczej uchwycić doniosłość zn a

czenia miliardowej cyfry, jeśli mianowicie zważy

my, iż nie upłynął miliard minut od narodzenia

Chrystusa P ana do roku 1890, kiedy owo obli

czenie sporządzano.

Przydzielenie bas oszczędności do poszczegól

nych urzędów pocztowych, na modę angielską,

dało nowy pochop temu składaniu grosza na ju

trzejszą potrzebę. Niebawem każdy szósty mie

szkaniec kraju posiadał już książeczkę kasy

oszczędności. Doświadczony chlebodawca i dobro

czyńca warstw pracujących, p. Leon Harmel, opo.

wiada, jak potężnym to środkiem cywilizacyjnym,

jak ą dźwignią dla rzemieślników, jak ą rękojmią

uczciwego życia i godności osobistej. O to tylko

chodzi, aby zniewolićrobntnikadozłożeuia pierwszej

setki franków. Później jnż sam się zapala ku dal

szej oszczędności. Weszło jnż w obyczaj, aby

w szkółkach elementarnych francuskich rozdzielać

zamiast nagród pilności, książeczki kasy oszczę

dności z zawiązkiem przyszłych depozytów. Ładny

nam opowiada przykład nmoralniającego wpływu

owych nagród dyrektor głównej kasy oszczędno

ści w Lugdunie. Pewnego dnia rzemieślnik, w fa

bryce drntu zajęty, przyszedł podnieść depozyt

na imię jego córeczki zapisany i złożony. Cho

dziło zaledwie o 30 franków, i ojciec był w swo

jem p raw ie; niemniej w takich razach zarząd

zwykł stawiać niektóre pytania i pewnych obja

śnień wymaga. Robotnik opowiedział, że mu żona

po długiej nmarła chorobie, a żądana kwota

miała pokryć koszta pogrzebu. Nie dodał, ani

przyznał, że zmartwienia domowe zbyt często go

wiodły do zalewania robaka. D yrektor wypłacił

pieniądze, ale nie mógł się wstrzymać od przy

dania kilku słów obroku duchownego: ,,Pamiętaj

cie, iż nie jest to własność wasza, lecz pożyczka,

zaciągnięta n własnego dziecka, które sobie za

służyło i zapracowało na tę nagrodę. Powinniście

o tem nie zapominać i zwrócić kiedyś jak o dług

obowiązujący. W trzy miesiące później ten sam

rzemieślnik pojawił się w biurze, trzymając za

rękę córeczkę schludnie przybraną w żałobne su

kienki. Odliczywszy trzydzieści franków, odezwał

się ze wzruszeniem: Przyszedłem spłacić depozyt

mojej Marysi. Dzięki panu składam za uwagę,

zrobioną nn w dniu pogrzebu mojej biednej żony!

Od tego dnia noga moja nie postała w szynku,

tak mi chodziło o spłacenie zaciągniętego długu.

A że i na przyszłość chcę wytrwać w podobnej

wstrzemięźliwości, daję słowo, iż dopóki mi nie

zabraknie roboty, co tydzień dodawać będę frank a

do złożonego tu depozytu.

(Ciąg dalszy nastąpi).

,,Csas** wychodzi codziennie wieczór, wy}§waży niedziele i dni świąteczne,

niedzielne Nra Czasu, o ne zapas starczy, w Krakowie po 10 cnt., z przesyłk§ pocztowa 12 oentów*

w* Lwowlt pa 10 etatów ta aabycla w bia nt dzltalków, pny alicy Karola Latwika I 0.

Prenumerata wy nosi:

na całyrok

na kwartał na1miesiąc

ff miejscu

... .... .. .... .... .... .. .... .... .. .. .. .... .... .. .... .... .. .. . ,

20 złr

5 zb.

1zb.80ct.

Poczt§ w p ań stw ie a u s t i y a c k i e m ......................................................

24 złr.

6 zb.

2 złr.50 ct

u i e m i e c k i e m .......................................................

28 zb.

7zb.

3zb

do Włoch,Francyi,Anglii, Belgii, Szwajcaryi,Tur

oyi i innych państw, należ§cych do zwi§zku pocztowego

32zb.

8 zb.

3 zb.

Frentm ualf przyjmuje się ty!Uo od 1 do ostatniego dnin w miesi§cu.

Listy zpic

niędzmi i praeh n ay pieniężne na prenumerat§ i ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać franco

do Administracyi CzflWM w Krakowie.

_ Luty reklamacyjne nieopieczetowane nie podlegają opłacie

pocztowe). Lutów mefTankowanych me przyjmuje się.

—

Rfkopism ow nadsyłanych nie zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction