Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 645 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

NM87.

Kraków, Piątek 15 Kwietnia 1892,

Rocznik XLY. \

CZAS

Prenum erktę przyjmują:

Administraoya -CZASU* w Hrakowle i urzędy pocztowe. Miejscową prensmeratę księ

garnia S. A . Krzyżanowskiego, handel Smidowicza w Sukiennicach, binro dzienników i ogłoszeń

Ignacego Herza przy placu Maryackim 1. 9 , handel Bajera przy nlicy Grodzkiej, główna trafika róg

Rynku i ulicy św. Jana.

—

O g ło sa e a ia (inseraty) przyjmuje się za opłata od miejsca wierszu

drobnym drukiem (petit) za pierwszy raz 10 et., za każdy następny po 5 ot. -

Nadesłane(na3stronie)

od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 ct. za każdy raz. -

Ogłoszenia iprenumeratąprzyj

mują: we Lw owie Biuro dzienników ulica Karola Ludwika 1.9; w P arysa wyłącznie p. Adam,

105 bis Boulevard Raspail, (prenumeratę p. W . Kaczkowski, Courbevoi pod Paryżem, rue du Chemin

de fer 44); w W ’ie d n i a pp. Haasenstein A Vogler (także w Hamburgu, Frankfurcie n. M,, Berlinie,

Lipsku, Bazylei i Wrooławiu), A. Oppelik, R. Mosse (także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i No

rymb_erdze), H. Schalek, M. Duk?a, J. Danneborg, H. Friedl, (tylko prenumeratę pp. H. Gold

achmidt A C.), w Pranfcfnrele a. M. G.L.Daube ACo.

’%W’ %Warszawie przyjmują ogło

szenia pp. Reiohmat i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul. Senatorskiej.

Kraków 14kwietnia.

Zasadnicza różnica w zapatrywaniu się na

prawno-państwowe znaczenie ugody w Cze

chach, zachodzyca między centralistycznymi

Niemeami a autonomistami, sprawia, że tele

grafowany wczoraj m anifest niemieckich po

słów Sejm u praskiego nabiera ogólniejszego

znaczenia, niż je miały deklaracje Starocze

chów i konserwatywnej większej własności.

Dla tych ostatnich ngoda jest wewnętrzny

sprawy królestwa czeskiego, która oczywiście

może faktycznie wpłynyć na stosunki

parlamentu wiedeńskiego, ale prawnie nie

decydnje o stanowisku stronnictw w tym par

lamencie. Inaczej pojmujy sprawę Niemcy.

Dla nich ,,sprawa czeska" jest kwestyy pań

stwowy, nie krajowy, i nikogo też nie zdzi

wiło, kiedy po ich porażce sejmowej odezwał

s :ę szereg wojowniczych głosów dziennikar

skich, a nawet poselskich: *do broni! do

walki z rzydem! do opozycyi!" A kiedy je

szcze

zagraniczne

ekspozytury liberalizm u

niemieckiego zawtórowały tym tyralierom pu

blicystycznym

*ostrzejszego tonu,"

kiedy

N. fr. Presse, na pozór tracyc oryenta

cyg, uderzyła w ton bojowy na wpół, a na

wpół płaczliwy — mogło się było zdawać, że

z otwarciem wiosennej sesyi parlamentu rzyd

stanie wreszcie wobec stałej większości.... ale

opozycyjnej.

Manifest niemieckich posłów sejmowych,

0 którym ’mówimy, przyszedł w sam czas,

aby uciszyć te rozhukane fale. Mieści on

w sobie dwie, bardzo wyrażaie występujące

1 oddzielające się od siebie części składowe.

Jak posyg Janusa, dwa ma oblicza manifest

niemiecki: jedno zwrócone w najbliższy prze

szłość, chmurne, wojownicze, misternie przy

stosowane do owego *głębokiego wzburzenia

i rozgoryczenia" ludności niemieckiej, o któ

rem mówiy autorowie odezwy. Drugie, zwró

cone w przyszłość najbliższy, pokojowe wię

cej i jeśli nie

uśmiechnięte jeszcze, to

w każdym razie już nie groźne.

*To usposobienie - 1mówi manifest o owem

wzburzeniu i rozgoryczeniu niemieckiej lu

dności — jest

naturalne i

sprawiedliwe.

Al«

i to właśnie zwrot w przyszłość —

ale tak jeszcze rzeczy nie stojy, żebyśmy

mieli dozwolić, by to wzburzenie zapanowało

nad naszemi umysłami, nad tem, co w spra

w ie publicznej postanow ić mamy."

Nie impresjonistyczny, ale analityczny me

tody musimy sydzić akta polityczne. Więc

zapomnijmy na chwilę o podniosłym tonie i

doniosłym dźwięku tego ustępu — przypatrz

my się jego treści. Podnieśliśmy już wyżej,

że nad wezbrany faly oburzenia niemieckiego

górował przez chwilę ostry ton, groźne hasło

opozycji na całej linii, w Pradze i Wiedniu.

Posłowie niemieccy jednak ograniczajy się do

usprawiedliwienia tego wzburzenia pro prae

terito, ale zapowiadajy, że pro futuro nie do

zwoly mu być kryteryum swych postanowień

politycznych. Nie oburzeni e, ale wytrwa

nie będzie nadal ich hasłem w kraju i pań

stwie. Oburzenie wskazywało ciygle cel jeden:

opozycję! Cóż wskazuje *wytrwanie" ?

Jest i na to pytanie odpowiedź w niemie

ckim m anifeście.

*Jeszcze z niejednem sio

wem wolno nam zwrócić się do rzyd u, który

przecie także zwiyzany jest ugody."

Przyzna

jemy, że tego - jak to powiedzieć — zaparcia

się siebie nie spodziewaliśmy się po libera

lizmie niemieckim. Kiedy w szpaltach dzien

ników wiedeńskich czytaliśmy podobne zwroty,

kiedy widzieliśmy tam drukowane wyrazy na

dziei, że po *zdradzie" Czechów i większej

własności jedyna ostoja Niemców w rzydzie,

k ie d y z e zdumieniem w pismach liberal

nych spotykaliśmy twierdzenie, tak bardzo

nieliberalne, że rzyd może, nie pytajyc się

Sejmu czeskiego, przeprowadzić jeden z za

sadniczych punktów ugody, t. j. sprawę roz

graniczenia okręgów sydowycb - uważaliśmy

to za objaw dziwaczny, za pomysł publicy

stów , którzy stracili bezpośredni zwiyzek

z politykami czynnymi swojego stronnictwa

i wskutek tego, błydzyc w ciemnościach, oba

lajy przypadkowo posygi ideałów liberalnych.

A tymczasem! Tymczasem okazuje się, że ci

czynni politycy ludu niemieckiego nie inaczej

m yśly o przyszłości. I oni *majy jeszcze nie

jedno słowo do rzydu,"

i oni cbey bezzwło

cznego, a więc z pominięciem Sejmu prze

prowadzanego dalszego rozgraniczania okręgów

sydow ych!

Niech nam na to pism a liberalne nie od

powiadajy frazesem , którego bezzasadność

same chyba czuć muszy, że przecie minister

sprawiedliwości w innych prowincyach co

miesiyc sam tworzy nowe sydy, sam rozgra

nicza stare. Sofizmat to prztźroczysty. Nie

o rozgraniczenie jako takie, ale o narodo*

w e rozgraniczenie idzie w Czechach; nie o

administracyjne zarzydzenie, podjęte w inte

resie tej lub owej gminy czy powiatu, ale

0 zasadniczy część ugody między narodami.

1 dlatego czynnikiem decydujycym tutaj nie

może być minister sprawiedliwości, ale le

galna obu narodów reprezentacja. Dziwne bo

kształty przybiera w ustach Niemców ta u

goda! R az, skoro tego wymagajy względy

polityczne, ugoda staje się kwestyy olbr/:y

miy, ogólno-państwowy, sprawy, na której

objęcie nie starczy Sejm owi czeskiem u kom

petencyi— drugi raz, znów w miarę potrze

by, przedzierzga się w drobniutky sprawę ad

ministracyjny, który załatwić wolno mini

strowi spraw iedliw ości jednem pociygnięciem

pióra! Trzeba się przecie raz w tym w zględzie

zdecydować! Na razie — widać to i w ma

nifeście -

patrzy posłowie niemieccy na u

godę znów przez szkło pomniejszajyce i widzy

jy w formie administracyjnej

*restaucyi",

o której załatwienie naglić zamierzajy.

Skutek tego zapatrywania jest bardzo na

turalny. Skutek polega właśnie w tem , że

w najbliższej przyszłości *wzburzenie nie za

panuje jeszcze w umysłach" posłów niemie

ckich i nie będzie wpływać na ich *posta

nowienia polityczne."

Nie będzie przecie nie

przejednanej opozycji przeciw tem u rzydowi,

któremu ma się jeszcze *niejedno słowo do

powiedzenia."

D’a nas, co prawda, ciekawszem jest, co

ten rzyd ma do *powiedzenia" zjednoczonej

lewicy w parlamencie austryackim. Nie w ie

my tego, ani w przypuszczenia zapuszczać

się nie chcemy. Ale pozwalamy sobie powyt

piewać, czy na sposób przeprowadzania ugo

dy, proponowany przez posłów niemieckich

zgodzi się rząd, który mnsi i powinien prze

cie wiedzieć, iż do ugody potrzeba dwóch

stron, z których rząd nie jest żadną, będąc

tylko czynnikiem inicyatywy, pośredniczenia

i wykonania, ale nie zawierania ugody.

Tymczasem właśnie Niemcy dziwnie mię

szają te dwie role w ugodzie.

Małżeństw o

było postanowione w punktacjach wiedeńskich.

Teraz jedna ze stron nie chce go zawierać.

Można sądzić o tem , jak kto chce, można

nawet, jak czynią posłow ie niemieccy w swym

manifeście, m ówić o *smutnej zmianie zapa

trywań"

—

ale proponować, aby jednę ze

stron zastąpił per procuram rząd, to chyba

trndno. Z właszcza zaś, odkąd ten rząd *zbli

żył się" do liberalnej lewicy — jak zape

wniają jej organa — niepodobna m n przecie

deptać nogami jej zasad politycznych, ogra

niczać prawa narodu na korzyść władzy wy

konawczej.

I jedna jeszcze uwaga. Widzieliśmy, jak

w tym właśnie punkcie dokładaie się scho

dzą zdania liberalnej prasy z programem po

słów niemieckich. Więc chyba nie pomylimy

się twierdząc, Ż9 między owem wzburzeniem

wśród lndności, a raczej w prasie, a tem u

miarkowaniem w manifeście sprzeczność jest

tylko pozorna. Znamy tę taktykę oddawna.

Wzniecanie, utrzymywanie oburzenia kn do

łowi, a umiarkowanie kn górze -

na tem

zdawna polegała strategia polityczna zjedno

czonej lewicy.

Wpływ sprawy czeskiej na politykę we

wnętrzną Austryi wyjaśni się zresztą nieba

w em , bo za dwa tygodnie zbierze się par

lament, a choć, sądząc z manifestu niemie

ckiego , lewica nie wejdzie do parlamentu

jako gotow a opozycya, to jednak wkrótce za

pewne usłyszymy pierwsze z tego szeregu

słówek, które ona ma do powiedzenia rządo

wi i pierwszą nań rządn odpowiedź.

Przegląd polityczny.

Wedle Fremdenblattu, sesya poświąteczna Rady

państwa rozpocznie się 26 lnb 27 b. ro. Program

prac jej będzie obejmował szereg ważnych przed

miotów, przedewszystkiem zaś przedłożenia eko

nomicznego i finansowego charaktern. Zadaniem

poświątecznej sesyi będzie załatwienie szeregn

przedłożeń kolejowych, które wniesie p. minister

handin; dalej projekta nstawy o wiedeńskich bu

dowlach komunikacyjnych, a wreszcie ustaw, od

noszących się do sprawy uregulowania walnty.

W jednym z ostatnich numerów Hamburger

Nachrichten znajduje się dosyć ciekawa rewela*

cya z czasów przesilenia bismarckowskiego. We

dług zapewnień organa księcia, cesarz Wilhelm

w chwili, kiedy kryzys zaczęła się rozwijać, miał

zamiar zatrzymać Bismarcka na urzędzie kancle

rza Rzeszy, tekę spraw zagranicznych powierzyć

hr. Herbertowi Bismarckowi, a jenerała Gapriyiego

zamianować prezydentem praskich ministrów. Na

głe zaostrzenie się kontłiktn pomiędzy cesarzem

a kanclerzem udaremniło ten zamiar Korony;

przypominają to teraz Hamburger Nachrichten

przy sposobności przeprowadzonego obecnie po

działa najwyższych urzędów.

Nowy ukaz carski ograniczający prawo osiedla

nia się cudzoziemców na Wołyniu — chociażby ci

uzyskali poddaństwo rosyjskie —jest dalszem ogni

wem w szeregu rozporządzeń, zamykających gra

nice Rosyi przed napływem obcych poddanych.

Tym razem wyjątkowo nkaz dotyciy tylko jednej

gnbernii i dotknie przedewszystkiem kolonistów

niemieckich, licznie osiedlonych w północnych i

środkowych powiatach Wołynia. Osadnictwo nie

mieckie w tych stronach jest świeżej daty, gdyż

rozpoczęte dopiero po rokn 1865, krzewiło się

najobszerniej pomiędzy 1870 a 80 rokiem, w po

łączenia z czeską kolonizacyą. Po największej

części przybywali Niemcy, poprzednio w Króle

stwie Polakiem osiedleni, sprowadzani ztamtąd

przez obywateli, którzy majątki swoje parcelowali,

lnb przez wielkie kompanie handlowe, które na

bywały olbrzymie lasy w powiatach: włodzimir

skim, zasławskim, ostrogskim, w okolicach Dnbna

i Równego i odprzedawały następnie wyręby nie

mieckim osadaikom, którzy tam zakładali wsie i

folwarki. W ten sposób powstał cały szereg osad

czysto niemieckich, bardzo porządnie zorganizo

wanych i zagospodarowanych, dahko lepiej niż

wsie włościan miejscowych. Rząd nietylko nie

przeszkadzał Niemcom, ale patrzał nawet chętnem

okiem na przybyszów, upatrując w nich pewne

zrównoważenie polskich wpływów. Czechów spro

wadzono zraza niemal nrzędowo, nadając imgruota

skarbowe i pomagając przy wznoszenia budyn

ków; ci pierwsi osadnicy pociągnęli swoich roda

ków, tak iż w krótkim stosunkowo przeciąga

czasn, dość znaczna liczba Czechów przybyła na

Wołyń.

Cała ta kolonizacya nietylko nie była szkodli

wa dla krajn, ale przynosiła mn znaczne korzy

ści, gdyż oprócz wzorowego gospodarstwa zacho

dni przybysze rozpoczęli pierwsi rozmaite przed

siębiorstwa przemysłowe, dawniej tn nieznane, a

cały np. przemysł browarniany im zawdzięcza po

wstanie i rozwój. Gdy zaś cała liczba osadników

Niemców i Czechów nie przenosi 100,000, rozrzu

conych na przestrzeni, przenoszącej 3/« Galicyi i

wśród dwumilionowej ludności, przeto obawa wy

narodowienia włościan miejscowych jest poprostn

śmiesznym wymysłem moskiewskiego czynownic

twa; przeciwnie Czesi np. bardzo chętnie nczyli

się po rosyjska i nsilnie starali się o zachowanie

jak najlepszych stosunków z klasą panującą, t. j.

z Rosyanami. Ale kolonizacya niemiecka wydała

się groźną z dwóch względów. Najpierw osadnicy

byli to po największej części protestanci, z nie

znaczną domieszką katolików, a jeżeli wpływ ich

pod względem narodowym był żaden, to ich za

sady religijne znajdowały pomiędzy tubylcami,

a których przeważa indyferentyzm prawosławny,

spowodowany niskim Btopniem oświaty i wielką

demoralizacyą duchowieństwa, licznych i gorących

zwolenników. Nie tn miejsce opisywać dzieje t. zw.

sztnndy i innych sekt pokrewnych, ale faktemjest

niezbitym, że prawosławie na Wołynin zachwiało

s:ę i osłabło p)d wpływem niemieckich koloni

stów. Powtóre, ?(ladze wojskowe wyrażały oba

wę, że wsie niemieckie, zalcdnione przez obcych,

prawie wyłącznie pruskich poddanych, mogą być

w razie wojny pnnktami strategicznemi, w któ

rych znajdzie pewne oparcie armia nieprzyjaciel

ska. Te względy, w połączenia z obecnie prze

magającą w Petersburga antiniemiecką polityką,

wywołały najpierw ogólne ukazy przeciwko cu

dzoziemcom, a obecnie nowe rozporządzenie, o

którego znaczenin dla Polaków pomówimy po

otrzymaniu dokładniejszego tekstn.

Stronnictwa belgijskie przygotowywnją się do

bliskich wyborów, które mają zdecydować o przy

szłej konstytncyi krajn, a przedewszystkiem o re

formie wyborczej. Rozszerzenie prawa wyborczego

aż do powszechnego głosowania jest programem

lswicy, tworzącej obecnie mniejszość parlamentn,

która jednak wytęża wszystkie siły, aby ntraconą

przewagę uzyskać. Ponieważ znaczną częłć swo

ich niepowodzeń przypisują liberalni podziałowi

ich stronnictwa na umiarkowanych, których repre

zentuje liga liberalna w Brukseli i na radykali

stów, gromadzących się około association radicale,

przeto na najbliższe wybory przyszedł do skntkn

kompromis pomiędzy grapami, dotyczący głównie

18 mandatów, które rozdaje stolica państwa, i

które będą prawdopodobnie decydować o przy

szłej większości w parlamencie. Wedłng tego kom

promisn, dzielą się radykaliści i umiarkowani

mandatami Brukseli, tak że każda grnpa ma ich

9 otrzymać. Wszyscy deputowani stolicy obowią

zują się glosować solidarnie przeciwko takim pro

jektom reformy, któreby ograniczały powszechne

głosowanie n. p. przez wymaganie dowodu jakie

goś uzdolnienia lab przez konieczność zamieszki

wania w pewnej gminie przez dłuższy przeciąg

czasn; tylko w razie, gdyby prawo powszechnego

głosowania miało być ścieśnione jedynie wymo

giem znajomości czytania i pisania, wolno depu

towanym obn odcieni głosować przeciwko sobie.

W końcn wypada nadmienić, że radykaliści wy

raźnie zastrzegli sobie prawo popierania socyali

stów podczas wyborów i łączenia się z nimi.

—

Umiarkowanie stronnictwa, które na ten warnnek

przystało, przedstawia się w każdym razie w dzi

wnem świetle. Cały ten kompromis ma zresztą

obecnie wartość platoniczną; jego znaczenie obja

wi się dopiero wtedy, gdy konserwatyści, którzy

dotychczas mieli przewagę w Brukseli, zostaną

pokonani przez połączonych liberałów, co jest przy

najmniej wątpliwe.

Sprawy miejskie.

Posiedzenie Rady miejskiej d. 13 kwietnia 1892.

Przewodniczy prezydent miasta Dr Szlach

towski.

Sekretarz Dr Lgocki odczytuje pismo p. Mi

cińskiego, który dotąd zajmował się nrządzaniem

nKonika zwierzynieckiego* w oktawę Bożego

Ciała; p. Miciński oświadcza, że z powodn brakn

środków materyalnych zrzeka się dalszego urzą

dzania ,Konika.*

Z porządkn dziennego dyrektor bndownictwa

miejskiego, p. Niedziałkowski, imieniem ko

misyi bndowy zakładn kontnmacyjnego w Prądniku

Białym, uzasadnia wnioski, dotyczące zatwierdze

nia planów i kosztorysów na bndowę zakłada.

P. referent przyjmnje, jako podstawę obrachunku,

iż obecnie na targi tygodniowe będzie dostarcza

nych, 5,000 sztnk trzody. Na taką ilość trzody

obliczone koszta bndowy zakłada wyniosą 350,000

złr. P. referent przyjmnje dalej, że gmina na

każdej sztuce trzody będzie miała brutto 30—35

centów dochodu, netto zaś kilkanaście centów, a

w następstwie tego oblicza, iż gmina nietylko po

kryje koszta zarządn i wydatki na amortyzacyę

kapitała, ale nadto będzie miała pewien dochód

z tego przedsiębiorstwa.

W sprawie tej toczyła się dłuższa rozprawa;

zabierali głos r. m.: Chrzanowski, Mucz

kowski, Dr Propper, Dr F. Jakubowski,

Dr Styczeń, Dr Hajdnkiewicz i prof. Dr

Kasparek. Ostatecznie Rada przyjęła wnioski

komisyi z dodatkowemi ostępami r. m

. Muczkow

skiego i Stycznia.

Uchwalone wnioski brzmią: l) Rada miasta

zatwierdza kosztorys założenia zakłada kontama*

cyjnego w Prądniku Białym w ogólnej kwocie

350,000 złr.; 2) Zatwierdza się plany i kosztory

sy budowy zakłada kontumacyjnego w Prądnika

Białym, sporządzone przez Urząd budownictwa

miejskiego; 3) Zatwierdza się oferty pp. Mayera

i Romanowskiego z d. 7 marca r. b., a mianowi

cie: a) na bndowę drewnianego parkann na pod

stawie cen jednostkowych, b) na wszelkie roboty

budowlane z dostawą materyałów, z wyjątkiem

cegły, za snmę ogólną złr. 120,213 ct. 40 na pod

stawie poszczególnych cen jednostkowych; 4) Ra

da miasta upoważnia komisyę do czynienia na

głych wydatków na bndowę zakłada kontamacyj

nego w myśl achwały z miesiąca lipca 1891 ro

ku i wzywa komisyę do przedłożenia rachunków

w należytym czasie.

Imieniem komisyi teatralnej, przedkłada inspe

ktor bndowy p. Wdowiszewki, zatwierdzenie

oferty p. Kopia Grtlawalda na roboty szklarskie

dla nowego teatra miejskiego, w sumie 2.931 złr.

11 cnt. Wniosek ten przyjęto większością głosów ;

Neochrzeseiame.

Les neochretiens. Co to zaaczy? zkąd ta nazwa ?

co zapowiada to hasło: nowe odstępstwo czy po

wrót?

Neopoganizm, to słowo dobrze jnż znamy. Do

niedawna jeszcze zdawał on się tryumfować w za

ciętej walce racyonalizmu z objawieniem, nowych

dogmatów pozytywnej wiedzy z odwiecznetni do

gmatami Kościoła— humanitaryzmu z chrześciań

stwem.

Neopoganizm gorszy od dawnego, bo bez ołta

rzy, mitów i kultu, bez pojęcia bóstwa i nie

śmiertelności doszedł do punktu kulminacyjnego.

Dziś budzi się tęsknota za tym, którego wygnano

z nauki, z literatury, z prawodawstwa, z sali są

dowej i sali szkolnej - za Ukrzyżowanym!

Zewsząd wznosi się okrzyk: le divin nous man

a ue ! i słycbać wezwania wśród myślicieli osta

tniej doby, zrodzonych w neopogaństwie: *wróćmy

do Chrystusa! żyjmy według Jego zakonu, jak

gdybyśmy mieli wiarę, którą nam z piersi wy

darto i przygaszono — a może ta łaska wiary nam

powróci."

Nie znaliśmy jeszcze tych głosów, gdyśmy po

raz ostatni zastanawiali się na tem miejscu nad

rezultatami wręcz odmiennemi od założeń u kilku

pierwszorzędnych pisarzy francuskich, którzy me

todą indakcyi, pozytywnego badania doszli do

zrozumienia istoty chrześciaństwa, do uznania

zbawczej potęgi Kościoła wobec społeczeństwa i

cywilizacyi.

Równocześnie z naszemi uwagami pojawił się

w Revue des deux mondes artykuł p. Melchiora

de YogUć, pełen świetności akademickiej, ale i

akademickiego chłodu, pod tytułem Les Cigognes.

Autor przedstawił ten polot zwiastunów wiosny,

odrodzenia duchowego.

Dziś leżą przed nami książki pp. Desjardins,

Rod, Saerćtan, Darmestetter, Demolin.

Przegląd tych autorów, rozbiór tych książek, a

zwłaszcza oznaczenie wartości i doniosłości kie

runku, który idzie głębiej, niż to wskazał p. Vo

gtló, wymaga obszernego studynm. Nie wątpię, że

kompetentniejsze pióra nie zaniedbają tego obowią

zku i przyłożą ucho do ziemi, aby zbadać jakie

tam niespodziewane odzywają się glosy z zacho

du, równocześnie z echem wybuchów dynamito

wych, i zaznaczą, że wśród coraz ciemniejszego

zmroku j in de silcie powstają jnż brzaski zapo

wiadające jutrzenkę XX stulecia.

Zanim ktoś inny zda sprawę z tego ruchu czy

ewolucyi, zaznaczamy ją tn tylko.

Mimo rzuconej nazwy, les neochritiens nie two

rzą jeszcze jednolitej szkoły, każdy z nich ma

swój odrębny zakres i coś indywidualnego w spo

sobie szukania prawdy. Różne są między nimi

punkta wyjścia i różne stopnie afirmacyi, do ja

kiej dochodzą, ale wszyscy mają niezawisłość u

mysłów, tak cenną w czasach, gdy sekciarstwo

zapanowało nietylko nad polityką, ale i literatu

rą — wszyscy mają zmysł moralny zatracony

i zawichrzony w piśmiennictwie współczesnem, są

ludźmi przedewszystkiem *dobrej woli* i to słowo

stawiają jako pierwszy punkt swojego programn,

czy systemu.

Przesyt z przesytu, zwątpienie w mistrzów

zwątpienie szerzących, przestrach wobec przepaści

nad którą staje dziś cywilizacya bez Boga i społe

czność z zerwanemi węzłami religii: oto wspólne

pobudki i wspólne znamiona tych ludzi.

Słyszymy już zarzut: po co szukać nowych dróg

kiedy dawne są odwiecznie ntarte. Nic w tem

niema nowego. Nie sięgając do Ciritas B ei Au

gustyna ani do Snmy Tomasza z Akwinu — de

Maistre dawno przepowiedział te npadki i zwąt

pienie wieka, Nicolas lnb Balmćs zastępują

z większym pożytkiem Secrćtana, Roda lub Des

jardinsa ; tam jest pełnia prawdy, a tu jej sznka

nie i macanie, często polowiczność i zastrzeżenia.

Na te wątpliwości odpowiemy: co innego jeśli

kto zwolna od nanki Kościoła odchodzi, wtedy na

leży wytknąć błąd i skarcić dnmę nowatorstwa,

a co innego, gdy do niej zwolna powraca i za

sobą zbłąkanych prowadzi. Każde pokolenie ma

swój osobny język, inny próbierz do oznaczenia

i dochodzenia niezmiennych prawd.

To są synowie niewiary wierze dający świade

ctwo, to są wychowańcy mistrzów antychrześciań

skich, którzy im zadają kłam.

Pisarze ci ogłaszają npadłość tego, co zwano

la librę pensee i przystępują do likwidacyi ró

żnych rnchomości, często cennych i przydatnych,

jakie pozostały pa tej pani słynnej ze zbytków i

marnotrawstwa. Chcąc zachować aktywa jej spad

ku, przeprowadzają obrachunek jak notaryusz i

zapowiadają nieuniknione bankructwo cywilizacyi

i społeczeństwa, jeśli nie odnajdą się te klejnoty,

jakie racyonalizm wyrzucił ze skarbca ludzkości.

Jeden z nich, nczeń i komentator Renana, a

więc patrzący na rozwój chrześciaństwa ze sta

nowiska historycznego, James Darmesteter, tak

określa stosunek nauki do wiary:

*Jak długo trwał ogień walki — umiejętność,

la librę pensie, filozofia, le librę examen, jakąkol

wiek damy temu nazwę, mniemały, że są powo

lane do zastąpienia swej rywalki, religii. Przed

stanowczem atoli zwycięstwem nastąpiło rozcza

rowanie. Umiejętność uzbraja człowieka, ale nim

nie kiernje, oświeca mu świat aż po najdalsce

granice gwiazd, zostawia noc w jego serca; jest

obojętną, nentralną i nie jest siłą moralną. Umie

jętność praktyczna jest tylko narzędziem, a jako

takie, nentralną między złem a dobrem, wedłng

ręki, która nią kiernje. Pracnje zarówno dla sza

tana jak dla Boga; odkrywa melinit i dynamit,

równie jak krowiankę przeciw ospie; nzbraja do

wojny, zarówno jak do pokoju, daje śmierć jak

i życie, zmienia ilość złego i dobrego, ale nie

ich stosnnek. Lecz ta umiejętność wielka, praw

dziwa, ta która pracnje nie dla nagrody, ale jest

sama dla siebie celem, ta, która rozsze-za dnszę

do miary Boga, która ją zdobi we wszystkie pię

knośei świata całego — cóż ona powie człowie

kowi, który się jej zapyta o hasło życia? Ona

mniemała, że jest królową świata, a gdy chrze

ścianin odchrześciańszczony przychodzi do niej i

mówi jej: dmuchnęłaś na mojego Chrystusa, aby

go w proch rozsypać; zambDęłaś mi wejście do

nieba, uczyniłaś mi z życia rzecz bez celu i wyj

ścia, a więc nagródź to coś mi wzięła; powiedz

mi: co mam nczynić z mego życia, będę cię słn

chał ślepo, rozkaż! — wtedy ta mądrość naukowa

mięsza się, jąka się i uznaje z przestrachem i

wstydem, że jedyna odpowiedź jaką dać może,

jedyne wielkie jej odkrycie, ostatnie jej słowo o

przeznaczeniu człowieka, to jest to samo słowo,

jakie mówiła religia, którą potępiła: że świat ten

i to życie niem% w sobie wartości. Rozkazywać

ludzkości ona uie nmie, nie wie, nie może, nie

śmie, boby kłamała. Jakiżby porządek ona narzu

cić mogła? W imię jakiej potęgi? Jej królestwo

nie jest z tego świata. Jej królestwo jest ciągłą

ekstazą nad nieskończonością rodzajów i wieków

gdzie się wiekniście przeobrażają kształty życia

znikomego; jest oczarowaniem wielkością na

tury, którą czci w przechodzie, zanim spadnie

w wieczyste nicestwo. A gdy ludzkość rzuca się

do nóg uczonego i wzywa go z krzykiem: *tyś jest

wyrocznią Boga, kapłanem czasów nowych! po

wiedz co mam czynić?° wtedy ten uczony umie

tylko rzucić potoki goryczy i rozpaczy co do losów

ludzkości, która nie chciałaby umierać; lub też

odpowiada ironią i pogardą, dając rady rozko

szy i użycia tym, którzy wznoszą krzyk świętej

boleści prostaczków więcej wartych od niego.

I w tej wszechmocy, a zarazem bezsilności nanki

cały świat rozkłada się moralnie wkoło jej ołta

rzy. Wszelkie zasady, jakiemi żyje człowiek, są

postawione w wątpliwość, i mają udowodnić

swą ważność przez dowody naukowe, a ponie

waż zasady te nie opierają się na nauce, są

odrzucone i potępione. Wobec nanki, kierowanej

przez nieświadomych, wszystko, co się da wytłó

maczyć, jest tem samem usprawiedliwione, a czło

wiek pochodzący od zwierzęcia, jeśli do stanu

zwierzęcego powraca, dostaje amnestyą nauki.

Ztąd pojęcie prawa podkopane; między ludźmi,

w?rstwami społeczeństwa, narodami, apetyt ozna

cza granice prawa; wszędzie rozwija się j a zwie

rzęce i zachłanne; literatura pod rozmaitą formą

przez sztuczną inteligencyę otwiera wszystkie drogi

do rozkiełznania człowieka-zwierzęcia.°

Oto przypadkowo wyjęty cytat, który wskazuje

to rozczarowanie najmłodszych myślicieli na Za

chodzie co do rezultatów zwycięstwa nauki nad

W»iai!-ą ’

ę 8amą myńl r6wnie silnie, częstokroć

głębiej jeszcze wyrażoną spotykamy we wszystkich

świeżych publikacyach pisarzy tego kieruuku.

L. Dębicki.

(Ciąg dalszy nastąpi).

, , C * » « " wychodzi codziennie wieozór, wyjąwszy niedziele i dni świąteczne.

Oddzielne Nra Czasu , o ile zapas starczy, w Krakowie po 10 o., we Lwowie lub z przesyłką pocztową 12 o.

W’eLwowiepo »O «.do nabycia wBiurzedzienników,ul.KarolaLndwika1.0 .

Prenumerata wynosi:

na cały rok na kwartał na 1 miesiąc

W miejsou

..........................................................

20złr.

5 złr.

I1złr.80ct.

Poeztą w p aństwie a u s t r y a c k i e m ...............................................

24złr.

6 złr.

2 złr. 50 et.

jf nie mieckiem

os złr

7 7}r

3 złr

do Włoch, Fr ancyi, A nglii , Belgii Szwajc aryi, Turoyi

i innych państw, należących do związku pocztowego . .

32 złr

8 złr.

3 złr.

Prenumeratę przyjmuje się tylko od I-go do ostatniego dnia w miesiącu,

pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia uprasza się nadsyłać franco

do Administracyi Czasu w Krakowie.

-—

L isty reklam acyjne nieopieczftowane nie podlegaj§ opłacie

pocztowej, lnstow nietrankowanych nie przyjmuje się. Rękopi§mów nadsyłanych nie zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction