Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 636 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 15

Kraków, 19 Stycznia — Czwartek.

Bok 1882.

CZAS

Krabów *8 stycznia.

Przegląd Polityczny.

Pol. Corr. omawiając postanowienie zwołania

Delegacyj wspólnych, utrzymuje, że sprawozdanie

urzędowe o stanie rzeczy w Krzywoszy i Herce

gowinie sprowadzi rozpuszczane dziś tendencyjnie

wieści do właściwej miary. Zwracamy też uwagę

na dzisiejsze korespondencye wiedeńskie.

Ilość wojsk przeznaczonych do prowincyj pół

wyspu Bałkańskiego, częścią dziś już w marszu

będących, częścią wpogotowiudo wymarszu wra

zie potrzeby trzymanych, wynosi około 50,000.

Nadwyżka kosztów nad zwyczajne administracyjne

będzie też musiała być stosownie do stopniowego

użycia tych sił oznaczoną.

Poniżćj zamieszczamy krótką treść motywów

przyłączonych do projektu ustawy prawnokościeL

nój wPrusach, który został przedłożony sejmowi

d. 16 stycznia. Motywa te starają się przedewszy

stkiem usprawiedliwić konieczność rozszerzenia

atrybucyj ministerstwa, zostawiajae mu rozleglej*

sze pole do stosowania wedługwłasnego zapatry

wania się ustaw kościelnycb. Prawdziwie oburza

jącym jest jeden z motywów, który ma służyć

na usprawiedliwienie władzy dyskrecyonalnój rzą

du, a to pod względemPolaków; co do nich bo

wiem z góry przesądzono, że wkwestyach ko

ścielnych podlegać oni będąsurowszemuniż Niem

cy stosowaniu ustaw. WPoznańskiem i Prusach

polskich żadnćj ulgi! - powiadi rząd. Jak się

wobec tego wyjątkowego prawa wustawie wyjąt

kowćj zachowa sejm? Germania mówi z tego

powodu: ,,Możemy tylko tyle oświadczyć, iż i

wtychczęściach kraju Opolskich} kościół na mocy

swojego boskiego posłannictwa i prawa swegohi

storycznego uroczyście traktatami i słowami kró

lewskiemi poręczonego, nie może być oddany na

łaskę zmiennych systemówrządowych, że i tam

działalność kościoła wychowuje dobrych podda

nych, że polscy także deputowani, co można było

zważyć w ogóle pod względem ustaw majowych,

mogą być więcćj pozyskani dobrem ich trakto

waniem, niżzłem." Germania ogranicza się na tych

tylko napomnieniach rządu aprzestrogach dla sej

mu. Zdaje się, że wystąpienie Nordd. allg. Ztg

przeciwprasie polskićj wPoznaniu, amianowicie

przeciw Gońcowi Wielkopolskiemu i Dziennikowi

Poznańskiemu z zarzutom, że dążą do odrębności

ziempolskichpod panowaniempruskiemi że wcią

gają Górny Szląsk w zakres swych żądań, ma

posłużyć niby za usprawiedliwienie motywówdo

ustawy powyższćj.

Po odczytaniu motywówłatwićj zrozumieć pro

jekt ustawy bez odwoływania się do ustaw da

wnićj wydanych, które rą wtymprojekcie przy

toczone. Okazuje się jt szczedowodniej ztychmo

tywów, żc cały projekt zmierza do rozszerzenia

władzy dyskrecyonalnój rządu, ale przyznać nale

ży, iż. nie idzie tu o nic innego, jak abystosowa

nie rtAawanti-kościelnych złagodzić, bo rządpra

jfrfie przywrócić te artykuły odrzucone ustaw, któ

re mu od :erały możność przywrócenia biskupów

i uwolnienia ich od przysięgi, oraz zwalniania

kandydatów do stanu duchownego od obowiązku

wykazania się z odbytych nauk w szkołach rzą

dowych.

G%rmania mówi, że dopiero układy rządu pru

skiego z Rzymem będą stanowiłypodstawę poko

ju kościelnego. Przyszły poseł pruski przy Waty

kanie Schl(izer spodziewany jest w Rzymie wtym

jeszcze miesiącu a już są robione przygotowania

na urządzenie poselstwa. Cosię tyczypowtarzane

go od czasu do czasu doniesienia, że kardynało

wie Melchor8 i Ledóchowski złożą dobrowolnie u

rząd swój arcybiskupi, donoszą z Rzymu do Ger

manu, zapewniając, że dotychczas Stolica Święta

me otrzymała ze strony obu książąt kościoła ża

dnego w tćj mierze uwiadomienia, lubo już przed

kilkoma laty obaj dobrowolnie oświadczyli, iż

gotowi są zrzec się swych urzędów, jeśli przez to

fK)kój kościelny wPrusach może być uzyskany.

Wszelkie pogłoski o nowo mianować się mają

cych kardynałach, są zmyślone.

Motywa do projektu zasad reformy Gambetty

są bardzo obszerne, ale nie przedstawiają rzeczy

z nowego punktu widzenia. Program Gambetty

został nietylko przez Izbę, ale również w dzien

nikach bardzo zimno przyjęty i wrażenie to od

niósł sam prezes ministrów, gdy zapowiedział, że

nie będzie żądał nagłości, przewidywał bowiem,

że nie utrzymałby się z tym wnioskiem. Wielką

usługę odda Gambecie mimowolnie Lackroy przez

swą interpelacyę. Ilekroć bowiem skrajna lewica

występuje przeciwGambecie, zawsze obraca sięto

na jego korzyść, gdyż Izba odpycha wszelkie dą

żenia tej partyi.

Projekt Gambetty odesłany został do komisyi

złożonej z 33 członków, a to na wniosek radyka

listów. Uderza powszechnie, że Silcie, uchodzący

za organ prezesa Izby Brissona, upatruje wpro

jekcie Gambetty ten sam kierunek do zdobycia

jedynowładztwa, jaki często odzywał się weFran

cyi, odwołując się od reprezentacyi kraju do ple

biscytu.

Bankier Oblieght sprzedał udział swój w wła

sności dzienników rzymskich: Italie , F an f ulla,

Diritto, Bersagliere i Liberth towarzystwu fran

cuskiemu Agence ginirale de publicity, która

właściwie jest tylko przedstawicielką Union gtni

rale. Wypadek ten wielkie sprawił wrażenie, lubo

Oblieght twierdzi, że sprzedaż nastąpiła pod wa

runkiem zachowania niezmiennie zasad tych dzien

ników. Fanfulla i Diritto oświadczają, że w po

litycznymich kierunku żadna nie zajdzie zmiana,

a Torraca, redaktor Diritto, oświadcza, iż raczej

wystąpi, niż zmieni zdanie. Wszelako inne dzien

niki oburzają się, że tak wielka część prasy wło

skiej przechodzi w obce ręce i twierdzą, że pra

sa nie zdoła utrzymać niezawisłości i domagają

się, aby rząd wdał się wtę sprawę i położył

swoje veto. Oblieght ogłasza, że trzecią część a

keyj pozostawia wrękach włoskich, gdy dzien

niki utrzymują, żeWłosi są tu tylko podstawieni.

W sprawie ruskiej.

Wczasie bieżącej kadencyi sejmowej, po odnie

sionem zwycięstwie wyborczem, ucichło dzienni

karstwo nasze w sprawie ruskiej. Sądzono że tę

sprawę uda się milczeniem, ignorowaniem stłumić,

ub też lekceważono sobie wyskoki fantazyi ró

żnychstronnictwmskich. Świeże wydarzeniawZba

raskiemprzerwały owo milczenie, dziennikarstwo

całe odezwało się jakby zaskoczone z nienacka,

a lwowski korespondent Czasu z usprawiedliwio

ną czujnością notuje symptomata tej chorobv spo

łecznej w kraju, którą nie ruską, ale rosyj

ską sprawą nazwaćby już należało. Mieszkając

od wielu lat we wschodniej części Galicyi, zwią

zany stosunkami z Rusinami najrozmaitszych od

cieni, miałem dostateczną sposobność poznania i

zbadania tego, co tu sprawą rosyjską wGa

licyi nazywano. To też pozwólcie, iż zachęcony

tem, że wasz korespondent lwowski znajduje uwa

żne posłuchanie, dorzucę tu kilka spostrzeżeń,

choćby na własny racłiunek, na własną odpowie

dzialność, gdybyście zdania mego nie podzielali.

Zapewnić mogę, że piszębez uprzedzeń, bez gnie

wu, owszem z największą dla Rusi i Rusinówmi

łością, o której przeświadczyć się mieli wielokro

tną sposobność.

Przedewszystkiem uderza wzetknięciu się z Ru

sinami najzupełniejsza nieszczerość względem nas,

a pozorna pośród nich samych walka, a przynaj

mniej niezgoda. Możnaby sądzić iż zwolennicy

Słowa są zaciętymi antagonistami stronnikówD iła,

że Batkiwczyna walczy zawzięcie wimie jakichś

haseł ludowych i broni indywidualizmu ruskiego

zarówno wobec polskości, jak wobec żywiołu ro

syjskiego. ProSwiti ,Towarzystwo Kaczkowskie

go" to także niby niezgodne z sobą instytucye,

Płoszczański i Kaczałą, okrzyczani byli za anta

gonistów zaciętych. Wszjstko to pozo’rne, złudne

różnice, odcienia, waśnie i niezgody. W celach

wszyscy są zgodni, wnieaiwiści doPolakówwszy

scy prześcigają się wzajehinie wużyciu środków

działania, różnią się mię?zy sobą ale te różnice

tracą barwę, tracą istotę swą, gdy idzie o cel

właściwy.

Nie jest to paradoksem, proszę mi wierzyć: ce

lemRusinów, nie być Rusinami, lecz uto

nąć wMoskiewszczyznie. Wszystkie stron

nictwa, bez różnicy nazwy i wywieszonych na o

kaz godeł, pchają Ruś wobjęcia Moskwy i szy

zmy. Wyjątek stanowi drobna garść ludzi star

szych w służbie rządowej i liczny zastęp wy

kształceńszegoduchowieństwa, które ciągnęłoby ku

Moskwie, ale odpycha szyzmę, nie tyle może

z przejęcia się prawowiernością katolicką, ile z o

bawy przed utratą pełnego powagi stanowiska, ja

kie duchowieństwo katolickie zajmuje.

Wypowiedzeniem tego zdania nie myślę alar

mować, ale chcę czujność obudzić. Niech nas nie

przejmnje panika na widokniebezpieczeństwa, ale

też nie opuszczajmy rąk, a bierzmy sią dodzieła

Powszechnie dzielą Rusinów na stronnictwo:

Słowa" czyli moskiewskie, na ,,IIaliczan" czyli

austryacko-ruskie i na ,,Ukraińskie".

Ze Słowo jest organem czysto-rosyjskim, o tem

nikt zapewne nie wątpi, zwłaszcza, iż się z tem

wcale p Płoszczański nie tai. Miałem sposobność

spotykać się często z p. redaktorem Słow a, więć

korzystałem ze sposobności, by wyrozumieć jego

zasady, wyobrażenia, jego politykę. Muszę przy

znać, iż p. Płoszczański jest bardzo szczery. Bez

ogródek oświadczył mi, iż tworzenie narodowości

ruskiej, czy rusińskiej, jest równą śmiesznością,

jak gdyby kto chciał utworzyć narodowość kra

kowską, !nb mazowiecką. ,,Polacy mają (słowa p.

Płoszczańskiego) dyalekty jak: krakowski, wielko

polski, mazowiecki, kaszubski, mają też dyalekty

Russy, a to: wielkoruski, małoruski, białoruski,

halicki itd. Są to narzecza ludowe, jak wNiem

czech, jak we Francyi, we Włoszech, ale nie ję

zyki. Podnoszenie takiego narzecza do godności

języka, byłoby pracą nie udała, bez celu, bo li

teratura ,,narzeczy" niema żadnej przyszłości. Ró

wnież wytwarzanie indywidualizmów narodowych

podług narzeczy, jest marzeniem, kaprysem, cho

robą. Narody się dziś zlewają, łączą, kojarzą —

jak Włosi i Niemcy, ale nie rozdzierają na pro

wincyonalizmy. Rusinów, jako odrębnego narodu,

nieznam. Rusini są częścią żywotną, organiczną

narodu ruskiego. Rusini w Galicyi są wtempo

:ożeniu, że im zagraża polonizacya. Nie wierzę

w to, aby w Galicyi utrzymał się, a przedewszy

stkiem wytworzył naród rusiński. Jeżeli ustalą

się dzisiejsze stosunki polityczne wAustryi, nie

będzie za lat 50 Rusinów wGalicyi. Tem wię

kszy powód, by ten prowincyonalizm ruski wGa

licyi łączyć, kojarzyć, z właściwym pniem naro

dowym ruskim, czyli jakPolacy nazywają, mo

skiewskim."

Nie wątpię, iż p. Płoszczański jest nie tylko

szczery, ale i konsekwentny, więc zapewne nieza

przeczy temu, co mówił, a cotu przytaczamprawie

dosłownie. Ta szczera spowiedź redaktora Słowa,

język tego pisma, nie dawno powtórzone w pi

smach naszych zdania prasy rosyjskiej o S ło w e ,

a nawet sama opinia między Rusinami]—wszystko

to nie tylko wskazuje, ale dowodzi najwyraźniej,

że Słowo jest organem rosyjskim, czyli russkim,

ale nie rusińskim lub ruskim. Pismo to nie dru

kuje się przecież dla redaktora i współpracowni

ków, jeno ma czytelników i prenumeratorówswo

ich wcale licznych, a gorliwych protektorówwGa

licyi. Prenumerująje ruskie kasyna, stowarzyszenia

ba nawet w kancelaryi jednego gimnazyum we

Lwowie, można je było widzieć na stole konfe

rencyjnym, prenumerowane przez dyrekcyę. Pre

numerują je księża, mimo zakazu konsystorza,

czytują Rusini Ukraińcy, mimo iż się manifestują

przed Polakami z nienawiścią do Moskali. Skoro

więc organ rosyjski z dncha i języka istnieje i

ma zwolenników, toć i ci zwolennicy muszą być

z dncha rosyjscy, skoro zasadą Słowa jest zabi

cie indywidualizmu narodowego Rusinów, czyli u

sunięeie ,,prowincyonalizmu" halickiego, a koja

rzenie go z ,,pniemrodzimym, narodowym rosyj

skim", toć i prennmeratorowie i zwolennicy tego

pisma i jego protektorowie podzielają te zasady i

są nie Rusinami, ale Russkimi, czyli Rosyanami.

Ponieważ Słowo nie tylko etnograficznie identyfi

kuje Ruś z Rosyą, ale i polityczne stosunki na

Rusi rosyjskiej akceptuje, a wogóle zwolennikiem

jest wielkim caryzmu, przeto można by nazwać

całe jego stronnictwo:carsko, lubrządowo

rosyjskiem.

Tak zwani ,,Ukraińcy11, czyli młoda Ruś, zama

nifestowala się zrazu, jako przeciwnicy Słowa i

występując przeciwPolakom, głosiła, iż z równą

niechęcią wystąpi przeciw Rosyi. Widoma głowa

tego kościoła nienawiści X. Kaczala, napisał dzieło:

Polityka Polaków względemRusi", Żałować na

leży, że też puszczono te elukubracye płazem, że

się nikt nie odezwał przeciw fałszowaniu historyi,

przekręcaniu faktów, przeinaczeniu motywów hi

storycznych*). X

. Kaczała wystąpił z zajadłością

przeciw Polakom, chociaż sam przyznał, iż litera

tura ruska i język miały wszelką swobodę rozwi

jania się i kształcenia na Rusi za rządów pol

skich. Tenże sam autor zakładu D iło , Ukraińcy

głoszą orbi et urbi, że to organ będzie czysto ru

ski, dążący do rozwoju indywidualizmu narodo

wego 16 milionówRusinów,1że D iło będzie bro

niło praw narodu ruskiego, że wystąpi przeciw

uciskowi Rusinówpod zaborem rosyjskim, i t. d

I cóż się dzieje? D iło rywalizuje odrazu ze Sło

wem wnienawiści do Polaków, narzeka na prze

śladowanie Rusinów przez Polaków i t. d,, ale o

stosunkach z Rosyą milczy, potem z lekka schle

bia Moskalom, wreszcie wyrabia sobie debit do

do carstwa i tak kończy obronę indywidualizmu

narodowego ruskiego.

Zastanawiać to musi każdego, dla czego pisma

ruskie bez wyjątku narzekają na ucisk polski,

chociaż go nie ma wcale, a nie wspominają nigdy

o ucisku rosyjskim, który istnieje istotnie? Ko

rzystając zwolności prasy, z pras konstytucyjnych

z ochrony, jaką państwo daje RusinomwGalicyi,

mogłoby’przecież i ipowinno dziennikarstwo ruskie

wystąpić w obronie Rusinówprzez Rosyę gnębio

nych, deptanych. Powinnoby przecież wobec Eu

ropy odezwać się głośno, iż wRosyi odbierają

*) Czas i Przegląd lwowski podał obszerną od

prawę doktryn zawartych w książce X. Kaczały.

(Red. Czasu).

imjęzyk nawet wprywatnych stosunkach, że nie

wolno nawet drukować książek wjęzyku ruskim,

że Rosyanie pogardliwie spoglądają na nCheeho

łów", żo narodowość ich skazana tamna zagładę

z bezprzykładnem wdziejach barbarzyństwem.

Takby przecież powinno uczynić dziennikarstwo

ruskie. *Dlaczegóż nie czyni? Dlaczego Rusini ga

licyjscy nie objawią nigdy i nigdzie współczucia

dla braci uciśnionych pod rządem rosyjskim, a

oburzenia przeciw systemowi politycznemu, który

ich uciska? Dlaczego Ukraińcy (i to filary, zna

komitości tego stronnictwa) zapytywani o to, za

wsze wymijającą dają odpowiedź?

Przypuśćmy, że ucisk RusinówwAustryi istnieje

i oznaczmy go cyfrą 1; rosyjski oznaczyć musimy

cyfrą 1000. Jeżeli mi kto ukradnie z jednej kie

szeni 1 złr., a kto inny z drugiej 1000 zlr., to

przecież przedewszystkiem będę ścigał tego, co

mi I(KK) złr. ukradł. Rusini galicyjscy wymyślili

sobie ucisk swej narodowości wGalicyi i krzyczą

w niebogłosy, im 1 złr. skradziono, a spokojnie

akceptują istotny, barbarzyński ucisk moskiewski

i słowa nie pisną, te stracili 1000 złr. Jeżeli

nie ścigam tego, co mi tysiąc złotych reńskich

zabrał a wnoszę skargi o 1 guldena, to niezawo

dnie godzę się dobrowolnie na zabór tysiąca. Mia

łem sposobność za pośrednictwem tego porówna

nia zapytywać Ukraińców, ale nie zyskałemodpo

wiedzi. Jedni wymijająco odpowiadali, sprowadza

jąc rozmowę na inne tory, inni oświadczali, iż nie

chcą naśladować Polaków i unikają polityki krzy

kliwego narzekania. Dlaczegóż nie unikają tej po

lityki względem Austryi i Polaków? Na to nie

było odpowiedzi. Ukraińcy zatem akceptują ucisk

narodowy Rusinów wRosyi, czyli innemi sło

wy: nie znajdują, nie dopatrują się narodowego

ucisku, bo nie uznają się odrębnym od Rosjan

narodem rnskim, a więc są także poprostu Rosya

nami, czyli Moskalami i pod względem etnogra

ficznych zapatrywań nie różnią się niczem od

stronników Słowa. Różnica atoli znajduje się mię

dzy nimi, a to pod względem społeczno-politycz

nym. Ukraińcy reprezentują demokracyę ruską,

mocno zabarwioną jakimś niewyraźnym kolo

rem socyalno-rewolncyjnym i z tego też powoda

stoją w sprzeczności z obecnymrządemrosyjskim.

Sympatye ich są po stronie nihilistów, bo też i

ruch ten socyalno rewolucyjny wRosyi żywi się

i zasila bardzo Ukrainę. Nienawiść też Ukraińców

do Polski jest odmienną od nienawiści Płoszczań

skiego. Stronnictwo carsko-rosyjskie nie lnbi nas,

jako żywiołu anticarskiego, Ukraińcy nas nie na

widzą, bo jesteśmy w ich oczach narodemarysto

kratycznym, bo mamy szlachtę, bo się nie nagi

namy pod wichrem socyalno-nihilistyczno-rewoln*

cyjno-awanturniczym. Na równi z ,,hramotą" nie

nawidzą żydów, antisemickie furye wzmagają się

u nich zwłaszcza od ostatnich kampanij wybor

czych. Ukraińcy indentyfikują się etnograficznie

z Rosyą, lecz nie poddają bezwarunkowo dzisiej*

siejszemn rządowi rosyjskiemu. Pragną polityczne

go połączenia z Rosyą przekształconą nie carską,

a z niejaką autonomią kozacko-prowincyonalną na

Ukrainie i Rusiach (Białej, Czarnej, Czerwonej).

Ukraińców nazwalibyśmy właściwem imieniem

stronnictwa rcwolucyjno-rosyjkiego.

(Dokończenie nastąpi.)

KORESPONDENCYA ,,CZASU."

Wiedeń 17 stycznia.

(A.) Na giełdzie przez dwa dni panował po

płoch zpowodu wiadomości nadeszłych z Krywo—

Część literacko-artystyczna.

Grladyator Welońskiego,

Nie można zaprzeczyć, że zmateryalizowanie dą

żności naszych czasów i odpowiadający im reali

śtyczu_y nastrój nowoczesnej sztuki, są z wielu

względów przeciwne twórczości idealistycznej tak

zwanego ,,wielkiego stylu11, a zatem i rzeźbie,

która w niej najbardziej ożywcze, najszlachetniej

sze i najwyższe swe natchnienia znajduje. Aje

dnakwspółczesnanam rzeźba francuska, zwrotowi

biorącemu początek w tym właśnie realistycznym

nastroju, zawdzięcza największe swoje tryumfy, l’o

konwencyonalnym i zmysłowym manieryżmie dru

giego cesarstwa, powrót do szczerej i zawsze u

zdrawiającej prawdy i do studyów nad nieśmier

telnemi wzorami natury, przy niezmiennej wierno

ści dla dawnych tradycyj , wywołał pod ręką i

dłutem takich rzeźbiarzy jak Delaplanehe, Ckapu,

Mercić i Dubois, dzieła należące do najpiękniej

szych, jakie nowożytna sztuka wydała i mimo nie

zaprzeczonej oryginalności, przypominające wdzię

kiem nieporównane kreacye wczesnego Renesansu.

Nie w realizmie zatem szukać należy przyczyny

w/ględnego upadku twórczości dzisiaj w ,’.’°i},

stylu, a mianowicie rzeźby, -

ale zjednej s to y,

wlekceważeniu tradycyjnych doświadczeń Pr .

szłości, a z drugiej, w pośredni tylko spos ę

zrealistycznym nastrojemwiążącej, pospoh J

?znej atmosferze naszych codziennych stosunków

*zajęć, i coza tem idzie, w niskim P)*210

stynktów większej części samych artys

snymhoryzoncie ich uczuć i myśli i w p

oiu tej prawdy, że utwór sztukmistrza ni P

nien byćfotografią ani niewolniczym.°,

«ywiiici. 4. sztnka, jak powied» Bako”, jest

człowiekiem dodanym do natury, czyli

*’ląc, duszą ludzką przenikającą objawy

kznego świata, i że wszystko, co za gr

detinicyi wychodzi, do niej nie należy.

Gdyly ta stara jak świat prawda potrzebowała

potwierdzenia — tobyśmy je znaleźli wgórnych

salach Sukiennic, wbrązowym posągu Welońskie

go, przedstawiającym nGladyatora" i zdobiącym

Wystawę Towarzystwa sztuk pięknych. Przedmiot

tego posągu pojęty jest odpowiednio do ducha

czasu realistycznie, lecz przy całej swej dotykał

nej pra\dzie ma w sobie tyle podniosłego na

stroju i tyle szlachetnego uczucia, że się to ma

gnetyczne najszerszej publiczności udziela. Już

dawno :adne dzieło sztuki nie budziło n nas tak

powszecmego interesu i nie ściągało tak znacznej

ilości zwiedzających, jak ten brąz młodego i do

tąd niezianego rzeźbiarza, I nic dziwnego, na polu

malarstwa gramy ju ż niepoślednią rolę whistoryi

nowożytiej sztuki, na polu rzeźby nie wydaliśmy

dotąd nć, coby zasługiwało na szczególniejsze

wyróżnieiic. Po konwencyonalnych i chłodnych fi

gurach , po tak zwanych akademijnych aktach,

mniej luł więcej poprawnych, poidyllicznych, do

syć wdziicznych ale niepozornychgrupach, popró

bach młolzieńczych i nie zawsze udanych, po kil

ku biusta:h zwracających uwagę na tle ubogiej i

mizernej *zeżbiarskiej produkcyi, zapychającej kąty

naszych a-tystycznych wystaw, spotykamy niespo

dziewanieutwór świeży, zdrowy i silny, stojący

o wlasnyib nogach, nie potrzebujący szczudeł tak

u nas rozpowszechnionej reklamy, Darzucający się

wyobraźni, wbijający się w pamięć, który obok

obrazów laszycb malarzy, mógłby godnie i naszą

rzeźbę ws,ędzie reprezentować.

Gladyabrów nie przedstawiała nigdy wyższa

starożytna sztuka. T ak zwany od czasów Winkel

mana i Vicontego ,,umierający gladyator"

w kamtoliiskiem muzeum, którego unieśmiertelnił

Byron a p nim Mickiewicz, jest Gallem konają:

cym na pdu bitwy, jak to udowodmła nauka i

należał dotryumfałnego cyklu rzezb ofiarowanych

nrzez Attaosa króla Pergamu opiekuńczemu bó—

K u n,ią.» -«en,

Aten,e. J

te.ia i na lan,iątkę zwycięstwa nad Gaiłam,. Po—

SSwł,T»**

i6rzy,k" h

helleńskich w rozmaitych epokach historyi, efeby

walczące dla rozwinięcia sił i kształtów w zagro

dach gymnazyów; za późniejszych czasów wre

szcie barbarzyńcy, Germany, Scyty, Daki i Sło

wianie, wyobrażani dla podniesienia tryumfuRzy

mian, ale nie gladyatorowie.

Widzieć ich można na wyrobach podrzędnej

rzymskiej rzeźby, na fragmentach architektury,

na stiukach ścian, mozaikach pawimentów lub

zwykłych dekoracyjnych freskach, ale nie znamy

starożytnego rzeczywistego dzieła sztuki, ani po

sągu, przynajmniej większej wartości, któryby gla

dyatora przedstawiał. Jeżeli instytucya atletówbyła

najcbarakterystyczniejszym wyrazem młodzieńcze

go życia starożytności, to instytucya gladyatorów

cechowała najwymowniej wswojem rozwinięciu u

padek i przeżycie klasycznej kultury. Atleta był

nie tylko wolny, ale walczył bez krwi rozlewu,

i otaczała go cześć powszechna; gladyator był

jeńcem wojennymlub niewolnikiem, skazanymlub

skazującym się dobrowolnie na krwawą śmierć,

napiętnowanyminfamią i wzgardzonymprzez tych,

dla przyjemności których życic poświęcał. Żeby

się o temprzekonać, z jakiej klasy i z jakiego

rodzaju ludzi rekrutowały się armie gladyatorów,

dość jest rzucić okiem na sławne mozajki rzym

skiej willi Borghese, gdzie widzimy wszystkie ga

tunki tych szermierzy, zebrane razem. Nic nie mo

że wywierać wstrętniejszego wrażenia, nic dać

bardziej upokarzającego wyobrażenia o upadku

natury ludzkiej, jak widok tych karmnych ofiar

rzezi, wypasionych do grobu, o monstrualnej mu

skulaturze i oczach wyłupionych na wierzch a

pełnych bydlęcego wyrazu. Nie chcemy twierdzić,

aby wśród tej tłuszczy nie było barbarzyńców,

wktórychaię znamię człowieczeństwa nie zatarło,

którzy w chwili konania myśleli o rodzinnej cha

cie gdzieś nad Dunajem, jak gladyator Byrona

lub z tak łzawym i rzewnym uczuciem patrzeli

na męczeństwo swych współbraci Chrześcijan, jak

ten, co nasze oczy ciągnie na obrazie Siemira

dzkiego. Ale były to w każdym razie wyjątki,

których świat współczesny nie rozumiał, nie znał,

i widzieć nie mógł. Trzeba było całego przełomu

Chrześcijaństwa, przeniesienia ciężkości cywiliza

cyjnej z południa na północ, i wszystkich rewo

lucyj, którym nasze społeczeństwa uległy, aby po

tylu wiekach, potomkowie tych gladyatorów ple

mienni, odczuli w nich dusze, rozpoznali ich twa

rze, ginące wperspektywach historyi i wciemno

ściach dziejowych gemonij i wysunęli ich bezi

mienne postacie na światło.

Do tych ostatnich gladyatorów, należy gladya

tor Welońskiego. Nie ma on podobieństwa z gla

dyatorem ,Neronowycb pochodni," lecz mógł być

jegorodakiemiprzyjacielem. Krępy, niewielki,nieco

zsiadły, o głowie szerokiej, o włosach rozrzuco

nych i smarowanych tak często tłuszczem, wedle

barbarzyńskiego zwyczaju, że ,,się zgęściły wpo

jedyneze sploty i stały podobne do grzywy koń

skiej," mówiąc za starożytnym pisarzem, o czole

niskiem, okości brewwydatnej i ocieniającej jamy

oczne, w głębi których ,,przeszłość jego zdaje się

żyćjeszcze,jakpromieńlampywymykającysięprzez

szpary sarkofagu," żetak powiemy za autoremIry

dionu, o policzkach wydatnych, o ustach na wpoł

otwartych, owargach mięsistych, okrótkiej i ściętej

brodzie, zkrótką również agrubą iatletyczną szyją,

z deką piersiową wezbraną, z brzuchem wciągnię

tym wsiebie, biegnie on popiasku areny i z rę

ką prawą wyciągniętą naprzód o dwóch palcach

wyprostowanych, z lewą nogą wysuniętą przed

siebie, woła patrząc wyżej naanfiteatralne podium

na którem siedzi imperator: Ave Caesar, Moritu

ri te salutant! Cały wyraz, cały charakter budo

wy, cała figura streszcza się w tym okrzyku,

w związanym z nią rzucie i w energicznym gie

ście tej ręki. Jest tojeden przelotny a prawdziwie

skulpturalny moment, w któiymnatężenie organi

zacj’i dochodzi do kulminacyjnego punktu, wktó

rym wszystkie linije zewnętrzne ciała drgają jak

naprężone do strzału cięciwy i wktórym koncen

truje się jakby wtej chwili zaskrzepła a z wrzą

cej jeszcze lawy wyrzucona cała postać. Typ sło

wiański, ludowy, a najprędzej rusiński, namiętny,

i ponury. Mickiewicz bypowiedział, że wśród no

wożytnych pomnikównapróżnobyszukać drugiego,

któryby nosił na sobie zbliżony do tego wyraz

,,tak posępnego i okropnego poddania się, na ja

kie wjęzykach zachodnich nie masz słowa, a zja

kiem masy podlegające władzy Caratu wymawia

ją: Słuszaju’s.

*Gladyator nasz należy do kategoryi tak zwa

nych ,,sieciowych" retiarii - to jest: gladya

torów walczących bronią zaczepną i siecią -

rete, z tak zwanemi secutorami i mirmilio

nami, okntemi w żelazo i używającemi zarówno

broni odpornej jak zaczepnej. —Ma on sieć za

rzuconą na lewem ramieniu, trzyma konwulsyjnie

wlewej dłoni trójząb—tridens, służący do kłu

cia przeciwnika po zarzuceniu na niego sieci. Le

wa jego, wysunięta naprzód noga jest przybrana

wnagolennik- ocrea, zdobny wwypukłe metalowe

rzeźby. Przepasany jest pasemrównież metalowym

i rzeźbionym, tudzież płócienną opaską wstydli

wości. U pasa mu wisi krótki, lancowaty miecz

gladyatorski, a na piasku areny ulewej stopy leży

jakby rzucony bełm orzeźbionych ozdobach i sze

rokich skrzydłach. Dodać winniśmy, że podeszwy

sandałów przywiązują mti dostóprzemienie wme

tal oprawne, i że przy tym teatralnym a nieod

łącznym od zajęcia i stanowiska stroju, prosty

s z n u r e k obwiązujący prawą stopę powyżej kostki

świadczy wnimo naiwnym słowiańskim chłopie.

Całe tobogactwo szczegółówginie jednak wo

gólnem wrażeniu i mimo wszystkich wad wyko

nania pochłonięte jest przez ten ruch gwałtowny,

do którego się redukuje plastyczna jedność kon

cepeyi. Modelunek nagości szeroki, szkicowy, po

bieżny a wydatny i pełen życia. Szaro-żółta barwa

brązu podnosi reąlizm typu i ciepło drgającego i

wytężonego ciała. Na wypukłościach światło się

ślizga a wklękłości pogłębiają energiczne i masy

wne cienie Wielkie nakoniec linie zarysowują ca

ość, zbudowaną silnie i zamkniętą w sobie. Na

piasku koło hełmu wyryty jest napis: Pio W i

leński, apod nim z boku: Fondezia N elli, Roma

1881.

Maryan Sokołowski.

(Dokończenie nastąpi).

iaJ .

*"*J!

eodnienni«, w yj,w siy niedileio i dni łwiąteeiae.

OtSdiWne Nrs Guam, o ile uipas stareiy, w Krakowie po 10 e^ we Lwowio lob %priesyiką pocztową 12 9.

?ica«neiiti w]rnoeii

.................-jft"*

tr1?L"%r

famw^iMńHtw^

V 1* * * W Sew*j«*ryi, Tureyi

S! innych państw należących do *wiątku portowego . . .

35 sir,

8 *łr.

8 słr.

»sw yj**|. atq, tyUka a* *w» *m wataAateg* dnia w miesiącu.

Klrt*

1 oieniedimi i prtókcay pieniężna na prenumeratę i ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać franoo

g do Aduuntfttraeyi W 1 w Krakowie. -

Luty reklamacyjne meopieosftomme nie podlegają płacie

pocztowej.

Lutów Hkfra*kwtMHyah nie prayjmuje sie,

»ęb»»s»«»«5w nadsyłanych nie *wraca się,

rieiameratą prsyjmejąi

Adminhtraeya ,CZASU* wKnkswto, tudzież urzędynoostowe. «Mwjsoową fisiuim ią

Węgarai. 4

. A Krzyżanowskiego, h andel

*»9«

opłatą od miejsca wiertsa drukiem drobnym (petitowym) u pierwszy ras 10 cnt., u każdy następuj

ras po 6 cnt - l a d s rf a a s (na 8 stronnioy dziennika) od miejsca wiersza drukiem drobnym po Su.

cnt *a każdy rai. D ołM nala «o ,,C m i« (prospekta, cyrWarae, ogłoszeniai Łp.) pray)mą)e

się u oene 1 *łr. ed 100 egiem, dla zamiejscowych, a 60 cent od 100 egiem, dl* miejsoowyoh pre

num erato rów. -

Naleiytość uprasia aię u r n ć d nadesłać pnekuem pooitowym. -

Oflo«sata|

ir a a u t r a t f preyjmują: w * Kkwowte Ąjenoyi ,CZASU* w głównym ikładiie tytoniu Nr. U

pray uUoy TrybunalakięJ L 4 5 w W m rjim wyfąoinle p. Adam, Hue Clćment 6 ; (prenumeratę p. Win

centy Raczkowski, Faubonrg Poissouićre 88); w WlwdLmlaipp. Haaeenstein A Yogler (także w Ham

burgu, Frankfurcie nad Menem, Berlinie, Lipsku, Baaylei i Wrocławiu), A Oppelik, Stubenbastel Nr. 9

R- Moseo (takie w Berlinie, Hamburgu, Moaachiam i Norymberdze), O. L . Danbe A Comp. (tak,że

w F rankfurcie nad Menem), R otte r AComp. Riemergawe 12.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction