Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 700 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner416

Kraków, Środa10Września

Mocznik ŁAVi

,CZAS" wychodzi z wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie:

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 ha!,, ranny 4 hal.}

PRENUMERATA WYNOSI:

na ci-ty rok na kwartał na 1 miesiąc

W K r a k o w i e w m i e j s c u ............................................................| 30 koron

7kor.50h. 2kor.50haL

z odnoszeniem do d o m u ...............................

36 koron

9kor. -

3kor. -

Pocztą w p aństw ie A u s t r y a e k i e m .....................................................

36 koron

9kor.—

3kor. ___

Z dw ukr ot ną _ w y s y ik ą p o c z t o w ą ....................................................

42 koron 10 kor. 50 h.

3 kor. 50 hal.

Pocztą w państwie N ie m i e c k i e m ....................................................

42 koron 10 kor. 50 n.

3 kor. 50 haL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego 48koron 12 kor. —

4 kor.

—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16rb. 20k. 4 rb. 05k. 1 rb. 45 kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem ,

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskwie i Odesie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą naieżytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syii,

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - *w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - w Wilnie biuro’

dzienników K. Taubera.

Wydanie popołudniowe,

Prenumeratę przyjmu!ją: AdministracyaCzasuwK rakowieiurzędypocztowe. M iejscową pre

n u m e r a tę księg. S. A. Krzyżanowskiego, handle: St.Karlińskiego, trafika w Sukiennicach, Biuro dzień.

Hopcasa i Salomonowej, Gł. Trafika. We Lwowie /C zas" jest do nabycia w biurach dzień. A . Olszewskiego,

S. Sokołowskiego, K. Buchstaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśie, Nowym Sączu na peron!«

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal,, za każdy następny po 15 hal.: układ tabe

laryczny,cyfrowy,skomplikowany,pierwszyraz40hal,,następnypo15hal. N adesłan e i N ekrologia

odmiejsca wieiszadrukiempetit.60hal. zakażdyraz.G ło sy p ublicz n ości po2kor.;komunikatyhandlowe

po kronice i po dziale ekonomicznym; komunik aty prywatne, śluby, zaręczyny itp. po lkor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i p renu m eratę przyjmują: we_Lw owie biuradziennikówL.Plohna, A.Olszewskiego,

St.Sokołowskiego,K.Buchstaba;wJarosławiu Biurodzienników;wPodgórzuPoturalski;wPrze

myślu A,JuszyńskiksięgarniaiE.Billet; wRzeszowieM.Weintraub;wStanisławowieJasiel

skiiSp.;wTarnowie M.Rockach,O.Haut; wTarnopolu Komaniewski; wParyżu wyłącznie

p. W. Raczkowski, 14 Cite de Trevise; w W ie d n i u Haasenstein 6 . Vogler, R, Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, Bock 6l Herzfeld, H. Friedl (tylko pre

numeratęH.Goldschmidt«SComp.);wFrankfurcie n.M.G.L.Daube * Comp., wPradze cze

skiej Fr. Hovorka. O sty z pieniądzmi i przek azy pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczęlowane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

Za każdą zmianą adresu dopłaca się 40 hal.

ADRESREDAKCYI:ul.św. TomaszaNr32.

TelefonNr50.

Preludya parlamentarne.

Wiederi, 9 września.

O wiele później jak zwykle rozpoczął się

w tym roku sezon ogórkowy. Prawie po koniec

sierpnia chwiał się jeszcze pokój na Bałkanach

jakkolwiek więc wszystkie ciała parlamentarne

spoczywały, sezon polityczny nie ustawał. Wła

ściwe ferye rozpoczęły się dopiero teraz. W praw

dzie toczą się jeszcze konferencye bułgarsko tu

reckie, ale nowy wybuch wojny wydaje się wy

kluczony, w stosunku zaś pomiędzy wielkiemi

mocarstwami, objawia się widoczne znużenie, wi

doczna dążność do wypoczynku i do chwilowe

go chociażby zbliżenia się.

Zwykle o tej porze rozpoczynały się już przy

gotowania do kampanii politycznej wewnętrznej.

W tym roku nikt bliskiej sesyi parlamentarnej

nie przewiduje, w dwóch zaś największych kra

jach koronnych i sesya sejmowa wydaje się

bardzo niepewną. W Czechach sejm został roz

wiązany a o nowych wyborach niema na ra

zie mowy, w Galicyi supozycyą sesyi jest zgoda

co do reformy wyborczej, a do tej zgody dro

ga bardzo jeszcze daleka.

W ogóle sezon polityczny nie rozpocznie się

w Wiedniu jeno w Pradze i we Lwowie. Po ro

zw iązaniu sejmu czeskiego rząd zapowiedział no

we rokowania ugodowe i rzeczywiście za kuli

sami a dyskretnie czyni do nich przygotowania.

Tymczasem z niemieckiej strony powstała burza

przeciwko namiestnikowi hr, Thunowi. Nie po

wstała ona samorzutnie jeno pod bardzo wi

doczną sugestyą ze strony liberaluej prasy nie

mieckiej. Korzystając z zamieszania wywołane

go przez częściowe zasystowanie konstytueyi w

Czechach, chce prasa liberalna upiec własną pie

czeń i nie mogąc zwalczyć hr. Thuna jako kon

serwatystę, podejmuje przeciwko niemu kampa

nię pod hasłem narodowem. W ątpię czy jej się

to powiedzie, ale w każdym razie osobista, w al

ka przeciwko namiestnikowi opóźnia rozpoczęcie

rokowań ugodowych, a z góry osłabia szanse ich

powodzenia.

Jednakw edług powszechnej tu opinii nie zachodzi

dotąd obawa obstrukcyi niemieckiej w sejmie,

bo mimo agitacyi w prasie posłowie niemieccy

nie okazują ochoty do zmiany pozycyi na ła

w ach parlamentarnych. Natomiast poważne oba

wy budzą tu stosunki w Galicyi, szczególnie od

chwili ogłoszenia narodowo-demokratycznego pro

jektu reformy wyborczej. Skomplikowany pro

jekt nie zwrócił początkowo uwagi, dopiero

zwolna i pod wpływem informacyi z Galicyi

zrozumiano jego właściwe znaczenie, a zarazem

zrozumiano, że taki projekt nigdy większości

nie znajdzie. Bardzo charakterystyczną opinię

wyraził jeden z wysokich urzędników miriste

ryalnych, który po dokładnej informacyi o wszyst

kich stosunkach stwierdził, że według tego pro

jektu obecny prezydent miasta Lwowa i jego

poseł sejmowy nie miałby we właściwej kuryi

miejskiej głosu.

Nie mogę oczywiście znać opinii w kraju,

ale tu w Wiedniu przeważa co do Sejmu gali

cyjskiego, a temsamem i co do sesyi centralne

go parlam entu, zapatrywanie pensymistyczne.

Liberalny poseł, Dr Lecher, ogłosił w dzienni

kach list, w którym domagał się od hr. Stiirgkha

rychłego zwołania Rady państwa i odpowiedzi

ministra. P . Lecher zrobił sobie tanią reklamę,

domagając się zagajenia sesyi przy zapewnieniu,

że obstrukcyę można złamać, ale receptę na

tę sztukę zachował dla siebie. P. Lecher był

ongi sam pierwszym smutnym bohaterem nie

mieckiej obstrukcyi, powinien więc najlepiej wie

dzieć, że przy dzisiejszym regulaminie obstruk*

cya jest niezwyciężoną. Chyba, że liberalny

doktryner doradza hr. Stlirgkhowi, by przed

zagajeniem sesyi narzucił Izbie jakieś nowe w y

dauie lex Falkenhayn, mimo że przeciwko pier

wszemu wydaniu walczył nawet siłą pięści.

Izba poselska musi się zebrać chociażby dla

w yboru delegacyi, ale na to czasu jeszcze dość;

zwoływać zaś Izbę na dłuższą sesyę, mając

z góry pewność obstrukcyi, byłoby lekkomyśl

nością, a naw et wobec samej Izby grzechem

którego się rozważny i ostrożny szef rządu z pew

nością nie dopuści.

""+H***^

Ochrona dzieci.

Saleburg, 7 września.

Wczoraj zakończyły się obrady II austr. kon

gresu dla spraw ochrony dzieci, który rozpoczął

się 4 września b. r. Kongres udał się świetnie,

brało w nim udział przeszło 800 osób, głównie

reprezentantów władz rządowych i autonomicz

nych tudzież instytucyi poświęconych ochronie

dzieci. Galicya reprezentowana była przez około

30 delegatów. Po zagajeniu przez przewodniczą

cego Dr Józefa Baerenreitera i załatwieniu regu

laminowych formalności, kongres rozdzielił się

na ,dwie sekcye; jedna obradowała w auli uni

wersytetu, druga w sali budynku kąpielowego.

W sekcyi I, w której przewodniczyli eksc. Dr

Wiktor Mataja, szef sekcyi w ministerstwie han

dlu i Dr Cali, prezydent sądu krajowego wyż

szego w Insbruku, zastanawiano się nad pracą

dzieci w różnych zawodach i o zgubnych skut

kach nadużywania tej pracy. Sekcya ta wyrazi

ła konieczność ustawowego uregulowania pracy

dzieci. Co do rozciągłości tej pracy referent Dr

Hainisch przemawiał za zatrzymaniem jej w ma

łym przemyśle i w gospodarstw’ie rolnem, pod

czas gdy poseł Dr Offner występował przeciw

pracy dzieci pod jakąkolwiek postacią o ile pra

ca ta używaną być ma w celach zarobkowych.

W sekcyi II przewodniczył Dr Gustaw Marchet.

Sekcya ta obradowała nad praktycznern przepro

wadzeniem ustawy o ochronnem wychowaniu za

niedbanej młodzieży.

Za podstawę dyskusyi służył gotowy projekt

rządowy tej ustawy, przygotowany jeszcze przed

kilku laty i znakomity referat radcy sekcyjnego

Dra Władysława Mullera.

W dyskusyi, którą

przeprowadzono z wielkim zapałem , obudziły

szczególne zainteresowanie przemówienia kilku

pań, a zwłaszcza przemówienie p. Olgi Zedlako*

wicz, która zwróciła uwagę na konieczność roz

toczenia opieki nad dziewczętami, pozbawionemi

opieki domowej po opuszczeniu zakładu wycho

wawczego a to aż do 17 roku życia.

Według wspomnianego już projektu ustaw’y o

ochronnem wychowaniu, państwo przyjmuje na

siebie obowiązek zajęcia się własnym kosztem

ochronnem wychowaniem tych młodocianych

przestępców, którzy na podstawie orzeczenia sę

dziego karnego z powodu popełnienia przestęp

stwa mają być poddani ochronnemu wychowa

niu. Wprow/adzenie w życie tej części ustawy

ma nastąpić bez względu na chwilę, kiedy inne

także urządzenia służące do ochronnego w ycho

w’ania przewidziane w tej ustawie (krajowe za

kłady ochronnego w’ychowania, zreorganizowane

do tych celów prywatne zakłady i t, p.) będą

zaprowadzone.

Zastępca ministerstwa sprawiedliwości szef se

kcyjny Dr Hugo Schauer oświadczył, że rząd za

mierza zaraz po uchwaleniu w parlamencie usta

wy o ochronnem wychowaniu przystąpić do bu

dowy czterech takich zakładów, a to dla krajów

karpackich, krajów czesko-morawskich, krajów

południowych i dla środkowej części Przedlita

wii i że rząd chętnie rozpatrzy propozycyę, ja

kieby mu co do wyboru odpowiednich miejsco

wości na ten cel przedłożono.

Główne myśli jakie w tej sekcyi poruszoną

streszczają się w tem, że zachodzi nieodzowna

i nagląca potrzeba jak najrychlejszego uchwale

nia i wprowadzenia w życie ustawy o ochron

nem wychowaniu i wyszkolenia osobnego odpo

wiedniego personalu nauczycielskiego do takich

zakładów, tudzież, że do współdziałania na polu

ochrony dzieci i ochronnego wychowania wciąg

nąć należy instytueye służące ochronie dzieci i

jak najszersze sfery społeczeństwa.

Po obradach w sekcyaeh odbyło się wieczo

czorem w budynku uniwersyteckim posiedzienie

grupy polskich delegatów pod przewodnictwem

prezydenta sądu krajowego w Krakowie Wilhel

ma Seidla w obecności radcy sekcyjnego Dr Wła

dysława Mullera. W dyskusyi brali udział oprócz

sprawozdawcy radcy sądu kraj. Dr Józefa Ser

kowskiego między innymi także radca dworu i

prezydent sądu obwodowego w Tarnowie Dr

Władysław Kruczkiewiez, radca sekcyjny Dr

Muller, starszy radca magistratu krakowskiego

Piotr Banaś, starszy radca magistratu lwowskie

go Aleksander Ostrow’ski, mecenas Dr Kazimierz

Smolarski z Krakowa, wiceprezydent sądu kraj.

we Lwowie Dr Władysław Małaczyński i t. d.

Na posiedzeniu tem zastanawiano się nad po

trzebą poczynienia odpowiednich kroków w tym

celu, aby ustawa o ochronnem wychowaniu nie

zaskoczyła naszego kraju nie przygotowanego

do przyjęcia tej reformy. Zebranie wyraziło

zgodnie życzenie sporządzenia spisu istniejących

w naszym kraju Towarzystw poświęconych o

chronie dzieci, tw’orzenia Towarzystw okręgo

wych i skoncentrowania działalności poszczegól

nych Towarzystw na polu ochrony dzieci przez

stworzenie odpowiedniej centralnej instytucyi

w Galicyi.

Zebrani e uznało za pożądane, aby w tym celu

tudzież w celu zainteresowania jaknajszerazych sfer

mieszkańców nsszego kraju zaaranżowano w po

łowie roku przyszłego ogólny zjazd w jednem

z miast Galicyi. Wreszcie podniesiono koniecz

ność przystąpienia do założenia osobnego facho

wego krajowego czasopisma poświęconego spra

wom ochrony dzieci w cela popularyzowania o

chrony dzieci i koncentracyi akcyi na tem polu.

W celu sformułowania życzeń delegatów i przed

stawienia ich krajowym komitetom dla spraw

ochrony dzieci we Lwowie i Krakowie, wybrano

osobny komitet składający się z starszego radcy

magistratu Aleksandra Ostrowskiego, radcy sądu

kraj. Dra Józefa Serkowskiego ze Lwowa st.

radcy magistratu Piotra Banasia i radcy sądu

krajowego Józefa Windakiewicza z Krakowa.

Końcowe plenarne posiedzenie kongresu od

było się wczoraj przed południem. Na posiedze

niu tem uznano konieczność sporządzenia i u

trzymywania katastru Towarzystw dobroczyn

nych we wsiystkich krajach, na wzór takiego

katastru założonego w ostatnich czasach dla 4

krajów koronnych i potrzebę zacieśnienia wę

złów organizacyjnych między centralnym komi

tetem dla spraw ochrony dzieci w Wiedniu a

komitetami krajowymi. Przed zamkn:ęciem kon

gresu przewodniczy Dr Baerenreiter w pięknych

słowach podziękował wszystkim czynnikom, któ

re przyczyniły się do popierania idei kongresu.

Józef Windakiewicz

radca sądu kraj.

Z Wielkopolski.

Zmora hakatystów .

—

Hymn na cześć Polaków .

—

O dodatki kresowe. -

,,Naczelny prezes Polaków". -

Germanizacya miast.

—

Język niemiecki i pols:i.

Hakatystyczna Idgliche Rundschau zamiesz

cza na naczelnem miejscu obszerny list jakiegoś

reprezentanta stanu średniego z Prus Zachodnich.

Hakatysta najpierw dziękuje dziennikowi za od

w’agę, z jaką podkreśli! stanowisko prawdziwego

Niemca wobec uroczystości cesarskich w Pozna

niu, a potem załamuje ręce nad zgubnem dla

niemczyzny stanow’iskiem rządu pruskiego na

kresach wschodnich. Ostro wypowiada się prze

ciwko polityce ugodowej wobec Polaków. Kto

mówi o zgodzie z Polakami, ten poprostu nie zna

stosunków na wschodzie. Polacy wyciągniętej

ręki niemieckiej nie przyjęliby, przeciwnie, wy

śmialiby się z rządu, uważając pojednawcze je

go wystąpienie jako znak porażki. Tym, którzy

mówią o zgodzie z Polakami, trzebaby dać radę,

aby lak z pół roku byli burmistrzami w jakich

mniejszych miastach nad granicą rosyjską, wten

czas poznaliby, jak trudną jest ,,codzienna par

tyzantka" . Następnie autor artykułu podaje kilka

przypadków takiej partyzantki. Opowiada o ru

gow’aniu rzemieślników niemieckich z miast przez

Polaków, o w’alce o ziemię za pomocą przepła

cania, o ściąganiu przez Polaków lekarzy, prze

mysłowców i t. d.

W pewnej miejscowości Polacy wybudowali

sobie dom do zebrań z pięknym ogrodem i salą.

Skąd się wzięły na to pieniądze, nikt nie wie.

Ponieważ Polacy nie otrzymali koncesyi na wy

szynk napojów alkoliolicznych, święcą swe uro

czystości bez alkoholu, przy kawie i selterskiej

wodzie. Poświęcenie Polaków i zaparcie się jest

podziwienia godne. Wyobrazić sobie festyn nie

miecki bez piwa, wina i wódki! woła autor. Dom

zebrań stał się środowiskiem wszelkich dążności

Polaków. Tam odbywają się publiczne zebrania,

tam także tajne narady z przywódcami z Króle

stwa (?).

Dalej autor omawia stosunki panujące w nie

mieckim domu zebrań, wybudowanym z pomo

cą rządu. Z góry został zbudowany za wielki

i za drogo : ciężar hipoteczny na nim ogromny.

Prezydent rejencyi nie m oże pomódz. Czyżby

gmach ten miał się dostać pod młot w obliczu

szyderczo śmiejących się Polaków . 2000 marek

zebranych zostało przez dobrowolne składki człon

ków, potrzebnych jest jeszcze 20.000 mk. We

zwano o pomoc burmistrza, ale on pomódz nie

może. Czyż nie ma nikogo w całem państwie

niemieckiem, któryby zlitował się nad wpół zro

zpaczonymi ziomkami swymi? Tylu przecież jest

ludzi w Niemczech. Tylko 20.000 m arek, a zba

wionoby wielką i świętą sprawę niemiecką. Ce

sarz naturalnie nic nie wie o rozpaczliwem po

łożeniu owej gminy a doradcy jego wzruszają

tylko ramionami. ,,Krzyczeć chciałoby się na cały

głos: okazujcie przynajmniej zrozumienie dla na

szej potężnej walki, my walczymy przecież i za

was, którzy tam sobie spokojnie siedzicie w e

wangelickich Niemczech".

O projektowanem rzekomo zniesieniu dodatków

germanizacyjnych dla urzędników na kresach

wschodnich donosi Deutsche Parlaments-Rorre

pondem: »Jak się dow’iadujemy, rząd w bud

żecie na rok 1914 nie postawi już wniosku o

dodatki dla kresów wschodnich (Ostmarkenzu*

lage). Stosunki anormalne panujące na kresach

wschodnich spowodowały, że od roku 1908

wstawiano w etat nadzwyczajne, cdwołalne do

datki w wysokości 10 prc. dochodu dla średnich

i niższych urzędników’ kancelaryjnych państwa

niemieckiego i Prus zatrudnionych w Poznań

skiem i w Prusach Zachodnich. W nowym par

lamencie z r. 1912 dodatki te kresowe napotkały

na opór i wielkie trudności. Dodatki te przyzna

no wprawdzie jeszcze na rok 1912 jako za czas

przejściowy, ale w budżecie na rdk 1913 odrzu

cono je całkowicie. Ponieważ przy obecnej wię

kszości parlamentu liczyć nie można na przy

znanie ich, postanowiono odstąpić wogóle od

tego żądania. Ponieważ w Prusach i na przy

szłość zapewnione są fundusze na cel ten. urzę

dnicy pruscy pobierać będą większe pensye.

Przez odpadnięcie dodatku dla kresów wscho

dnich dotkniętych będzie np. 6000 urzędników

pocztowych i telegraficznych. Przy obradach nad

budżetem na rok 1913 wszelkie usiłowania pod

jęte u rozmaitych stronnictw w celu pozyskania

tych dodatków pozostały bez skutku*.

Deutsche Tagesztg. d odaje do tej wiadomości,

że według jej informacyi nie zapadła jeszcze

decyzya w tym kierunku. ,,Nie możemy pogodzić

się z myślą — pisze — aby rząd państwa w tej

spraw’ie miał paść na twarz przed większością

parlamentu Rzeszy. Konieczność dodatków kre

sów wschodnich zawsze z taką stanowczością

rząd akcentował, że byłoby poprostu niezrozu

miałem, gdyby teraz miał zrezygnować z tych

dodatków bez w’alki" .

Pod znamiennym tytułem »Naczelny prezes

Polaków", hakatystyczna Idgliche Rundschau

w dalszym ciągu napada na naczelnego prezesa

W. Ks. Poznańskiego, p. Schwartzkopffa, zarzu

cając mu tym razem na podstawie głosów pra’

sy tendencye ugodowe. Argumentacya ta — za

uważa Dz. pozn.

—

stanowi nowy dowód złej

wiary wzmiankowanego pisma. Prasa polska

wszystkich odcieni politycznych nie odmawiając

obecnemu naczelnemu prezesowi poznańskiemu

osobistych zalet, zaznaczyła wyraźnie, że pod

jego rządami położenie nasze nie tylko nie ule

gło zmianie na lepsze, lecz owszem pogorszyło

się jeszcze pod wielu względami. I Dr Schwartz

kopff zdaniem prasy polskiej jest przedewszyst

kiem wykonawcą systemu, który w dalszym cią

gu jest Dam wrogi. Nagonkę swoją na Dra

SchwartzKopffa lagliche Rundschau kończy,

jak następuje :

»Zresztą niewdzięcznością jest ze strony Po’a

ków, jeśli tylko naczelnemu prezesowi Schwartz

kopffowi w sposób dyskretny wyrażają pochwałę,

okazując, jak bardzo zależy im na tem, by sta

nowisko jego utrwalić i rządy jego jak najdłu

żej przeciągnąć. Powinni przypomnieć sobie jesz

cze innego męża, który z nieznużoną usilnością

stara się o zaprowadzenie nowego kursu ugodo

wego, nie zważając na fakt, że Polacy korzy

stają z kursu takiego zawsze tylko w tym celu,

by rozszerzyć i wzmocnić swe pozycye i stero

wać ku swoim celom ostatecznym. Mamy na my

śli poznańskiego starostę zamkowego hr. Bogdana

Hutten-Czapskiego, na którego razem z Drem

Schwartzkopffem spłynęły najwyższe odznacze

nia, jakie z powodu poznańskich uroczystości zo

stały nadane*.

Germanizacyi miast przez silną politykę kolo

nizacyjną w okolicy domaga się petycya, wysła

na do rządu przez 1633 kupców i rzemieślni

ków z 25 miast Księstwa. Petycya podkreśla

»konieczność* otaczania miast wieńcem kolonii,

ułatwiania kredytu realnego w miastach prowin

cyonalnych i sprowadzania rzemieślników - Niem

ców. W ysłanie petycyi zorganizował naturalnie

Ostmarkenverein w celu udowodnienia, że ,silna

polityka kolonizacyjna* jest najlepszą polityką

germanizacyjną w stosunku do miast.

W pismach hakatystycznych ukazał się arty

kuł, stwierdzający z radością postępy języka

niemieckiego na t. zw. kresach wschodnich.

Pomimo wszelkiej ospałości — pisze autor -

która ostatnimi czasy zaznacza się w pruskiej

polityce kolonizacyjnej, rozszerzanie się języka

niemieckiego w marchii wschodniej robi postępy.

W latach 1900 —1905 w wszystkich okręgach

regencyjnych na wschodzie przyszło do cofania

się niemczyzny. Potem atoli nastała poprawa.

Statystyka dowodzi teraz, że w tatach 1905 -

1910 ludność, mówiąca po niemiecku, w prowin*

eyach wschodnich wzrastała albo przynajmniej

dotrzymała kroku ludności polskiej. Najlepiej

przedstawiają się stosunki w Prusach Wschod

nich. Tutaj mówiło po niemiecku :

w 1890 roku 76,4 procent ludności

» 1900 » 78,7

» 1905 ,, 79,5

» 1910 ,, 81,3

Obwód regencyjny olsztyński liczył w 1905

roku 242,700 Niemców i 267,800 Polaków; do

Polaków liczono tutaj także Mazurów. Natomiast

w 1910 roku w tym obwodzie było 274,300

Niemców i 249,000 Polaków. Te cyfry charakte

ryzują silny wzrost Niemców w przeciwstawie

niu do silnego zmniejszenia się liczby Polaków.

Na Górnym Śląsku wzrósł udział języka nie

mieckiego w latach 1905—1910 z 37’1 procent

na 40 procent. Mówiło: w 1905 roku po nie

m iecku 757.000, po polsku 1,158.000, w 1910

roku po niemiecku 884.000, po polsku 1,169.000.

Język polski zyskał zatem około 11.000 dusz,

, ęzyk niemiecki pozyskał około 127.000 .

Liczby z Prus Zachodnich przedstawiają się

tak:

Obwód reg.

rok

po niem.

po polsku

gdański

1905

551.000

192.000

1910 532.000

203 000

kwidzyński

1905

530.000

375.000

1910 565.000

380 000

W tej prowineyi język niemiecki i język pol

ski wzrosły mniejwięcej równomiernie.

W Poznańskiem mówiono:

Obwód reg.

rok po niem.

po polsku

bydgoski

1905

354.000

365.000

1910 379.000

378.000

poznański

1905

406.000

850.000

1910 427,000

900.000

Wogóle i w Księstwie Poznańskiem Niemcy

mogą wykazać drobny przyrost w porównaniu

LE W TOŁSTOJ.

HADZIMURAT.

POWIEŚĆ.

(Przekład Konrada Rakowskiego).

(20)

(Ciąg dalszy).

Na posłuchanie przyszedł pierwszy teść Sza

mila, wysoki, siwy, wspaniałego wzrostu starzec,

z długą białą jak śnieg brodą i czerwoną twa

rzą, Dżemal Edin. Odmówiwszy krótką modlitwę,

wypytywał Szamila o przebieg i zdarzenia po

chodu, następnie zaś opowiedział o tem, co się

działo w górach podczas nieobecności Szamila.

Kolejno wymieniał mu wszystkie wypadki mor

dów, grabieży, uprowadzenia bydła; wspominał

następnie o przekroozeniach w zakresie uarusze

nia zakonu : piciu wiua i palenia tytoniu. Zako

munikował Szamilowi, że Hadżi-Murat wysłał

swych ludzi, by rodzinę jego odprowadzili do

rosyjskiego obozu, że jednak zamiar ten został

odkryty i udaremniony przez to, że rodzinę Ha

dżi Murata przewieziono do Wedeno. ObecDie

znajduje się tu ona pod strażą, oczekując w y

roku prawa. W sąsiedniej sali zgromadzili się

starcy dla osądzenia wszystkich tych spraw.

Dżemal-Edin radził Szamilowi, by obecnie sąd

zwołał, bo starcy już od trzech dni czekają na

niego.

Spożywszy u siebie obiad, który przyniosła

mu nieładna, i nie łubiana przez niego, lecz ko

rzystająca z praw starszeństwa żoDa, zwana

Zajdet, Szamil przeszedł do sali sądowej.

Sześciu ludzi, stanowiących skład rady, star

ców z siwemi i rudemi brodami, w turbanach

i bez turbanów, wyszło na jego spotkanie. Sza

mil był od wszystkich wyższy o głow’ę. Wszyscy,

zarówno jak Szamil, podnieśli ręce dłoniami do

góry, i zamknąw szy oczy, wygłosili modlitwę,

poczem wytarli twarz rękami i złączyli ręce do

koła głowy. Dokonawszy tego ceremoniału, za

siedli w kole; Szamil w pośrodku na wyższej

poduszce. Rozpoczął się sąd nad wszy’stkiemi

bieżącemi sprawami.

Rozstrzygane one były według praw i ustaw

obowiązujących w Koranie : dw’óch ludzi skaza

no za kradzież na odcięcie prawej ręki; jednego

za morderstw’o na ścięcie głow y; trzech ułaska

wiono. Następnie przeszedł sąd do. sprawy’, któ

rą uw’ażał za najw’ażniejszą: obmyślenia środków

przeciw’ ucieczce Czeczeńców do rosyjskiego o

bozu. Dla zapobieżenia coraz częstszym lego

rodzaju w’ypadkom Dżemil Edin ułoży’ł odezwę

następujęcej treści:

,,Ży’czę w’am wiecznego pokoju z Bogiem wszech

mogącym. Słyszę, że Rosyanie schlebiają wam

i wzywają w’as do uległości. Nie w’ierzcie im

i nie słuchajcie ich zwodniczych podszeptów.

Jeśli nie otrzymacie za to nagrody w tem życiu,

stanie się ona waszym udziałem w przyszłości.

Przypomnijcie sobie, co was spotkało przedtem,

gdy wam broń odbierano. Jeśliby was wtedy nie

oświecił Bóg, w’ roku 1840, bylibyście teraz żoł

nierzami rosyjskimi, a żony wasze niewolnica

mi. Sądźcie z przeszłości, jaką byłaby wasza przy

szłość. Lepiej umrzeć w walce z Rosyanami, niż

żyć z niew’iernymi. Żgromadźcie się wszyscy, a

ja z księgą Koranu i szablą przyjdę do was i

powiodę was przeciw Rosyanom. Tymczasem zaś

surowo zakazuję wam nietylko zamiaru, ale na

wet myśli łączenia się z Rosyanami*.

Szamil zatwierdził tę odezwę, podpisał ją i po

lecił rozesłać po aułach.

Po tych sprawach, przystąpiono do rozpatrze

nia sprawy Hadżi-Murata. Była to sprawa dla

Szamila pierw’szorzędnej wagi. Chociaż nie chciał

przyznać się do tego, wiedział jednak, że gdyby

Hadżi-Murat, z swą zręcznością, odwagą, śmiało

ścią i walecznością, był z nim razem, nigdyby

do tego nie było przyszło, co się naprawdę sta

ło. Dobrą więc byłoby rzeczą pogodzić się z H a

dżi-Muratem i znowu korzystać z jego usług.

Jeśli zaś byłoby to niepodobnem, nie można do

puścić, by Hadżi-Murat pomagał Rosyanom. W

każdym więc razie należało go nakłonić by przy

był do Szamila. Skoro przybędzie, wów’czas go

się zabije. Można także wysłać do Tyflisu czło

wieka, który go tam zabije, lepiej jednak i pew

niej naprzód z nim zawrzeć przymierze, uśpić

jego czujność, a potem go zab}ić. Środkiem do

tego jest jego rodzina, głównie zaś — syn. Sza

mil wiedział, że Hadżi-Murat kocha syna sw’ego

nadewszystko. Przedewszystkiem więc przez nie

go trzeba działać.

Gdy omów’iono to wszystko, Szamil zakrył

oczy’ dłonią i milczał długo.

Doradcy jego w?iedzieli co to znaczy. Słuchał

on teraz głosu proroka, wskazującego mu, co

uczynić należy. Po pięciu minutach uroczystego

milczenia, Szamil otworzył oczy i rzekł:

—

Przyprowadzić tu syna Hadżi-Murata.

—

On tu jest — odrzekł Dżemal Edin.

W rzeczy samej, Jusuf, syn Hadżi-Murata, chu

dy’, blady, oberwany’, wynędzniały, ale jeszcze

mimo tego piękny twarzą i postawą, z takiemi

samemi płonącemi czarnemi oczyma, jakie miała

jego babka Patimat, stał już u wrót dworca Sza

mila, oczekując wezwania imama.

Jusuf nie podzielał uczucia nienawiści ojca do

Szamila. Nie znał całej przeszłości, a jeśli n a

wet coś o niej słyszał, nie przeżywszy jej, nie

rozumiał, dla czego ojciec tak jest wrogo usposo

bionym jest dla Szamila. Pragnął!tylko jednego:

dalszego prowadzenia życia tak swobodnego, tak

bujnego, jakie prowadził jako syn naiba, jeszcze

podczas pobytu w Chunzachu. Spór z Szamilem

wydawał mu się niepotrzebnym. W przeciwień

stwie do ojca zachwycał się Szamilem i żywił

dla niego głębokie uw ielbienie. Obecnie, gdy go

wezwano przed jego oblicze wszedł do sali o

brad z uczuciem czci i stanąwszy u drzwi, spot

kał się z niezłomnym, niewzruszonyjp wzrokiem

imama.

Stał tak czas jakiś, poczempodszedł do Sza

mila i ucałował jego dużą, białą zdługimi pa!—

cami rękę.

—

Ty’ś syn Hadżi-M urata?

—

Ja władco i panie.

—

Wiesz, co on zrobił?

—

Wiem i żałuję tego.

—

Umiesz pisać?

—

Umiem.

—

Napisz więc do ojca, że jeśli wróci do muie, te

raz, przebaczę mu i wszystko będzie jak da—

Jwniej. Jeśli zaś nie wróci i zostanie u Rosj’an,

to wtedy, — Szamil groźnie zmarszczył brew -

babkę twoją i matkę odeszlę do aułów jako nie

wolnice, a tobie każę ściąć głowę.

Ani jeden muskuł nie drgnął na twarzy Jum -

fa. Skłonił głowę na znak, że zrozumiał słowa

Szamila.

—

Napisz tak i oddaj memu posłańcowi.

Szamil zamilkł i długo wpatrywał się w Ju

su fa.

—

Napisz, żem się ulitował nad tobą. Nie za

biję cię, lecz każę ci wykłuć oczy, jak czynię

z wszystkimi zdrajcami. Odejdź.

Jusuf w obecności Szamila wydawał się spo

kojnym, lecz gdy’ go wyprowadzono z sali obrad

rzucił się na swego strażnika, wyrwał mu kin

dżał i chciał się zabić. Ubezwładniono go je

dnak, związano i napowrót rzucono do lochu.

Tego samego wieczoru, po modlitwie, gdy się

już ściemniać poczęło, Szamil włożył białą szu

bę i poszedł do tych komnat dworca, w któ

rych przebywały’ jego żoay, udając się do po

koju Aminet. Ale Aminet nie zastał. Poszła do

starszych żon. Wtedy Szamil ukry’ł się za drzwia

mi jej pokoju, czekając na nią. Aminet była nań

gniewna za to, że podarował jedwabną mate

ryę nie jej lecz starszej żonie, Zajdet. Widziała jak

wchodził do jej pokoju i naumyślnie nie poszła

do niego. Dłuższy czas jeszcze stała w drzwiach

pokoju Zajdet i cicho się śmiejąc patrzyła na

białą postać przechadzającego się po jej pokoju

Szamil a.

(C. d. n.)

--»-*-*-*-*--i

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction