Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 667 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Kraków, Wtorek 25 Lutego 1913

Rocznik LXVI

Wydanie popołudniowe.

wie sejmowej reformy są następujące pytania:

Najpierw kwestya procentowego stosunku obu

narodowości: w tej kwestyi Polacy stoją upar

cie na przyznaniu nam 60 mandatów na ogólną

liczbę 227, czyli na przyznaniu nam 26 5 pro

cent. Nasza strona pozostaje przy swojem mini*

malnem żądaniu 30 procent. Jeżeli Polacy nie

zejdą ze swego nieprzejednanego stanowiska co

do procentowego stosunku polskich i ukraiń

skich m andatów ; jeżeli dalej będą próbowali

spychać nasz wpływ w Sejmie krajowym do

tych granic, jakie przed laty zakreśliła nam par

lamentarna reforma wyborcza, to nie ma mowy

0 dalszych rokowaniach w tej sprawie. Nie mo

że być mowy o tem, abyśmy pozwolili zepchnąć

siebie na ten poziom politycznego znaczenia, na

jaki nas zepchnęła parlamentarna reforma wy

borcza, przeprowadzona w czasie, w którym by

liśmy bez porównania słabsi, aniżeli jesteśmy

dziś. Zresztą jakakolwiek była parlamentarna re

forma wyborcza, to z jej faktem muszą się li

czyć Polacy, a muszą się także zgodzić z tym

faktom, że podniosła ona nasze polityczne zna

czenie wysoko ponad tę miarę, jaką nas mie

rzono w chwili wprowadzenia w życie parla

mentarnej reformy wyborczej.

,Druga kwestya dotyczy żądania petryfikacyi

dotychczasowych wpływów w Radach powiato

wych. Nasza strona poszła tu w ustępstwach

bardzo daleko : zgodziła się na zatrzymanie za

sady reprezentacyi interesów w przyszłych Ra

dach powiatowych. Jeżeli więc niezadowoleni

tem ustępstwem polscy konserwatyści domagają

się petryfikacyi dotychczasowego liczebnego s to

sunku grup, wybierających do Rad powiatowych

1 dotychczasowego sposobu wyborów, to jest to

znów pretensya, o której szkoda mówić.

,Trzecia kwestya odnosi się do oznaczenia

prerogatyw ukraińskiego poselskiego ciaia w przy

szłym sejmie. Tu ustępliwość nasza poszła tak

daleko, że pragnąc załatwienia reformy wybor

czej, nie upieramy się przy naszem żądaniu u

tworzenia ukraińskiej sejmowej kuryi z prawem

veta, a ograniczamy się do żądania, aby n a ń

posłowie sami wybierali ukraińskich członków

wydziału krajowego oraz wedle oznaczonego

klucza, ukraińskich członków komisyi sejmowych

i krajowych instytucyj. Jeżeli strona polska

przyjmuje tylko pierwsze z tych naszych

skromnych żądań a odrzuca drugie, to jest

jeszcze jeden powód do poznania ,zgodliwo§Ci*

polskiej.

,Żadne już targi co do naszych powyższych

żądań nie są dopuszczalno - kończy Diło. Je

żeli Polacy nie przyjmą tych żądań i nie zechcą

dać naszemu narodowi takiego m in im u m poli

tycznej egzystencyi w krajowej autonomii, to bę

dą musieli przypisać sobie winę za nieudanie się

wielkiego dzieła".

Jak już zaznaczonem było w telegra ficznem

sprawozdaniu z wczorajszego posiedzenia sejmo

wej komisyi dla reformy wyborczej, podanem

w porannym numerze Czasu, ruscy członkowi»

tej komisyi wypowiedzieli swe żądania zupełni«

w duchu powyższych wywodów Diła.

twy za słaby. Dobór dowódców jest wielką trudno

ścią. Ów Czechowski, który teraz był zbity, ma u

staloną reputacyę niezdolności; tak mi mówili wszy

scy jego koledzy z kampanii węgierskiej. Ja go znam

jako dobrego instruktora rekrutów, ale nawet bata

lionem nie jest w stanie dowodzić, nawet pod czy

jąś komendą.

Co do stanu politycznego, ten jest zawsze taki

sam. Francya robi, co może, aby się zbliżyć do Au

stryi, ale to dotąd nie idzie. Przymierze francuskie

znalazłoby w ministeryum zwolenników, ałe brak u

fncści w szczerość Francyi. Tę nieufność podsyca

Anglia. Utrzymuje ona, że jest już tajny traktat mię

dzy Francyą a Rosyą w kwestyi wschodniej, że

Francya chce Austryę wciągnąć, aby gdy się skom

promituje, wymusi na niej przystanie na wszystko

na Wschodzie. Ks. Metternich miał wziąć z sobą

punkta do traktatu, między którymi miał być i ton,

że w razie odbudowania jakiejś Polski, Austrya nie

odda Galicyi, póki nie będzie w posiadaniu kompen*

sacyi. Od wyjazdu ks. Metternicha objawiła się zwię

kszona nieufność do Francyi, czy to szczera, czy u

dana, trudno wiedzieć.

Od kilku dni Rosya za pomocą Prus bardzo się

stara o zbiżeoie do Austryi. Baiser de Judas.

Gdyby w najlepszym razie miało nastąpić przymie

rze między Austryą a Francyą, to zawsze na to po

trzeba kilku jeżeli nie kilkunastu tygodni. Wtenczas

rozpoczęłaby się wojna notami z Rosyą; o innej na

teraz myśleć nie można. Dla Austryi na teraz woj

na jest niemożliwa. Nie ma na to pieniędzy i pew

nie ich Reicbsrath nie da. Kwestya węgierska nie

załatwiona. Łatwoby Rosya mogła rzucić Kossutha

do Węgier. Nie ma żadnej gwarancyi, że Włochy

by nie korzystały z wojny, aby się rzucić na Wene

cyę i Rzym. Anglia by ich może do tego pobudziła.

Francya także żadnego stanowczego kroku nie zrobi,

póki jej wojsko nie będzie z powrotem w Meksyku

Musiaaoby przez kilka miesięcy poprzestać na notach

coraz przykrzejszych, zanimby się to wszystko stało,

może przejść i zima, w czasie której wojna niepo

dobna. To są rozumowania, oparte na najlepszych

szansach. Podobniejszo jest do prawdy, że do alian

su francusko-austryackiego nie przyjdzie, przynaj

mniej nie do bardzo ścisłego, Wtenczas dla dogo

dzenia opinii będą chodziły noty za nami, alo noty

bez nacisku.

Jak w tylu wypadkach, tak i tym razem do

świadczenie księcia, stawiając iakie smutne horo

skopy, dla tylu nadziei budzącej akcyi dyploma

tycznej mocarstw, znalazło aż nadto dobitne,

choć bolesne urzeczywistnienie już w niedalekiej

przyszłości.

Bron. Pawłowski.

------------—

O sejmową reformę wyborczą

Poniedziałkowe D iło określa następująco sta

nowisko klubu ukraińskiego w sprawie sejmowej

reformy wyborczej:

*Na posiedzenie sejmowej komisyi dla refor

my wyborczej idą posłowie ukraińscy, zaopatrze

ni we wskazówkj sejmowego klubu ukraińskiego,

który odbył w niedzielę swoje posiedzenie. Na

posiedzeniu tem, po wysłuchaniu sprawozdauia

prezesa Dr Kostia Lewickiego o przebiegu roko

wań w sprawie reformy sejmowej, przeprowa

dzonych w czasie od lutego roku zeBzłego przez

prezydyum klubu, odbyła się obszerna dysku

sya. Poczem klub przyjął do wiadomości spra

wazdanie Dr Lewickiego i stanął na stanowisku

tych ostatecznych minimalnych naszych żądań,

jakie w czasie rokowań przedstawiło prezydyum

klubu ukraińskiego stronnictwom polskim. Uchwa

lono też dyrektywę dla prezydyum i członków

sejmowej komisyi reformy do prowadzenia dal

szej akcyi w imieniu klubu. Odpowieduio do tej

dyrektywy będą nasi członkowie zastępowali na

sze interesy w komisyi.

*O ile wiemy — pisze dalej Diło — to spor

nemi między polską a ukraińską stroną w spra—

Przegląd spraw polskich,

O Radę Narodowa w Wielkopolsce.

Donosiliśmy, że oba Koła polskie w zaborza

pruskim : sejmowe i parlamentarne, przyjęły pro

jekt organizacyi Rady Narodowej na pewnych

określonych podstawach. Obecnie przeciwstawia

sobie Kuryer poz. dwa projekty: powyższy, o

raz poprzednio przyjęty przez komitet centralny

wyborczy polski na Rzeszę niemiecką. Różnic»

między niemi tak Kuryer przedstawia:

Projekt komitetu centralnego pragnie stworzyć

ciało, składające się z sześćdziesięciukilkn człon

ków, a mianowicie z dwóch g rup : właściwego

jądra Rady Narodowej, oraz w ydziałów; ową

Z TEATRU.

Judasz z Kariothu — dramat w 6 odsłonach K. H

Rostworowskiego.

II.

Gdy przed dwoma laty H. K. Rostworowski

wystawił na scenie krakowskiej Echo, między

s ztuką a publicznością zapanowało nieporozumie

nie. Pomijając zewnętrzne lub artystyczne u ster

ki i wady Echa, publiczność doznawała wraże

nia, że w samym punkcie wyjścia, w samem

wewnętrznem założeniu tkwiła jakaś przeszkoda,

jakieś podcięcie naturalnego życia w sztuce. By

ło to odczucie słuszne.

Autor do figur przeciętnych, zwykłych, po

wszednich, z jakich składał się świat Echa,

przystąpił z miarą przenoszącą je. Miarą tą był

ascetyzm.

Dla Rostworowskiego cały człowiek — to ca

łe jego sumienie. W ięc gdy z tem ascetyeznem

nawskróś spojrzeniem przystąpił do ludzi poto

mnych, do tych właśnie, którzy mu złożyli ży

cie Echa — wysoka miara przenosiła ich gło

wy, tak, że bez przeszkody"wymknęli mu się oni

dołem. Raz po raz próbował ich schwytać, lecz

nigdy całkowicie nie miał ich w garści.

Inny natomiast wynik musiał wypaść, gdy pi

sarz, tak z gruntu religijną tęsknotą wiedziony,

przystąpił do ludzi i epoki, kiedy wszyscy i

wszystko we wszystkich, dusze i ciała, krew

i myśli

zamieniały się w ogrom sumienia.

Można w dziele sztuki przystąpić do ludzi i e

poki Chrystusa i % innego stanowiska, moż

na popuścić wodze renanicznemu sceptycy

zmowi, jak to czyni n. p. Tais France’a —

lecz żadne z innych stanowisk nie uderzy w za

gadnienie z ta ką mocą przekonania, nie roze

drze tak skutecznie tajemnicy psychologi

cznej, jak to właśnie najprostsze, a żarliwe

stanowisko, które śiedzić możemy w Judaszu

z Kariothu.

Dramat H. K. Rostworowskiego nie kusi się

0 żadną inną akcyę, o żaden inny przebieg wy

darzeń, j ak tylko ten, który podaje Ewangelia.

Dramat o J udaszu z Kariothu nie zużywa energi

na żadne sztuczne, belletrystyczne wyjaśnienia

dziejów, kierując cały wysiłek na docieranie do

dna uczuć; strumień koncepcyi nio rozlewa się

na poszukiwanie nowych zagonów zaintereso

wania dla tematu, lecz żłobi włgąb istniejące ło

żysko.

Kto ma w pamięci Echo, ten dostrzeże łatwo

wewnętrzny związek tamtej sztuki z obecnym

utworem, z Judaszem z Kariothu.

W yobraźmy sobie organizacyę psychiczną, ta

ką, jaką nam daje autor w Judaszu, wyobraźmy

sobie postawioną ją w świat ludzi zwykłych

1 dążeń przeciętnych, ot naprzykład w świat lu

dzi i zdarzeń Echa. Czy człowiek ten zaznałby

jakich tragedyj, czy życie doprowadziłoby go do

jakiejś zbrodni ? Nie - minęłoby spokojnie, bez

wstrząśnień, normalnie, może trochę śmiesznie. On

czy w Galilei czy nie w Galilei sklepik by miał

i o nic nie dbał. Ale oto taką jedną z niedopi*

sanych postaci Ech a okres niezwykły, ponad

ludzki porywa za sobą i unosi na szczyty, na

których mu brak oddechu. I dusza tego człowie

ka rozgląda się wokół, z rozpaczliwem pytaniem:

*czego wy odemnie ch ce cie?!1*

Judasz jest to postać, która do nadludzkiego

problemu przystąpiła z ludzkim zasobem sił. Nie

potrzeba być żadną potęgą zła, żadnym Aryma

nem — by obok Chrystusa być Judaszem. Wy

starczy, gdy obok Niego stanie przeciętny czło

wiek, a zachować się będzie musiał tak, jak się za

chował J uda z Kariothu.

Łatwo dostrzec, że tutaj dzieło staje na nie

bezpiecznej krawędzi. Jedno niebaczne artystycz

ne pochylenie, a dramat spadnie na dół; jedno

nieostrożne podkreślenie, a wyjdziemy z teatru

z przekonaniem, że winy za zbrodnię Judaszo

wą nie w Judaszu trzeba szukać, lecz w tych,

co zanadto ludziom ufają, co niepotrzebnie cią

gną zwyczajnego człowieka na niezwyczajne

wyżyny.

Ale idea dramatyczna Judasza z Kariothu

przeszła bez szwanku po tej chybotliwej krawę

dzi. Choć Judasz w dramacie wywołuje tyle

współczucia, choć wrażenie nasze zatrzymuje się

nietyle na złem jego duszy, ile na nieszczęsno

ści małego serca - to jednak cały fundament

naszego wzruszeuia, cała, mówiąc Echematycznie:

sympatya nasza kieruje się przecie ku tym nie

dosięgłym wyżynom, na których niewidzialny

stoi ciągle Chrystus. Bogiem nabrzmiałe jest to

dzieło od pierwszej do ostatniej sceny. Ta pa

syjna nuta dramatu zespala też znakomicie n a

sze wrażenie z tematem.

Rzecz jasna, że poczucie religijne samo przez

się nie wystarczy jeszcze na stworzenie dzieła

sztuki. Autor Judasza jest jednak prawdziwym

poetą. Mówiąc poeta, mam na myśli nie pię

kną formę wiersza. Choć ta naogół jest też j e

dną z istotnych zalet sztuki, choć mógbłym wprost

cytatami wykazać do jakiego poziomu wzniosło

ści a prostoty dochodzą poszczególne fragmenty

utworu zwłaszcza wszystkie przemówienia J ana,

to jednak ważniejszą od zalet lirycznych wydaje

mi się poetyckość dramatyczna Judasea.

W organizacyi Rostworowskiego spoczywa dar

wciskania poezyi w psychikę postaci. Spojrzenie

na człowieka, obserwacya domysł o duszy -

to w Rostworowskim jest poetyckie. I znowu, gdy

mówię poetyckie, to nie mam na myśli:

patetyczne, przeidalizowaue. Przeciw

ni j : ludzie w dramacie, a zwłaszcza Judasz wy

trzymują próbę realizmu, są ludzcy, stąpają po

ziemi. Ale dar wejrzenia w nich nieoczekiwane

go, dar solidaryzowania się z nimi w chwilach,

gdy oni są nieszczęśliwi, dar przebaczania, tak

rzadko chodzący pono w parze z ascetyzmem —

te dary dorzucają do dramatu momenty iście po

etyckiej psychologii, jakiemi s ą : Judasz w od

słonie czwartej, rozdarty na strzępy sumieniem,

Judasz przed sądem Synhedryonu, do dna znęka

ny, Judasz w akcie ostatnim oszalały bólem; ze

spolenie apostoła z człowiekiem w postaci Jana,

albo ta scenu Racheli w odsłonie czwartej, gdy

z teoryi wynika, że powinna porzucić męża,

a przecie mówi: *ja z nim!** W tej chwili nad

pojęciem małżonki rozwidnia się jakaś aureola

Półminutowy to na scenie moment — a jest głę

boką sceną.

Dramatem w Judaszu są nie konflikty i nie

zderzenia zewnętrzne. Z temi sztuka załatwia się

pod koniec pierwszej swej połowy. Dramatem

natomiast są duchowe zderzenia w Judaszu. Od

początku odsłony czwartej, dusza jego przecho

dzi coraz cięższą próbę przetrzymania, coraz głę

biej zanurza się w nią cierń, zwany ziemskością,

aż kończy się tym beznadziejnym wjrazem, o

statniem w dramacie słowem : *i zamieszka mię

dzy w a m i" . . . To przeinaczenie refrenu, to prze

niesienie z pełnego otuchy ,,między nami" na

bolesae przeświadczenie, że tylko między nimi,

tylko między mężnymi zamieszka w Ciało prze

mienione Słowo — ten ostatni akcent duszy po

tępionej wyrok na wiekuiste piekło, własnemi

ustami Judasza powiedziany — ma znowu w so

bie przedziwną eelaość dramatyczną,—

Jako pisarz sceniczny, H. K. Rostworowski

przedstawił się od pierwszego swego występu,

jako zapowiedź talentu mocnego. Jego dwa pierw

sze utwory nie dotarły do uznania publiczności

i krytyki — ale teatr uznał go odrazu za swe

go człowieka. Wystarczy uważnie śledzić grę ar

tystów, by ujrzeć, z jaką radością aktorzy pracują

w jego sztukach. Sekret tej radości tkwi w tem, że

nawet w poprzednich słabszych utworach Ro

stworowski dawał bogaty materyał dla pracy

teatralnej, nawet błędue dramatycznie figury je

go mają pion sceniczny, wyraz życia, dają się

mocno po aktors ku uchwycić.

Od strony sali widzów sceniczność ta, nawet

w Judaszu z Kariothu nie przedstawia się tak

jednolicie. Rostworowski unika łatwego porozu

mienia z publicznością. Nie jedno powiedzenie

w jego sztukach to wynik całego łańcucha prze

myśleń, z którego w tekście zostaje tylko ogni

wo ostatnie. Nieraz scena następna dopowie i .

rozjaśni poprzednią, staje się nietylko skutkiem,

ale i ekspozycyą jej — gdy powinno być od

wrotnie; niejednokrotnie brakuje tego, oo jeden

z moich kolegów zauważył ua sobotniem przed

stawieniu, brakuje niezbędnego dla publiczności

zaprezentowania się osób występujących: *jam

jest Kajfasz, arcykapłan", brakuje siowem tego

niewdzięcznego — to prawda, ale w teatrze nie

zbędnego pomostu między myślą autora, a salą

widzów, tj. elementem, który w teatrze ehee do

raźnie czuć, nie zaś cerebralnie pracować. Zada

leko zaprowadziłoby nas rostrząsania, dobry to

objaw czy zly, dość że jest prawdą doświadczo

n ą — prawdą, do której zrozumienia dochodzą

wszyscy autorzy, cieszący się sukcesem u publi

czności.

Nie o poszczególne wady jedn ak i nie poszcze

gólne zalety idzie, gdy mamy odczuć talent.

Idzie zawsze o teu wewnętrzny dźwięk, o miarę

tego indywidualnego wzrostu, z którym utwór

wchodzi do literatury i sztuki. Jeśli te dane są

probierzem talentu,’ to w autorze Judasza przy

bywa dramatowi polskiemu talent pierwszorzędny.

Organizacya jego twórcza może jeszcze nie wy

motana do reszty z pewnej teoretyczności, może

zależna od nawyku przebywania myślą w war

,CZAS" wyehaial * w yjątki*» dni po nlelaitli i lwiętach uroczy*tych lw a raay Isionni», a ndaaawMw

» godzinie 6 rano i o godzin!» 3 popołudnia.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 hal.} «»LS?gkUrSES*.

PRENUMERATA WYNOSI:

na cały rok fl/ia kwartał ijna 1 miesiat

W K r a k o w i » w m i e j s c « .............................................................

Jt°f°»

7kor.50k.

12 kar. 59b*i

z odnoszeniem do d o m u ..............................

36 koron |

9kor. —

jj3k;or. -

Pocztą w p a ń s tw i e A u s t r y a c k i e m ..................................................

koron

9kor.- 83kor.—

Z dw u k rotną w y s yłką p o c z t o w ą ..................................................

* °ron

10kor. 50 h,

i 3 kor. 50haL

Pocztą w państwie N ie mieckiem ........................................

Jo , oron ]10kor-n . 13kor. 50haL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego jj 48 koron 112 kor. -

|4kor. - .

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędypocztowe) i 16 rb.20k.

|| 4rb. 05k.11rb. 45kop,

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem

abonamentCzasu przyjmująurzędypocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskw!» i Odesie. Zinnych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłającpocztą należyto«

do urzędu pocztow ego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszaw ie biuro ogłoszeń Ungra, L i E. Metzl i Syn

Międzynarodowo Biuro ogłoszeń - w K ijow ie księgarnia L. Idzikowskiego - w W i!ni« biur»

dzienników k. Taubera.

Prenumeratę przyjmująi Admiautracya Cx«ww Krakowi» i n n e lr »o«tow*. Mlelseowa nr»,

n u m s r a t ą księg. S. A. KrzytM*wski*g*, handl*: St. Karlińikiago, trafika w Sukiennicach, Biuro dz)o*.

R*p*aaa i Salomonowe,, Ol. Trafika. X ft Lwiwłc ^Ctss** jest | * isbrcli w Mirach Iz i e * . A l!sic sitii()»

*. « W w n W ijl, * . liichtlaha, u iłicyich kola)owycłt w Tsrnowi«, Niuztwla, Jaila, Nowy» Sączu aa iero»3

w kłiągarol kolojowtj, tudzież u innych ałównie)szych atacyseb 1 partyarów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wierszapetitem zapierwszy r*z 20 hal* *akażdynaatępnypo15ha?.układtabe,

leryczny, cyfrowy,skomplikowany pierwszy raz 40haL, następnypo 15haL Ńadesłane I Nekrolog«

od miejsca wiersza drukiem petit.60 haL zakażdyraz.Głosy publiczności po2kor.;konuolkaty handlom*

po kronice i po dziale ekonomicznym; komunikaty pry watne,śluby, zaręczyny itp !p * 1ko r. od miejsca wiersza*

Ogłoszenia j prenumeratę przyjmują: weLwowie biuradziennikówL.Plohna, A.Olszewskiego,

St.Sokołowskiego,K.Buchstaba; wJarosławiu Biurodzienników w Podgórzu Poturalski-w Prze

myślu A.Juszyńskiksięgarnia IE Billet; w RzeszowieM.Weintraub;wStanisławowieJasion»

skiii Sp.; w Tarnowie M.Rockach, O.Haut; wTarnopolu Komani.w .kl: w Paryżu wyłączni»

u. W.Raczkowski, 14 Citś da Trevise; w W iedniu HaaaensteinA Yogler R. Mooa* (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Duke», E. Braun, J. Danneberg, Bock A Herzfeld, H . Fri*dl (tylko pre

numeratęH.Goldachmidt«6Comp.);w Frankfurcie n. M .G.L .Daub*AComp w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężn* na prenumerat* ł’ ogłoszeuia przyj,

m uje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacya nteopieczętowan« ni* podlegają opłaci* pocztowej

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych ni* swraca *i * .

Za każdą zmianą adreto dopłaca tlą 41 hal.

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon N r M.

Nowe dokumenty do r. 83.

Hi3toryografia powstania styczniowego, ^choć

zwłaszcza w ostatnich czasach coraz więcej s t a

je się obfitą, jednakowoż w przeważnej części

nie dość jeszcze uwzględnia jednej strony tego

ruchu, mianowicie stosunku jego do paiiBtw in

nych, jego polityki zagranicznej. T ymczasem był

to w dziejach powstania 1863 roku czynnik

pierwszorzędnej wagi, który przedewszystkiem

wpłynął na długość jego trwania, obietnicą in

terwencyi ustawicznie podtrzymując chwiejący

się już w pierwszym miesiącu ruch i niejako

zmuszając naród do coraz nowych a bezskutecz

nych w rezultacie wysiłków.

Zbytnie liczenie n a obcą pomoc było w y pły

wem naszego położenia politycznego. Polska,

straciwszy samodzielny byt, wykreślona z rzędu

państw niezawisłych, siłą faktów s tała się zale

żną od bliższych i dalszych sąsiadów. Rozbita

na trzy odrębne organizmy, trzy różne, a czę

stokroć wręcz rozbieżne musiała prowadzić poli

ki. Jedni szli ślepo za Napoleonem, drudzy p od

dawali się bez zastrzeżeń wielkoduszności Ale

ksandra V, jedni liczyli n a Prusy, inni budowali

na Austryi. To samo powtórzyło się i w roku

1863. Wtedy również zwrócono się o pomoc do

zagranicy. W połowie lutego F ran cy a obiecała

interweniować, a wiadomości w tym względzie,

dostarczone przez rzecznika polityki polskiej

w Paryżu, ks. Władysława Czartoryskiego, wy

wołały w kraju ogólne nadzieje.

Byli jednak, choć nieliczni, którzy nie zap a

trywali się tak optymistycznie n a sytuacyę. Do

tych, którzy krytycznie na rzecz patrzyli, którzy

widzieli trudności, na jakie sprawa obcej pomo

cy natrafiała, i którzy zdawali sobie z nich do

kładnie sprawę, należał i ówczesny marszałek

Galicyi, ks. Leon Sapiecha. A ten jego k ryty

cyzm w ocenianiu położenia i ludzi nie płynął

z jakichkolwiek egotycznych pobudek ; przeciw

nie, był dyktowany miłością ojczyzny, dla któ

rej wszak od lat młodzieńczych starał się i w

rzeczy samej z pomyślnym skutkiem zawsze ca

łe życie pracował.

Pionier rodzimego przemysłu i gorący propa

gator wewnętrznego rozwoju kraju i sił rodzi

mych, wiedział z własnego doświadczenia, jak

mało można liczyć na obcą pomoc. Naoczny

świadek analogicznych wydarzeń roku 1831,

pierwszy podówczas reprezentant sprawy poi

skiej na dworze paryskim, znał lepiej, jak kto

inny, tajemnice akcyj zbiorowych państw na ko

rzyść Polski. Mimo to od obowiązków dla kruju

się nie uchylał. Wybuch styczniowy zastał go

w stolicy naddunajskiej; tu też mając znaczne

wpływy i znajomości, rozpoczął zabiegi u sfer

decydujących na korzyść naszej sprawy. Położe

nie jego, i tak już od początku wcale trudne,

jeszcze więcej skomplikowanem zostało przez

obietnice paryskie interwencyi. Wiele światła na

ówczesną sytuacyę rzucają poufne listy księcia

marszałka, pisane w tych ciężkich chwilach do

przezacnej małżonki i dzielnej towarzyszki życia

ks. Jadwigi, których część podajemy poniżej. Są

one ciekawe nietylko dla charakterystyki osoby

księcia i jego zapatrywań; są one interesując«

jeszcze i z powodu bezpośredniego przedstawię

nia ówczesnej sytuacyi; są wreszcie dla dziaiej

szego pokolenia pouczające, z jak ą ostrożności«

trzeba każdą kwestyę badać.

Na wiadomość o przyobiecanej interwency

Francyi, książę w liście z 23 lutego 1863 — ta

kich swej małżonce udziela spostrzeżeń:

Położenie nasze nie jest beznadziejne, ale nadzie

je są bardzo jeszcze słabe. Z Paryża mówią: trzy

majcie się. Tu (w Wiedniu) mówią: choć upadniecie

sprawa wasza jest na stole, i co ma się zrobić, zro

bi się bez względu na to, czy się bijecis, lub nie

Pierwsi nie myślą, że zanim się coś ułoży na drodz

dyplomatycznej mogą minąć miesiące i lata, a tak

długo przecież nie wytrzymamy. Wartoby się trzymać,

gdyby si.ę interwencyi zbrojnej spodziewać można

było, ałe ta jest niepodobne, ani dla Francyi, ani

dla Austryi. Dla Francyi z powodu wojny meksy

kańskiej i sposobu niepewnego, jakim się Anglia na

to zapatruje. Dla Austryi z powodu, że kwestya wę

gierska nie załatwiona i finanse nie pozwalają ofia

rować 100 milionów, raz, że ich niema, a powtóre,

że ich Rada państwa nie zaasygnuje i choćby zausy*

gnowala nikt ich nie da. Co da drogi dyplomatycz

nej, ta ledwie przed dwoma miesiącami otworzona.

Dotąd tylko w ogólnikach się Irzymają. Od tego do

konkluzyi jeszcze bardzo daleko. Tak długo wytrzy

mać jest niepodobieństwem. Zresztą, jak mi tu mó

wiono, powstanie jest to epizod, który doniosłości

politycznej bezpośredniej mieć nie może,1 a dla de

monstracyi już się dość zrobiło. Rad jestem, że w tej

kwestyi nie mam potrzeby wyjawić zdania. Nie

śmiałbym odradzać wytrwałości a nie wziąłbym na

sumiennie potoków krwi lejącej się.

Mimo t ak trudnej sytuacyi, a raczej właśnie

dla tego, książę Marszałek w zabiegach oko

ło sprawy nie ustawał, starając się wszędzie, bo

nawet do cesarza dotrzeć, i tam szukać dla niej

poparcia. O tych to pracach donosi w liście z 7

marca 1863 :

...Mam tu dużo zajęcia. Nie wiem, czy moja ro

bota będzie skuteczna. Byłem jaż u ministrów, u ar

eyksięcia Rainera, a wczoraj u Najjaśniejszego Pana.

Doznałem wszędzie wielkiej uprzejmości i nawet za

chęcania do mówienia: to też słów nie żałowałem.

Czy ze skutkiem, nie wiem. Nie mam potrzeby

wpływania na najważniejsze kwestye europejskie.

Mogę tylko dać w niektórych rzeczach wyjaśnienia.

Dajemy dużo do myślenia, bo przyspieszyliśmy po

trzebę decydowania się. Dziś już nie podobna odkła

dać na później. A więc w tych dniach albo starosta,

albo Kapucyn ; nie ma środka.

Anglia nam zawsze bardzo nieprzychylna. Pobudza ją

nienawiść ku tak zwanemu Papizmowi. Oaa wie, żeśmy

byli i będziemy awangardą katolicyzmu na Wscho

dzie. Historya uczy, że od naszego upadku kilka mi

lionów ludności za Katarzyny i Mikołaja zmuszonych

było przejść na schizmę. Prusacy wzmacniają prote

stantyzm w prowincyach nam zabranych i na Ślą

sku. To Anglia chce utrzymać d tout p rix . Alians

dwóch mocarstw katolickich, mógłby jedynie temu

tamę położyć. Nie mało rzeczy utrudniają nasza po

zory rewolucyjno*socyalne i spiskujące. Z tomi for

mami trudno, aby się tu pogodzono. Nie małą także

trudnością jest odrobić wszystko złe, które się

w dwóch ostatnich latach zrobiło. Ciągłe kłucie szpil

kami, okazywana przychylność dla przeciwników, po

budza niedowiarstwo i strach, aby sobie nie odcho

wać nieprzyjaciela. Bardzo się lękam demonstracyi

przychylnych ze strony partyi rewolucyjnej europej

skiej. Są to przyjaciele, równie niebezpieczni, jak

Bismarck. Zresztą wyjaśnienie się pozycyi nie może

długo się ociągać. Tu wielka dla nas jest sympatya

między Niemcami. Czesi i inni Słowianie nie mogą

nam darować, żeśmy im szyki popsuli. Węgrów tak

nasza sprawa obchodzi jak wojna meksykańska lub

Stanów Zjednoczonych. Dobrze umieliśmy *obie przy

jaciół wybierać !

Tymczasem spodziewana lada dzień decyzya

nie następowała wobec znacznych trudności, ja

kie nastręczało projektowane porozumienie fran

cusko-austryackie.

To też w cztery dni po po

przednim liście donosi ks. Leon z Wiednia, co

następuje:

1 ...Tutaj wielka’ cisza i oczekiwanie. Przybył ks.

Metternich ’) z Paryża. Powinnoby *ię wkrótce zdecy

dować, czy przymierze z Francyą, czy nie. Bardzo

tu rozdwojone zdania pod tym względem. Jedni Fran

cyi nie ufają, przewidują zdradę, opuszczenie Austryi

w pół drogi, powrócenie do przymierza rosyjskiego.

, Ci radzą trzymać się AngliL Drudzy radzą połącze

nie się z Francyą. Mojem zdaniem, to drugie byłoby

*) Poseł austryacki we Francyi.

dla Austryi daleko bezpieczniejezem. Nie przewiduje

zdrady, bo nie widzę ck) niej pobudkL W żadDym

punkcie nie mają te państwa rywalizacyi po rozwią

zaniu kwestyi włoskiej.

Dziwna jest rzecz, że podniesienie konwencyi ro

syjsko-prnskiej do wysokości kwestyi europejskie

nie przyszło od Francyi, ale od Austryi. Francya, ode

brawszy zawiadomienie o tej konwencyi, chciała ja

uważać czysto jako układ policyjny. Austrya, gdy

przy zawiadomienia wezwaną była do przystąpienia

odmówiła, uważając tę kouweneyę jako nadwyrężę

nie zasady7 nieintorwencyi. Francya dopiero po prze

czytaniu noty austryackiej widziała niepodobieństwo

milczenia i stąd początek całej sprawy. Tu dzienniki

przyjazne Rosyi, starają się wystawić, że w Galicy

blisko do rozruchów. Każdy pozór takowych móałby

zabić dziecko przed jego urodzeniem. Ton ostry na

szych dzienników przeciw rządowi jest prawdziwetr

samobójstwem. Są tu podania od naszych gromac

ruskich przeciwko ruchowi buntowniczemu Polaków

który wybuchnął w Kongresówce i odzywa się głu

cho w Galicyi. Już były gadania o puszczeniu kwe

styl polskiej na powszechne głosowanie, aby wie

dzieć, jakie jest zdanie masy narodu. Przeciw te

zasadzie trudnoby Frnacyi walczyć. Wszystko zależy

od dobrej woli Austryi.

O ile wiadomości z Paryża i na miejsca w Wie

dniu odbywane konferencye usposabiały boda,

trochę ks. Marszałka optymistycznie, o tyle zno

wu wieści, jakie wkrótce potem poczęły napły

wać do Wiednia z placu boju, s tawały się źró

dłem świeżych trosk dla niego. Tak walka c

dyktaturę, jak i sam sposób prowadzenia wojny

naprowadzał smutne przeczucia. To też książę

nie omieszkał w liście z 25 marca podzielić się

temi wrażeniami ze swą małżonką :

...A więc mamy drogiego dyktatora, chociaż do

tąd nieczynnego. Była dziś we wszystkich dzienni

kach protsstacya Mierosławskiego przeciw Langiewi

czowi i jego nominacya na dyktator«, jeszcze 7 sty

cznia datowana. Położył on zasługi, mogące wzbu

dzić zaufanie. Trzy razy już dowodził i zawsze zbity

uciekł, a teraz nauczony doświadczeniem nie puszcza

się na boje, ale czeka w kącie z neminacyą. Jeśli

powstanie wygra, wyjdzie on z jamy, jako dyktator,

jeśli przegra, wróci do Paryża z nominaeyą w kie

szeni. Czyż żaden z dzienników nie będzie miał od

wagi prawdę o nim powiedzieć? Dla miłej zgody

dajemy się zawsze jak owce ciągnąć na zgubę kraja.

Szczegóły o powstaniu nadzwyczaj smutne. O ile jest

szlachetności i poświęcenia w prostych żołnierzach,

o tyle śmiesznymi zą przewodzący ze swemi praten

syami da rang i tytułów. Na tych kilka małych

słabych oddziałów mamy niezliczoną armię jensfałów

pułkowników. Bolesne to, bo ściąga na nas śmiech

Europy. Zdaje mi się, że w prowadzeniu rzeczy jest

wielki błąd, i nie zdają sobie sprawy, czego chcą

Jeśli idzie o pobicie Moskali, to podobno wszystkie

nasze wysilenia są niczem. Nie dam sobie wyperswa

dować, że Rosya jest już tak słaba, że nie potraf

dość sił zebrać, aby rozbić kilkanaście tysięcy ludzi

źle uzbrojonych, nie wyrobionych żołnierzy i be:

artyleryi.

Jeśli to tak’długo trwało, przyczyaą podobno było, tc

Moskale chcieli, aby się więcej osób, a mianowicie wła

ścicieli *kompromitowało. Może też wielki książę my

ślał, ze męcząc obie strony przedłużoną walką, po

trafi dla siebie coś wyrobić. Jeśli więc nie łudzą się

nadzieją rozbicia wojsk rosyjskich, przed!użenio wal

ki nie może mieć innego celu, jak doczekanie się

interwencyi innych mocarstw. Jeśli taki jest cel, tc

trzeba prowadzić wojnę, nie silnie, aby módz długc

wytrzymać, może rok i więcej. Na to potrzeba bar

dzo oszczędnie się obchodzić ze swemi siłami, tal

w ludziach, jak w pieniądzach, potrzeba małych kor

pusów, mogących łatwo uciekać przed nieprzyjacie

lem i tylko rozbijających władze administracyjne

tam, gdzie wojska niema. Bitwa powinnaby być rze

czą wyjątkową, 1 tylko w razie koniecznym, lub «

niezawodnem zwycięstwie. Korpu3 Langiewicza by

na taką wojnę o wiele za silny, a przecież de b]

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu