Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 637 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N er 198.

Kraków, 31 Sierpnia - Środa

Kok 1881.

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

Administracya *CZASU1* w Jłrakowłe, tudzież urzędy pocztowe. Miejacową prennme

księgarnia S. A . Krzyżanowskiego, handel Nowakowskiej. -

««*oszeni» (inseraty) przyjmujetł

opłatą od miejsca wiersza drukiem drobnym petitowym) za pierwszy raz 10 cnt., za.każdy następn

raz po 5 cnt.

Aailesłane (na 3 stronnicy dziennika) od miejsca wiersza drukiem drobnym po t

cnt. za każdy raz. Dołączenia do ,,Cmmu*4 (prospekta, cyrkularze, ogłoszenia i t.p.) przyjmuj

się za cenę 1 złr. od 100 egzem, dla zamiejscowych, a 50 cent. od 100 egzem, dla miejscowych pre

numeratorów.

Należytość uprasza się naprzód nadesłać przekazem pocztowym.

Oąło»zenla I

prenumeratę przyjmują: tve Lwowie Ajcncya *CZASU11 w głównym składzio tytoniu Nr. II

przy ulicy Trybunalskiej L, l; w l»aryż.u wyłącznic p. Adam, Rue Clóment 5; (prenumeratę p. Win

centy Raczkowski, Faubourg Poissonićre 33 ; w Wiedniu pp Haasenstein fe Vogler (także w Ham

burgu, Frankfurcie nad Menem, Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, Stubenbastei Nr. 2

(także w Pradze), R. Mosse (także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), O,, h. Daube

81 Comp. (także w Frankfurcie nad Menem), Rotter 81 Comp. Riemergasse 12.

Ogłoszenie przedpłaty.

Z plzesyłką pocztową w państwie

Austryackiem na wrzesień,. . . złr. 2 ’50

Od 1 września do końca grudnia złr. 81

^ przesyłką pocztową w państwie

Niemieckiem na wrzesień . . . 6 marek

Qdi września do końca grudnia 20

Prenumerata IIcxy się tylko

ort pierwszego rto ostatniego rt*Ia

w miesiącu.

Kraków 30 sierpnia.

Przegląd Polityczny.

Przed kilku dniami podnosiliśmy na tem miej

scu, że w dziennikach toczy się dyskusya o jeży

ku państwowym, do której dał powód artykuł *Po

litik, która przyznała, że językiem państwowym

m oże być tylko język niemiecki. Za nią poszły

inne dzienniki czeskie, naw et skrajne. Prasa wie

deńsk a to pójednawcze usposobienie prasy czeskićj

tak wyśrubow ała, takiemi ozdobiła komentarzami,

że P olitik uw aża za stosowne cofnąć się dziś ze

swojemi w tćj mierze zapatrywaniami. Wypiera

się też naprzód swego wiedeńskiego koresponden

ta, twierdząc, że ten pisał pod wpływem niemie

cko-wiedeńskich dzienników, że zdania jego w ca

le nie podziela, bo ogłoszenie na mocy ustawy

język a niemieckiego za państwowy, nawet wzięte

być nie może pod dyskusyę. O ileby chodziło o

Przedlitaw ię, mogliby Czesi z powodów praktycz

nych, ale nigdy nie uznając zasadmczćj przewagi

język a niemieckiego, dopuścić go w dyplomacyi,

armii, parlamencie itd., ale to jest zupełnie co in

nego, niż używanie jego nakazywać ustawą.

W Czechach, powiada w końcu Politik, nawet

nie można w praktyce przyznać jakiegoś pier

wszeństwa językowi niemieckiemu. Czesi nie chcą

też pierwszeństwa dla swego języka. Atoli ich

prawo narodowe wymaga przedewszystkiem , aby

język czeski w całych Czechach, w wewnętrznych

i zewnętrznych stosunkach władz, w wyższych i

niższych szkołach bezwzględnie tego samego p ra

wa używał, co niemiecki. Jakkolwiek wywodom

Politik żadną miarą odmówić nie można słuszno

ści. jednak trudno nie przyznać, że cofnęła się

ona na całćj linii, i dla tego można się zapytać: po

ęó było całą tę sprawę wywoływać?

O zbliżającćj się sesyi Rady państwa robi pół

urzędowy Fra(jer Ahendblatt następującą uwagę:

,,Ze wszystkiego, co dotychczas doszło do wiado

mości publicznćj o przedłożeniach, jakie są przy

gotowane na zbliżającą się sesyę Rady państwa,

zdaje się, że rząd ma zamiar przenieść punkt cięż

kości swćj akcyi n a pole gospodarcze. W ten

sposób spełni nietylko dalszy ciąg swego pro

gramu, lecz także spełni liczne życzenia dające

się słyszeć wśród ludności.11

Pokrok oświadcza w imieniu stronnictwa naro

dowego czeskiego, że podczas zbliżającćj się se

syi sejmu czeskiego zachowa się ono najzupełnićj

biernie. ,,Posłowie czescy, pisze organ p. Riegera,

pozostawią tym razem wolne pole i wszelką ini

cyatywę niemieckim, wiernokonstytucyjnym posłom,

Ńieuważając tego za stosowne, iżby podczas krót

kićj sesyi sejmow ćj dać do czegokolwiek powód,

coby stronnictwo wiernokonstytucyjne użyć mogło

za pozór do scen burzliwych, powstrzym ają się

od wszystkiego, coby stronnictwo wiernokonstytu

cyjne zaniepokoić m ogło, a wreszcie od wszyst

kiego, c o b y dłuższe wywołać mogło rozprawy.11

Dep. Herbst urządza znów zgromadzenia wy

bo_rców; za jego pobudką odbędą się w ciągu wrze

śnia zgromadzenia takie w Cwikawie, w czeskićj

Kamenicy, w Rumburgu i Warnsdorfie.

Nowo mianowany biskup trewirski X. Korum

wyjechał do Varzinu dla widzenia się z ks. Bis

markiem. Równocześnie miał tam przybyć mini

ster wyznań G-ossler. Słychać nadto, że poseł nie

miecki w Rzymie Keudell zostaje odwołany a

miejsce jego zająłby Scbloezer, poseł w Washing

tonie. Nie wiemy, o ile tak a zmiana posła zośta

je w związku z obecnem stanowiskiem kanclerza

wobec stolicy Apostolskićj, ale naznaczyłaby ona

zmianę pod względem stosunków z rządem wło

skim. Keudell używany był przez kanclerza do

szczególnych poruczeń dyplomatycznych, posłował

w Stambule a w Rzymie uważano go za repre

zentanta przymierza Niemiec z Włochami, wtedy,

gdy zamiar zawarcia takowego miał mieć zwróco

ne ostrze przeciw Austryi. Dziś gdy na innćj pod

staw ie p r ag ną Włochy zbliżyć się do Niemiec, to

jest przez Austryę, wypadałoby zmienić posła nie

mieckiego w Rzymie; w sporach kościelnych wy

bitnie nieprzychylną katolicyzmowi odgrywał Keu

dell r olę, wobec zatem dążności pojednawezćj

stał się niepodobnym.

Niby przychylnie, ale jed nak złośliwie wyraził

fię ministeryałny Le Temps o staraniach Włoch

około przymierza z Austryą i Niemcami. Włochy

zrzekają się, rzekł, planów zaborczych i chęei

stawiania Austryi oporu w jćj posuwaniu się do

Saloniki, byle im zaręczono ich posiadłości, którym

nikt nie zagraża. Ministeryałny Diritto odpiera te

przekąsy dziennika francuskiego, mówiąc, że ża

den mąż publiczny we Włoszech nie podnosił

w ten sposób myśli oswobodznia ziem z pod ob

cego zaboru, jak świeżo uczynił to Gambetta. We

Włoszech wyznaje ,,irredentyzm11 pewna liczba

radykałów, a cała natomiast Francya mówi o zdo

byciu Alzacyi, Belgii, ziem reńskich i Afryki pół

nocnój. Diritto stwierdza jednozgodność co do przy

m ierza z Austryą tak we Włoszech jak w Austryi,

i to właśnie oburza prasę francuską.

Dla zatarcia wrażenia z wyboru na Belleville,

który wcale nie wypadł dla Gambetty świetnie,

szuka on sposobności przemawiania publicznie,

zwłaszcza, gdy nie trzeba poddać się głosowaniu.

Jak też nam wczoraj telegrafowano, miał Gambetta

w niedzielę mowę, przewodnicząc zebraniu na do

chód bibliotek dla ludu, szczególnie n a Belleville:

Owacya była z góry przygotowaną. Mowa Gam

betty była pełna komunałów o oświacie ludu, któ

r a ma doprowadzić do demokratycznego rozwoju

ludzkości, zakończyła się zaś apołogią jego przyja

ciela, znanego bezwyznaniowego deputowanego

Pawła Berta, którego Gambetta forytuje na przy

szłego ministra oświaty. Nawzajem też Bert pod

nosił zasługi Gambetty, który w smutnych czasach

wojny usiłował ocalić chorągiew honoru i nastę

pnie uwolnił kraj od spisku przeciw republice.

(Ustęp ten był fałszywie telegrafowany nam wczo

raj Red.). I tego Gambettę niewdzięcznicy i nie

godziwcy spotwarzają na pociechę nieprzyjaciół za

Tybrem i Renem. T ak więc pierwszy raz daje się

słyszeć z obozu liberalnego we Francyi słowo nie

nawiści dla Włochów. Co na to powie partya re

publikańska we Włoszech ? Bert czytał potem roz

prawę ,,o religii i szkole11. Słowo ,,religia11 w li

stach Berta j e st nieodłączne od obelgi.

Dzień zwołania francuskiej Izby deputowanych

nie jest dotąd naznaczony; ajencya Havasa zape

wnia, że nie nastąpi to przed d. 15 października

i zaprzecza pogłosce o zmianie gabinetn przed

zebraniem się Izby. Istotnie gabinet obecny może

dalej prowadzić czynności swoje, zwłaszcza, ,gdy

Ferry stanął po stronie Gambetty, a’ przeto poro

zumiewa się z nim. Dotychczas nie ma jeszcze

pewności co do składu nowego gabinetu, lubo Rep.

fr. dawno dała do poznania, że Gambetta obej

mie ster rządu.

Królowa Wiktorya powołała sześciu nowych pa

rów: są to margr. Tweeddale, earl Howth , lord

Reay, bar. Johnstone i bar. Tuston.

Wczoraj miało się odbyć w Newcastle (n ad Ty

ne) zebranie Ligi agraryjnej angielskiej, którą

trzeba odróżnić od irlandzkiej, pod przewodem

członka parlamentu M’Carthy. Irlandczycy mieli

wziąść udział znaczny w tem zgromadzeniu.

KORESPONDENCYA ,,CZASU U

JLw ów 29 sierpnia.

(§§) Ostatnie pełne posiedzenie ankiety szkol

nej, zwołane n a dzień Igo sierpnia, nie doprowa

dziło do żadnych uchwał, gdyż przybyło tylko

pięciu członków ankiety i ci uznali sami( że w tak

szczupłem gronie niepodobna roztrząsać kwestyj

nadzwyczajnej wagi. W ciągu sierpnia ponowne

zwołanie ankiety nie byłoby się powiodło, bo

w porze wakacyjnej większość członków bawiła

po za Lwowem. Wybrano tedy dzień 5 września,

jako termin posiedzenia, na którem , jeżeli zgro

madzi się już znaczniejszy komplet, przyjdą pod

obrady obfite materyały, których dostarczyły re

prezentacye powiatowe w odpowiedziach na roze

słany kwestyonaryusz. Tłumacząc się przed Sej

mem ze zwłoki w przedłożeniu stanowczych wnio

sków reformy szkolnej, mówi Wydział" k rajow y

w swojem ogólnem sprawozdaniu z całorocznej

działalności: *W ogóle reforma ustawodawstwa

szkolnego krajowogo, powiązanego z ustawami

państwowemi, a otoczonego mnóstwem ministery

alnych rozporządzeń, instrukcyj i regulaminów,

może być przeprowadzoną tylko po głębokich ba

daniach, opartych na nauce i doświadczeniu, które

wymagają dłuższego czasu. To też trudno, a ra

czej niepodobna, prac,y tej podołać w czasie przez

Sejm wskazanym t. j. do rozpoczęcia zwołanej na

d. 14 września sesyi sejmowej, a Wydział krajo

wy, będąc tego zdania, iż przyspieszenie kosztem

gruntownośei byłoby błędem , nie może na zbytni

pośpiech nalegać. Spodziewa się wszakże Wydział

krajowy, iż na przyszłą sesyę będzie mógł cały

operat Sejmowi przedłożyć.11

Na sesyi zeszłorocznej Sejm wezwał Rząd w o

sobnej rezolucyi, aby na remuneracye dla kateche

tów w szkołach ludowyćS( sumę 24,000 złr. na r a

chunek funduszu religijnego d otąd corocznie w bu

dżet państwa wstawiał, dopóki w drodze ustawo

dawczej §. o ustawy państwowej z r. 1869 i §. 3

u stawy szkolnej z r. 1872 nie zostaną zmienione.

Dopiero przed kilku tygodniami nadeszła z pre

zydyura namiestnictwa odpowiedź ua tę rezolucyę.

Minister oświaty, załatwiając powyższą uchwałę

sejmową oraz powziętą w tej samej sprawie i

w tym samym duchu uchwałę krajowej Rady

szkolnej, oświadcza, że wydatki połączone z u

dzielaniem nauki religii katolickiej w szkołach l u

dowych nie mogą być przyjęte na rachnnek fun

duszu religijnego, gdyż rozporządzenie takie nie

dałoby się ograniczyć do samej Galicyi. T akie

samo żądanie stawiają bowiem także inne kraje

koronne, mianowicie te , które posiadają fundusze

religijne w czynnym stanie i z tego powodu do

takiego żądania ną pozór, zdaniem p. ministra,

więcej niż Galicya byłyby uprawnione. Wynikło

by ted y znaczne obciążenie funduszu religijnego,

a w konsekwencyi także skarbu państwa, z któ

rym fundusz ten zostaje w stosunku nierozdzieb

nym. W chwili obecnej rząd mniej, niż kiedykol

wiek, mógłby zezwolić na takie obciążenie, gdyż

na fundusze religijne spadnie niebawem znaczny

ciężar z powodu uznanego za niezbędne podwyż

szenia kongruy. W drodze administracyjnej nie

możliwem jest, zdaniem ministra oświaty, systemi*

zowanie remuneracyj za udzielanie nauki religii

katolickiej. Następujące powody przytoczył p. mi

nister na poparcie swojego oświadczenia: Według

§. 3 ustaw y z 20 czerwca 1872 tylko wyjątkowo

może być wyznaczona remuneracya za udzielanie

nauki religii w szkole ludowej, składającej się

z trzech lub więcej klas, lub w szkole wyznanio

wej. Tylko w szkole wydziałowej może być u sta

nowiony osobny nauczyciel religii, dopóki władza

szkolna krajowa na wniosek władzy szkolnej o

kręgowej uznawać to będzie za potrzebne ze

względu na stosunki.

Dalej przedstawia artykuł 14 ustawy z dnia 2

maja 1873, że przy każdej szkole ludowej, w któ

rej nauka religii udzielana bywa przynajmniej 17

godzin tygodniowo, ma być ustanowiony osobny

katecheta za rocznem wynagrodzeniem, które o

znacza Rada szkolna krajowa. Remunerowanie

nauki religii w szkołach ludowych, jest przeto

wyjątkiem w ustawie wyraźnie przewidzianym.

Do innych szkół ludowych np. takich, w których

nauka religii nie bywa udzielana 17 godzin tygo

dniowo, zastósowany być mnsi wyłącznie przyto

czony powyżej § 3 ustawy państwowej, z roku

1872. Ponieważ w Galicyi niema w ogóle żadnej

szkoły ludowej, w których zachodziła potrzeba u

dzielania nauki religii przynajmniej 17 godzin ty

godniowo, przeto Rada sz"kolna krajowa może tyl

ko w miarę uznanej potrzeby wyjątkowo w szko

łach obejmujących więcej niż trzy klasy, w yzna

czać stósowne remuneracye, a względnie zezwalać

na ustanowienie szkolnych katechetów przy szko

łach wyznaniowych. Jak długo powołane ustawy

obowiązują, systemizowanie remuneracyj za udzie

lanie nauki religii w szkołach ludowych nie może

nastąpić w drodze administracyjnej. W końcu o

znajmia jednak minister oświaty, iż nizko doto

wanym dusz pasterzom, którzy udzielaniem nauki

religii szczególnie są obarczeni, udzielać będzie

w miarę środków, rozporządza!nych, zapomogi

z funduszu religijnego, a mianowicie uwzględniać

będzie tych duszpasterzy przy rozdzielaniu nad

zwyczajnego kredytu, przyzwalanego corocznie

aż do ostatecznego uregulowania kongruy na

zapomogi dla duchownych katolickich niedostate

cznie dotowanych.

Jedno z wydrukowanych już sprawozdań Wy

działu krajowego dla Sejmu zawiera zmianę do

tychczasowych przepisów o dyetach i kosztach po

dróży urzędników i funkcyouary.uszy Wydziału k r a

jowego. Wspominam o tem przedłożeniu, chociaż

ma ono tylko domowe niejako znaczenie dla Wy

działu krajowego,, z tego powodn, że zadowoli i

zaspokoi ono wszystkich posłów, którzy na zeszło

rocznej sesyi sejmowej w znanej sprawie Czarno—

Dunajeckiej utyskiwali na komisye Wydziału kra

jowego. W przedłożeniu Wydziału krajowego znaj

dują się bowiem następujące postanowienia o ko

misyonujących urzędnikach: Urzędnik, który z miej

sca komisyi swojej wydala się czy to we własnej

sprawie , czy też w jakiejkolwiek innej sprawie

nieurzędowej traci przez czas wydalenia się dzien

ną płacę (dyety) a nadto staje się odpowiedzial

nym za sam owładne odddalenie się i za wynikłą

szkodę. Podczas całego trwania komisyi winien u

rzędnik prowadzić dziennik, w którym z odwoła

niem się do spisanych protokółów, dokumentów i

aktów wykazać należy czynności każdego dnia

przedsięwzięte.

Do mojej wczorajszej uwagi o wystąpieniu tu

tejszych dzienników p rzeciw projektowi urządze

nia internatn w tutejszem seminaryum nauczyciel

skiem męskiem, dodaję jeszcze jednę. dla usunięcia

obawy bez podstawy wzbudzonej. Założenie tego

internatu nie pociągnie za sobą wykreślenia z bu-,

dżetu krajowego stypendyów dla seminarzystów wo

góle. Tylko seminaryum lwowskie nie będzie mieć

udziału w stypendyaeh krajowych, co jest naturaL

neni, bo ubodzy uczniowie jego znajdą w interna

cie daleko w iększą pomoc aniżeli w stypendyaeh

dotąd pobieranych.

Wlertoń 28 sierpnia.

(A) Dwa lata miną wkrótee, odkąd baron Hay

tnerle objął spuściznę po hr. Andrassym. Dymisya

ostatniego na.stąpiła w sposób tajemniczy, prawie

mistyczny, jeszcze dotąd wcale nie wyjaśniony.

Tyle jest pewnem, że br. Andrassy cofnął się z wła

snej woli, ani chwili bowiem nie w ypadł z łaski

Cesarskiej, ani też nie poniósł nigdy takiej klęski,

któraby go była zmusiła do odwrotu. Ib) dymisyi

lir. Andrassego cały szereg nazwisk powtarzano

jako kandydatów, zwłaszcza kilku magnatów wę

gierskich uporczywie wymieniano, tymczasem b a

ron Haymerle, niejako urzędnik, został powołany

na kierownika tak ważnej teki. Że wybór ten na

stąpił z wiedzą i wolą lir. Andrassego, nikt nie

wątpił; hr. Andrassy pizygotował prawie nomina

cyę swego następcy, zabierając go ze sobą, jako

drugiego pełnomocnika austryackiego na kongres

berliński. Nic dziwnego, że wśród takich okoliczno

ści rozpowszechniła się legendowa prawie gadka,

jak oby baron Haymerle miał być tylko zastępcą,

nie zaś następcą br. Andrassego i to tak dalece,

iż doświadczeni przyjaciele ostatniego nazywali

pierwszego ,,szefem sekcyi z tytułem i z godno

ścią ministra spraw zagranicznych11, dając przez

użycie tego miana biórokratycznego do zrozumie

nia, iż niedługo znowu hr. Andrassy obejmie wła

dzę. Trwało to przez rok. Tymczasem nieraz roz

chodziły się pogłoski o przesileniu na Ball/datzn,

którym wszelako zawsze fakta k!am zadawały.

Najwięksi skeptycy nauczyli się upatrywać za

tem w p, Haymerle następcę, nie zastępcę hr. An

drassego, a jeżeli tu i owdzie szeptano sobie o

zachwianiu pozycyi pierwszego, to już kombinacye

te nie pozostawały w związku z osobą br. An

drassego. Nagle nadeszła wiadomość o wizycie,

jaką hr. Andrassy temi dniami ma złożyć kró

lowi rumuńskiemu w Sinai. Ze względu na przy

toczone właśnie okoliczności, tudzież zc względu

na to, że nikt nie wierzy, aby karyera br. An

drassego już miała być skończoną, wizyta jego

u dworu rumuńskiego musi w dwójnasób zwrócić

n a siebie uwagę świata politycznego. Wiadomo,

jak ważną jest pozycya Rumunii na wypadek no

wych komplikacyj na Wschodzie. Hr. Andrassy

jeżdżąc jako osoba prywatna i nie . podlegając

krytyce dyplomatycznej, może cichaczem Austryi

wielkie oddać usługi, swoją drogą zaś przygotować

dla siebie samego te ren , jeżeli istotnie myśli o

powrocie do dawnej władzy. W każdym razie w i

zyta br. Andrassego u króla rumuńskiego na nowo

da powód do pogłosek o jego kandydaturze na

ministra, zwłaszcza, że w kolach politycznych nie

mal oznaczają chwilę, kiedy wybije godzina dzia

łania dla tego męża stanu. Chwila ta nie zawisła

od osób, lecz od wypadków, od obrotn powolnego

lub szybkiego kwestyi wschodniej i Zgolą zawisło

to od rozwoju stosunków między Rosyą a Austryą,

a jeżeli wieści o wzroście agitacyj panslawisty

cznych w granicach monarchii są z prawdą zgo

dnemi, tó bardzo łatwo uda się p. Ignatiewowi,

chwilę tę zbliżyć.

W ostatnim liście podniosłem pojednawcze za

chowanie się dzienników czeskich i wyraziłem

życzenie, aby zmiana ta nie była jednodniówką.

Niestety Narodni Listu ostatnim swym rubasznym

artykułem zepsuły wrażenie korzystne, jakie spra

wiła Politi -, a dzienniki tutejsze z pewnym tryum

fem dowodzą, żc miały słuszność, nic przywię

zując żadnej wagi do głosów pojednawczych praRy

czeskiej.

Część literacko-artystyczna.

Z Higieny narodowej.

’sięga czw arta, Tom drugi Sejmu czteroletniego

A". iValeri)nna K alinhi

ze Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego.

IV.

Gdyby nie wielki talent, gdyby nie doskonała

um iejętność historyka, te dzieje ostatecznego upadku

nie tylko byłyby bolesnemi, ale i nużącemi jedno

stajnością, że się tak wyrazimy, swej ujemności, nie

przerw aną ciągłością samych ujemnych stron. Cóż

miał począć historyk? Za wiele było do zganienia,

do potępienia, za mało niestety do podniesienia.

A iednak dzięki wzniosłości jego poglądów i pra

wości zamiaru, nie będzie można z Horacyuszem

powiedzieć ani dzisiaj, ani w przyszłości o tej pa

s t w i sunt quos genus hoc tnimme jmat^utpote

bo%Tzujt?ż"cz wielugodnychJest M M

z potępieniem ociągać się me można i me: nale; y

dla dobra przyszłości. Ale aby to p rzykre

l,—

eżnie potępienie skutecznem było, trzeba, z F

dy sumiennie się zbadał, ile w mm tych_ y

wad, nałogów i przyczyn upadku, co dzis is

ry k a zmusza tamtych potępić. Tymczasem rzecz

się ma inaczej, a chociaż to ludzkie, w Polsce wię

cej niż gdzieindziej przyklaskujemy wytknięciu

powodów, które sprowadziły upad ek ojczyzny,

przyznajemy, gdy się twierdzi w ogóle, że jeszcze

w nas tkwią i istnieją dzisiaj, ale przyznajemy to

tylko odnośnie do narodu wziętego zbiorowo a

nigdy nikt nie poczuwa się, aby one w nim tak

że były. Niech się każdy. dobrze zbada a prze

kona się, że ma jeszcze w sobie samym do dzi

siaj małą przynajm niej cząsteczkę przyczyn zguby

ojczyzny i że choć jedną kartkę dzieła X. Kalinki

do niego stosować można - wszyscy bez wyjątku

pacyenci i lekarze, krytykowani i krytycy, czyta

jący i piszący z taką łatwością polityczne morały!

Ostatnia łyżka lekarstwa, którą zażyć możemy

dzisiaj, gdyż więcej niema dotąd przygotowanych.

Rozdział IV poświęcony jest sprawie *Gdańska i

Torunia.11

,,Gdańsk i Toruń - mówi autor (niezawodnie dla

wielkiego rozczarowania wielu) -

oto tajemnice

dziejów ,,Ozteroletniegu sejmu11 z icb zewnętrznej

strony, oto klucz polityki dworu b erlińskiego od

czasu wybuchnięcia wojny tureckiej! I opieka jego

nad Turcyą i związanie się z Anglią i Holandyą,

i przymierze z Polską, nie miało innego, a przy

najmniej ważniejszego zad ania, jak zabór tych

miast. Z żelazną konsekweneyą (a my dodamy

chociaż bez żelaznego kanclerza) z wytrwałością

żadnem niepowodzeniem niedającą się zrazić, a

giętką aż do podziwienia, dążył on do tego celu,

innych wciąż próbując środków i po każdej po

rażce inne układając kombinacye.11 Co za zwię

złość i jak jednem pociągnieniem pióra seharakte

ryzowanem jest położenie a zarazem i odwieczna

polityka jednego z rozbiorowych państw! A dalej

kiedy autor mówi, że Fryderyk Wilhelm z bier

nym tryumfem, w postaci bezinteresownego pośre

dnika wrócił z Reichenbachu do stolicy i dodaje:

*ale ta rola bezinteresowności męczyła go,11to T acyt

lepiejby nie powiedział, tak jak Shakespeara go

dnemi są owe już dawniej przytoczone słowa o

królu: ,,na tej sesyi nie był królem, tylko udawał

króla.11

Tu autor maluje zniechęcenie dworu berlińskiego

do Polski. Król pruski i dwór berliński dostali, że

niemieckiego użyjemy trywialnego wyrażenia, K a

tzenjam mer po polskiem przymierzu, chociaż dopra

wdy nigdy nie upili się niem! Ten stan sfer, jak

byśmy dziś powiedzieli, decydujących berlińskich,

odmalował Piatoli, wysłany przez Stanisława Augu

sta nad Sprewę, a o którym zmuszonym jest X. K a

link a powiedzieć:

*L egacya polska w Berlinie najsmutniejsze o

swej nieudolności dawała świadectwo, nie prze

strzegając Rzeczypospolitej o tem, co ona prze

dewszystkiem znać była powinna i Włoch w cią

gu jednego tygodnia więcej się dowiedział, niż

ks. Jabłonowski przez dwa lata swego pobytu11.

Co się dowiedział? Oto, że w Berlinie nastało

bardzo niechętne dla Polaków usposobienie i że

m ają najgorszą opinię o Stanisławie Auguście, o

armi"i polskiej i o całym narodzie. A dla czego?

Dla wielu niestety słusznych powodów, ale i dla

tego także, że P olacy sami czernili się i oskar

żali i podkopywali nad Sprewą, jak później nieraz

nad Sekwaną, ponoś i nad-Newą, a może i Duna

jem. , .W szyscy Polacy przejeżdżający pizez Berlin,

nie omieszkiwali przedstawiać Stanisława Augu

sta, jako oddanego w głębi duszy Moskwie-1

Gdyby raz Polacy okazali tyle goi li" ości w po

pieraniu się wzajemnie , ile czują potrzeby i znaj

dują przyjemności w szkodzeniu , możeby zdołali

kiedyś stawić czoło nieszczęściu, a skorzystać ze

szczęścia!

....

Ale w racając do przeszłości, usposobienie istot

ne Berlina streszczało się w tych słowach Hertz

berga do posła rosyjskiego: ,,Bo nie trudno do

wieść , że pozyskanie przyjaźni rosyjskiej i zaję

cie Gdańska i Torunia, więcej nierównie dla nas

warte, aniżeli przyjaźń państwa, dla którego już

tak wiele zrobiliśmy, a które samo z siebie nic

zrobić nie może11.

Zapiszmy te końcowe słowa na wieczną pa

mięć. W jakiemkolwiek znajdować się będziemy

położeniu, w jakiemkolwiek się znajdujemy, bądź

my przekonani, że o tyle tylko liczyć możemy na

innych o ile im przydatnymi i potrzebnymi bę

dziemy lnb jesteśmy: to prawd a niezmienna, w szy

stko inne zawodne i przemijające. W chwili, w któ

rej naród ,,sam z siebie nic zrobić nie może« wszy

stko dla niego skończone, nawet najczulsza przy

jaźń i najdostojniejsza laska.

Ignacy Potocki, ten, jak ktoś powiedział, gi

rondysta przeniesiony do P olski, a którego nasz

historyk ściga nieco może ze zbyt wytrwałą nie

chęcią dla tych samych po części zapewne powo

dów, dla których nie smucił się z kłopotów i cier

pień Józefa I I , polecił księdzu Piatoli wybadać,

jakby to na dworze pruskim było widziane, gdy

by młodemu synowi króla, księciu Ludwikowi, o

fiarowano następstwo polskiego tronu.

X. Kalinka nazywa to, do pewnego stopnia słu

sznie, opłakanem nawyknieniem prowadzenia po

lityki zagranicznej na własną rękę, jednak tru

dno nie widzieć w tem i usiłowania gorączkowego

może, wyjścia w ten lnb ów sposób z rozpaczli

wego położenia; wybadanie zresztą nie przesądzało

sprawy, mogło służyć za materyał do niej, a na

zbyt surową naganę, skoro podjętem było przez

człowieka wpływowego i zajmującego tak wyso

kie stanowisko, ,jak Ignacy Potocki, zdaje nam

się, iż nie zasługuje. Zresztą korona, jak się

pokazuje, ma zawsze jakiś dziwny urok i rzuca

blask , który czasem i interes i nienawiść przy

ćmić może, bo nawet zaiste nie do pozadroszcze

nia ówczesna polska korona uśmiechała się nie

jednemu, już pierwej obudziła była żądze przed

siębiorczego Gustawa III szwedzkiego, a teraz " }

badanie polecone przez Ignacego Potockiego, na

jakiś czas rozchmurzyło horyzont Berlina i myśl

ta zajęła F r. Wilhelma.

Nk chwile historyk, przenosi ims cio Anglii, i nie

wiemy, czy zupełnie słusznie poświęca panegiryk

pochwalny królowi Jerzem u III za to, że byl czło

wiekiem surowej cnoty *i miał wstręt do genial*

uyeh szubrawców, którymi W. B rytania, podobnie

jak cała E uropa, były wówczas zalane«. Le mot

est fort, tem więcej, że stosuje je autor do Foxa i

Mirabeau. Całkiem za to uzasadnione są słowa czci

dla Pitta, którego intuicyjną politykę na wskróś

nieprzyjazną Rosyi bardzo autor po"dnosi. Historyk

kreśli przebieg układów między Anglią i Polską, i

ódsłania, jak Pitt z tą przenikliwością, którą po

nim odziedziczył lord Beaconsfield, z’rozumiał sprze

czność interesów Rosyi i Anglii, chciał złączyć

się przeciw pierwszej z P rusami, a pośrednio

z Polską. Układy prowadził bardzo rozumny, b ar

dzo pilny i Uczony polski pełnomocnik w Londy

nie Bukaty; przedmiotem ich było początkowo za

warcie stosunków handlowych między Rzecząpo*

spolitą a W. Brytanią, lecz temu znowu stanęła

na przeszkodzie obawa Anglii narażenia sobie Pras,

które chciały utrzymać Polskę jakby w stanie

blokady. Już w Reichenbach Ańglia chcąc skło

nić Prusy do zgody, na podstawie status quo

ante helium obiecała, że później dołoży z chęcią

swych starań , aby drogą umowy handlowej z R z e

czypospolitą, Gdańsk i Toruń przeszły w moc

Prus.

T e r a z gabinet londyński polecił swojemu

pełnomocnikowi w Warsza’wie Hades , którego cie

kawy portret daje autor, aby podniósł tę propo

zycyę; w zamian za odstąpienie tych miast An

glia" i Holańdya ofiarowały swą gwarancyę dla

reszty posiadłości Rzeczypospolitej i zabezpiecza

ły swem pośrednictwem umowę handlową z dwo

rem berlińskim.

Stanisław August przyjął tę propozycyę z go

dnością, a jak zawsze z wielką roztropnością,

dodając niezbędne * a bardzo treściwe w arunki,

mianowicie objęcie gwarancyą przypadku wojny

z królem pruskim. Gdy Hailes zwierzył się Igna

cemu Potockiemu, otrzymał od niego to cenne wy

znanie : na propozycyę ogłoszenia przygotowującej

się w tej mierze broszury: *Zgoda, byleby pismo

rzeczone, ułożone było z prostotą, bez zapału, bez

nalegania, aby się naród natychmiast decydował,

a szczególniej, żeby nie miało żadnej cechy dy

plomatycznej. Rzeczpospolita szlachecka

nie zawsze się poddaje ewidencyi aryt

metycznej; argumenta i racye nie są je

szcze dla niej dostatecznym do działa

nia powodem11. Istotnie po powrocie Lucchesi

niego do Warszawy, a po części za jego wpływem,

projekt angielski na najżywszą natrafił opozycyę.

Oddzielne t o

owie po 10 c,, we Lwowie lub z przesyłką pocztową 12 c.

Prenumerata wynosi:

Pocztą w państwie Austryackiem

na caty rok Ina kwartał na 1miesiąc

Niemieckiem

..................................................

24złr.

6 złr.

2złr.50c.

B do Włoch, Francyi, Antrłii Relp-ii ’ eJ

’-"ń,’.’

^ Ar.

3 Ar.

z pieniędzmi i przekazy nierHP?riA

*tłco otl *ffo «lo ostatnieg(o dnia w miesiącu - l?isty

do Administraeyi Czasu w

prenru-m,eiat-, j °głoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać fr a n c o

noeztnwoi

reklamacyjne meopieczętowane nie "podlegają opłacie

pocztowej.

Listów ntefrankowanych nie przyjmuje się.

Kęhoplgmów nadsyłanych nie zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction