Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 669 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 442

Kraków, Czwartek 25 Września 1913.

Rocznik LXVł

C" y.»”» nwfamK -j?gr1**.i h i m p i *it:m?tw *

w » .1wswnm*»

Wydanie popołudniowa

Prenumeratę przyjmują: AdministracyaCzasHwKrakowleiurzędy pocztowe. Miejscową pre

n u m e r a tę księg. S. A. Krzyżanowskiego, handle: St. Karliriskiego, trafika w Sukiennicach, Biuro dzień.

Hopcasa i Salomonowej, Ot. Trafika. We Lwowie /C zas" jest do nabycia w biurach dzień. fi. Olszewskieg»,

S. Sokołowskiego, K. Buchstaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Rawym Sączu na peronie

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach u partyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń : od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 15 ha_l.: układ tabe

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal. następny po 15ha!. N ad esłane i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 hal. za każdy raz. Głosy publicz n oś ci po2 kor.; komunikatyhandlowe

pok ronic ei po dzialeekonomicznym;koratinikatyprywatne,śluby,zaręczyny itp.po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biuradzienników L.Plohna, A.Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; wJarosławiu Biurodzienników; w Podgórzu Póturalski; w P rze

m yślu A. Juszyński księgarnia I E. Billet; w R ze szo w ie M. Weintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W . Raczkowski, 14 Citó de Trevise; w W ie d n iu Haasenstein fi Vogler, R. Mosse (także w e wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, Bock fi Herzfeld, H. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt fi Comp.); w Frankfurcie u. M. G. Ł.Daube fi Comp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i pr z ek a zy pieniężne na prenumeratę i ogło_szeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie p rzyjm uje się. Rękopisów nadsyłanych nie zw raca się.

§ W Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal. " 9(3

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 54

Pms^mmmrn

Coraz częściej czytamy w dziennikach, że sy

tuacya jest beznadziejna, że katastrofa zawisła

nad krajem. Z drugiej strony pewna część pra

znamy ją dobrze -

n ie ustaje w kryty

kow aniu Koła polskiego, a glosy (e znajdują

Chętny posłuch w niektórych redakcyach wie

deńskich. Wszystko to stwarza atmosferę duszną

i w y w oł uje nastroje pesymistyczne. Czy jednak

pesymizm ten jest uzasadniony?

Położenie jest z pewnością nader trudne. Nie

zapoznajemy tego ani na chwilę, ale też wiemy,

że pesymizm jest złym doradcą. Społeczeństwo

przez instynkt samozachowawczy powinno się

a niego otrząsnąć, poza chmurami szukać słoń

ca i czekać cierpliwie, ale rue bezczynnie, aż za

błyśnie. Nie w o ln o zakładać rąk i zrzucać winę

z siebie na drugich, koszta bowiem ewentualnej

przegranej ponieślibyśmy w szyscy, poniósłby

naród.

Wiemy wszyscy, że kluczem sytuacyi jest

sprawa reformy wyborczej. Spoczywa ona obe

cnie w rękach stronnictw, które odrzuciły p o

przedni kompromisowy projekt. Pracę, która te

raz na nie spad}a, należy im ułatwiać, a nie jest

z pewnością takiem ułatwieniem wytwarzanie

i szerzenie pesymizmu. Od pierwszej chwili po

rozejściu się poprzedniego Sejm u wstrzymaliśmy

^się od wsze’kiej krytyki; nie słyszał też nikt

z ust naszych ani oskarżenia ani żalu do tych,

którzy nas zwalczają. Na każde wezwanie

jesteśmy gotowi stanąć do szeregu, nie w cha

rakterze prowadzących i kierujących, ale szczerych

i życzliwych sekundantów. Sił swoich nie osła

biamy też zwątpieniem i nie udzielamy go dru

gim. Mamy głębokie przekonanie, że niema ta

kich terminów, z którychby zdrowe społeczeń

stw o nie wydostało się i nie ochroniło od szko

dy7. Potrzeba tylko wzajemnej wyrozumiałości i

umiarkowania.

Sytuapyą w sprawie reformy wyborczej zaj

muje się Dziennik polski. Oto uwagi, nasuwa

jące się organowi lwow"skiemu w chwili o be

cnej :

Konferencya sobotnia u marszałka krajowego,

otoczona ścisłą poufnością, zainteresowała natu

ralnie ży w o opinię publiczną i wyw ołała szereg

dom ysłó w w prasie naszej i w’iedeńskiej. Nie

z_amierzamy dom ysłów krytykować - bo nie

mamy do lego podstawy; ani też nie chcemy

ich pomnażać — bo uważamy domysły za bez

owocne. Chcemy tylko zastanowić się nad przy

puszczeniami, przez niektórych publicystów wy

rażonemi i nad opinią, jaka się około domysłów

wytwarza.

Skonstatować można, że wrażenie jest na c

gół dodatnie, a dom ysły są przeważnie korzy

stne. To już wiele. Nie wyrażaliśmy nigdy prze

sadnego optymizm u, ale też nie podzielaliśmy

p.esymizmu. Optymizm lub pesymizm w życiu

jest rzeczą temperamentu. W polityce przesadny

optymizm lub przesadny pesymizm bywa cza

sem bronią p olityczną, i to najczęściej bronią,

używaną do uderzeń krytych. Wywołuje się

czasem zbytni optymizm, niezgodny ze stanem

rzeczy, aby wbrew prawdzie wywołać nastrój,

a petem, w rszie zawiedzionej nadziei, zrzucie

w inę na przeciwnika. Wyw ołuje się też czasem,

na odwuót, nieuzasadniony pesymizm , aby po

em, gdy się rzecz jednak uda, sobie przypisać

zasługę. Obie metody mogą na sytuacj’ę "wpły

wać szkodliwie, wśród pracy przeszkadzać i ją

trzyć, ba, naw et do pracy zniechęcać.

Dlatego też staraliśmy się od początku iść dro

gą spokoju, w przekonaniu, że zw’olennicy refor

my zrozumieją, iż po now ych wyborach irzeba

now’ej pracy, której nie można zakreślać termi

nu tak ścisłego, jak pracy dawniejszej, daleko

już posuniętej; ale też w przekonaniu, że i

przeciwnicy reformy przejmą się odpowiedzialno

ścią i zrozumieją szkodę zw łoki; a na obu tych

podstawach dopiero pracę oprzeć można. Z gło

sów, które towarzyszą konfereneyi sobotniej, m o

żna nabrać wrażenia, że stworzenie powyżej c

kreślonych podstaw jest w toku, i że one w ła

ściw ie już istnieją. Zwolennicy reformy nie kry

tykują zwołania, ani składu konfereneyi; rozu

mieją i u zna ją, że usiłowanie zespolenia stron

nictw zachowawczych jest pożylecznem i konie

cznem ; nie dopatrują się w tem chęci zabagnie*

nia sprawy; a jeszcze nie tak dawno samo ze

branie się konserw atystów byłoby wyw ołało

szkodliw e podejrzenia. Dziś tych podejrzeń nie

ma — i w tem widzimy objaw dodatni.

Na zarzuty ruskie przeciw rzekomej bezczyn

nośei namiestnika widzimy wr tem usposobieniu

opinii polskiej najlepszą odpowiedź. Opinia pol

ska nie podziela zarzutu bezczynności, bo go

nigdy nie podnosiła i nigdy nie żądała czynno

ści obliczonej na e fe kt; wiedziała, że trzeba

najpierw do czynności stworzyć podstawy i w a

runki. To też pierwszy zewnętrznj’ objaw real

nych i usilnych starań wj’wo!ał wrażenie dodat

nie i zaufanie — a z tem muszą się liczyć Ru

sini.

Przeciwnicy dawniejszego projektu, których

często można było uważać za przeciwników re

formy w ogóle, albo przynajmniej za przeciwni

ków spiesznego jej załatwienia, nabrali z pe

wnością przekonania, że reforma musi być jak

najśpieszniej przeprowadzoną. Rozumieją nie

bezpieczeństwo zwłoki i ciężar własnej odpowie

dzialnoścń Torują sobie tym sposobem drogę do

zaufania stronnictw, które od początku życzyły

sobie reformy, a zarazem wytrącają Rusinom naj

niebezpieczniejszą broń z ręki.

Nie lekceważymy trudności, jakie mimo to je

szcze zachodzić mogą, jakkolw iek nie umiemy

ich dokładnie określić, bo nieznamy projektu

stronnictwa centrum i narodowej demokracji i

nie możemy przewidzieć, jak ow e nieznane je

szcze projekty zostaną przyjęte przez inne stron

nictwa. Opierając się jednak na wrażeniu, jakie

w yw ołała konferencya konserwatystów, można

wyrazić nadzieję dobrego przebiegu dalszego

Wolno także przypuścić, że konserwatyści, zro

biwszy początek u siebie, zechcą w konsekwen

cyi zrozumieć i ocenić stanowisko obozów de

mokratycznych. Powszechnem jest przekonanie o

konieczności reformy. To przekonanie zwycięży

* szelkie wątpliwości i okaże się silniejsze, niż

te lub ow e punkty sporne, oraz silniejsze niż

ewentualna ambicya postawienia na swojem.

Strzały w Albanii.

Wied eć, 24 września.

Pod w pływem Berlina dyplomacya austro

węgicrska krok po kroku odstępowała od pier

w’otnego programu bałkańskiego. Sojusznik nie

miecki miał nietylko inne, ale naw’et wręcz

przeciwne interesa do obrony i ani myślał o o

graniczeniu się do roli bezstronnego sekundanta.

Interes niemiecki na wschodzie jest w pierwszym

rzędzie natury handlow’ej, każdy targ stracony

dla Austryi, staje się nowym targiem dla Nie

miec. Z tego stanowiska wychodząc Niemcy,

konsekwentnie narzucają się państwom bałkań

skim na opiekunów i obrońców, a w miarę jak

rośnie tam niechęć, a nawet nienawiść do Au

stryi, zyskuję handel cesarstwa niemieckiego.

Taką była rola Niemiec z kolei wobec Turcyi

i Grecyi, Rumunii i Serbii.

Z łaski Niemiec nie udało się Austryi prze

prowadzenie całego programu co do Albanii.

Chwiejne stanowisko dyplomacyi berlińskiej zmu

siło Austryę do znacznych ustępstw, jedno mia

sto i jeden okręg po drugim usuwano z granic

przyszłej Albanii, a rezultat jest taki, że dziś

faktycznie o wiele więcej Albańczyków pozo

stało pod panowaniem Serbii, Grecyi i Czarno

góry, aniżeli w granicach przyszłego państwa al

bańskiego.

Ze wszystkich miast albańskich, które wejść

miały w skład nowego państwa, Austrya urato

wać zdołała jedynie Skutari; zaś Ipek, Djako*

wa, Pri^end, Dibra itd. pod w pływem głównie

dyplomacyi niemieckiej, przeszły do Serbii i Czar

nogóry. S zczególnie Prizrend o blisko 60.000

mieszkańców, Djakowa i Dibra są miastami czy

sto albańskieini, a co ważniejsza stanow’iły dla

górskiej ludności albańskiej od wieków jedj’ne

targi, gdzie zbywać mogła swoje produkta i za

opatryw’ać się w zamian w żywność, broń, odzież

itd. Rząd serbski rozpoczął panowanie w Albanii

od kroku wręcz dzikiego : w ydał zakaz dopuszcza

nia Albańczyków z nowego państwa na targi

tj’ch miast. Mieszkaniec gór albańskich nie zna

zasad międzynarodow’ego praw’a, nie zna zapew

ne nawet granic sw’ego młodego państwa ; wie

natomiast, że jego naród z dziada pradziada

w tych miastach sprzedawał co miał na sprzedaż

a kupował czego mu było potrzeba, niema inne

go targu i przez zakaz serbski wręcz skazany

jest ha śmierć głodową. Nie rozumie zakazu,

więc go nie słucha, bo nawet słuchać nie może.

Mamy analogię w Austryi. Dia ludności w

części Hercegowiny i Czarnogóry jedynymi tar

gami są miasta dalmatyńskie, w szczególności

Dubrownik i Kotar. Hercegowińcy nie znali in

nych targów i wtedy kiedy jeszcze należeli do

państwa otomańskiego; Czarnogórcy nie mają ich

dotąd. Gdyby Austrya zakazała Czarnogórcom

dostępu do tych targów’, z pewnością nie uwie

rzyli by w zakaz i mimo ustawionych karabinów

maszynowych schodziliby dalej utartemi ścieżka

mi na te targi. To też ca wet podczas najwięk

szego naprężenia wojennego, typowe postacie z

Czarnych Gór ani na jtden dzień nie znikły z u

lie Dubrownika i Kotaru. Serbia postąpiła ina

czej i zapewne nie bez zamiaru. Rząd serbski

nie mógł mieć złudzeń do następstw zakazu, mu

siał z góry przewidzieć, że Albańczycy ani go

zrozumieją ani tem mniej się do niego zastosu

ją. Chciał ich sprowokować, chciał utrzymać na

granicy stan wojenny, ażeby wobec Europy w y

kazać, że samoistna Albania nie może istnieć, bo

stanowi ciągłe niebezpieczeństwo dla państw o

śeiennych.

I to mu się udało.

Od tygodni już trwa na granicy strzelanina.

Setki, a może i tysiące Albańczyków padło od

kol serbskich karabinów m aszynowych, liczne

osady poszłj’ z dymem. Mimo to Albańczyc.y da

lej dążą ku zwyczajnym targom, bez których

grozi :m śmierć głodowa.

Rząd serbski uchwalił wczoraj nową mobili

zacj’ę : ośm pułków piechoty z artyleryą górską

i kawaleryą odchodzi ku granicy albańskiej. »

i podobne zarządzenia wydał także król Miko

łaj czarnogórski. Więc wojna z państwem, które

jeszcze nie istnieje, ale jako, że na razie to

państw’o zostaje pod protektoratem mocarstw,

więs właściw’ie wojna przeciw wszystkim mo

carstwom.

Równocześnie rośnie podejrzenie, że Essad ba

sza, buntując się przeciw prowizorycznemu rzą

dowi, działa w porozumieniu z Serbią,* tak że

cały twór austro-węgierskiej dj’plomacyi, jedyne

a cłivum w bilansie jej polityki, jest zachwiane

i jakoby wr mgle się rozpływa.

Wojna bałkańska trwa dalej...

Sejmik Spółek wielkopolskich.

We wtorek rozpoczął się w Poznaniu sejmik

Związku spółek zarobkowych i gospodarczych

na W. Ks. Poznańskie i Prusy zachodnie. Za

gaił obrady p. I. Otmianowski, prezes Rady nad

zorczej Banku przemysłowców, który je3t naj

starszą ł największą w Poznaniu spółką. Na

marszałka sejmiku powołano sznmbelana Stefa

na Cegielskiego. *X. patron Adamski omówił pra

ce w komisyach i zdał sprawę z działalności

w roku ubiegłym. Na tem przerwano obrady

pierwszego dnia ; popołudniu obradowały koini

sye. We środę rano na intencyę sejmiku odbyła

się Msza św. w kościele farnym, którą odpra

wił X. Adamski. Zebranie rozpoczęło się ucz

czeniem jubileuszu 2 5 -c:a pracy w Banku

Związku spółek zarobkowych p. Tomaszewskie

go. Stosownie do porządku obrad dyrektor To

maszewski zdał sprawę z działalności Banku w r.

1912. Potem wicepatron, Dr Rzepnikowski przed

łoży} rezolucyę: *W celu podtrzymania spraw

ności poleca się, aby mianowicie większe spółki

posiadały zasób efektów, który zazwyczaj nie

powinien przekraczać w ysokości funduszów :e

zerwowych*. Ożywioną dyskusyę wywołała spra

wa emerytur członków zarządu i uczestników

spółek. Obrady trwają dalej.

Spółki zarobkowe i gospodarcze w Wiełko

polsce, których historyę znają cz,ytelnicy Czasu

z niedawnych źródłowych przedstawień, stały się,

w energicznym rozwoju, niemal ogniskiem życia

ekonomicznego w dzielnicy pruskiej. Są czynni

kami produktywnymi i przyczyniają się do pod

niesienia przemj’słu, handlu i rolnictwa.

Kółka rolnicze, szerzące umiejętność rolnictwa

-»omiędzy włośćiaństwem z jednej strony, a spół

ki pożj’czkowe ud/iełająee mu kredytu z drugiej

strony, były czynnikami, które włościaństwo

w Wielkopolsce doprowadziły do rozwoju, w ja

kim się dzisiaj znajduje. Prz,yczyniło się do tego

również rozszerzenie kooperacji na pole handlu

produktami i potrzebami rolniczemi. Do Związku

należy już dzisiaj blisko 60 *Rolników*, spółek,

które odbiór i dostawę potrzeb rolnictwa wzięły

w swoje ręce, wytwarzają niety!ko doniosłe źró

dło zarobkowości,ale chronią szczególnie drobnego

roinika od w yzysku przy sprzedaży płodów i przy

zakupnie potrzeb gospodarczych. Obrót w nich

doszedł w ubiegłym roku prawie do 8 milionów

centnarów.

Warunki, w jakich znajdują się przemysł i

handel w Wielkopolsce, są tak wyjątkowo tru

due, że chociaż postęp i na tem polu zarobko*

wości społecznej jest bardzo wielki, nie może

iść w porównanie z. postępem na polu gospo

darstwa rolnego. Ale ten, który jest, zawdzięcza

przemysł i handel spółkom. Kierownictwo spółek

dowiodło, że rozumie odpowiedzialność, jaka na

niem ciąży, że we wszystkich sprawach kiero

wało się i ostrożnością i nie dało się pociągnąć

do najmniejszego kroku, k łóregoby następstw

nie było rozważj’ło dokładnie. Temu przypisać

należy, że mimo tak bardzo niekorzystnych w

r*. z. konjunktur, mimo obaw wojny, które wielu

spowodowałj’ do wycofania Oszczędności z ban

ków, ogólna suma depozytów podnioiła się

w Związku o przeszło 6 5 mit. marek. W porów

naniu do sum depozytowj’ch, które wykazują

spółki niemieckie, jest to suma niewielka, ale

Polacy są nietylko liczebnie słabsi, ale o w iele

później zaczęli myśleć o oszczędności, więc n a

turalne zupełnie, że kiedy Niemcy liczą oszczęd

ności na miliardy, w Wieikopolsce nie doszły

one jeszcze 300 milionów.

Pomyślny rozwój spółek jest solą w oku ży

wiołów w rogo dla polskości usposobionych. Jak

baczną uwagę zwraca się na nie w Niemczech,

dowodem dyskusya. wszczęta świeżo na ten te

mat w prasie niemieckiej. Wywiązała się mię

dzy innemi polemika między patronem spółek

niemieckich Drem Crnegerem, a znanym ek on o

mistą berlińskim, prof. Schinollerem, zaciekłym

wrogiem Polaków. Powodu do sporu dostarczyła

rozprawa Dra Swarta o spółkach wielkopolskich

w wydaw’nictwie zbiorowem prcf. Mitscherlicha

w Poznaniu.

—

Dr Swart przedstawił, tenden

cyjne twierdzenie, że niedługo niemieckie spółki

staną się polskiemi. Przerażony prof. Schmoller

poprosił Dra Cruegera o oświadczenie, czy spół

ki Schulzego z Deli(zsch *stanowią tamę prze

ciw polskości?" P. Crueger odpowiedział w dru

gim zeszycie Schmollćr« Jahrbuch za rok bie

żący.

Podług brzmienia niemieckiej ustawy spółko

wej - brzmią w streszczeniu jego wywody -

nie muszą być spółki niemieckie rozwiązane, gdy

służą politycznym celom. Ale jeżeli nie rozwią

zano polskich spółek, to jedynie dla tego, że nie

można im było dowieść, *by innym celom, niż

zarobkowym służj’ły. Spółka ma jedynie gospo

darcze cele, nie można jej przeto użyć na to,

aby Polakom ukrócała warunki egzystencyi. Iść

może tylko o takie wzmocnienie Niemców za po

mocą spółek, aby prześcignęli Polaków w walce

konkurencyjnej. W r. 1872 oświadczył Schulze

z Delitsch w Poznaniu, zakładając prowincyonal

ny związek spółek, że ma on dać oparcie niem

czyźnie i że przeznaczony jest na rozszerzanie

kultury niemieckiej. Schulze powiedział: Niem

cy nie są narodem, który odwiecznie siedzi

w Poznańskiem, więc rodzimości swej nie mogą

w taki sposób dowodzić, aby s :ę wspierali na

samej sile. Nasz tytuł do posiadania tej prowin

cj’i polega na robocie kulturalnej, jaką tu w y

konywamy, nie na sjlc.

Jeśli Polacy zechcą zetknąć się z nami w po

kojowem współzawodnictwie kulturalnemu powi

tamy ich z przyjemnością. To jest czynnik, któ

ry godzi i sięga po za narodową nienawiść. Ale,

pisze Crueger, spółki Schulzego wprost prześla

dowano w latach 1880 do 1890, a w nastę

pnych zakładano spółki inne, celem socyainej

reformy, aż w r. 1902 reskrypt ministra handlu"

poHżył koniec tej agitacyi. Więc też nie można

dziwić się, że do wielkich rezultatów niemieckie

spółki Schulzego nie doszły. Tymczasem w yk o

rzystali Polacy w sposób przedziwny te środki,

które prowadzą w spółkach Schulzego z De

lii zsch do podniesienia gospodarstwa i zarobku

członków. Zrobili to wzorowo i lepiej niż Niem

cy. Nie ulega też żadnej wątpliwości, że polityki

nie prowadzą żadnej.

P. Schindler uniewinnia się w dodatkowych

uwagach, że pracę Cruegera umieścił. Ziobił to

z musu. Bernhard (Polenfrage, 2 wydanie) w y

kazuje, że w 225 spółkach polskich zasiada 217

księży. Czy sądzi Crueger, że tych 217 ducho

wnych to pod narodowym względem ludzie neu

tralni ? P. Schmoller kończy swojem cełerum

censeo: *Dlatego jest koniecznością, aby rząd,

wielka własność, komisya koloaizacyjna, spółki

i Towarzystwo dla kresów wschodnich silnie i

jednolicie razem się trzymały, aby część pro

wincyi niemiecką zachować".

OYALOGIPOGRGBOWCÓf.

(Korespondeneya literacka Kajetana Koź

miana z Franciszkiem Wężykiem 1845

1856. Zebrał, objaśa;ł i wstępem opatrzył Stanisław

Tomkowicz, W Krakowie. Nakładem Akademii Umie

jętności 1913, str. 296).

IV.

Inne jeszcze motywy składają się na wy

mianę m yśli dw óch przyjaciół. Więc polityka:

żyłka napoleońska budzi się od czasu do czasu

w starych weteranach. *Mały Bonapartek - tak

zwiastuje Koźmian Wężykowi przyjście do wła

dzy Napoleona III — niedawno więzień w Ham,

bez s ztandarów z pod Arcole, Lodi, Piram d egip

skich, całe wojsko za sobą pociągnął i bez uży

cia bagnetów wszystkich Sokratesów mądrości,

Katonów, Cyceronów, Pom pejuszów oszukał, u

chw y cił i zamknął... Nic dla mnie w tej sprawie

nie jest bardziej pocieszającem, jak to, że on

mądry gadacz, a istotnie podły polityczny sza

chraj, Thiers, poszedł do kozy". *Cóż mniem asz —

pyta nieco później - (o Napoleonie III) czyli

będzie Augustem lub Augustulem?" Zwolna je

dnak przychodzi do głosu sceptycyzm : *Badeni

Marcin — czytamy — rozsądkiem swoim ma

wiał; od powietrza, głodu, ognia i w ojny i wiel

kich geniuszów zachowaj nas Panie! A cóż do

piero mówić o hi?tryonach geniuszowych". Wre

szcie po ogłoszeniu cesarstwa oświadcza Wężyk:

*Wszystko mi jedno, kto w e Francyi przewodzi".

Piotrowickierau samotnikowi dostarcza Wężyk

z Krakowa miejskich wiadomostek. O czywiście

ruch umysłowy wawelskiej stolicj’ stanowi głów

ny przedmiot ich zajęcia i k rytyki: trud i myśl

Wiszniewskiego, Kremera, Helcia, Małeckiego, na

tchnienie Pola, wschodzące gwiazdy i przelotne

meteory. Krytycznie usposobiony kasztelan nie

pomija jednak odwrotnej strony medalu. ,,Wszyst

kiego — pisze — dostaniesz w Krakowie. Tra

fisz częstokroć na takie czasy i takie u sposo

bienia, że ci się wj’da, iżeś zajechał" na przed

m hście Aten. Ale nie szukaj w nikim ciągłego

poświęcenia się .. Brak wytrwałości w poczętern

dziele każe tu często ludziom porzucać zaczęte

obrazy, do połow y doprowadzone dzieła, izby

nawet, w których oknach brak będzie oszklenia.

Nigdziem nie widział pod słońcem podobnego

umysłowego lenistwa!" A io przedmieście Aten

grubo niekiedy zatrąca zaściankiem, kiedy np.

Walery Wiełogłowsni zakłada tu księgarnię i w y

dawnictwo dzieł katolickich, a w prospekcie brać

przyrzeka za sw oje towary *pierze i szerść

świńską". To też w chwili zniecierpliwienia woła

Wężyk: *Pisać o ruchu umysłowym z Krakowa -

byłoby to, co żądać ananasów z Petropawłow*

ska".

Gdy dj’alog się toczy dookoła ówczesnej atmo

sfery intelektualnej Krakowa, nie brak wzmia

nek o młodziutkim wówczas Czasie. Koźmian

liczy się do jego czytelników, a nawet wielbi

cieli. Inaczej Wężyk : ,Jakiżby to był tryumf -

żartuje w marcu 1854 r.

dla redaktorów

Czasu, gdybym im to odczytał, coś o nich ra

czył napisać. Mv tu ich codzień łajemy, że nie

umieją z tego nawet korzystać, co itu przy’noszą

obce, a nawet dozwolone dzienniki np. Lloyd

wiedeński... Jest pomiędzy nimi jeden człowiek

z talentem, to jest Lucyan Siemieński... Reszta

się wprawia do pióra i preferausa; w tej księ

dze ćwiczą się dzielnie tutejsze umysły".

Na tę

drakońską opinię Wężyka wpłynąć mogły co

prawda osobiste żale: *Niew’ielka szkoda -

zwierza się w r. 1857 synow i przyjaciela Andrze

jowi Edwaidowi Koźmianowi — że św’iat nie

pozna pism *wie.rszopisa", tak bowiem zostałem

nazwany przez Czas... Dia mnie to wszystko je

dno a od dni 10 już dałem słowo, że w Czasie

tylko będę czytyw’ał kursa pieniężne,..*

Nierzadko zajmują obu przyjaciół kw estye ty

czące się czystości języka. Koźmian o dz:edziezył

ten puryzm

ojcu, który walczył by’ł swego

czasu z neologizmami Komisyi Edukacyjnej

*Przyrody nigdy nie przyjmę — oświadcza mu

Wężyk w r. 1853 - wiesz dobrze, co ten wy

raz znaczył figurj’cznie ; czyż o tem m ogły pi

sać lub rozprawiać polskie dziewice ? Wreszcie

to, co się *przyrodzi", to jest jagnię, prosię lub

cielę, mogłoby’ jeszcze ujść, choć licho. Ale w y

raz natura, jakże on wyższy !" *Śp. Przybylski -

zauważa Koźmian — na miejsce *akademii" czyli

*uniwersytetu" wykoncypował w szechnicę; wy

drwił go Dmochowski - i uniw ersytet czyli

szkoła głów’na lub akademia została na zawsze . "

Walczy zgrzybiały purj’sta z językiem Mickiewi

czowskim, sierdzi się na *tromtadratyczny" aku

zatywus, jak w’ierny brytan ujada na zgraję, co

w jego rozumieniu kaleczy m owę ojczystą.

Czasem pogoda a zwłaszcza słota, łamiąca

starców po kościach, stanowi temat listownej

rozmowy. *Co to za wiosna — jęczy piotro

wicki domator - co to za śniegi! Jeden pół

łokciow y zginął, nastraszył stawy% popsuł grobie,

mosty, drugi zasypał ziemię na łokieć i jeszcze

sypie. Nie będziemy, widzę, orać w kwietnia.

Gdyby Wirgiliusz żył w naszym klimacie nie

byłby napisał:

0 fortunaios, sua si bona nórinł,

Agricolas /"l)

1 gospodarstwo odrobinę miejsca, jak na zie

mian przystało, zajmuje w tej korespondencji;

kiedy Wężyk w r. 1853 podróżował po Niem

czech i Belgii, pisze do niego Koźmian: *Z po

dróży wracałeś, jak ów patryarcha ż wieków

pasterskich: pędziłeś przed sobą piękne krowy,

cielęta ci się rodziły i mleko z wymion płynęło

aż do Minogi".

A wreszcie pociechą najwyższą, jak się prze

konyw’ujemy z niejednego listu, była starcom

stojącym nad grobem reiigia.2) Obaj przygoto

*) ,O szczęśliwi rolnic)’, gdyby znać chcieli swe

dobra !"

2) Znalazłem coprawda u Kożmiana taki ślad Sta

nisławowskiego *oświecenia" : ,C eszę się dla Prze

glądu (Poznańskiego) - pis’ « on do przyjaciela -

że go wspierasz swymi płodami, wspieraj i radą:

niech pan Jan (Koźmian, jego redaktor) nie przesa

wują się na chwilę śmierci i sądu obcowaniem

z tekstami kościelnej poezyi, obaj tłóinaczą śre

dniowieczny bymn Dies irae: *Ja w dzień o

statni mięsopustu pisałem Dies irae"’ — donosi

Wężyk w r. 1854. I jak rosa ożywcza działają

na duszę (foźiniana spolszczone przez jenerała

Morawskiego Roraty’.

*Z łóżka do ciebie piszę i dlatego tak krótko —

oto słowa ostatniego listu Kożmiana. Dom nasz

przemienił się w lazaret, prawdziwie ręka Pań

ska nas dotknęła... Widzisz pn piśmie, jak jestem

osłabiony. Gdy się pokrzepię, dłużej napiszę, a

teraz kcńc?.ę, serdecznie Cię ściskając".

Nie pokrzepił się już starzec, ostatnia jego w y

biła godzina. Przeżył go Wężyk i trwalszy po

sobie ślad pozostawił. Widzimy z listów, jak go

w r. 1857 pochłania *biedny’ projekt zbudowania

chałupy".

Tą chałupą jest dom krakowskiego

Towarzystwa Naukowego, obecna Akademia U

rr.iejętności. I w tym względzie nie brak tym

listom skarg na współczesnych; widzi on w koło

siebie na małą skalę Targowicę i Siciń3bich i

nie przeczuwa zapewne, że trudem swym około

tej myśli nawiązuje najsilniejszy węzeł między

sobą a potomnością.

Nie zawiódł takt literacki p. Tomkowicza, gdy

wyrażał w przedmowie przekonanie, źe wydając

korespondencj’ę swego dziadka z Koźmianem

daje *historykom naszej literatury w’ rękę cenny

materyał, a zarazem szerszym kołom publiczności

zajmującą książkę do czytania*. Materyał jest

bardzo cenny, książka arcyzajmująca.

Rzuca ona przedewszystkiem nader charakte

rystyczne światło na peryodycznie powracające

u nas walki intelektualne starych z młodymi,

wieśniaków z ,miastowymi", dwóch szczurów

z bojki LafonteDa.

Do Piotrowic przyjechali goście. Koźmian im

dza w jezuityźmh. Nabożeństwo nie jest pob żao

ścią ; można, nie modląc się, być pobożnym i przy

modlitwach i postach i chłostach bezbożnym M edium

łenuere beałi

czyta wiersze Wężyka, tyczące się dwu pokoleń

literackich. Po ich odczytaniu ,jednogłośnie się

odezwano; Bóg mu zapłać za odwagę, że przy

tarł rogów głupocie, zarozumiałości, pysze i pró

żności. Wszak to się już domacać nie można

w wielu bredniach ani smaku, ani zdrowego ro

zumu, a nie słychać tylko uwielbienia i kadzi

dła, które bałamucą głowy naszych synów i có

rek. Już te powiastki i te niezrozumiałe wier

szydła, zasadzki na nasze kieszenie, przesyciły

nas. Przecież znalazł się ktoś, co się zlitował

nad przeszłością i naszemi głowami."

To je

den obóz — obóz klasyków i obóz ziemian.

W miastach, w stolicy kraju inaczej się dzie

je. Tam się w oła; *Norwidzie, wiek twój idzie",

tam, zdaniem Kożmiana, żyje

inimicorum pessim um genus laudantes.

Po latscli sześćdziesięciu my mamy’ być sę

dziami w ty’m sporze. I możemy’ być sędziami

bezstronnymi. Bez uszczerbku dla wielkości Mi

ckiewicza, Słowackiego i Krasińskiego możemy

z rzewnem uczuciem synowskiego pietyzmu skło

nić kornie głowę przed istotnemi zasługami, do

bremi intencyami i szczerością przekonań, a na

dewszystko przed

niedzisiejszą kulturą tego

chóru starców, -

co w osobach ludzi takich,

jak Koźmian i Wężyk, złorzeczył lekkomyślnej

młodzi. ’).

*) Na zakończenie drobna korekta tej zresztą nad

zwyczaj starannie wydanej książki: list nr. 26 (fał

szywie datowany) został fałszywie umieszczony w zbio

rze ; należy go, jak łatw o dojść, odnieść do 24 gru

dnia 1352 r. Taksamo w ustępach tyczących się ne

krologu Dr Czulickiego (str. 39, 123) zaszło pr«esta

wieuie. Nareszcie list nr. 101 pisany był pod koniec

r. 1853.

K. M. Morawski.

, CZAS wychodzi z wyjątk)emY ni |m nied7jeU i świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie*

g izmie O rano i o godzinie 3 popołudnia.

Numer wieczorny 10 hal.. ranny 4 hal \

z przesyłką pocztową:

j» " !lwi. ( wieczorny 12hal, ranny6 hal

PRENUMERATA WYNOSI:

n r i7.ni.nwi. w

na cł!u rok na kwartał na 1 miesia*

W Krakowie w miejscu

.....................................................

30 koJon

7kor.50 h.2 ^

**«"J«

odnoszeniem do d o m u ...............................

36 koron

9kor.-3kor -

y0aZ^ J n , Pn!.nl ! : ’le11AuStryaCkiera........................... ..... . . .

36 koron

9kor.—

3ko?’_

p d ^ uk^ o t n \ w ysyH fą p o c z t o w ą .....................................................

42 koron 10 kor. 50 h.I3 kor 50 hal

* N i e m i e c l d e m ....................................................

koron 10 kor. 50 n.!3 kor. 50 haL

w«

państw , należących do związku pocztowego 48 koron 12 kor. -

4kor.—

państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16 rb. 20 k. 4rb. 05k. 1 rb. 45 kop

ed ug urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosviskiem

Moskwie i nnUp,rzYlmui^ urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie)

m osK wie 1 utłesie . Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Svn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń -

w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - w W ilnie biuro’

dzienników K. Taubera.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction