Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 646 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 472

Ceną IO (ml*

Kraków, Czwartek 9 Września 1915.

Rocznik LXViil.

IWWWBWIBgHiiltBWa

JFf1JH?

lilia »

Wydanie wiecsnm««

Prenumeratę przyjmują: Administracya Czata w Krakowie l urzędy pocztowe. M iejscową pre

n u m er a tę księg. S. A. Krzyżanowskiego, handle: S t Karlińakiego, trafika w Sukiennicach, Biuro dzień.

Hopcasa i Salomonowej, G ł. T r a f ik a . Wt Lwowie ,’C m " jest de nabycia w biurach dzień. A. O!mwiklnm,

S. Sokołowskiego, K. Buchstaba, e t atacyach kolc]owych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Rowy* Sączu ua poroni*

w księgarni kolejowej, tudzież ea innych główniejszych stacyach i portierów kolejowych.

Ceny o g ło sz e ń : od wiersza petitem za pierwszy raz 20 haL, *a każdy następny po 15 hal.: układ tabe

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal., następny po 15haL Nad esła ne I Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 haL za każdy raz. G ło sy publiczn o ści po 2 kor.; komunikaty handlowe

po kronice i po dziale ekonomicznym; komunikatyprywatne, śluby, zaręczyny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia I prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L.Plohna, A. Olszewskiego,

St.Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

m yślu A. .Tuszyński księgarnia I E. Billet; w R zeszowie M. Weintraub; w Stanisławowi« Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M, Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. Raczkowski, 14 Citć de Treviae; w W ied niu Haasenstein A Vogler, R. Mosse (także we wszyat

kich filiach): H. Schalek, ŁŁ Dukes, E. Braun, J. Danneberg, Bock A Herzfeld, H. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt 6 Comp.); w Frankfurcie a M. G. L.Daube A Comp., w Pradze cze

s k iej Fr. Hororka. L isty t pieniądzml i p r ze k a z y pieniężne na prenumeratę t ogloszeuia priyW

muje AdminUtraeya Czasu w Krakowie. R ekłam acyt nieopleczętowane nie podlegają opłacie pocstowej,

Lit!ów nieopłaconych nie przyjmnje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca aię.

g S T Za każdą tMiaoą adren dopłaca alą 41 hal.

ADRES REDAKCYI: uL 4w. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr E3.

Car i w. ks. Mikołaj Mikofajewiez.

»Wierzę silnie, że skoro sam car, któremu

składaliście przysięgę, wami dowodzi, — doko

nacie nowych dofąd niewidzianych bohaterstw*.

Temi słowy pożegnał w. ks. Mikołajewicz armię,

klórcj przewodził od początku w ojny, a brzmią

one, jak źle ukryta ironia, wobec położenia na

placu boju, i wobec znanych poglądów wielkie

go księcia na z.dolności i energię jego cesarskie

go bratanka. Istotnie trzeba wielkiego optymi

zmu, aby uwierzyć, że objęcie dowództwa nad

srm ią przez Mikołaja II. zmieni nagle szczęście

wojenne, i natchnie cofającą się armię rosyjską

duchem zwycięstwa i poświęcenia, którego jej

dotycbszas brakło, l)egradacya w. ks. Mikołsja—

Mikołajewicza, bo w ysłanie go na Kaukaz jest

niewątpliwie degradacyą — ma inne znaczenie:

jest oiicyalnein przyznaniem przegranej kampa

nii, jest stwierdzeniem wielkiego niebezpieczeń

stwa zagrażającego Rosyi, jest wreszcie próbą

obudzenia w narodzie poczucia powagi chwili, i

podniecenia społeczeństwa do wyjątkowych wy

siłków dla zażegnania katastrofy.

Są jeszcze inne pobudki polityczne, które skło

niły cara i rząd do usunięcia dotychczasowego

generalissimusa. Wielki książę zdobył sobie w

pierw szej części kampanii, po zajęciu Galicyi i

odparciu pierwszego ataku na Warszawę, taką

popularność i takie znaczenie w państwie, że stał

się niewygodnym, a nawet niebezpiecznym dla

rządu, dla dworu, a nawet dla samego cesarza.

Była mu także niechętną wyższa jeceralicya,

którą traktował pogardliwie, wyniośle i brutal

nie, nie szczędząc upokarzających upomnień i

kar, w razie najdrobniejszych uchybień służbo

wych. Pod tym względem przypominał swego

stryjecznego dziada W. Ks. Konstantego war

szawskiego, kata oficerów wszelkich rang i

stopni. To jednak właśnie postępowanie z jene

rałami, zapewniło M ikołajowi Mikołajswiczowi

niezmierną popularność wśród szeregowców, dla

których był tendencyjnie dobrotliwym i pobła

żliwym. Popularność tę niemile odczuwano w Pe

tersburgu, chociaż w uniesieniu pierwszych powo

dzeń, nikt nię śmiał z tego powodu wystąpić

przeciwko zwycięskiemu wodzowi.

T er az, po szeregu najcięższych klęsk, jakie

Rosya poniosła od czasu Napoleona I, car i rząd

doszli do przekonania, że nadeszła pora, aby

w ielkiego kaięc!a unieszkodliwić, a zarazem cię

żar głównego dowództwa rozłożyć na kilka szta

bów. Nie ulega bowiem wątpliwości, źe car, któ

ry joBt dyletantom w sprawach wojskowych, bę

dzie tylko tytularnym geaeraligsimusem, a pro

wadzenie wojny przejdzie w ręce jenerałów

Ruzskiego, Everta, Iwanowa i Aleks’ejewa, który

niedawno objął stanowisko szefa jeneralnego

sztabu, po jen. Januszkiewiczu, również wysłanym

w niełasce na Kaukaz. Pierwszy z nich zwłaszcza

posiada zdawna zaufanie cesarza i kół dworskich,

czemu zawdzięcza powierzenie mu obrony stolicy

państwa i zwierzchnią komendę na północnym

froncie. Odtąd więc z jen. Ruzikim liczyć się

trzeba w pierwszej linii, gdy chodzić będzie o

ccenę zarządzeń głównej komendy rosyjskiej ar

mii, i na nim teraz spoczną nadzieje Rosyi.

Z w. ks. Mikołajem Mikołajewiczem ustępuje

r, widowni nietylko wódz armii, ale także głowa

stronnictwa wojennego, wróg i przeciwnik Nie

miec, sprawca surowych a nawet okrutnych za

rządzeń przeciwko Niemcom, mieszkającym w Ro

syi, i zdecydowany przeciwnik wszelkiej kontroli

eywiino-parlemenl:arnej nad armią i jej dow ód

cami. Jeżeli Mikołaj 11 i jego ministrowie doszli

wreszcie do przekonania, że wobec grożącej ka

tastrofy zewnętrznej, stosunek rządu do narodo

wego przedstawicielstwa musi uledz zasadniczej

zmianie, że wewnętrzne stesunki państwa muszą

się cprz,eć na innych podstawach niż dotychczas,

gdyż inaczej ogót Die wysłucha ich rozpaczliwe

go apelu, w takim razie usunięcie w. księcia

było krokiem nieuniknionym i niezbędnym.

Nie wdając się w zbyt daleko sięgające pro

roctwa, można jednak dość pewnie przewidywać,

że zmiana w głównej komendzie, jest także za

powiedzią przeobrażenia wewnętrznych rosyjskich

stosunków, przynajmniej o ile chodzi o zrówno

ważenia wpływów biurokracyi i czynników p ar

lamentarnych. Czy lo zmodernizowanie próchnie

jącego systemu nie przychodzi już za późno, na

to pytanie odpowie b?itka przyszłość.

Rosyjskie metody wojenne.

Metody, stosowane przez jeDeraloy sztab ro

syjski w odwrocie z granic Polski przywodzi na

pomięć czasy napadów Hunów i Mongołów na

Europę. W epoce jednak, kiedy Attyla i Dżyn

gishan runęli na wschodnie europejskie kresy,

ludność tych okolic była rzadka, a kultura cbrze

ściańska zaledwie była zaszczepiona; to też cho

ciaż Hunowie pędzili przed sobą po drodze na

potkane ludy% liczba tych przymusowych wygnań

ców była stosunkowo nieznaczna ; gdy zaś Dżyn

gishan i Batuchan pustoszyli ogniem i mieczem

wschodrną część Polski, napotykali na rozrzucone

drewniane osady, które prawie równie łatwo

można było odbudować, jak j’e niszczono. Rosyj

ski wódz naczelny operuje natomiast w kraju

gęsto zaludnionym, zasianym kwitnącemu m iasta

mi, gdzie i wioski są trwale i porządnie zb ud o

wane, tak, że każdy przypadkowy pożar jest już

dotkliwą klęską, którą niełatwo wynagrodzić.

Na przestrzeni cd Narwi, Niemna, Bałtyku na

północy, do Bugu i Dniestru na pcłudnie, mie

szka co najmniej 20 milionów ludzi, a liczba

wiejskich i miejskich osad dochodzi tam z pe

wnością do 10 000. I oto na rozkaz w. ks, Mi

kołaja Mikołajewicza cała ta ludność musi r z u

cać odwiecine siedziby, wędrować pieszo z ca

łym dobytkiem tal;sko 1,000 kilm. na wschód i

tani oczekiwać — na co ? Na koniec wojny% czy

na ostateczne rozgromienie R osyi? Osady icb

zostały już lub będą niebawem spalone, pola

przez nich uprawione i zasiane, stratowały ko

nia kozackie; całe ich mienie rozgrabione ; i ci

do niedawna zamożni i zasobni chłopi i mie

szczanie, stali się odrazu nędzarzami, zmuszony

mi żyć z publicznego miłosierdzia!

1 jakiż cel mają te okrutne zsrządzeoia? Czy

le zgliszcza i pożary opóźniły choćby na jeden

dzień pochód ^zwycięskich armij ? Czy zniszcze

nie plonów utrudni choć na chwilę zaprowianto

wanie austro-memieckiego w o jsk a? Bynajm niej?

Technika wojenna doszła do tego stopnia rozwo

ju, że najpotężniejsze armie potrafią wyżyć w

kraju nieprzyjacielskim własnymi zasobami. Nie

ma tak zniszczonych kolei i gościńców, których*

by wojskowe oddziały techniczne nie odbudowa

ły w krótkim czasie, niema rzek, przez które

rzucenie trwałych mostów byłoby niemożliwe.

Kiedy w roku 1813, Kutuzow — którego stra

tegiczne zdolności historya znaczDie już obniży

ła, próbował cgłodzić armię Napoleona, niszcząc

i paląc wszystko naokoło niej, położenie F r a n ’

cuzów było rzeczywiście niezmiern!e trudne.

Oddalili się o blisko H?OO kim. od podstaw o

peracyjnycb ; nie było wówczas ani kolei żelaz

nych, ani automobilów i aeroplanów, ani tele

grafów i telefonów; zaprowiantowanie wojska

w kraju ubogim i wyniszczonym mogło się od

bywać jedynie za pomocą konnych pociągów,

które miesiącami wlokły się z Litwy i Polski.

Również dostanie rezerw było połączone z tr u

dnościami prawie nieprzezwyciężonemu Spostrzegł

Napoleon niebezpieczeństwo i niepokonany, do

browolnie opuścił spaloną Moskwę, aby się co

fnąć na linię z dawna przygotowanych m agazy

nów z zapasami żywn%ści. Już wykazali bada

cze tych czasów, że ,w ielką armię" nie głód

zniszczył i nie rosyjska zima, ale niekarność, j a

ka się zakradła w jej szeregach, b rak spójności

wojska, złożonego z różnorodnych żywiołów i

niezgoda współzawodniczących marszałków. Nie

trieba jednak nawet tego historycznego dowodu

na wykazanie bezskuteczności okrutnych zarzą

dzeń wielkiego księcia. Z drowy rozsądek wy

starczy, aby zrozumieć, że nie mogą one wpły

nąć na przebieg wojny.

Cała ta pelityka tkwi w tradycyach wscho

dniego barbarzyństwa. Okropne wiadomości n ad

chodzą o losie wygnańców. Pod Smoleńskiem,

Pskowem, Moskwą i innemi miastami rosyjsfeie

mi koczują setki tysięcy Polaków, głodnych i

śmiertelnie znużonych, bez dachu nad głową,

bez ciepłej strawy, dziesiątkowanych przez cho

roby i narażonych na brutalną niechęć, obcej

mową, religią i obyczajami tamtejszej ludności

Pędrą le niezliczone rzecze na daleki wsjhód,

w chwili, kiedy klimat tej strefy staje się wy

jątkowo dotkliwy, nie postarawszy się o jakie

kolwiek zabezpieczenie ich przed deszczem, chło

dem i zarazami I Tylko setki grobów znaczą fen

straszliwy p octód ofiar szalonej strategii rosyj

skiego jeneralnego s/tabu. Znowu rozgrywa się

jedna z niezliczonych krwawych tragedyi, któ

rych widownią była Polska od czasu rozbioró w.

Jesteśmy niestety bezbronni wobec tych aktów

przemocy, nieusprawiedliwionych nawet wojsko*

wemi potrzebami; ale w końcowych obrachun

kach, k tóre nastąpią niezawodnie po wojnie, sro

gie rugi wielkiego księcia musza być zapisane

na poczet tych moralnych wierzyteiności, jakie

z lichwą zapłacić powinna Rosya.

cie Rosyan z Galicyi wschodniej staje się doko

nanym faktem.

Jen. Hindeńburg zaatakował Rosyan pod Dau

dzev»s, miejscowością, położoną 15—20 kim. na

południowy-wschód od Friedrichstadtu. u żrćdliek

rzeki E ckau, i posuwa się dalej ku wschodowi.

Wojska jeu. Eicbhorna, wywalczywszy przejścia

przez jezioro koło Nowych Trok, oddalonych od

Wilna 20 kim,, zbliżyły się od strony południo

wo-zachodniej ku stolicy Litwy. Na wsjhód i po

łudniowy-wsehód od Grodna stanął nieprzyjaciel

frontem na zachód od Sbidcl, w których zbiega

się kilka gościńców i dróg, aż do Wyłkowyszek,

aby, o ile możności, najdłużej zasłaniać linii) ko

lejową z WyłkowyBzek do Lidy i Wilca. Mimo

to wojaka jen. Hindenburga, postępując wśród

zaciętych walk, przekroczyły ju t odcinek Pyra

(23 i pół k!m. na wschód od Grodna) i Kotra

(rzeka i miejscowość tej samej uazwy 4 kim. na

zachód od Skidel). Na południe od Niemna po

Wyłkowyszki armia jen. Gallwitza przeszła w po

niedziałek na prawy brzeg Rosi, zagrażając tem

samem wojskom rosyjskim, znajdującym się po

prawym brzegu Niemna. Żywą działalność roz

wija również armia ks. Leopolda bawarskiego na

południowy-wschód od Wołiowyszek. Wojska jej

posuwają sio w kierunku północno-wschodnim ku

odcinkom rzeki Żelwianki, lewobrzeżnego dopły

wu Niemua i jej dopływu Różanki, podczas gdy

wcj*ka austro-węgierskie prą armię nieprzyjaciel

ską ku północy pomiędzy Różanami a bagnami

Pińskiemi.

Armia jen. Mackensena, zwróciwszy się ku po

łudniowemu-wschodowi, spycha Rosyan między

błotami nad Jasiołdą a kanałem Dnieprowsko-Bu

skiem ku Pińskowi. Jak doniósł komunikat,

wyparła ich w poniedziałek ze stanowisk koło

Choińska, położonego przy bagnach nad Jasiołdą

i koło Drohiczyua, leżącego 1 5 - 2 0 kim. dalej

na południe. W tym odcinku położenie wojsk

rosyjskich może stać się niebezpieczne; teren,

którego podstawę tworzy linia Cbomsk-Drohi

czya-Zarzeczko, ma kształt trójkąta, w którego

szczycie znajduje *ię Pińsk. P odstawę o długości

35 kiru. zajmuje armia jen. Mackensena, boki

twoi z ^ szerokie bagna Poleskie, u szczytu znaj

duje się Pińsk w oddaleniu około 60 kim. na

wschód, poza którym bagna schodzą się ze sobą,

tworząc teren niemożliwy do przebycia. Trójkąt

ów przecina kolej b-zcsko-moakiewska; jedna

linia kolejowa dla znaczniejszej armii jest jednak

niewystarczającą do odwrotu. Wojskom przeto,

znajdującym się w tym trójkącie, zagraża osa

czenie.

Odwrót i pościg.

Armia jen. Bohm Ermollego odniosła w ubie

gły poBicdziałek znaczny sukces: według komu

nikatu urzędowego zaitakowsła Rosyan na ezter

dziestokilometrowym, silnie ufortyfikowanym fron

cie i zajęła zacięcie bronione punkty oparcia. Naj

ważniejszym epizodem było zdobycie góry Maku

try, zwanej także Drańcsą, wznoszącej się na

granicy gmin Dytkowiec i Buczyna, a więc na

granicy galicyjsko-rosyjskiej. Armia ta przekro

czyła i w tym odcinku Ikwę, zbliżając się ku

Krzemieńcowi, oddalonemu od gtauicy 35 kim.

Sukce3 ten wywrze wpływ na los Tarnopola, pod

którym odsłoni lewą flankę rosyjską, jak również

oddziała na część armii, stojącej pod Dubnem.

Rosyanie chcąc przyjść wojskom, walczącym na

połudoiowy-wschód od Brodów, z pomocą, wy ko

nali kilka silnych, lecz bezskutecznych wypadów

przeciw armii jen. Bothmera. Następnego dnia

wojska jenerałów Benigniego i Scbonburga zdo

były szturmem nieprzyjacielską pozycyę n a poł

nocny-zachód cd Szuparki, miejscowości, leżącej

10 kim. na wschód od Seretu, a 20 kim. od

wschodniej granicy kraju. Wskutek tego wypar—

Korespondent wojenny z wschodmego placu

boju E. Leuhoff, donosi z g?ównej kw atery wo

jenno-prasowej pod datą 7 bm.:

Ciągle jeszcze toczy się walka o ostatni sk ra

w ek Galicyi, który Rosyanie trzym ają w ręku.

Stale osiąga się postępy, aie opór przeciwnika

każe zdabywEĆ silą każdą p;ędź ziemi. Jest to

ciężka walka, a staje się jeszcze uciążliwszą

przez wczesne w tym roku słoty jesienne. Posu

wanie się i dowóz po drogach rozmokłych od

deszczu są utrudnione, a teren jui z natury ba

gnisty sprzyja rosyjskiej obronie. Nieprzyjaciel

zręcznie wyzyskuje korzyści jakie nastręcza po

żenię kraju. Wąskie przesmyki między bagnami

są wszędzie umocnione, a szereg przygotowa

nych pozycyj wzdłuż biega rzek lub łańcucha

pagórków% dają Rosyanom, w razie gdy są od

rzuceni, nowe punkty oparcia. W zaciętych wal

kach starają się Rosyanie zyskać swobodę ope

racyi dla swego sarajno-!ewego skrzydła na g ra

nicy besarabskiej. Celem ich kontrataków jest

oswobodzić zsgrożonc coDtrum, znajdująca się

na zachód od Tarnopola i odciągnąć przez to si

ły nieprzyjacielskie ku południowi.

Również liuię Seretu stara *ię rosyjskie do

wództwo utrzymać jako podstawę obrony, a to

z powodu, iż rzeka ta nadzwyczajnie nadaje się

do oporu. Ma szerokie, uregulowane łożysko i

stan wody w tej chwi i bardzo wysoki. Wsku

tek tam ochronnych, łąki są zabagnione i sta

nowią uciążliwą przeszkodę. Najszybciej postę

pują operacye na wschód od Brodów. Marsz na

Dubno wykazuje również nieustanny postęp, a

mianowicie na południe od linii kolejowej. W o

kclicy Ikwy dopływy wód są bardzo skąpe. Opar

cie znajdują tu Rosyanie głównie w lesistych

pagórkach. Ataki na to pozycye idą tempem encr

gicznem. Wczoraj znowu przełamano front 40

kim. długi, w kierunku Dubna. Im dalej wypiera

się -Rosyan ku północy, lem cięższe są dla nich

stosunki, bowiem odwrót jest zacieśni ny s je

dnej strony, od wschodu, Ikwą, s d,rugiej ba

gnistą linią Styru. Wśród tego nacisk na siły r o

syjskie, walczące na północ cd Dubna, staje *ię

coraz dotkliwszy. Po stronie zachodniej znajduje

się przed fortecą szereg pagórków o wysokości

między 200 a S00 metrów. Od południa zasłania

twierdzę odcinek Dawy. To położenie geogra

ficzno stwarza z twierdzy Dubna niejako uatural

ny przyczółek mostowy,

Polskieszkolnictwo wWarszawie.

Warszawski l ’rseglnd wieczorny w numerze

z d. 3 b. hi. kreśli zarys dotychczasowych prac

w zakresie organiiiacyi polskiego szkolnictwa:

,Rozpoczęcie roku szkolnego w szkołach w a r

szawskich tak początkowych jak średnich zostało

odroczone z powodu zwłoki w otrzymaniu po

zwolenia w:ładz. Jest !o jedaak tylko kwestya

formalna, władzo bowiem wbrew obiegającym

miasto pogłoskom, w stosunku do szkół począt

kowych i średnich nic czyniły dotąd jakichkol

wiek bądź zastrzeżeń, ani co do języka, ani co

do wewnętrznej organizacyi szkół. Prace w y

działu oświecenia z każdym dniem postępują na

przód. Ponieważ w zasadzie dotychczasowe szko

ły rządowe, t. j. gimaazya i szkoły realne ro

syjskie nie zoBtaną uruchomione, poruszono sp ra

wę przyznania prawa publiczności (upaństwowię*

nia) niektórych szkół prywatnych, których kie

runek, program i powaga odpowiadać będzie za

zadom, uznanym przez krajowy wydział oświe

cenia. Ma to na celu danie możności wychowań*

com takich szkół korzystania na przyszłość z fun

dacyj stypeudyalnych, zwłaszcza tych, których

statuty przewidują wyłącznie pomoc dla mło

dzieży, kształcącej się w szkołach publicznych

(rządowych). Na razie sprawa ta mieć będzie czy

ste akademickie znaczenie, ponieważ wszelkie

fundusze stypendyalne zostały wywiezione z W ar

szawy przez b. zarząd okręgu naukowego w ar

szawskiego. W Kprawie tej wyłoniono osobną

komisyę, której delegat rozpoczął poszukiwania

w archiwach b, okręgu naukowego. O ile aktów

tego rodzaju nie uda się znaleść wśród pozosta

łości archiwalnych, wydział oświecenia zajmie się

zebraniem odpowiedniego materyału dowodowego

na innej drodze. Sprawa uruchomienia uniw ersy

tetu i politechniki, jako związana z unarodow ie

niem tych uetelm jeat bardziej zawiła %o wzglę

dów politycznych niż uruchomienie szkół średnich

i niższych. Prof. Miklaszew’ski, który stoi na

czele sekcyi uczelni wyższych, nie traci jednak

nadziei, że sprawa ta da się pomyślnie załatwić.

W tym celu opracowany jest statut uniwersy

tecki, a jednocześnie w pełnym biegu zn ajdują

się prace, :;wiązane ze wznowieniem pierwszych

kursów na poszczególnych wydziałach uniwersy

tetu i politechniki. Uruchomienie starszych ku r

sów zależne będzie od materyału statystycznego,

jafcie dostarczy zainteresowana młodzież. Wogóle

wydział oświecenia powołany do życia w dniu 6

sierpnia jest jedną z najruchliwszych iustytucyi

obywatelskich wobec ogromu pracy, jak ą podjął

i jaką pomyślnie posuwa naprzód z wiarą w sk u -

BERNARD KELLERMANN.

,,Gęste powietrze

Z zachodniego placu bajn, w sierpniu.

W Argonach zalatuje chlorem, w rowach czuć

zgniliznę i straszliwe rzeczy, ale tutaj, w okolicy

La Bassea - czy to nie osobliwe - pachnie,

niby w alkowie wykwintnej damy. Wonieje per

fum a ni i, bzem, fiołkiem i innemi miłemi za

pachami. Od jesieni zawisła ta delikatna woń

perfum tu n ad ziemią, czasem słabiej, czasem

silniej, zależnie od wiatru. Ten zapach pochodzi

od fabryk perfum w Illies, które zniszczono w je—

Bieni.

Ale te jest też i wszystko, co pozostało z o

wego czasu, kiedy się jeszcze myślało o upię

kszeniu bytu. Dziś chodzi u milionów całych o

to, aby ratować życie, poprostu nag’e życie bez

żadnych przydatków.

Cała okolica koło La Bassee jest opłakana.

—

Pusto, nędzna. Rowy, leje od granatów, roz

szczepione drzewa. Pola zapuszczone i zdzi

czałe... Gdzie ludzie?... Dawno uciekli przed an

giel3kimi granatami! Granaty szarpały ich we

własnych łóżkach wieśniaczych, darły ich w sztuki

gdy nieśli strawę dla swoich kóz.

Nic im nie pozostało innego, tym nieszczęsnym,

który rozpaczliwie dzierżyli się swojego progu

Wytrzymali tygodnie, miesiące. W jesieni widzia

łem w górze koło Illies, jak stara lcobie!a s;e

działa przed swoim domkiem i skrobała kartofle,

podczas gdy wieś ostrzeliwano ciężkim ogniem

Niejedna twarz pośród żołnierzy pobladła, ale

stara łuskała tymczasem wśród burzy armatniej

spokojnie i obojętnie swoje kartofle, a u jej nóg

bawiła się sześcioletnia dziewczynka. Wolała u m

rzeć, Diż opuścić kawał ziemi, na którym m’e

szkała od sześćdziesięciu lat, Wielu tak zginęło.

Wieś po wsi ostrzeliwali Anglicy: nieraz zabili

trzech Francuzów, aby trafić jednego żołnierza

Wsie opróżniały się, jedna po drugiej, i dzisiaj

są wymarłe.

Wsie, miasteczka, folwarki, zagrody, wszystko

Wyg(ąća jak gdyby porozbijane wielkim młotem.

Zapadają *ię, z każdym dniem więcej. Granat zja

da je. Są to już tylko widma, szkielety ludzkich

mieszkań.

Słońce prześwieca przez postrzępione, rozpadła

domostwa. Jak okiem sięgnąć ni śladu człowie

ka. Dziury od granatów największego formatu,

wiele zwełnie świeżych. Roztrzaskany wóz. Gra

nst chupcił go i rzucił het, w pole. Nepis:

\iolaines. Wioska, istny grób: dreszcz wstrząsa

mną mimo ciepłego słońca.

Schodzimy z gościńca i idziemy polami na

przełaj, aby wrócić do La Bassee. Działa buczą.

Nagle załkało coś złowrogo w powietrzu, je

dnę, dwie sekundy i z głośnym, twardym chrzę

stem wali granat w ostatni dom Violaines, który

opuściliśmy przed chwilą. Dachówki lecą przez

powietrze niby spłoszone stado gołębi, i czarny

obłok wydostaje się z domu. Spoglądamy po so

bie. Co teraz? Zaowu głucho ozwało się działo.

Słuchamy. Już, już, coraz bliżej, płacze i skarży

się cienkim, przenikliwym głosem, krrach ! Niby

pancerze st,alowe zderzające się o siebie. Oło

wiano - czarny, ze złowrogo postrzępionymi brze

gami, niby u chmury grado wej, wznosi się obłok

ku górze. To ciężkie daisła okrętowe, kaliber

28. Teraz idzie seryo ! Znów hukło działo, n a

s z e działo, poznaliśmy je po głose.

Przebieramy chyżo nogami. Ale ilekroć granat

tam w górze płacze i skuezy, przystajemy i

wsłuchujemy się. Dym, kurz kłębi się z jakiejś

stodoły w górę, w jasne słońce. Następny strzał

pada, chwała Bogn, ju t dalej. Siarezano - żółty

strzęp dymu wisi nad polem i rozpełza się do

koła. Granat siarczany. Ogień posuwa się ku la

Bessee. Wśród tego trzasło coś ostro i twardo:

szrspnel. Wysuwa swoja szaro-białe macki chci

wie w powietrzną próżnię.

Natykamy się na bateryę zakopaną w polu. Ka

nonierzy, w liczbie sześciu, stoją sa armatami,

z zawiniętymi rękawami, śmiejący, zadowoleni,

jak gdyby chw’ytali 28 centimetrowe okrętow’e

granaty gołą ręką w powietrzu. Wybudowali tyl

ko mały m uick z worków z piaskiem, które ma

ją im zasłaniać grzbiet, kiedy pracują koło dział.

Ż ciekawością patrzą, jak się zbliżamy. Nie stoją

bynajmniej w krytej pozycyi, stoją w szczerem

polu, jak przystało na kanonierów.

Moi towarzysze są to wysocy sztabowi ofice

rowie, ale o to troszczą się kanoaierzy bardzo

mało. Oni są panami tego pola, to jasne, i to już

jest wielka uprzejmość z ich strony, że dozwa

lają nam przejść.

—

Dzieńdobry!

—

Dzieńdobty!

Szurgają cośkolwiek nogami, zsuwają obcasy

do siebie i posuwają pobieżnie ręce na szwy,

oprzepisaoą pozycyę uszanowania. Wielkich cere

monii sobie z nami nie robią. Oficer i żołnierz,

myślą sobie, tu, na froncie, to wychodzi mniej

więcej na jedno.

Z zimną krwią, spokojnie stoją tutaj, podczas

gdy o paręaet metrów ryją się w ziemię ciężkie

granaty i w każdej chwili granat może sobie

zboczyć w ich stronę. Jeden, długi, najwyższy

z pomiędzy nich, mruga z humorem. »Gęste po

wietrze!" powiada i cieszy się. Czapka siedzi

mu dziarsko nad uchem, nagie, brunatne ramio

na trzyma skrzyżowane na otwartej koszuli.

»Gęste powietrze!", powtarzają, kiedy idzie co

kolwiek ostrzej.

»Czy nie można iść wskos przez pole do La

Basiee?

—

Owszem, m ożua! odpowiada ów długi.

—

Czy bierzesz gwarancyę, ir.ój chłopcze?

—

Tak jest, biorę. Ale me trzeba się zatrzy

mywać przy fabryce. Tam

znwsze kropią

Mówi to śmiało, sw t bodnie. Niech kamraci wi

dzą, że oa się tam zaraz nie płoszy, dlatego, że

przyszło paru oficerów ze sztabu !

Nie uszliśmy ani dwudziestu kroków, kie

dy długi woła jeszcze za nami: »Tylko nieeh

panowie dobrze pa!rzą w górę, inaczej nie rę

czę za nic".

Śmieją się. Obracam *ię i widzę,

że gęby pootwierali z radości od ucha do ucha.

Bawi ich to, że my musimy wędrować przez »gę

ste powietrze", podczas gdy oni siedzą tak za.—

eiszaie za swoim tuzinem worków’ z piaskiem.

Coraz mniejsi, coraz cieńsi robią się w polu, ale

ciągle widać jeszcze ich czerwone twsrze, zwró

cone w saszą stronę. Chcą w’idzieć, jak się prze

dostaniemy.

Granat śpiewa i gwiżdże wysoko, wysoko i

wali na lewo we fabrykę. Nie dobrze powiedział

ten chwat? Na prawo cgień bębni po La Bassee,

na lewo po fabryce. My musimy przedostać się

środkiem, bowiem samochód zostawiliśmy pod

La Bassee. Angielskie granaty rozbudsiły jednę

z naszych bateryj: teras i ona zaczyna trze

szczeć. Lecą granaty z tej, z tamtej strony’, t r u

dno rozpoznać skąd, dokąd.

Ładnie, doprawdy, teraz wyglądamy, niechże

to czarci!.. Idziemy jeden za drugim, torując

sobie drogę przez zielska i osty. Słońce parzy,

twarze mokre od potu. Co parę chwil mus:my

okraczać drut telefonowy. Znowu wali nasze

działo. Słyszymy wyraźnie jego głos wśród mru

ku i chrzęstu. Puścili teraz w podróż dwa ce

tnary żelaza. Granat płynie swoją koleją. Wiele

sekund mija, zanim nadpłynie. Płacze, skarży

się, jakby to on był w tej piekielnej matni, a

nie my. Bliżej, ciągle bliżej. Co się w najbliż

szej sekundzie stanie, nie wiemy. Minął. W yr

żnął — ot, tam!

La Bassee wyłania się powoli coraz bliżej.

Bez wątpienia, to jest wielka różnica, kiedy

s!ę samemu strzela i przygląda ostrzeliwaniu, a

kiedy się osobiście jest w to zaangażowanym.

No, jesteśmy. Odćychsmy. Domy dają uczucie

bezpieczeństwa. Kiedy trafi w pełne, na to o czy

wiście niema rady, ale przeciw odłamkom jest

się do pewnego stopnia ubezpieczonym.

Pierwsza ulica jest zupełnie pusta. W drugiej

widzimy poru szaraków, wyzierających dob ro

dusznie z okna. Są swobodni i wolni od wszel

kiej troski, tak samo, jak ci kanonierzy w polu.

Cóż wy tu robicie ?

—

Warta !

Kurzą fajki, i wogóle urządzili się w izbie

wygodnie. To, że tam troszkę strzelają , o to się

nie kłopoczą. Kiedy się dom zawali, przeniosą

się o drzwi dalej.

W pustej ulicy stara się nawrócić jakiś wóz.

Zaprzężony jest w dwa silne konie i postronki

coś się poplątały. Wstecz, naprzód, ciężkie k o

nie pchają się na dyszel. Człowiek ,jakiś zesiada

z kozła, klnie on sam, klnie i woźnica. Ostate

cznie nie jest to wielka przyjemność utknąć tak

w mieście stojącem pod ogniem.

Wzdłuż ścian domów martwego, poszarpanego

miasta wędrujemy dalej, chroniąc się blisko pod

mur ilekroć ze gwiżdże granat.

Samochód. Zmiatamy pełną parą.

Żegnaj mi, L a Bassee.

Trafiają się wszelako najosobliwsze rzeczy!

Na skrzyżowaniu dróg zatrzymujemy się. Jen e

rał jakiś, na rosłym konin, podjeżdża drogą.

Ekscelencja zażywa widocznie rannej przejażdżki.

Czy tędy de La Bassee? - pyta jenerał.

—

T ak Ekscelencyo.

Jenerał jedzie, dalej. Patrzymy po sobie zd u

mieni. Hm, m yślę, że Ekscelencya skróci dziś

ranną przejażdżkę!

»CZAS" wychooia *wyjątkiem ani po nieazieiu świętach urociystyeh dwa razy dzienni«, a miaaowiele:

o godzini« « rano i o godzinie 3 popołudni«.

Numer wieczorny 1 0 hal., ranny 1 0 hal.}

PRENUMERATA WYNOSI:

K«* csty roi|n* kwartał na 1 młesiąa

WKrakowi« w miejscu

a 30koron | 7kor.50 h. 2kor.58 haL

xodnoszeniemdodom u

8 36koro« | 9kor.—

3kor. -

Pocztą w państwie Austryaekiem

I 36koron | 8kor -

13kor—

Z dwukrotną wysyłką pocztową

f 42 koron 10kor.50h. I3kor.’50 b«L

Pocztą w państwie Niemieckiem . .

I 42 koron 10kor. 50 n. 3kor.50kaL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego 148

koron 112kor. 4kor._

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) |18

rb.80k. |

4 rb. 70 k.1 rb. 60kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w p aństwie rosyjskiem

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

M osk wie i Odesie. Z innych miast i wsi można prenumerow’ać Czas, posyłając pocztą naieżytośfc

do urzęau pocztow eg o najbliższego z powyżej -wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W a r sz a w ie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metz! i Syn,

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń -

w K ijow ie księgarnia I,. Idzikowskiego - w W ilnie biuro

dzienników K. Taubera.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction