Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 658 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

NCT99

Kraków, Środa 30 Kwietnia 1902.

Rocznik LY.

(Wydanie wieczorne).

Nic przydarzyło się jeszcze, o ile pamiętamy,

ładnemu z dzienników walczących z wszechpol

ską agitacyą, zrozumieć dobrze myśli i poglądy

jej organów. Tak przynajmniej piszą te organy

po każdym artykule, wymierzonym przeciwko so

bie. Nic dziwnego przeto, że, chociaż dosłownie

z ostrożności cytowaliśmy słowa W iek u X X o kan

dydaturach pp. Stapióskiego i Rntowskiego, za

rzuca on nam, że ,,fałszywie przedstawiliśmy je

go myśl, jakoby miał eię oświadczyć za kandy

daturą p. Stapińskiego".

Nie chcemy powtarzać

przytoczonych przed kilkoma dniami dosłownie

ustępów odnośnego artykułu, sądzimy jednak, że,

ktokolwiek je sobie przypomni, a nie przeszedł

wszechpolskiej szkoły myślenia politycznego, na

bierze z pewnością przekonania, że z dwóch ów

czesnych kandydatur W iek X X wybiera p Sta

pińskiego i nawet uczyni wszystko, aby obalić

tak bardzo znienawidzonego przez siebie p. Ru

towskiego.

Obecnie sytuacya się zmieniła, we Lwowie wy

sunięto bowiem trzecią kandydaturę prof. Głąbiń*

skiego. W iek X X popiera j ą bardzo energicznie,

zapomniawszy wobec niej o p. Stapińskim. Że

prof. Głąbiński znajduje poparcie, jest rzeczą n a

tu ralną, jego dotychczasowa bowiem działalność

publiczna, rezultaty pracy naukowej, zdolności i

odwaga, której dowiódł w lwowskiej Radzie miej

skiej, d ają mu do tego prawo. Ale zastanawiają

cem jest, że organ wszechpolski pragnie go za

anektować dla siebie i dla swej agitacyi i w tym

celu, stwarzając baśnie no tajnych układach**,

pragnie zdyskredytować p. Rutowskiego w pe

wnych kołach, drżących jeszcza ciągle ze strachn

na imię ,,konserwatysty**, z drugiej zaś strony

podnieść za jednym zamachem w tychże samych

kołach popularność prof. Głąbińskiego przez roz

siewanie pogłosek, że C za s go ,,zaczepił".

Tymczasem zamiar jest zanadto przejrzystym,

aby ktoś poszedł na lep tej ,,politycznej intrygi**.

W iek X X twierdzi, że p. Rutowski r przygoto

wał sobie grnnt tajnymi układami, niewiadomymi

szerszym kołom przyrzeczeniami** i że sprawił, iż

,,organ stańczyków C za s nietylko wyraźnie p. Ru

towskiego popiera, ale nawet zaczepił domniema

nego, a najniebezpieczniejszego kontrkandydata,

prof. Głąbińskiego . Pamiętamy ostre słowa, które

ten sam dziennik miał dla galicyjskiej prasy, a

jednak zaraził się widocznie jej jałową fanta

zją, a jakichże to rzeczy w niej nie znajduje

my! Niedawno wykazywał któryś z dzienników,

że między Stańczykami a ruskimi moskalofilami

stanął również ,,tajny pakt** i udowodnił to ró

żnymi ,,faktami** ezarne na białem, udowodnił, na

turalnie, swoim czytelnikom. Takie radości i suk

cesy możemy spokojnie pozostawić bardzo npopu

larnemu** — w swojem mniemaniu — orgauowi

wszechpolskiemu.

Ale wracając do rzeczy, przypominamy, że wo

bec dwóch takich kandydatów, jak p. Stapiński

i p. Rutowski. nie mogliśmy chyba mieć żadnych

wątpliwości we wyborze. W szak p. Stapiński jest

,,warchołem**, a robota jego nagitatorską** nawet

dla Wiek u X X , a to chyba niemało. Natomiast

co do p. Rutowskiego nie wahamy się powiedzieć,

że mimo tego, iż jesteśmy jego stanowczymi prze

ciwnikami politycznymi, mimo błędów, które

on sam i razem ze swem stronnictwem popełnił,

mimo tego, iż stworzoną przy jego współu

dziale koncentracyę z jej fatalną walką przeciwko

Kołu polskiemu — zakończoną zupełnym odwro

tem, bo dziś p. Rutowski przyrzeka wstąpić do

Koła bez żadnych zastrzeżeń — zwalczaliśmy

z całą siłą, to przecież p. Rutowski był zawsze

politykiem, stojącym na gruncie realnym, a więc

chyba nietylko taki krzykacz i agitator, jak p.Stapiń

ski, ale i żaden wszechpolski fantasta nie mógł

z jego zdolnościami i realnym kierunkiem wytrzy

mać żadnego porównania.

Dziś, wobec wysuniętej kandydatury prof. Głą

bińskiego, sytuacya uległa zmianie Należy tylko

wyjaśnić ją gruntownie i zdemaskować usiłowa

nia wszechpolskich dzienników do zaanektowania

tego kandydata na swoją własność, a nadto ode

przeć ich zarzut, jakobyśmy go kiedykolwiek

,,zaczepili**. Prof. Głąbiński jest zanadto trzeźwym

umysłem, aby prędzej, czy później, przed wybo

rami lub po wyborach, nie miał się wyraźnie zde

klarować, jak dalekim je-?t od zgubnych wszech

polskich fantazyj, w które go wszelkiemi siłami

pragną wciągnąć Słowo Polskie i Wiek XX.

Przemówienie jego do młodzieży dało sposobność

tym pismom do otoczenia prof. Głąbińskiego

swoją szczególną protekcyą. Podniesienie szkodli

wych następstw pewnych niejasności w tem jego

wystąpieniu, było wobec tego koniecznem, a dla

nas obowiązkiem. Jeżeli wyrażenie swego od

miennego zapatrywania, jeżeli krytyka cudzego

zdania ma być ,,zaczepką1*, to rzeczywiście prof.

Głąbiński padł jej ofiarą. Dla tych jednak, któ

rzy nie boją się i nie wykluczają jawnej kryty

ki, którzy nie przeszli szkoły tajnych i nieodpo

wiedzialnych, a więc nie podlegających żadnej

opinii, rządów, takie zaznaczenie swojego od

miennego poglądu, jest istotnym warunkiem po

wodzenia każdej dalszej sprawy, bo ono tylko

może usunąć niejedno złe, naprawić je i we wła

ściwy włożyć kierunek.

Intryga polityczna W ieku X X nie może przeto

chyba dopisać. Natomiast wykazuje, jak słabym

jest ten odłam opinii, który pragnie reprezento

wać. Nie tylko konfiskuje wszechpolska agitacya

po kolei cudzych kandydatów, ale nadto podnosi

ich popularność rozpuszczaniem wieści o r tajnych

układach** i ,,zaczepkach,** popełnionych rzekomo

przez tych, do których samo zbliżenie się ma być

najskuteczniejszym straszakiem na bałamuconych

wyborców, a których ,,zaczepki** są najlepszym

sposobem jednania sobie ,,popularności.**

Wogóle jednak wskutek nienawiści, jaką Wiek

X X żywi do p. Rutowskiego, zaawansowaliśmy

w jego opinii, wedle niej bowiem ,,uczciwy kon

serwatysta** stoi wprawdzie niżej od p. Stapiń

skiego, ale jest lepszym od twórcy koncentracyi

TL parlamentu.

W iedeń 29 kwietnia.

Myta a bilety kolejowe.

—

Deklaracya p. B6bm-Ba

w erka. — O zakończenie dyBkusyi budżetowej" - Han

del terminowy zbożem.

(r=) Wniosek p. Schraffla w sprawie myt dro

gowych został — jak było do przewidzenia — od

rzucony, bo przyjęcie jego byłoby — jak to już

zauważy} p. Jaworski — rażącą nielogicznością.

Dziwnem na pozór wydawać się mogło stanowi

sko ministra skarbu, który w tej właśnie, dość

stosunkowo podrzędnej sprawie okazał się tak

twardym. A jednak trudno odmówić mu słuszno

ści. Izba poselska, odkąd na nowo funkcyonować

zaczęła, uchwala wydatki jedne większe od dru

gich, ale nie uchwaliła jeszcze najmniejszego po

krycia. Minister skarbu przedłożył ustawę o po

datku od biletów jazdy, a od jej uchwalenia za

wis!em uczynił zniesienie myt i aktywowanie kil

ku jeszcze innych uchwał. Izba zniesienie myt

uchwaliła, ale ustawa o podatku od biletów jazdy

dotąd niezałatwiona. Łatwo więc pojąć, że mini

ster skarbu po tylu zawotowanych wydatkach

chce Izbę skłonić, aby, chociażby gwoli zasady i

przyznania się do odpowiedzialności, uchwaliła też

chociaż drobną cząstkę pokrycia. Na zarzut, że

właśnie ten rodzaj pokrycia Izbie nie trafia do

przekonania, przytoczył p. Bohm Bawerk dawniej

jeszcze argument, iż gotów jest wziąć pod roz

wagę każdy inny podatek, byle mu go zapropo

nowano.

Z drugiej strony, specyalnie w kwestyi myt,

mieli posłowie ludowi bardzo trudne stanowisko.

W Kole polskiem np. całe centrum znalazło się

w tem położeniu, że nie pozostawało mu nic in

nego, j ak usunąć się od głosowania. Trudno wy

tłómaczyć wyborcom włościańskim istotę owego

Junctim** pomiędzy podatkiem od biletów jazdy,

a zniesieniem myt, bo wiadomo, że nawet wy

borcy miejscy nie bardzo bywają dla takich argu

mentów dostępni. Zrozumiał to wreszcie p. Bbhm—

Bawerk i nłożył Jeklaraeyę, która z pominięciem

owego rjnnctim° wyraża pewność, że dochód

z myt jnż *ię w przyszłym budżecie nie pojawi.

Deklaracyę tę nkazał minister wprzód X. Pasto

rowi, który nznał ją za wystarczającą i też wtedy

dopiero oświadczył, że wraz ze swoją grupą gło

sować będzie za wnioskiem komisyi budżetowej.

Życzliwość swą dla włościaństwa okazał p. mini

ster nadto w ten sposób, że na wyraźne życzę

nie naszych włościańskich posłów zgodził się na

obniżenie ceny soli z dziesięcin na sześć koron.

Po gładkiem załatwienia tej wątpliwej pozy

cyi , ożywiła się nadzieja nkończenia dyskusyi

budżetowej przed końcem maja. Teoretycznie

wydaje się to możliwem, ale teorya z praktyką

nie zwykła się w tej Izbie zgadzać. Główną

przeszkodę stanowi ustawa o handln terminowym

zbożem. Znaczna grupa posłów domaga się za

łatwienia tej ustawy pomiędzy drngiem a trze

ciem czytaniem budżetn, a w takim razie niema

mowy, by trzecie czytanie już w maju się odbyć

mogło. Ustawa o handln terminowym wywoła

niewątpliwie bardzo rozwlekłą dysknsyę ogólną

i cały szereg rozpraw szczegółowych. Wobec te

go pojawia się myśl, by ustawę tę trakt »wać

wspólnie z etatem ministerstwa rolnictwa, tak

by równocześnie przeprowadzić dyskusyę ogólną.

Na razie jednak nstawa nie jest jeszcze gotową,

a dziś właśnie wyłoniły się nowe trudności. Sab

komitet miał zamiar dziś jnż przedłożyć pełnej

komisyi gotowy projekt nstawy, w ostatniej

cbwili powstały jednak dyferencye pomiędzy snb

komitetem a reprezentantami rządu co do spo

sobu traktowania interesów terminowych, zawar

tych po za giełdą. Posiedzenie komisyi zostało

więc na razie odwołane. Wogóle cała ta ustawa

niema jakoś szczęścia, a subkomitet z kolei n

chwalał jnż najsprzeczniejsze postanowienia.

Wychoditwo do Argentyny.

Ze stampilią nAdministrador de la colonia na

cional Apóstoles** otrzymujemy następujący liBt

od p. P . Józefa Z. Białoskórskiego, komisarza

rządn argentyńskiego dla wychodźców polskich;

Apóstole» (Missiones) 24 marca.

Odwołanie subsydyów rząd.

—

Przesilenie w Argenty

nie. — Zmiana gubernatora Missiones.

— Wyjazd ko

misarza rządowego dla Polaków.

Dla dobra klas ludowych, rzemieślników i ro

botników wiejskich, opuszczających kraj, przed

stawiam następujące fakty:

Jak to jnż poprzednio ogłaszałem w pażdzier

niku r. z. w Czasie, w ])ile i w Wiadomościach

Salezyań skich , w celu uprzedzenia wychodźców

galicyjskich do Argentyny i do Apóstoles, rząd

tutejszy od 1 stycznia bież roku zniósł wszelkie

subsydya w bydle, żywności i t. d. dla emigran

tów, przybywających do Missiones, ograniczając

się wyłącznie na sprzedaży ziemi po 2 pesy

(4 franki) za hektar, z wygodą dziesięcio-letniej

wypłaty.

Pomimo tych ogłoszeń, ustawicznie odbieram

ogromną liczbę listów z Galieyi od chłopów z róż

nych okolic, z prośbą o informacye lokalne i za

powiedzią przyjazdu w miesiącu maju do Argen

tyny. W przypuszczeniu, że tego rokn duża liczba

wychodźców wybiera się do Apóstoles, utwier

dzają mnie listy tych kolonistów, którzy już byli

w Apóstoles, a powrócili do Galieyi, by zabrać

z sobą do Ameryki żony, krewnych i przyjaciół.

Wiadomości, przesłane przez nich, są tem bardziej

alarmnjące, że ci korespondenci — pomimo ogło

szenia w prasie galicyjskiej mojego ostatniego

listu o zniesienia snbsydyów, udzielanych w Ter

ritoryum Missiones — nie dają temu wiary, przypi

sując ostrzeżenie wymysłowi ,,obywateli i sjz 1a

c h ty**.

Ubolewać należy nad tym, zaszczepionym przez

agitacyę, brakiem zanfania chłopów do obywa

teli, którzy mogliby ostrzedz przed rzuceniem się

na oślep do wędrówki za morze. W danej jednak

chwili, nie mogąc odpowiedzieć z osobna na

wszystkie listy i zapytania, odbierane z krajn,

poczuwam się do obowiązku jeszcze raz stwierdzić,

że rząd argentyński istotnie zniósł wszelkie sub

sydya od 1 stycznia b. r.

Dla wiadomości wychodźców, którzy mimo to

stanowczo wybierają się do MissioneB, uprzedzam,

że jeżeli nie będą mogli rozporządzać po przyby

ciu na miejsce sumą 400 do 500 złr, niech lepiej

zupełnie nie wyjeżdżają, gdyż rok bieżący nie

sprzyja emigracyi. Kraj przebywa przesilenie e

kouomiczne, spowodowane niezałatwioną jeszcze

kwestyą transandyjską, która zmusiła Argentynę

do mobilizacyi i do zwrócenia na tę kwestyę ca

łej uwagi. W tym roku nie będą również jeszcze

gotowe nowe wymiary ziemi na kolonie rządowe

w Misiones, zaś kolonie Apostoles, Agara, Corpus

posiadają już bardzo małą ilość gruntów do roz

porządzenia.

Nie trzeba i tego lekceważyć, że gnbernator

Missiones, Don Juan J. Lanusse, prawdziwy opie

kun żywiołu polskiego w Argentynie, kończy swój

drngi okres rządów w październiku, a chociaż bę

dzie i po trzeel raz wybranym, lepiej jednak na

jego reelekcyę poczekać. Dodaję także i to, że nie

będę mógł zająć się należącem do mnie regulowa

niem, ustaleniem, sytuacyą i tysiącem potrzeb nowo

przybywających, gdyż jestem zmuszony wyjechać

w maju na kilka miesięcy do Europy.

Kończę ten list ponownem stanowczem ostrze

żeniem, aby ci wychodźcy, którzy mają zamiar

wyjechać do Missiones, starali się odłożyć swój

wyjazd do przyszłego roku, a nie łudziil się fan

tastycznymi opisami. Niech pamiętają, że jeżeli

nie posiadają własnych środków na pierwszy rok

otrzymania, będą narażeni na niedostatek i naj

przykrzejsze niespodzianki.

Rokowania.

Londyn 25 kwietnia.

(***) Mara wojny bez końca przestała wpraw

dzie trwożyć społeczeństwo angielskie, dalekiem

ono jednak jeszcze od wytchnienia i spokoju.

—

Chwda obecna jest właśnie wyjątkowo przykra,

cechuje ją bowiem całkowita niepewność, jakie bę

dzie jntro. Stadyum to trwać będzie najmniej mie

siąc. Dnrna narodowa nie dozwala Anglikom po

kazywać, jak gorąco są spragnieni pokoju; nie

ulega atoli wątpliwości, że pragnienie to przewa

ża w usposobieniu mas Indowych i wyższych

warstw. Jeżeli rząd chce zapewnić sobie fawor

tych ostatnich, to nie ma ku temu innej drogi,

jak dokładać wszelkich starań, by rozpoczęte ro

kowania uwieńczył pomyślny skntek. W przeci

wnym razie grozi gorzki zawód i rozdrażnienie,

którego skutki dałyby się dotkliwie gabinetowi

we znaki; co więcej, prawdopodobnie spowodo

wałyby jego upadek, zwłaszcza, że istnieje nie

mało innych powodów niezadowolenia.

Nie ma potrzeby stawiać horoskopów, skoro bli

sk a przyszłość przyniesie już zapewne rozstrzy

gnięcie. Wkrótce wypadki same za siebie mówić

będą. Wystarczy sumiennie przeciwstawić czyn

niki, przemawiające za pokojem, a za wojną.

Pobyt delegatów cywilnych i wojskowych Trans

waalu i Oranii naprzód w Kleksdorpie, a następ

nie w Pretoryi; ich narady naprzód pomiędzy so

bą a wreszcie z lordem Milnerem i lordem Kit

chenerem — były same w sobie dowodem, że

partyzanci nważają dalszą orężną walkę za bez

celową, że więc godzina do porozumienia, zdaniem

icb, wybiła. Oprócz tego fakt ten wskazał, że są

przygotowani do przyjęcia tego nieodzownego wa

rnnkn, warnnkn sine qua non, którego wymagają

Anglicy od samego początku wojny — jak to

powtarzać nie przestawali od półtrzecia roku —

mianowicie zrzeczenia się przez Boerów wszel

kich pretensyj do państwowej samodzielności, a

nznania suwerenatu W. Brytanii.

Był to i jest dla partyzantów punkt najdo

tkliwszy, najboleśniejsza ofiara. Nie trndno też

pojąć, że oddalali chwilę jej spełnienia. W oto

czeniu KrUgera, w organach wszystkich komite

tów, inspirowanych przez ambitnego a rncbliwego

p. Leyds’a, ciągle jeszcze odzywają się głosy, że

Boerowie zginą raczej co do ostatniego, zanim

zegną kark pod jarzmo, zanim wyrzekną się sa

modzielności, schodząc na podrzędne stanowisko

angielskiej prowincyi. Wiadomem było także, że

Steyn i Dewet wyznawali mniej więcej takie sa

me nieprzejednane idee, podczas gdy Scbalk—

Burger, Reitz, Delarey i Botha skłaniali się od

dawna kn porozumieniu ze zwycięzcą. Porozu

mienie pomiędzy obu grupami partyzantów było

pierwszą zapowiedzią pomyślnego rezultatu. Dra

gą, nie mniejszą, jest to, że delegaci uważali za

właściwe zapytać się o radę dowódców i żołnie

rzy w obozach, pominęli zaś całkiem komitety

emigracyjne, działające w Belgii i Holandyi. Nie

można położyć na tę ostatnią okoliczność dość

naciska.

Anglicy osiągają tedy — wiadomo jakimi wy

siłkami, jakimi kosztami moralnymi i materyal*

nymi - zamierzony cel.

—

Po złożenin broni

przez pokonanego przeciwnika, nie będzie na ca

łym południowym zrębie Afryki, od Kapu aż po

za Zambezę innego sztandarn, innego mocarstwa,

jak W. Brytania. Po utworzeniu federacyi, zło

żonej z Kapu, Nataln, Oranii, Transvaalu i Rbo

dezyi, idee polityczne, państwowe i społeczne, cy

wilizacyjne ideały angielskie zatryumfują i nie

stanie im w poprzek żaden przeciwnik. Pod wpły

wem liberalnych instytucyj i szerokiego lokalnego

samorządu, rasa holenderska, jeśli nie odrazn, to

w ciągn kilku pokoleń, nie może nie stracić od

rębności i będzie się zatem rozwijać na gruncie

lojalizmn, tak samo, jak szczep francnski roz

wija się w Kanadzie. A ponieważ w dodatku

mineralne skarby Randn, urodzajność ziemi, zdro

wotność klimatu dają rękojmię szybkiego i trwa

łego ekonomicznego postępu, zatem Anglicy będą

mogli z zadowoleniem spojrzeć na dokonane

dzieło, które przy naturalnym biegu wypadków

byłoby się przewlekło na dłngich lat dziesiątki.

Biorąc na nwagę takie żniwo, roznm stann na

kazuje gotowość okupienia go choćby największe*

rui ustępstwami. Polityka ta, której plan sformu

łował naprzód Lord Rosebery w pamiętnem Cbe

sterfieldzkiem orędziu, została przyjęta przez na

ród angielski bez wahania i tak stanowczo, że p.

Chamberlain zaniechać mnsiał pierwotnego planu

narzucenia Boerom zwierzchnictwa i traktowania

ich jak buntowników. Obecnie Anglicy nawiązali

regularne rokowania, co jest tem właśeiwszem,

że partyzanci rozporządzają jeszcze siłami zbroj*

nemi, pozwalającemi na dalszy opór, że dalej bę

dą oni jntro współobywatelami, z którymi żyć będzie

trzeba pod jednym dachem.

Chociaż brzmienie warunków pokojowych nie

jest dotąd urzędownie znane, wszystkie, z roz

maitych stron dochodzące informacye, zgadzają

Odrodzenie Irla n dyi.

Ci%g dalszy.

Zapamiętajmy sobie to brutalne, pospolite wy

rażenie, i porównajmy je ze słodyczą dźwięku,

z delikatnością, która cechuje dawny celtycki ję

zyk. Zmieniając mowę, traci włościanin irlandzki

zwolna wrodzoną godność, grzeczność, szacunek

dla samego siebie, które jeszcze teraz zwracają

nwagę podróżnego nawet w bardzo ubogich wio

skach na Zachodzie, a dzięki którym, dawny

Erin był, jak niegdyś Hiszpania, ,,krajem szlach

ciców1*. Lud demoralizuje się i pospolituje, po

zwala się moralnie obniżać lichej prasie londyń

skiej, która jnż dziś kolportuje aż do Munster i

Connacht t zw.

,,okropności za pensa** p en n y

dreadfuls. Jest to rzecz niebezpieczniejsza od za

nikania partykularyzmu wiejskiego, które wszę

dzie można zauważyć: to powolny proces wyna

rodowiania się, którego cechy jeszcze wyraźniej

dają się uchwycić w średnich klasach lndności i r

landzkiej. O arystokracyi, która zangielszczyła

się dawno, i — j ak się zdaje, bezpowrotnie —

nie mówię. Burżoazya miejska dawno — prócz

zaszczytnych wyjątków — przestała się posługi

wać językiem irlandzkim i odcięła sobie tym spo

sobem dobrowolnie źródła historyi i tradycyi na

rodu. Wychowanie jej jest prawie całkiem an

gielskie. Po równouprawnieniu katolików w roku

1829, rzuciło się mieszczaństwo do urzędów pu

blicznych, do posad w bankach i wielkich zakła

dach przemysłowych, gdzie wieje prąd silnie za

barwiony ,,anglosaksouizmem**, jeżeli jnż nie wy

łącznie anty irlandzki. Nadewszystko zepsuło ją

nieuleczalne, przesadne podziwianie i naśladow

nictwo wszystkiego, co angielskie, pojęć i oby

czajów, zepsuł ją t. zw. shoneenisme, grzech

narodowy i społeczny snobów.

W Irlandyi panuje anglomania. Tylko to ma

wartość, co jest respectable, a respectable jest

tylko to, co angielskie. Nienawidzi się ,,Sasa**,

dziedzicznego w rog a, pogardza się nim, lecz

naśladuje się go we wszystkiem: on jest pra

są panującą**.

—

Możnaby pomyśleć, że oryginał

ność i pomysłowość gdzieś znikły, a naród jest

zmuszony do naśladownictwa. Każdy ,,ozdabia** bro

gue irlandzki angielskim akcentem. Z Anglii bie

rze się mody, obyczaje, sport. Irlandczycy śmieją

się z karykatur ,,P un cha** i z satyr nTrutha**;

w teatrze można widzieć same nowości londyń

skie, w M usie H a lls kuplety i monologi, wyśmie

wające głupca Paddy’ego kn uciesze jego roda

ków. Nikt nie nazwie córki Brygidą, ani Kath

leen, lecz Mabel lub Gladys. Ubrania kupuje się

w sklepach angielskich ze szkodą dla przemysłu

krajowego. Wielkie dzienniki, mimo anty-angiel

skiej tendencyi, są redagowane i kierowane na

sposób angielskich, z tą jednak różnicą, że w ta

kim Freemann jest więcej talentu i rozumu, niż

w trzech czwartych dzienników angielskich. Przy

patrzmy się wreszcie mężom stanu. O’Donnel

wzburzył niedawno całą Izbę gmin, wygłaszając,

czy rozpoczynając mowę po irlandzku. Speaker

przerwał mn, zauważając, że od sześciuset lat

nikt nie przemawiał w parlamencie angielskim

inaczej, jak po angielsku. Koledzy parlamen

tarni jego, objeżdżając zachodnie krańce Irlandyi,

gdzie język irlandzki jest jeszcze w użyciu, rzad

ko kiedy odzywają się do słuchaczy w ojczystym

języku.

I tak widzi się w całym krajn, po wsiach i

miastach ludzi, którzy deklamują ogniste tyrady

przeciw ,,tyranii brytańskiej**, w polityce są naro

dowcami z krwi i kości, a jednak nważają za

pnnkt honoru stać się ,,WestbriŁous**, nBrytańc/.y

kami zachodu**. Czy staną się prawdziwymi

Brytańczykami, tj. Anglikami, to rzecz inna. Ła

two się zangielszczyć Irlandczykowi, jeżeli tylko

zapomni o swojem pochodzeniu, zaprze się przód

ków, przejdzie do porządku dziennego nad histo

ryą, do czego to jednak doprowadzi? Irlandczyk

może się zangielszczyć, lecz czy Irłandya, jako

taka, chciałaby i mogła stać się krajem angiel

skim? Trudno o tem nie wątpić.

Dziś jednak można już spostrzedz, jak bardzo

cierpią Irlandczycy moralnie i umysłowo na an

gielszczeniu się. Tracą przedewszystkiem siłę inte

lektualną, giętkość umysłu, gdyż otrzymnjąc więcej

idei i pomysłów z zewnątrz, mniej wytwarzają, a

więcej naśladują. Umysł Irlandczyka zacieśnia

się, tracąc oryginalność.

—

Nawet Anglicy spo

strzegają, że w zetknięciu się z nimi słabnie

przysłowiowa bystrość Irlandczyka. Należy dodać,

że Anglia powoli wyssysa siły intelektualne rasy

irlandzkiej, otwierając im w dziennikarstwie,

w służbie kolonialnej, w zarządzie Indyj, pole

działania, którego nie mają w ojczyźnie. Z mo

ralnego pnnktu widzenia Irłandya, angielszcząc się

ponosi takie szkody, jakie mnsi ponieść rasa ducho

wo młoda i dobrze zachowana, dzięki rolniczemu

życiu i wpływowi duchowieństwa na lud — przy

zetknięciu się z ntylitaryzmem, zepsuciem i ma

teryalizmem wysoko rozwiniętej cywilizacyi, a

zwłaszcza ze społeczeństwem przemysłowem i

scentralizowanem. Angielszczenie się obniża po

ziom moralny narodu, zmniejsza wiarę w siebie

i poczucie godności własnej u jednostek. Nie mó

wię tutaj o demoralizacyi, spowodowanej syste

mem ncisku, który rząd angielski do tej pory

stosuje w Irlandyi: nieświadomą, lecz godną

ubolewania stronniczością wieln urzędników i sę

dziów, zawdzięczających urząd tylko ,,oranżyz

niowi;** prowokacyami polieyi i samą organiza

cyą Constabulary, tej armii okupacyjnej rządu,

opartej o blokhauzy rozrzucone po terytoryum Ir

landyi; wreszcie zwykłą praktyką oddawania

wyłącznie sędziom protestanckim spraw katoli

ków. To zaprowadziłoby nas zadaleko. Jedno

wszakże już stwierdzono. Przeciętny procent zbro

dniarzy jest w Irlandyi dość mały, w stosunku

do wielkich miast angielskich Londynu, Glasgo

wa, Liverpoolu. Mieszkańcy okręgów, gdzie jesz

cze mówią po irlandzka, a wynarodowienie mniej

sze zrządziło szkody, nzachowali się** pod wzglę

dem moralnym znacznie lepiej, niż w innych oko

licach kraju, są cnotliwsi, przyzwoitsi w mowie.

Zauważył to M. Douglas Hyde, który żył nieda

wno pośród nich. Kardynał prymas Irlandyi,

monsg. Logne utrzymuje znowu, że nigdzie wiara

nie jest tak silną, religijność tak głęboką, jak

wśród ludności mówiącej po irlandzka.

A może Irłandya mogłaby coś zyskać na sy

stemie ai]gielszczenia, w zamian za szkody, jakie

ponosi pod względem tradycyj moralnych i kul

tury ? Niestety, nic. Naród rozwija się tylko przez

rozwój swoich naturalnych przymiotów i wlaści

wości. Nie potrafi on wcielić w siebie, pewnego

pięknego poranku, duszy drugiego narodu; co wię

cej , z chwilą, w której zbacza od pierwotnego

kierunku, aby naśladować sąsiada, sam się dys

kwalifikuje i potępia. Naśladownictwo jest, równie

dla narodu, jak dla jednostek, synonimem chylę

nia się do upadku. Irłandya może stać się prowin

cyą angielską, shire, jak dawne królestwo Kent;

Ind irlandzki może przestać być narodem; treść

s!owa ^Irłandya** może się zredukować do nazwy

geograficznej, lecz Irlandczycy nie mogą zoBtać

śnglikami. Przestawszy być Celtami, nie będą,

mimo to, ,,Sasami**. Angielszczenie pozbawi icb

jednej narodowości, nie dając drugiej, uczyni ich

metysami— jak się wyrażają sami Irlandczycy

zdeklasuje ich. Dla dzisiejszej Irlandyi zangiel

s z ’zenie się jest równoznaczne z upadkiem.

II.

Mniej więcej przed dwoma dziesiątkami lat za

częły umysły badawcze uświadamiać sobie nie

bezpieczeństwo, na jakie naraża Irlandyę ,,rak"

angieDzczenia się; nznano konieczność kuraeyi,

uwolnienia dnszy irlandzkiej zpod inte!lektualnego

jar/ma Anglii, nnarodowienia na nowo myśli, n

czuć i obyczajów jednostki. Jak wszakże prze

prowadzić to ,,odbudowanie narodu"? Jak wrócić

kraj na drogę tradycyi, jak stworzyć właściwe

dlań życie umysłowe i moralne, jak wzbudzić

w nim zacierające się coraz bardziej poczucie na

rodowe? Czy angielszczenie nie zaczęło się od

utraty dawnego języka irlandzkiego? Czy począt

kiem pracy nad odrodzeniem Irlandyi nie powin

no być oddanie Indowi mowy ojczystej?

Nad tem zastanawiała się garstka patryotów

irlandzkich, ludzi z sercem i z talentem, przeję

tych ideami narodowemi, które Th. Davis głosił

na czterdzieści lat przedtem, a o których Irłandya

zapomniała nieco pośród klęsk głodowych, fenia*

nizmu i walki agrarnej. Jednym z nich był M.

Douglas Hyde, potomek starej rodziny prote

stanckiej z Roscommon, uczony foklorysta i cel

tyeta, który na polu poezji angielskiej, a jeszcze

bardziej —według opinii znawców— irlandzkiej nie

małe położył zasługi. Jest to człowiek czynu;

umiał on szerzyć nowe idee, a ucieleśnił je, za

kładając w r. 1893, z pomocą przyjaciół wielką

organizacyę, znaną pod nazwą ,,Ligi gaelickiej".

Nie zamyka ona w sobie całokształtu ruchu narodowe

go w kierunku odrodzenia Irlandyi, można ją wszakże

nważać za główną przedstawicielkę idei, kiernją

cych tym ruchem. Celem jej jest — wedłng sta

tutu —

,,pielęgnowanie mowy irlandzkiej, jako

języka narodowego, rozszerzanie jej, jako mowy

potocznej, stndyowanie dawnej literatury irlandz

kiej i uprawianie współczesnego piśmiennictwa".

Nie sądźmy jednak Ligi ze statutu. Pracę czy*

,, C * » « « wychodzi z wyjątkiem dni poniedrieU i świętach uroczystych dwa razy dziennic, a mianowicie: "

We Lwowie

. . 2 *j007101«5, 6 » n o « o godzinie 6 wieczorem.

We Lwowie ,,Cza» je st do nabycia w biurach g n i U « A. Oluew.klego, 8. Sokołowtklege,

Prenumerata wynosi:

W Krakowie w miejscu . . .

na cały rok na kwartał na 1miesiąc

Pocztą w państwie Austryackiem .

.....................................

T? koron

}J;1 koron 3 kor. 60 hal.

Niemiepkioin............. .........................................

4 8 koron

12 koron 5 kor. -

do Włoch, Franeyi Anglii; Belgii,sżw ajcaryi, Turcyi

56^°"

U*”°*

5 kor 60 hal

i innych państw, należących do związkupocztowego

64 koron

16 koron 6 kor. -

Osobna prenumerata na wrdame poranne wynosi miesięcznie * przesyłką pocztową 1 koron«

A,,..

30 kał-, w miejscui z odniesieniemdo aomu1koronę.

P re n n m e r » t e a!!zvimiHpef ’2 Wł^Krakowie po 4 hal,, a wieczoru, po 20 hal.; z przesyłką pocztową 94hal.

*8I? ty,ko od 1 do ostatniego dnia w miesiącu.

’ Listy zpie—

A(fministracyi C z as u w

nmeratę i ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać fra n co do

r i.fJ,,n

l - ^ eklo.tnacye m eopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej.

f ankowanych me przyjmuje Bię.

—

Rękapism ów nadByłanycn nie zwraca się.

Prenumeratę prz.yjmują: Administracya Czasu, w K rakowie i urzędy pocztowe.

M ie j s c o w ą p r e n u m e r a t ę księgarnia S.A . Krzyżanowskiego, handle: St. Karlińskicgo w Sukiennicach,

H. Kretschmera, Rynek 10, Biuro dzienników Ilopcaaa i Salomonowej, Głów n a tr afika w Rynkn głównym.

O g ł o s z e n i a przyjmuje się za opłatą od wierBza petitem za pierwszy raz 20 nal., za każdy następny

po 1 0 hal.; układ tabelaryczny, cyfrowy, skomplik owany, pierwszy raz po 40 hal., n a stępny po 10 hal.

N a d e s ł a n e (na trzeciej stronie) od miejsca wiersza drukiem petitowym 60 halerzy za każdy raz.

Ogłoszenia i prenum erat« przyjmnją: we Lwowie biura dzienników L, Plolina, A. Olszew

skiego, St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; wJarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu St. Rein;

Rynek; w Przemyśla A.Juszczyński księgarnia kolej,, D.Beszeles; w Rzeszowie M. Weintraub;

w Stanisławowie Jasielski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach; w Tarnopolu C. Haliczer,

w P a r y i u wyłącznie p. Adam rue de Varenne 38, (prenumeratę p. W. Raczkowski, Courbevoi pod

Paryżem rue de Chcmin de fer 44); w W i e d n i u Ilaasenntein ft Vogler (także w Hamburgu, Frank

furcie n. M., Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, R Mosse (także w Berlinie, Hamburgu,

Monachium i Norymberdze), II. Schalek, M. Dukes, J . D anncberg U. F riedl (tylko prenum eratę H.

GoldscbmidtAComp.); w Frankfarcie n. M . G. L. Daube i Comp.

Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal. " W

Adres Redakcyi: ul.św. Tomasza Nr32.

Telefon Nr 00.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction