Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 707 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Kraków, Czwartek 20 Listopada 1913

Rocznik LXVI

Wydliftisfe popołudniowe,

,CZAS" wych-rl« *wyjątkiem dni po Biedzieli i Świętach «roezyityeh dwa rasy daiosuuo, a sd usoM a

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudnia.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 hal.}

PRENUMERATA WYNOSI:

lin a cały rok na kwartał na 1 miesiąc

W Krakowie w m i e j s c u ............................................................ 1 30 koron

7kor.50h.|2kor.50la(.

* odnoszeniem do d o m u ................................5 36 koron

9kor.—

3kor.—

Pocztą w pań stw ie A u s try a ckie m ....................................

koron

9kor.—

3kor.—

Z dwukrotną_ w ysyłką p o c z to w ą ....................................

koron

10kor.50h. 3kor.50haL

Pocztą w państwie N ie m ie c k ie m ....................................

koron

10kor.50n. 3kor. 50haL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego 48koron

12kor. —

4kor.—

W państwie rosyjskiem (abonament przezurzędy poknowe)

16rb.20k. 4rb. 05k. 1rb.45kop.

Według urzędowego wykazu pism zagraniczny^*,

mających debit w państwie rosyjskiem,

abonamentCzasuprzyjmują urzędypocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskwie i Odesie. Ź innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą naieżytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszaw ie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn,

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w K ijow ie księgarnia L. Idzikowskiego - W W ilnie biuro

dzienników K. Taubera.

Pren umeratę przyjmują: Adratatetraey* Cz*«r w Krakowie i nriędy pocztowe. MJefecewą pre

numeratę księg. S. A. Krzyżanowskiego, handle: St.Karlińakiego, trafika w Sukiennicach,B!ure diiea.

Hopeasa i S a lom o n o w e j, Gł. Tr afika . Wt Lwow!a ,’Czat" jut da nabycia w biurach dziau. A. Maziwtttete,

t . Sekełowsklego, K. Buchstaba, aa stacyach kolejowych w Tarsowi«, Rzeszowie, Jaśle, Nowym Sącza aa partała

w księgarni kolejowej, tidzitż aa lanych główniejszych stacyach i portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal,, za każdy następny po 15hal.: układ tahe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40hal,, następny po 15haL Nadesłane i Nekrologi»

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 haL za każdy raz.Głosy publiczności po 2kor.; komnaikltyhandlowo

pokronice i po dziale ekoMUueznym; komnnlkatyprywatne, śluby, zaręczyny itp.po 1kor. od miejsca wieram.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiege,

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia i E. Billet; w Rzeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W . Raczkowski, 14 Citó de Trevise; w Wiedniu Haasenstein 6 Vogler, R. Mosse (także we wszyat*

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes, E. Braun, J. Dapneberg, Bock A Herzfeld, H. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt A Comp.); w Frankfurcie n. M. G. L . Daube A Comp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogioszeuia przyj,

m uje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztu*ra)

Listów nieopłaconych nie przyjm uje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

UW* Za każdą zmianę adresu dopłaca *ię 40 hal. " W

ADRES REZ)AKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. -

Telefon Nr 54

Nastrójwdelegacjach

W iedeń, 19 listopada.

Przypatrując się i przysłuchując się wczo

raj zagajeniu delegaeyi austryackiej, mimowo

przed oczyma stanęło mi inauguracyjne posie

tlzenie tej delegaeyi w Budapeszcie w r. 1908

Jak teraz, tak i wtedy ze wszystkich przedsta

w!eń, cyfr i mów wybijał się obraz bałkań

saiego wschodu, ale różnica tkwi w tem, ż

wtedy patrzyliśmy na obraz ży’wy, kiedy dzi

pojawia się on raczej tylko upiorem.

Hr. Aehreuthal ogłosił światu aneksyę Bośn

i Hercegowiny, a w ślad za tem stało się co

w tej mooarch i dawno niebywałego, coś zgol.

niesp )dziewanego : w całern państwie obudzi! si(

duch imperyalizmu. Delegaeyi austryackiej prze

wodnic/ył ś p. Madeyski, a zadanie miał arcy

trudne, nie dlatego jakoby tiudoo mu było u

trzymać w karbach parlamentarnych opozycyę

ale raczej dlatego, że czuwać musiał, by rozbu

dzony prąd imperyalistyciny nie wystąp ł z brze

gów i nie wywołał i tak w powietrzu wiszące

go ze wnętrznego zatargu. Ale w poufnych roz

mo,wach pomiędzy delegatami omawiano ewen

tualność zajęcia Serbii, jako rzecz bardzo praw

-dopodobną, a jeżeli podnoszono wątpliwoś i, tc

z pewnością nie odnosiły się one do możność

przeprowadzenia tego planu. Antyaustryackie

demonstracye w Belgradzie nie znajdowały wśróc

słowiańskich delegatów żadnego echa, bo wszys

cy widzieli już w duchu ,,Wielką Serbię", al

zjednoczoną pod berłem Habsburgów. W tyir

duchu wyraża;! się wtedy Dr Kramarz, Biankin

i wszyscy wogóle poważni przewódcy czescy

i potudniowo-słowiańcy.

Pewnego dnia do gmachu delegacyjnego do

szla pogłoska, jakoby mon tory dunajowe otrzy

mały rozkaz mobilizacyjny i ruszyły już dolnyj

Dunajem ku Serbii. Kiedy w korytarzu po awi

się szef sekcyi Jettel, poprzednik p Kani w kie

rownictwie biura literackiego, delegaci i dzieu

nikarze rzucili się tłumnie ku niemu a pierwszj

korespondent Frankfurter Zeitung zapy’tał, cz,

prawdą jest, że Austro-Węgry ruszają na Bel

grad. P. Jettel — co prawda więcej literat jaf

dyplomata - z miejsca oJpo wiedział: ,,Wir woli

ten Serbien nichts anhaben, weun uns aber d.e

Serben i i die Tasche schlOpfen, werden wir die

Tasche htibsch z uknopfei" .

Wtedy więc woj

nix z s»ert)ią przez kilka dni uchodziła za zupeł

nie pewną, ale o tej wojnie mówiło się jakby c

przechadzce wojskowej, nikomu nawet na rnyś

nie przychodziło, że eyentus belli mógłby byt

wątpliwym. Rosya po wojnie japońskiej, ciężkt

złożona niemocą, nie wchodziła prawie w ra

ehubę.

Minęło lat pięć, minął ciężki zatarg ze Serbią

minęło chwilowo niebezpieczeństwo wojny. Ser

bia, która jeszcze przed kilku laty’ zdawała się by

na łasce Austro-Węgier, wychodzi z wojny jak(

państwo o poważnej już sile, państwo o znane

atrakcyi na całą południową Słowiańszczyznę

Austrya zmieniła rolę z zaczepnej na odporns

To, czego Austrya przed pięciu laty nie chciała

dziś już nie koniecznie może. A równocześni

wspólny rząd przedkłada delegacyom rachune

kosztów tej

niefortunnej zmiany, rachune

jeszcze niekompletny a jednak przygniatając

swoim ogromem.

W tych warunkąch nic dziwnego, że usposc

hienie dzisiejsze tak daleko

odbiegło o

śmiałego imperyalizmu z przed lat pięciu; wtedy

jak dziś, prezydentem delegaeyi był Polak, al

kiedy ś. p. Madeyski wytężać się musiał, ażeb

entuzyazm we właściwych utrzymać g!anicacl

p, Leo czeka zadanie utrzymania we właściwyc

granicach opozycyi, zapowiedziane j nawe t

strony niemieckiej. Mutatis mutandis podobni

wygląda rola hr. Berchtolda w porównaniu z ów

czesuą rolą br. Aehrentbala.

Cyfry wspólnego budżetu mimowoli wywołują

wśród delegatów myśl, o ile taniej i o ile więk

szy rezultat osięgnąć było można w roku 1908

Trzeba było tylko chcieć. Ułamkiem tych kosz

j tów można było — mówią — zdobyć ogromne

pozytywne korzyści, kiedy dziś wielokrotnym

kosztem utrzymujemy pozycyę raczej już tylko

ochronną.

Przedłożouy budżet wspólny obejmuje tylko

e zapotrzebowanie za pierwsze półrocze r. 1914, któ

g re wynosi okrągło 782 milionów koron, zaś po

potrąceniu dochodu z ceł, preliminowanego na 97

i milionów, na czysto 685 milionów, z czego Au

8 sirya pokryć ma 436. YV tej cyfrze figurują po

} zyeye na refundowanie kosztów mobilizacyi ar

mii i floty w kwocie 357 milionów, z czego na

Auslryę przypada 227 milionów. Nadzwyczajny

kredyt z powodu reorgauizacyi armii wynosi za

pół roku 33 i pół miliona, nadzwyczajny kredyt

dla floty 55 1/i mibona. Ta ostatnia pozycja

szczególnie budzi wś.ód delegatów poważne oba

wy, bo wiadomo, że jest to tylko początek a

końca bynajmniej jeszcze nie widać.

Tak w austryackiej jak w węgierskiej delega

c ji zapowiadają wiele opozycyjnych głosów.

Przeważnie uznają konieczność wydatków, je

dnak twierdzą, że tym kosztem można bjło

lepszy osiągnąć rezulta t; opozycya przeto zwra

ca się nie tyle przeciwko ministerstwu wojny,

1 któremu przeznaczono z góry takie a takie do

spełnienia zadanie, ile przeciw kierunkowi poli

j tyki zewnętrznej, który to zadanie stworzył.

Nie ulega wątpliwości, że hr. Berchtold po

trafi przynajmniej część delegatów przekonać

T o tem, że inna polityka była w danych warun

kach niemożliwa; mimoto przypuszczają, że kre

dyty uchwalone będą przeciwko bardzo znacz

nej mniejszości, znaczniejszej jak kiedykolwiek

, przedtem. Szczególnie przykro dotyka w delega*

\ cyach oziębienie stosunku do Rumunii, tembar

dziej, źe konsekwencyą tego oziębienia jest

znów bardzo znaczna część wojskowych wyda

tków.

Uderza także zmienione

stanowisko

delegatów niemieckich z Czech, którzy powzięli

już formalną uchwałę głosowania przeciw kredy

tom (l legacyjnyin. Czesi nie chcieli przyjąć re

feratu o budżecie wspólnego ministerstwa skarbu,

południowi S.owianie nie przyjęli żadnego refe

ratu wogóle.

Do usposobienia delegatów, szczególnie nie

mieckich, znacznie przyczyniają się stosunki we

wnętrzne. Delegaci powiadają, że nie mogą wo

; bec wyborców głosować za kredytami delegacyj

nyini, skoro w zamian z Rady państwa wakutek

ciągłej obstrukcyi, nie mogą przynieść im nic —

lub w najlepszym razie tylko nowe podatki.

----------- -------------------------------—

Reforma wyborcza.

)

—

Sprawa reformy wyborczej znajduje się w tym

: stanie, że polskie stronnictwa doprowadziły do

porozumienia w zasadniczych kwestyach i źe

, obecnie oczekiwaną jest uchwała klubu ukraiń*

e skiego, który zwołany został na sobotę,

Zajęte w poniedziałek przez stronnictwa: cen

i( tram, demokraeyi narodowej i klub autonomistów

y stanowisko powitał kraj z zadowoleniem i uzna

niem.

— Czas i jego przyjaciele widzieli i widzą

w sprawie reformy wyborczej konieczność, któ

d rą pokonać się musi, aby krajowi zapewnić nor

:’, malną drogę rozwoju.

Oświadczano też zaw

e sze z tej strony, że usiłowania, dążące do za

y łatwienia tej sprawy znajdą tutaj poparcie i po

i, moc. Tak się stało i tak się dzieje.

Z obozu

h krakowskiego nie wyszła i nie wyjdzie żadna

e przeszkoda, któraby stanęła w poprzek ważnemu

e dziełu.

Ukraińcy.

Sejmowy klub ukraiński zwołany został — ni

na dzisiejszy czw artek, jak początkowo donc

szono — ale dopiero*- na sobotę 22 bm. o 1

rano. Klub zbierze się we Lwowie w gmach

sejmowym w sali komisyi budżetowej. Jak wia

domo, sejmowy klub ukraiński ma na tern po

siedzeniu dać odpowiedź na ostatnie propozycy

rządowe w sprawie i -Jorray wyborczej, jakie pre

zydent minis’rów hr. Stiirgkh przedstawił prezy

dyum klubu ukraińskiego w Wiedniu dnia 18 bm

O przebiegu tej hosnereucyi przynosi Diło na

stępującą relacyę:

,,Prezydent ministrów hr. Stiirgkh oznajmił przy

byłemu do niego prezydyum sejmowego klubu u

kraińskiego (Dr Kost Lewicki, Petruszewicz, Łabo

dyński), że nie ma jeszcze pełnego tekstu noweg(

projektu reformy wyborczej, ale że projekt ten jes

doslo/snym odpisem pierwotnego projektu kom

prormsowego a różni się od niego tylko w trzeć!

punktach. Mianowicie przyjęty już przez polski(

stronnictwa projekt 1) wprowadza dwumandato

wość w pięciu miejskich polskich okręgach, 2

wprowadza dwumandatowość w sześciu okręgacl

wiojskich i 3) wydział krajowy składać się mr

z ośmiu członków, między tymi dwóch ruskich

przyczem marszałek uie głosuje a jedynie w ra

zie równości głosów rozstrzyga.

Prezydyum

ukraińskiego klubu oświadczyło, że projekt ter

jest naruszeniem kompromisu w takich rozmia

rach, że nie może być przyjętym i prezydyum

go odrzuca. Hr. Stiifgkh zaczął wtedy prosić

aby prezydyum nie wypowiadało jeszcze ostat

niego słowa, lecz aby zwołali w kraju naradę

wszystkich posłów, aby sprawę wyczerpująco

rozpatrzyli i potem diii definitywną odpowiedź.

Prezydyum klubu ukraińskiego zgodziło się na to

pod warunkiem, źe tymczasem nastąpi przerwa

w obradach Izby poselskiej nad podatkiem wód

czanym, a gdy hr. Stiirgkh to przyrzekł, prezy

dyum zwołało sejmowy klub ukraiński na so

botę".

Relacyę powyższą kończy Diło następującym

charakterystycznym dopiskiem : ,,W taki sposób

ukraińska obstrukeya w parlamencie przeciągnę

ła znowu bez trudu załatwienie planu finanso

wego o pełny tydzień".

Z prasy.

Społeczeństwo nasze

potrzebuje obecnie

więcej, niż kiedykolwiek, uspokojenia i za

uiechan!!t walk p«rtyj|ycli. Dajemy wyraz prze

konaniu o tej potrzebie, nie odpowiadając S ł

poi., które nie ustaje w rzucaniu podejrzeń n?

stronnictwa sobie Diemiłe. Przechodzimy jednak

nad nimi do porządku dziennego, nie chcemj

bowiem polemiką zakłócać nastroju pokojowego

który, mamy nadzieję, wytworzy się mimo prze

ciwnych pragnień Sł. poi.

Jeden szczegół pragniemy tylko sprostować

Tak organ wszchpolski jak i inne pisma, rozsze

rzają pogłoskę, jakoby kilku polityków, nie na

leżących do stronnictwa ludowego, pracował(

nad tem, aby to ostatnie stronnictwo nie przy

jęło rezygnacyi pos Stapińskiego. Gł. nar. wy

mienia nawet praż. Koła i p. Jaworskiego. Wiado

mości tej należy zaprzeczyć. Sprawa rezyguacy

p. Stapińskie;o jest sprawą wewnętrzną klub

ludowców ; odpowiednio do tego jej charakter

powinni si zachowywać i zachowują się rze

czywiście politycy innych stronnictw, to jest ni

interweniują w tej sprawie.

Zagadkowa sprawa.

Piszą nam :

Pod przewodnictwem i na zaproszenie min

stra Długosza odbyła się w Wiedniu konferency

pr, edstawicieli Koła polskiego i zarządu Polski(

g) Tow. emigracyjnego z referentami ministe

stwa handlu, spraw wewnętrznych i sprawiedli

e wośei. Konferencya ta, zwołana w celu omówie*

nia stosunku władz centralnych do naszej insty*

0 tucyi wychodźczej, spowodowana została znaną

u uchwałą powziętą przez Koło polskie na wiado*

mość o rewizyach, dokonanych w Polskiem Tow.

emigraoyjnem.

Już Barn fakt, iż z Wiednia mógł wyjść na

kaz dokonania rewizyi policyjnej w instytucyi

humanitarno społecznej, która dotychczas, prze

szedłszy zwycięsko przez ogień namiętnej kam

panii, cieszyła się najlepszą opinią nietylko

wśród naszego społeczeństwa, ale także u władz

krajowych, musiał wywołać niemiłą sensacyę.

Jeszcze przykrzejsze atoli wrażenie wywołały

wiadomości o okolicznościach, jakie rewizyom

} tym towarzyszyły. Już bowiem na kilkanaście

t dni przedtem krążyć zaczęły wśród członków

Koła polskiego pogłoski, iż pewne czynniki w mi

7 nisterstwie handlu zamierzają wciągnąć P. T. E.

» w głośną aferę emigracyjną, aby przez zarzą*

dzenie pod pierwszym lepszym pretekstem rew i

zyi w jego biurach, zepchnąć je w opinii publi

cznej do poziomu spekulacyjnych przedsiębiorstw

emigracyjnych.

Pogłoskom tym nie dawano zrazu posłuchu,

nie wierzono bowiem w możność podobuego za

machu na moralny autorytet Towarzj’stwa, a to

tem bardziej, iż świeżo właśnie na konferen

cyach, odbytych z gronem posłów polskich, re

prezentanci ministerstwa handlu składali zapew

nienia, iż postulaty P. T. E. traktować będą z

życzliwością. Nic dziwnego tedy, że w Kole pol

skiem, po dyskusyi, w której zabierali głos

przedstawiciele wszystkich stronnictw, zapadła

jednomyśloa uchwała, dająca dosadni wyraz o

burzenia. Koło polskie zapowiedziało energiczną

akcyę w obronie P. T. E. i oświadczyło, że zaj

mie się bliższem zbadaniem stosunku władz cen

tralnych do jedynej w naszym kraju obywatel

skiej instytucyi wychodźczej.

istotnie zagadkowem jest pytanie, co właści

wie może powodować tę animozję, z jaką spo

tykało się dotychczas P. T. E. u niektórych re

ferentów w ministerstwach wiedeńskich. Wszak

trudno nawet przypuszczać, by panowie ei z

własnego popędu woleli stale okazywać więcej

zaufania do anonimowych doniesień, niż do u

rzędowych relacyj namiestnictwa lwowskiego i

bv powaga Sejmu galicyjskiego, udzielającego

swego poparcia działalności P. T. E,, miała być

w ich mniemaniu mniej wiarygodnem -świade

ctwem dla pożyteczności tej instytucyi niż go

łosłowne insynuaeye i oskarżenia. Mimowoli tedy

nasuwa się przypuszczenie, że referenci ci ule

gają sugestyom ze strony takich czynników, dla

których sam program P. T. E. i rozwój jego

działalności są więcej niż niemiłe, a których

szukać należałoby poza granicami monarchii.

Jest to może w związku z faktem, że P. T. E.

* w miarę posiadanych środków dąży konsekwent*

nie do zmniejszenia wychodźctwa sezonowego

3 do Pras przez wskazywanie robotnikom pracy

w kraju, względnie przez ułatwianie im dostępu

do innych rynków pracy. 1 rzeczywiście, jak

dowodzą cyfry statystyczne, wychodźctwo sezo

1 nowe polskie z Galicyi do Pras zmniejsza się

3 z każdym rokiem, a jednocześnie wzrasta liczba

robotników, którym P, T. E. zspośredniczyło

* zarobki u pracodawców krajowych.

Między potężną, monopolistyczną, nawpół u

rzędową organizacyą praską »Arbeitercentrale"

dążą ą do wytworzenia juknajwiększej podaży

polskich dłoni roboczych w Prusiech, a naszem

młodem Towarzystwem emigracyjnem, które po

daż tę stara się osłabić, wre zacięta walka

W tych wzmaganiach się sympatj’e wiedeńskich

i- referentów ministeryalnych stoją sta’e po stronie

a berl:rukiej ,,Arbeitercentrale", mającej za sobą

j- moralne i finansowe poparcie rządu pruskiego

r- który obdarował ją daleko sięgającemi przywi

lejami i pozwolił na założenie na pograniczu Ga

licyi i Królestwa licznych »Grenzamtów", biur

kontroli nawpół urzędowych, skąd kieruje się a

gitacya wychodźcza do nas i gdzie wydawane

są robotnikom słynne karty legitymacyjne.

W skład członków ,,Centrali" wchodzą także

rozmaite organizacye hakatystyczne, w tej liczbie

BOstmarkenverein".

Dzięki wpływ’om BArbeitercentrale" hakatysty*

czna prasa pruska przedstawia P. T. E. jako in

stytucj’ę naradowo-politjezną, której ostrze go

dzi w najżywotniejsze interesy pruskiego rol

nictwa i która... jest wynikiem jakiejś kon*pi

racyi między przedstawicielami polskiej polityki

a rządem francuskim! Od czasu do czubu odzy

wa się też na łamach prasy tej bicie w dzwon

alarmowy.

Szybki rozwój P. T. E. i okoliczność, że obe.—

cnie, po zmianie statutu i rozszerzeniu programu

działalności, w poczet jego członków zapisują

się nie tylko nasze najpoważniejsze orgsnizaeye

rolnicze, ale jedna po drugiej Rady powiatowe,

stronnictwa zaś polityczne uchwalają na swych

zjazdach działanie w kwestyach wychodźczych

w porozumieniu z tą instytucyą, wszystko to,

śledzone uważnie przez tę prasę, budzić tam za

czyna coraz większy niepokój. A jednocześnie kie

równicy resortów emigracyjnych w ministerstwach

wiedeńskich, od dotychczasowej taktyki bierne

go opora, polegającej na przechodzeniu do p v

rządku dziennego nad wszystkiemi najbardziej u

sprawiedliwionemr podaniami Towarzystwa, prze

chodzą wyraźnie do pol.tyki agresywnej. Na

przód idą pogłoski, rozsiewane, potem jeden za

drugim zjawiają się z Wiednia BErlassy", wma

wiające we władze krajowe , by traktowały

P. T." E . jako przedsiębiorstwo o tendencyi po

dejrzanej, później poufne komunikaty, usiłujące o

graniczać kompetencyę namiestnictwa w udzielaniu

dalszych koncesyj Towarzystwu Emigracyjnemu na

nowe }biura pośrednictwa pracy, wreszcie jako

finał tej akcyi przychodzi rewizya policyjna i

śledztwo sądowe.

Warto zaziiaoiyć, iż natychmiast po r e w i z y a c h

w P. T. E. podały o nich wiadomość niektóre

dzienniki bakatystyczne, głoBząe, iż r z e k o m o

biura P. T. E. zostały zamknięte, a dyr. Około

wicz areszto wany! Cała ta Bprawa prawdopo

dobnie zostanie niebawem wyświetloną, skoro

zbadania zagadkowych motywów, którymi kie

rują się referenci mmisteryalni w swej akcyi

przeciw P.T.D., podjęło się Knło polskie.

Słowo polskie piszą :

...,W całej tej smutnej aferze przebija jednak pe

wien rys charakterystyczny. Przed dwoma bowiem

tygodniami odbyła s;ę w ministerstwie handlu, pod

przewodnictwem szef* sekcyi UiedU i przy wspólu

dz.ale wielu posłów p%ldkicb parlsmentarnych i sej

mowych konferencya w sprawach P. T. E ; omówio

no tsm d)kładnio stosunek P, T. E. do ministerstwa

handlu i wytoczono szereg zarzutów pod adresem

tej »ł)dzy, która zawsze wobec P. T. E zajmowała

stanowisko oporne i niechętne. Szef sekcyi Riedl o

św’iadczył zebranym, że jakiekolwiek uprzedzenia po

przednie wynikło z aaonioowych i podpisanych przez

indywidua, nie zasługujące aa wiarę, oskarżeń, zń

fcły zupełnie obecnie i ża dołoży wszystkich sił, a b/

postutety P. T. E. załatwioao przycbylaie. Równo

cześnie obiecał, że dla bliższego zaznajomieni* się.

z działalnością P. T. E. przyjadzie otobiście do Kra

kowa na czele komisyi miaUteryalnej i omówi na

miejscu sprawy Towarzystwa.

,,Trudno wprost przypuśc!(i, a b y p. Riedl grał k o -

medyę wobec poważoegi grona osób ze sfer posel

skich. Tak bardzo jeszcze parlamentaryzm nie upadł.

Trudni?j jednak można zdać *obie aprawę z faktu,

że pra*ie rówaocześaie Iwowesi sąd krajowy otrzy

mał z miniłteritwa polecenie, aby w aferę emigra

cyjną wciągaąt także P. T. E. J a k o przyc-ynę poda

no z góry d )niesienie jakieg)ś Bazylego K złosrakis

STANISŁAW TOMKOWICZ.

Dwie polskie rezydencye.

(Dokończenie).

III.

Wielki wewnętrzny dziedziniec pałacowy leży

na poziomie otaczających pól i miasta. Gdy stąd

schodami dostaniemy się na pierwsze piętro, mo

żemy po stronie zewnętrznej wyjść prosto na

waly, klóre są bardzo szerokie, i na których

pozakładano ogrody, z kwiatami, krzewami

drzewami. Nasypy bowiem ziemne szczelnie przy

tykają do pałacu, tak, że ten ma pokoje z okna

mi parterowemi jedynie od wnętrza dziedzińców

Po stronie obwodowej są tylko piwnice, a pierw

sze piętro staje się tutaj parterem. Mimo tego

ograniczenia pałac liczył w całuści z górą stc

pięknych, widnych, a po części i wielkich po

koi mieszkalnych (dziś jedno boczne skrzydło

wewnątrz Die odnowione, całe pustką stoi). Ni(

wystarczało to snać jeszcze na pomieszezeuie jeg(

mieszkańców w dawniejszych czasach. Po dwócl

końcach głównego korpusu, zewnątrz na walać!

wznoszą się dwie jakby kamienice, niezbyt wiel

kie, jednak piętrowe, właściwie nawet dwupię

trowe, gdyż jedną stroną schodzą na dół dc

dziedzińczyków, łączą cjch się z narożnymi ba

styonami.

Bastyony te, wszystkie cztery symetryczni(

zbudowane, pod grubą warstw ą ziemi mieszczi

każdy caly labirynt komór sklepionych, koryta

rzy i pieczar, ze strzelnicami w kiłku poziomacl

*’ ] strzelby i działa, z bramami i wycieezkam

prowadzącemi do fos. w dwóch z tych bastj’o

nów zachowało się jeszcze po parze bardzo nta

lowniczych sterczących w górę wieżyczek ze

strzelnicami, mostkami i schodkami.

Z bastyonów, które jako nader ciekawe oka

zy budownictwa wojennego u nas godne są

szczegółowego studyum, można też wejść do ka

zamat sklepionych, podobno ciągnących się we

wnątrz nasypów w koło zamku. Tych nie znam,

ale zapewne przypominają wiśnickie kazamaty

wałowe, tylko, że ich rozmiary będą tu daleko

znaczniejsze.

Ten rozległy pałac-twierdza, te niemal gigan

tyczne wały, mury i pieczary oczywiście naraz

powstać nie mogły. Wyglądają dziś na zbudo

wane według jednej myśli przewodniej, jednoli

tego rzutu i planu - ale nawet przy niezmier

nych środkach, jakimi możny ród niegdyś rozpo

rządzał, trudao sobie wyobrazić, aby dzieło ina

czej jak wysiłkiem kilku pokoleń mogło być wy

konane. Historyczne dane, jakie o tem posiada

my. są niedostateczne.

Znalazł się w gruzach zamku, dziś wmurowa

ny w boczną klatkę schodową kamień z napi

sem mocno zwietrzałym, na którym jednak od

czytać jeszcze można część nazwiska budowni

, ezego zamku i dalę 1564. Ta data odpowiada

czasom Mikołaja Radziwiłła Czarnego. Może po

) tein przebudowy dokonał magnat o wspaniałym

i zakroju i rozmachu, któremu Olyka zawdzięcza

i piękny swój kościół. Na wniosek taki naprowa

dza dziwaczny ale znamienny napis łacińsk

z nad jednej z bram zamkowych, który zacbo

) wał się w kopii. Czytamy tam, że P. Bogu za

mek ten na wieki porucza, sam wszelkich doi

praw się wyzuwając Stauhław Albrycht Radziwiłł

i i powierza zarząd tego doczesnego swego i ro

) dżiny pomieszczenia św, Michałowi, a straż nai

nim oddaje św. Argentemu. Św. Argenty jes

szczególnym patronem miejscowości od czasu

i kiedy papież Urban VIII obdarował parafię jeg(

relikwiami.

Ale zamek ówczesny musiał być mniejszy

(skromniejszy znacznie od tego, który obecnie wi

dzimy. Świadczą o tem zachowane inwentarze

z końca XVII w.,

w którj’ch mowa o dziesięciu

czy jedenastu izbach mieszkalnych w budynku

murowanym. Kuchnie itd. mieściły się osobno

w ,pokojach drewnianych".

ZJaje się, że tylko

były już wówczas okopy obronne podobne do

dzisiejszych.

Dopiero w inwentarzu z r. 1755 znajdujemy

opis mniejwięcej odpowiadający istniejącemu zam

kowi — który ws/akże wówczas rtie był skoń

czony ; nie posiadał bramy i wieży od Turczy

na, t. j. czwartego boku kwadratu, od strony

wjazdu głównego. Były zaledwie ich fundamenty

wyprowadzone na 3 łokcie w górę. Nie przeczą

świadectwu temu formy bramy, zwłaszcza okto

gonu i wieży, noszące jakby metrykę z czasów

rokoka.

Mury reszty zamku niezbyt wyraźnie do na

mówią o swoim wieku. Pałac ceglany przedstawia

się pod względem form dość gładko i ubogo.

Najwięcej szczegółów’ architektonicznych zacho

wały dwa boczne długie skrzj’dła. Ich piIaetro

wanie może jest współczesne bramie z drugiej

połowy XVIII w. Starszą jest prawdopodobnie

tylko część głównego korpusu pałacowego, któ

rego zwłaszcza dolue izby sklepione mogą pa

miętać jeszcze czasy Stanisława Albrychta Ra

dziwiłła.

Ale mniejsza o daty i mniejsza o styl. Jest

w tych murach surowych, ogołoconych z tynku

i ozdoby, częściowo nawet jeszcze się rozsypu

l jących, dziwna moc i potęga. Tkwi ona w ich

, rozmiarach i stosunkach, w układzie całości,

w pomyśle połączenia sztucznej góry, usypanej

z ziemi, z górą utworzouą przez napiętrzone

t mury, które z niej wyrastają. Przemawia z nich

, do nas przy materyaluej wielkości przedmiotu,

) wyższego rzędu wielkość pomysłu. Całość dzia

ła nie jak utwór rąk ludzkich, ale niemal jak

i dzieło przyrodj’.

A dopiero, gdy w wieczór letni, w noc księ

życową chodzimy po wałach twierdzy, górują

cych nad okolicznemi bagnami i moczarami! Oko

z jednej tylko strony znajduje punkt oparcia na

strzelającej ponad doray miasteczka błyszcząco

białej fasadzie barokowej kolegiaty ołyckiej, te

go okazałego kościoła o kształtach szlachetuych,

któregoby się niejedna stolica wstydzić nie po

trzebowała. Niepośledui ten zabytek architektu

ry XVII w. uderza przedewszystkiem pięknością

wnętrza. Mieści zaś niezwykłą u nas ilość dzieł

sztuki, rzeźby, malarstwa, złotnictwa i hafciar*

stwa. Zasługiwałby też na taką monografię ar

tystyczną, jaką pod względem kościelno-hiBtory

cznym już posiada, dzięsi pracy późniejszego ar

cybiskupa Mohilewskiego, X. Franciszka Albina

Simona, wreszcie wygnańca, którego stałym po

bytem cieszy się i chlubi od niedaw-na Kraków.

Kolegiata miała niezbyt długie ale świetne

dzieje. Wybitni ludzie byli jej proboszczami-in

fułatami. Było przy niej seminaryum duchowae,

a nawet przez pewien czas rodzaj Akademii du

chownej, której pozostałością jest jeszcze biblio

teka zasobna i cenna. Dziś kościół i dość rozle

głą parafię obsługuje jeden jedyny ksiądz.

Ta cała miniona świetaość kolegiaty przycho

dzi na pamięć, gdy z okopów ołyckich patrzymy

na północ. Z trzech innych stron świata wzrok

sunie w dal, po łagodnie zmarszczonej wzgórka

mi płaszczyźnie Wołynia. A myśl płynie jeszcze

dalej i zwyciężając przeszkody Dietylko prze

strzeni ale i czasu, cofa się wstecz, w ubiegłe

wieki dziejów tego kraju. Ogarnia nas uczucie

rozrzewnienia i cichego smutku. Najproza;czniej*

szy człowiek musiałby stać się poetą. Podnoszą

się zaklęte w tych murach i okopach duchy

przeszłości, otaczają nas i nucą o hucznem

a burzliwem życiu, jakie w tym magnackim dwo

rze kiedyś wrzało i szumiało, o homerycznej

wielkości bohaterskich zapasów, klóre tu niegdyś

staczano z dzikim pohańeem i zbuntowanymi

kozakami. Zdaje się, jakby z otaczających niw,

od pół i kurhanów dolatywał do nas jęk wojo

wników, którzy tu niegdyś polegli; od kolegiaty

odpowiadają mu westchnienia hetmanów i woje

wodów, którzy w jej grobach byli pochowani.

Zaludniają się mury twierdzy hufcami książęcej

załogi i tysiącami mieszkańców okolicznych, u

ciekających przed rabunkiem, pożogą i jassyrem.

Na blankach i wałach wyobraźnia widzi owe

działa radziwiłłowskie, które tu leżały jeszcze

w r. 1793. Zdaje ci się, że słyszysz okrzyki wo

jenne, chrzęst zbroi, szczęk szabel i huk strzu*

łów broni palnej.

Żywe kształty przybiera dawna Polska, z ca

łym blaskiem potęgi, sławy i wielkiego posłan

nictwa dziejowego, a razem z niedostatkami,

które wielkie dzieło udaremniły. Dawne stano

wisko odzyskują rody możnowładcze. 1 przesu

wa się przed oczyma duszy naszej szereg bla

djeh dantejskich widm tych królewiąt ubiegłych

wieków, niemogących znaleźć pociechy w swem u

dięczeniu, gdy widzą, do jakiego poniżenia przy

szła ta miła ojczyzna, oni świadkowie jej wiel

kości, ODi, którzy się butnie za głównych jej

przedstawicieli uważali i wyłącznie cheieli kie

rować jej losami, oni, którzy takie skarby za

sobów i wpływów i siły posiadali, a nie umieli

użyć ich dla utrwalenia bytu rzeczypospolitej,

dla odwróceuia w c ę:kich chwilach, które na

aią przyszły, strasznej klęskk

W świetle martwych promieni księżyca sntiją

się dokoła nas smętne te, cicho jęczące cie

nie - smętek ich nam się udziela. Przeżywamy

chwile bolesne.

Ale są pewne bóle, które dręczą, a mimo to nę_

cą i p zyc ągają.

Urok dni spędzonych w lipcu 1913 r. w zam

ku otyckiin i wrażeń tam doznanych pozostanie

mi wspomnieniem niezatartem.

----------- --..................... .

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu