Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 667 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 191.

Kraków, Piątek 24 Sierpnia 1894.

Rocznik XLV

ii?

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

Administracya Czasu w H rakowie i urzędy pocztowe. Miejscowe prenumeratę księgarnia

S. A . Krzyżanowskiego, handel Niemojewskiego w Snkiennieaoh, binro dzienników Herza. hanael Ba

jara, główna trafika, handel Kretschmer!, biuro dzienn. Hopcasa i Salomonowej, biuro Mańskowskiej

(Sukiennice). -

O g ło H e n l s (inseraty) przyjmuje się za opłatą od miejsca wiersza drobnym dru

kiem (petitem) za pierwszy raz 10 ent., za każdy następny po 5 ont. — N a d e sła n e (na 3 stronie)

ed miejsca wiersza drokiem drobnym po 80 cnt. sa każdy raz. — Ogłoasenla 1 prrnsneraty

przyjmują; w e L w o w ie binro dzienników ulioa Karols Lndwika 1. 9, centralne binro ogłoszeń ulica

Kopernika 1. 11- w l ’ a r y i s wyłącznie p. Adam roe de Varenne 88, (prenumeratę p. W. Raczkowski

Courbevoi pod F_ ,iem rue dn Chemie de fer 44): w W ied nia pp. Haasenstein A Vogler (także

w Hamburgu, Frankioroie n. M,. Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrooławin), A. Oppelik, R. Mosse (także

w Berlinie, Hamburgu, Monachiom i Norymberdze), H Schalek, M. Diikes, J. Danneberg, H. Friedl

(tylko prenumeratę pp. H. Goldsohmidt i Comp.); w VrmnkfWrele n. H . G. L. Danbe A Comp

w S%urs s a w i e przyjmują ogłoszenia pp. Reichman i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul. Senatorskie

Zobozu

ruskiego.

(K) Ujemną stroną dziennikarskiego traktowa

nia spraw jest niewątpliwie to, że niepodobna

w niem ntrzymać pewnego systemu, niepodobna

oderwać się od bieżących wypadków i pójść za

myślą przewodnią, aby to lob owo obszerniej udo

wodnić. Zapowiedzieliśmy szereg artykułów, ma

jących nwidoeznić działanie prowodyrów ruskich

w k iernnkn religijnym, narodowym i społecznym.

I zdołaliśmy zaledwie na podstawie ennncyacyi

Hałyczanina, wskazać na jego systematyczną

działalność ad destruendam unionem. Rozgniewał

się na nas okrutnie za to — ale rozgniewał się

tylko z pozom — p. Marków. Organ jego bowiem

mnBi odgrywać rolę podwójną. Wobec ogółn Rn

sinów udaje patryotę, dbającego o wszystkie ,świę

tości* narodowe, a n a zewnątrz usiłuje wykazać

swoje ,zasługi," położone w sprawie szerzenia

,naumowiczowskiej idei." Ta podwójna rola spra

wia, iż dla pozorn obnrza się na nas, a swoją

drogą z naszych artykułów chętnie korzysta, aby

,uplastycznić" swoje zasłngi i znoszone ,prześla

dowanie." D la niewtajemniczonych mogło się w y

dać dziwnem, że Halyczanin artykuł nasz o jego

religijnej działalności cały przedrukował. Sprawa

jest jednak jasna dła tych, którzy wiedzą, o co

mianowicie organowi ,zjednoczenia" chodziło. Dla

opinii ogółu, d la Rusinów galicyjskich dodał p.

Marków parę szpalt — nie polemiki, broń Boże,

ani dowodów, jakobyśmy się mylili twierdząc, iż

Halyczanin jest głównym posterunkiem ,prawo

i carosławia" na grnncie naszym; lecz takich np.

frazesów: , z nikczemnymi frazesami Cz a s u pole

mizować nie będziemy, gdyż czytelnicy nasi wie

dzą z góry, że to nikczemne" itp. Następują wy

cieczki osobiste przeciw domniemanemu autorowi

niniejszych artykułów i nic więcej. Ani jednego

rzeczowego argumentu, ani jednego zaprzeczenia.

Natomiast dosłowny przedruk artyknłu C z a s u , aby

tem łatwiej doszedł do wiadomości Warszawskiego

D n i e w n ik a i szczodrych protektorów zacnego or

ganu. Czas mógłby tam nie dotrzeć, H alyczanin

trafi zawsze.

Wiemy o tem bardzo dobrze, mimo to jednak

pisać nie przestaniemy, ilekroć Halyczanin w swym

rusyfikacyjno-prawosławnym zapale przekroczy

dozwoloną, choćby najliberalniejszą granicę; ile

kroć napadać będzie na X . Metropolitę, poniewie

r ać wiarę naszą i obrządek ru ski, cbcąc go za

przykładem swego arcywzoru protojereja Naumo

wicza ,oczyszczać," ilekroć lżyć się ośmieli świę

tości nasze, jak to nczynił niedawno pisząc o cu

downym obrazie Ostrobramskim, ilekroć z lekce

ważeniem odzywać się będzie o wyrokach i po

stanowieniach Stolicy Apostolskiej, synodu i władz

cerkiewnych, jak to systematycznie czyni pisząc

o reformie OO. Bazylianów lub o reformie setm

naryów. Wiemy, że H alyczanin skorzysta z tego,

aby odgrywając roł§ ,prześladowanego," skarbić

sobie łaski Dniewnika W arszawskiego i szczo

drych protektorów. Wybierając z dwojga, wolimy

jednak w tym względzie przysłużyć się Hałycza

n in o w i dowodami ,prześladow ania," niż dozwolić,

aby bezkarnie i bez protestu przechodziły podo

bne głosy, szerzące truciznę niewiary i odszcze

pieństwa w społeczeństwie katolickiem.

Tn jed nak potrzeba chwili, kazała nam mo

że zbyt długo zatrzymywać się przy elukubra

cyach p. Markowa.

,Otw arty list" p. Romańczu

ka odciągnął znów uwagę naszą w inną stronę,

a dziś raz jeszcze musimy powrócić do propa

gandy Hałyczanina.

Zaznaczyliśmy już poprzednio, że antyreligijna

propaganda ta, pomijana jest zupełnem milcze

niem; N a r ó d bezwyznaniowy, który od pierwszej

do ostatniej stronnicy zapełnia artykułami swymi

Dragomanów, chętnie patrzy na to podminowy

wanie zasad wiary, wie on bowiem, że choćby

’ud galicyjski nie stał się odrazu "prawosławnym"

lak tego pragnie p. Marków, w imię swoich ,hi

storycznych początków", to w każdym razie osła

bnie w wierze, straci zaufanie do stojących na

czele Kościoła zwierzchników a przeto stanie się

podatniejszym materyalem do dalej idących ek s

perymentów w kiernnkn radykalnym. Ze swojej

strony D i i o nie protestuje także przeciw tej ro

bocie, gdyż obecnie organowi p. Romańczuka

idzie głównie o to, aby pozyskać wspólników dla

pryncypialnej" polityki. Gdy więc H alycza nin

bardzo gorliwie zajmuje się kwestja m i rehgijnemi

i cerkiewnemi, D U o milczy, j ak gdyby te kwestye

tak głęboko sięgające w życie iudn ruskiego nie

zajmowały go wcale. Niedawno np. znown rzucił

się Halyczanin z zaciekłością na obchód odpu

stowy w Kalwaryi Pacław skiej, wypisuje o tem

niestworzone rzeczy (Nr 175 z 17 bm.), dennn

cyuje przed rządem rosyjskim tych pobożnych k a

tolików z pod jego zaboru, którzy biorą udział

w odpustowych nabożeństwach i składają rublowe

ofiary n a cześć Matki Boskiej, wyszydza przytem

obrzędy katolickie, godzinki, różańce, szkapłerze,

a wreszcie czyni zestawienie katolickiego odpu

stu z poczajowskim i liberalizmu tak zw. barba

rzyńskiej Moskwy, która łaskawie toleruje piel

grzymki na Kalwaryę, z zarządzeniami tntejsze*

mi, wzbraniającemi przechodzenia granicy bez pa

szportu dła biciapokłonów w Poczajowie. Stek bru

dów i kłamstw ohydnych wtymartykute, w którym do

staje się niemało uszczypliwych docinków ,Królowej

Korony polskiej", a wszystko to przechodzi bez

karnie i Halyczanin dalej w tym samym tonie

pisać będzie; rozprawiwszy się z Ostrąbramą i

Kalwaryą, weźmie się zapewne Uo Częstochowy,

godząc ironią, szydestwem i fałszem w wiarę

indu!...

,Prawosławne" zuchwalstwo organu ,naumowi

czowskiej idei" charakteryzuje również dobrze a r

tykuł w Nrze 176, p. t .: ,C o będzie dalej," pod

pisany pseudonimem: ,K atolik."

—

Rzekomy ten

katolik ubolewa okrutnie nad stanem obecnym i

przyszłością ruskiej cerkwi i duchowieństwa, na

rzeka na niedbalstwo ,niektórych" ruskich bisku

pów w sprawach cerkwi, ,którzy objawiają tyłko

gorliwość w takich spraw ach , o których na

szkodę swoich wiernych wyrokują jak ślepi

kolorach;" przewiduje z rozpaczą, iż w skutek po

działu jeneralnego seminaryum na dyecezyalne,

na czele tych dyecezyj stać będą wkrótce zawo

dowi macherowie finansowi, fotografowie itp.

—

słowem nie szczędzi czarnych barw własnemu du

chowieństwn, a to jedynie z tego powodn, iż na

rekolekcyach dła księży we Lwowie, nżyto do

czytania polskiego przektadn dzieł św. A. M. Liguo

riego! Uczyniono to z tego powodu, jak wyja

śnia ,,Duszpasterz," iż przekład tych dzieł

w cerkiewnym języku, nie okazał się właściwym,

księża bowiem jakkolwiek roznmieją go dobrze

gdy sami nważme czytają, me mając jeduak wpra

wy w mówienin, nie odnosili z głośnego czytania

należytej korzyści. Rzecz łatwa do pojęcia dła

każdego, kto wie, iż językięm cerkiewnym nie

mówi nikt w życiu potoczuem; a przeto i należy

tej wprawy w nim mieć nie może. Za to jednak,

iż dla lepszego duchowego pożytku użyto polskie

go przekładu, H alyczanin zarzucił młodszemu du

chowieństwu lekceważenie wszystkiego co święte,

a biskupów nazwał niedbałymi, macherami fiuan

sowymi i — fotografami! — Wobec takiego stanu

rzeczy Katolik z Hałyczanina zapowiada ,borbę"

i reorganizacyę ruskiego Kościoła za pomocą -

proszę zgadnąć? —

, Towarzystwa świeckich,"

któreby w sprawach kościelnych bezpośrednio zno

siło się z Rzymem!.. Jakiż to duch prawdziwie

katolicki wieje z tego artykułu i z końcowego

wniosku! Świeccy mają reformować Kościół, p.

Marków chce być galicyjskim Pobiedonoscewem!.

Tacito consensu sprawy kościelne stały się rze

czywiście monopolem Hałyczanina,- szalone wnio

ski ,katolików " ze szkoły protojereja Naumowicza

pozostają nieodparte, a w ostatnich czasach od

dano na pastwę p. Markowowi jeszcze inną spra

wę — fonetycznej pisowni. Wymagała snać tego

wyższa polityka pryncypialna, bo DU o , które w ze

szłym rokn należało do najgorliwszych zwolenni

ków fonetycznej pisowni i domagało się zaprowa

dzenia jej w szkołach i urzędach, nietylko że nie

ściera się jnż w tej kwestyi z p. Markowem, lecz

nawet samo drukuje się ciągle ,etymologią"...

H alycz a n in wypowiedział też obecnie zaciętą wal

kę tonetyce. W artykułach tak redakcyjnych, jak

i niby nadsyłanych z prow:ucyi nderza na wpro

wadzoną nową pisownię, a w samej zaciekłości

zdradza się z celami. Bprawa ta , rozważana ze

stanowiska nankowego, przedstawia się jako zu

pełnie naturalne a konieczne uproszczenie pisowni.

Uznały to ruskie powagi naukowe, uznały ankiety

i władze szkolne, ale p. Marków czyni z tej kwe

styi sprawę polityczną niezmiernej wagi.

,Fone

tykę — woła on w rozpaczy (N. 176) — wymy

śliła intryga polska dla ,zupełnego oderwania

małoruskiego narodu od wielkoruskiego". W razie

wprowadzeuia fonetyki ,nastojaszczyj russkij" nie

mógłby jn ż zachwycać się petersburskim stylem

p. Markowa, albo ,fonetyczny Rusin" nie wyczy

tałby etymologicznego Hałyczanina. Więc po wielu

wycieczkach w kierunku protektorów fonetyki nie

wyczerpany w pomysłach Halyczanin podaje taką

radę: We wszystkich istniejących prywatnych

szkołach i zakładach ruskich należy zaprowadzić

,os obne lekcye etymologicznej pisowni, literatury

i historyi rosyjskiej."

!Szkoły żeńskie, jak Bazy

iianek w Jaworowie, takii zakład wychowawczy

we Lwowie, przyszłe bursy w Przemyślu i Koło

myi, niech me uważają siebie —

zaleca p. Mar

kow - za pnbliczne szkoły, obowiązane do nau

czania fonetyki, niech będą szkołami prywatnemi

dla — russkich. Wogóle należy wszędzie zakła

dać prywatne, ,nastojaszczyja russkija szkolyu

i nie szczędzić żądny ch ofiar, bo szkoiy te staną

się ,zbawczemi twierdzami", które mają, na złość

protektorom fonetyki, ,łączyć naród małoruski

z wielkoruskim!" W takich szkołach wychowana

młodzież nie potrafi ju t czytać św. Liguoriego

w przekładzię polskim, tyłko będzie nnasłaidat

sa" roskoszować się orzeczeniami Przenajświęt

szego Synodu...

Nienawiść p. Markowa do fonetyki idzie tak

daleko, że woli on już nawet — język polski.

Na w ieść, że władze sądowe zaleciły urzędom

swym przeprowadzać ze stronami korespondencyę

funety czną pisownią, doradza on swym czytelni

kom nżywanie raczej — wrogiego język a polskie

go, byłe nie nienawistnej fonetyki, która serce p.

Markowa odrywa od ,matuszki".

Podobnie czyni zarząd ,Narodnego Domn", który

wychowanków swej bursy posyła do niemieckiego,

me do ruskiego gimnazyum, gdyż to ostatnie za

mało jest ,rnsskiem".

Przegląd polityczny.

Kraków 23 sierpnia.

Wybory do bułgarskiego sobrania, rozwiązanego

ukazem księcia z d. 1 sierpnia, odbędą się i l

września. Można przewidywać tak zaciętą walkę

wyborczą, jakiej nie było od czasn powstania

bułgaryi. Rozpoczyna się już żywa agitacya, mno

żą odezwy i programy. Znany rnsofil Dragan

Cankow, b. minister bułgarski, a obecnie jeden

z przywódców ,party i emigrantów", ogłasza z Wie

dnia ,proklamacyę do drogich rodaków". Odezwa

jako akt polityczny, nie ma donioślejszego zna

czenia; zasługnje jednak na nwagę, jako jeden

z typowych dokumentów agitacyjnej taktyki ro

syjskiej wśród państw bałkańskich. Treść pisma

Zankowa wypełnia obrona R osyi, jej zamiarów

i polityki wobec Bułgaryi, obrona, która zamienia

się w końcu w pełen namaszczenia, nieledwie

mistyczny hymn na cześć ,opiekunki Słowiań

szczyzny1*. D ła charakterystyki wystarcza przyto

czyć kilka ustępów : ,W pokojn i w miłości dla

Rosyi, naszej oswobodzicielki i naturalnej opie

kunki, może Bułgarya rozwijać się normalnie i

kroczyć drogą historycznego postępu, wskazaną

traktatem w San Stefano. Ufność ludu bułgar

skiego do Rosyi opiera się nietylko na tradycyi

i historyi, lecz nadto na niezatartej pamięci cara

oswobodziciela i tych dwustu tysięcy męczenni

ków, którzy przelali krew za naszą ojczyznę i za

naszą wolność. Zaufanie to jest silne, nie zdołają

go zachwiać żadne ,sfałszowane akta" , żadne

fałszywe pogłoski o zamiarach Rosyi okupowania

Warny i Burgas, kierowania armią bułgarską za

pomocą rosyjskich oficerów a zagranicznemi spra

wami za pomocą rosyjskiej dyplomacyi.

—

,Nie

tyiko bezprzykładne i wzniosłe dzieło naszego

oswobodzenia, lecz także uwolnienie przez Ro

sy ę innych Indów półwyspu bałkańskiego, dowo

dzi jasno, że Rosya nie potrzebuje ziemi bułgar

skiej i ,nie cbce się mięszać w wewnętrzne s p ra

wy księstwa. Rosya żąda tylko jeduego i w tem

ma bez wątpienia słuszność; żąda aby dynastya

bułgarska uie była ogniskiem nieprzyjażni dla

(słowiańszczyzny, prawosławnej wiary i hosyi." Ru

sofilski panegiryk uzupełniają wycieczki przeciw

,spekulantom z Zachodu, którzy finansowo i eko

nomicznie złupili Bulgaryę," Polityczną konkln

zyą zawiera ostatni ustęp: ,Ponieważ mamy na

dzieję, że rząd tyranów na zawsze należy do

przeszłości, radzimy indowi wybierać tych repre

zentantów Bnłgaryi, którzy przyznają się jawnie

do następujących zasad liberalnego stronnictwa:

l) Pokój i miłość dła Rosyi. 2) Przywrócenie §

38 konstytncyi. 3) !Stworzenie nstaw, zgodnych

l demokratycznym duchem i obyczajami bnłgar

skiego Indu. Sobranie, które składać się będzie

z takich reprezentantów, skieruje losy księstwa

na normalne tory, w tym zaś celu muszą być

przeprowadzone następnjące reformy: l) Ograni

czenie wydatków administracyjnych, zaprowadzo

nych przez rząd tyrański. 2) Przywrócenie równowa

gi w budżecie, bez ociekania się do sily podatkowej

lado. 3) Niezależność naszego handln i naszego

przemysłu od jakiegokolwiek wpływu, piecza nad

sprawiedliwością i podniesienie powagi księstwa.

Autor proklamacyi ex-minister Zanków znajdu

je się obecnie w letniej miejscowości koło Wie

dnia, oezeknjąc decyzyi ks. Ferdynanda na prośbę

o zezwolenie na powrót jego i innych emigran

tów do Bułgaryi. W razie odmowy nie zamierza

podobno Zanków powrócić do Petersburga, gdzie

dotąd, od łat ośmiu przebywał, lecz osiędzie w Bu

kareszcie łub w innej mięjszowości rumuńskiej.

Według ostatnich wiadomości, w zofijskich ko

łach politycznych krąży pogłoska, że Zanków

prosił o audyencyę n ks. Ferdynanda, rada jed

nak ministrów uchwaliła zatwierdzić dawniejsze

postanowienie, wzbraniające ex-ministrowi, jako

przywódcy bnntn, powrotu do Bułgaryi, i o uchwale

tej zawiadomić Zankowa. —

Prasa rosyjska zajmuje

się od dłuższego czasu pilnie sprawą amnestyi

,bułgarskich wygnańców." N o w oje W rem ia dono

si z Zofii, że Stoiłow przedstawi wkrótce księciu

Ferdynandowi spraw ozdanie, według którego ma

być ogłoszona amnestya dla wszystkich przestęp

ców politycznych skazanych za rządów Stambn

łowa na karę więzienia, jeśli tylko podpiBzą

w przepisanej formie nłożoną prośbę o nłaska

wienie. Ogólna amnestya, obejmująca powrót emi

grantów do krajn, nastąpić ma dopiero wówczas,

kiedy przyjdzie do zamierzonego przez rząd po

jednania z Rosyą. Wybrano już osoby, które

w charakterze posłów udać się mają w tym celu

do Petersburga; w skład deputacyi wchodzą: me

tropolita Klement, Iwan Geszow i Popasoglu z

Kasanliks.

—

lnformacye rosyjskiego dziennika,

aiersz przez stronniczość zbyt pospieszne, wyma

gają jeszcze potwierdzenia.

Na długiej andyencyi, którą w sobotę miał hr.

Caprivi u cesarza Wilhelma, omawiano — jak donosi

Biirt. Z tg — nietylko bieżące sprawy, ale nadto wa

żne sprawy wewnętrzno niemieckie, pruskie i mię

dzynarodowe, a mianowicie także kwestyę poży

czki chińskiej na cele w ojenne, zaciągniętej za

pośrednictwem banków niemieckicb. Po raz pier

wszy, odkąd hrabia Capriri jest kanclerzem Rze

zy, panuje pomiędzy dwoma zaprzyjażnionemi

z państwem niemieckiem mocarstwami wojna o

posiadanie ziemi, która interesuje także państwa

europejskie.

—

Pomiędzy sprzymierzonymi pań

stwami toczy się na drodze piśmiennej żywa

wymiana myśli w tej sprawie i wynik jej sta

nie się prawdopodobnie obowiązującą uchwałą

trójprzymierza.

—

Również spodziewa się B b r s .

Z t g od cesarza załatwienia wiele teraz omawianej

sprawy wewnętrznej, połączenia kanclerstwa rze

szy z urzędem prezesa ministrów.

Z płaca wojny chińsko-japońskiej pojawiały się

w ostatnich dniach nader skąpe i niedokładne

wiadomości. lnformacye dzienników i ajencyj te

legraficznych ograniczają się przeważnie do 6trony

finansowej wojennych operacyj. Pożyczki, jak wia

domo, są kulisami każdej wojny. —

W sprawie

finansowych planów Japonii donosi binro Reutera,

że według informacyj, zaczerpanych n japońskiego

po ła w Londynie, pożyczka japońska pokryta ma

być w znpełności przez krajową subskrypcyę.

Rząd nie zamierza zwrócić się do europejskich

kapitalistów, opinia bowiem publiczna w Japonii

jest przeciwna zagranicznym pożyczkom.— Kwestya

pożyczki chińskiej jest przedmiotem obrad i ro

kowań w berlińskich kolach bankowych. Sytnacya

finansowa Cbin i wysokość długów państwowych

stała się tem samem kwestyą aktualną. Pierwszą

pożyczkę zaciągnęły Chiny w rokn 1874, z po

woda konfliktu z Japonią o posiadanie grupy

wysp Liu-Kin. Pożyczka t a , emitowana przez

,,Hong-kong and Shanghai-Bank," wynosiła 2 mi

liony taelów, tj. około 10 milionów złr., płatnych

w 10 latach. Od roku 1875 do 1886 zaciągnęły

Chiny kilka pomniejszych pożyczek, w kwotach

od 7 do 18milionówzłr. po 6do8*7,. W r. 1887

wicekról Li Hong Czang zawarł z bankami nie

mieckimi nkład o 5 proc. pożyczkę w snmie 5 mi

lionów marek. Snbskrypcya, ogłoszona w Berlinie,

i w Frankfurcie, miała znaczne powodzenie.

Wszystkie wspomniane pożyczki zabezpieczone

były na cłach morskicb, pobieranych w 20 portach

chińskich, otwartych dla handlu zagranicznego.

Ogólna suma pożyczek, zaciągniętych przez Cbi

n y , wynosi około 110 milionów złr. Obecnie

wskutek amortyzacyi wynosi pozostały dłng za

ledwie 17 milionów złr., które umorzone będą nie

mal zupełuie z końcem 1895 r. Ciężary finansowe Chin

są zatem nadzwyczaj małe, szczególniej w porównaniu

z dochodami, których główne źródła są następujące:

l) podatki, cła wewnętrzne i taksy wojenne; 2)

cesarskie cła morskie. Według sprawozdania mi

nistra skarbu podatki i cła wewnętrzne przynoszą

dochód roczny około 140 milionów zlr.; sama ta

jed uak jest zbyt zmienna a zarząd jej zbyt nie

dokładny, aby mogła być podstawą finansowych

opozyeyj banków europejskich. Administracyą ceł

morskich kieruje od lat trzydziestu sir Robert Hart,

z pomocą europejskiego persoualu urzędników.—

Duchody wynoszą około 50 milionów złr. i stano

wią przy emisyi pożyczek właściwą rękojmię eu

ropejskiego rynkn pieniężnego. Według powyż

szego obliczenia, rząd chiński jest w możności

korzystać w większej mierze niż dotychczas z pu—

Nieco o pojedynku.

Napisał

Wacław U’oysym Antoniewicz.

(Z konknrsn literackiego C z a su ) .

(Ciąg dalszy).

W, J apo nii, tej azyatyckiej Anglii, krainie praw

dziwego, choć nieeo sztucznie wydmuchanego po

stępu, miłego klimatu i wcale ładnych kobiet,

zuajdnjemy zgoła odmienną formę pojedynku.

—

Obrażony znakomity Japończyk zaprasza wszyst

kich krewnych i przyjaciół na posępną uroczystość

rodzinną, a gdy się zgromadzili, wtedy zasiada

w jednym końcu s ali, zaś wszyscy inni zasiadają

wokoło tejże w smntnem i poważnem milczeniu,

poczem tamten oświadcza im , że będąc zhańbio

nym nie może żyć dłnżej, jednakże pomstę za

swoją śmierć powierza obecnym, po których się

spodziewa, że spraw y jego czci nie opnszczą, ale

zdołają j ą obronić. To powiedziawszy, wobec

wszystkich zadaje Bobie ś mierć, a od tej chwili

jest obowiązkiem najbliższego krewnego pomścić

§o krwawo, zadając śmierć temn, który niebosz

czyka obraził. J ed nakże rodzina tej nowej ofiary

honoru nważałaby sobie za uchybienie, gdyby jej

*gonu nie odemściła n a zabójcy, i tak ciągnąć się

może w nieskończoność łańcuch morderstw, wynisz

czających wzajemnie dw a wrogie sobie rody, po

dobnie, jak rendetta korsykańska. W nowszych

«*««ach owe pojedynkowe samobójstw a i morder

stwa stały się bez porównania rzadszemi, a to

* powodu surowych zakazów, jakie przeciw nim

wydali cesarze japońscy, jnż bowiem zachodziła

obawa, że wyższe w arstwy japońskie same się

przez takie krwawe dochodzenie krzywd honoro

wych wyniszczą, podobnie, jak takaż obawa za

chodziła w XVII wieku co do arystokracyi fran

cuskiej także z powoda szału pojedynkowania się.

Co prawda, dziś nie zachodzi tak a obawa co

do żadnej z warstw społecznych, które pojedynek

do swojego obyczaju przyjęły, i mimo że poje

dynki są częste, to jednak Btosunkowo rzadko

słychać o śmiertelnym ich wyniku. Owszem, zdaje

się, jakby pojedyuek schodził z biegiem czasu do

znaczenia jakiejś ceremonialnej formalności i miał

się stać kiedyś jednym z takich ,,zanikowych zwy

czajów," jak n. p. wylewanie ostatka z kieliszka

na ziemię, przecinanie rąk przy zakładach, oble

wanie się wodą w poniedziałek wielkanocny itp.

czynności, które niegdyś przed wiekami były ob

rzędami rełigijnemi, praw nemi, albo miały inne

doniosłe znaczenie.

Sprawy honorowe coraz częściej bywają roz

strzygane przez sądy polubowne, które znów co

raz rzadziej pozwalają na pojedynek, a skutkiem

roztrząsania sprawy przez nie, bywa zazwyczaj

przekonanie winnego o niesłuszności jego zapa

trywania, a w dalszym ciągu zgoda łub przepro

szenie, zaś cała sprawa zamiast na placu boju

kończy się przy butelce. Niezawodnie jest to dro

ga, na której pojedynek stać się może ,zaniko

wym objaw em," L j. czczą formalnością, ogólnie

tolerowaną i praktykowaną, ałe materyalnie nie

szkodliwą. Podobnie i wojskowe s ądy honorowe

dążą nie do zwiększenia, ale do zmniejszenia

liczby pojedynków.

Ani krew, ani żaden z trunków zawierających

alkohol, ale natomiast atrament rozlewa się hoj

nie w spraw ach honorowych w Warszawie, J est

to skutek skrępow ania społeczeństwa, któremu

nie wolno zawiązywać prawie żadnych towarzystw,

ani tworzyć samodzielnie prawie żadnych nowych

instytucyj, któremu przeto brak zebrań, gdzieby

się mogły swobodnie wypowiadać myśli, ścierać

zdania, a w razie potrzeby wybierać sądy polu

bowne do rozstrzygania spraw honorowych pod

kontrolą reszty członków stowarzyszenia, oraz pod

kontrolą opinii publicznej. To wszystko jest nie

stety w Warszawie utrudnione, prawie niemożli

we. Stąd też wyrabia się tam chodzenie w poje-,

dynkę, jakaś partyzantka towarzyska, przeradza

jąca się nieraz w rozbijanie na ochotnika, a za

miast potoków wymowy na zgromadzeniach wy

lewa się tam sporo żółci na szpaltach dzienni

ków i pism peryodycznych. Są to wszystko skut

ki niezdrowych warunków, w jakich się społe

czeństwo znajduje. I tam się objawia prąd dążą

cy do stępienia ostrego charakteru pojedynków,

ale do czegóż on doprowadził ? Do zwyczaju wca

le ciekawego, a mianowicie do grasowania L zw.

,,protokołów". Ma ktoś z kimś drugim sprawę ho

norową do załatwienia; tymczasem ten drugi o

świadcza świadkom przeciwnika, że gdzieś tam

w czyichś rękach jest ,,protokół", nznający tegoż

za niezdolnego do dama satysfakcyi. Tu znów

trzebaby rozstrzygać, czy ci, co ów protokół n a

pisali, byli zdolni do wydania wyrokn takiej ho

norowej capitis diminutio; rozstrzygaliby zaś obu

stronnie świadkowie, może z przybraniem jeszcze

kogo, a więc areopag, którego skład podobnie

jak tamtego byłby znowu całkiem przypadkowy,

nie dajacy gwarancyi sprawiedliwości, a może i

całkiem pozbawiony powagi. Słowem: ciągłe prze

lewanie wody.

—

Takie niezdrowe stosunki dają

oczywiście ogromne pole do nadużyć, bo ułatwiają

wzajemne szarpanie się na Bławie i faworyzują

obłudę i tchórzostwo.

Wszystkie te jednak objawy świadczące, że po

jedynek z biegiem czasn staje Bię formalnością

,,zanikową", s ą bardzo m ałą, prawie żadną po

ciechą dla chrześcianina. Podobnie jak swe dro

bne przesądy, z którymi często spotykamy się

w życiu, a które s ą pozostałościami dawnych cza

rów i guseł, chociaż niewinne na pozór, s ą mimo

to grzechem wobec wyższego pojęcia rzeczy, wo

bec czystych moralnych względów i tego światła,

jaki e duchowi ludzkiemu daje religia, taksamo i

pojedynek, czy rzeczywisty, czy będący tylko

formalnością, jest w obec religii grzechem w obu

wypadkach prawie zarówno, boć reiigia żąda nie

tylko czystości postępowania, ale jeszcze więcej

czystości ducha. Przepis religijny jest jasn y : s a

mo wyzwanie jest ciężkim grzechem. Cbrześcia

nin tedy nm dwie drogi do wyborp: talbo nwłó

czyć religii, którą wyznaje, popełnić grzech i zgor

szyć drugich, albo zdobyć się na męczeński he

roizm, jakiego trzeba, aby się narazić na potępię

nie ze strony opinii, która dziś jeszcze nie zna

innego sposobn oczyszczenia się jak tylko przez

starogermański ,,Sąd Boży".

A właśnie w naszej epoce kolizye takie są

częste, bo wiek 19. znalazł wielkie upodobanie

w pojedynka. Takto doczekaliśmy się, że w cza

sie, kiedy uczciwość, honor, rycerskość, nawet

ojczyzna, są przez znaczną liczbę ludzi uważane

za staroświeckie przesądy, to to właśnie, eo rze

czywiście było i jes t przesądem i smutną pozo

stałością dawnych wieków, zostało przez tychże

samych lndzi umiłowane i to jedno właśnie z tra

dycyi dawnych czasów ci postępowi ludzie po

stanowili zakonserwować.

Przyczyny tego są wielorakie: naprzód pojedy

nek odpowiada doskonale zdziczeniu obyczajów,

jakie się w naszej epoce daje dostrzegać i do

chodzi prawie do rozmiarów najpierwotniejszego

barbarzyństwa, dalej jest on zapewne uważany

także za jednę z form ,,walki o byt," a wreszcie

jes t rzeczą uwłaczającą religii, a więc jnż przez

to samo zasługuje na ochronę. Dlatego to zapewne

w tych krajach, które mają rządy liberalne, po

jedynki są najbardziej tolerowane, i tam też jes t

najmniej albo wcale żadnej akcyi rządowej prze

ciwko nim niema. Ztąd też zapewne pojedynki

grasują najwięcej w ,,najbardziej nowożytnem"

społeczeństwie, to jest pośród mieszkańców S ta

nów Zjednoczonych północnej Ameryki, gdzie to

pojedynek obywa się jnż bez wszelkiej formalno

ści, bywa improwizowany przy lada sposobności,

gdzie pojedynkują się między sobą kobiety, na

wet młode dziewczęta, ba — nawet małżonkowie.

Tn jnż dochodzi pojedynek do absurdum. Że ten

prąd nowożytny, sprzyjający zagęszczeniu poje

dynków niema nic wspólnego z godnością, uczci

wością i honorem, dowodem choćby to, i e naj bar

dziej uprawiającym pojedynki parlamentem (po

mijając zbyt łatwo zapalnych i niepowściągliwych

Węgrów) — jest parlament wsławiony w histo

ryi... pauamskimi brudami.

Właśnie jednak w epoce, w której obyczaj po

jedynków nietylko się rozszerzył, ale nawet przez

)ewną część społeczeństwa został nznany za rzecz

godziwą i naturalną, mnożą się przeciw temn oby

czajowi ataki, od pewnego czasu coraz częstsze

i coraz zaciętsze. Katolicki Tyrol i Belgia prze

wodniczą w tym względzie. Najlepszym sposobem

do zniszczenia obyczaju pojedynków byłoby oczy

wiście obmyśleć tak ą obronę czci, któraby w prze

konaniu społeczeństwa mogła zastąpić pojedynki.

Dziś państwo daje tylko skargę sądową o obrazę.

Wyrok sądowy jed nak niezawsze stanowi zadość

uczynienie dla czci obrażonej, a zresztą niezawsze

może być nzyskauy, choć narnszenie czci nas tą

piło. Niektórzy s ą zdania, że dziś wyrok sądowy

dlatego tyłko nie stanowi zadośćuczynienia, bo

na obrażającego nakłada karę zbyt małą i wska

zują na przykład Anglię, gdzie pojedynki s ą do

syć rzadkie dlatego, bo sądy angielskie na obra

żających nakładają ogromne i dotkliwe kary pie

niężne. Co tam jednak jest zgodne z obyczajem

i usposobieniem narodu, nie wiem, czy mogłoby

się gdzieindziej z dobrym skutkiem przyjąć. U nas

na przykład myślę, że społeczeństwo oświadczy

łoby się przeciw takiemn rnjnowanin obrażające

go, chociaż winnego, zaś pod wpływem takiej

opinii społeczeństwa zyskałyby jeszcze na walo

rze pojedynki jako środek do załatwiania spraw

honorowych, a zmniejszyłaby się ochota udawa

nia się do sądu dla uzyskania wyroku, któryby

niszcząc obrażającego, mimo to nie daw ał obra

żonemu satysfakcyi, a więc byłby tylko niepo

trzebną torturą. Usposobienie naszego społeczeń

stwa ma o tyle podkład idealny, że nie sądzi

ono, by cześć była rzeczą, za którąby można pła

cić, ani też, by ktokolwiek mógł sobie prawo obra

żania za gotówkę kupować.

Z Anglii jedn akże możnaby sobie przyswoić

z bardzo dobrym skutkiem inny n ader Bzcześliwy

pomysł.

(Dokończenie nastąpi).

,,Cia*** wychodii codziennie wieczór, wyjąwszy niedziele i dni świąteczne,

niedzielne Nrtt Czasu, o J le zapas starczy, w Krakowie po iO cnt., z przesyłką pocztowa 12 centów:

w* Lwtwi* p* II ctatbw I b ubycia w biarzt Izlr.nlkiw, przy alicy Karała Lelwika l 9.

Prenumerat* wynosi:

na cały rok na kwartał na 1 miesiąc

f f m i e j s c a .......................................................................

20 złr.

5 złr.

1 złr. 80 et.

Pocztą w państwie a n s t r y a c k i e m ......................................

24 złr.

6 złr.

2 złr. 50 ct.

niem ieckiem ...........................................

28 złr.

7 złr.

3 złr.

do Włoch, Francyi, Anglii, Belgu, Szwąjcaryi, Tur

oyf i innych państw, należących do związku pocztowego

32 złr.

8 złr.

3 złr.

Prennmermtę przyjmnję się tylko od 1. do ostatniego dnin w miesiącu. — Listy z pie

aiędzmi i prmekasy pieniężne na_ prenumeratę i ogłoszenia (inBeraty) nprasza się nadsyłać franco

do Adminiatracyi y z a s u w Krakowie.

L isty Teklamctcyjne nieopieczetowane nie podlegaj§ opłacie

pocztowej.— L istów m e fTankowanych nie przyjmuje się. — Rfkopismow nadsyłanych nie zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction