Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 727 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N’ 29

Kraków , Sobota 18 Stycznia 1913.

Wydaniepopołudniowe.

Rocznik LX\ I.

Zapiski polityczne.

Afekuracya Konstantynopola. -

Nikt nie chce wojny,—

Upieranie się przy Adryanopola.

Stan wewnętrz

n y Turcyi.

Bułgarskie powody. - Ślimacze po

stępowanie mocarstw.

Zbiorowa nota.

Niemie

’ckie wyrzuty sumienia.

Plato nizm mocarstw.

Rumunia i Bułgarya. - Austro-Węgry i Rosya.

Napiw ek przed obiadem.

Dyplomacy a rosyjska nie

poluje, -

Jej olimpijski spokój.

Nie zwiększenie

Albanii, ale zmniejszenie Serbii.

P. Millerand i wi

dmo.

F rancuskie i europ ejskie przesilenie.

W oczach Turków posiadanie Konstantynopola

zabezpieczonem im jest d’atego, że jak dawniej,

tak teraz, jest on jabłkiem niezgody i współza

wodnictwa między mocarstwami i państwami tak

dalece, że gdyby nie było Turków, trzebaby ich

stworzyć, aby pozostawić w ich rękach wielką

nad Złotym Rogiem stolicę. Pełnomocnicy tureccy

i bałkańscy odgrażają się wzajemnie, konferen

cyę zawiesili, zapowiadają odjazd ; delegań kon

federacyi uchwalają wręczenie w Konstantyno

polu, jednocześnie z notą mocarstw, ultimatum,

namyślają się i odkładają takowe do odpowiedzi

Porty na krok mocarstw: ani oni, ani tureccy

nie opuścili Londynu, rozejm nie jest wypowie

dziany. Obydwie strony nie m ają chęci wzno

wienia wojny, tak samo, jak nikt w Europie nie

ma chęci rozpoczynania jej. I słusznie mógł po

wiedzieć ponownie wybrany prezydent izby fran

cuskiej Deschaneł, zagajając posiedzenie: ,,Mam

nadzieję, że bałkańskie przesilenie m e wywoła

konfliktu między mocarstwami, żadne bowiem

z nich nie życzy go sobie”.

Los Adryanopola, główny przedmiot sprawy,

zdaje się być z góry rozstrzygnięty. Konfedera

cya i Turcya wiedzą, że mocarstwa przemawiają

za odstąpieniem go Bułgaryi. Mimo tego Porta

upiera się do ostatniej chwili; słusznie wtedy

tylko, jeżeli liczyć może na odwet, co jednak

jest wątpliwem. Zdawać by się mogło, że w Eu

ropie Turcya Dle została zwyciężoną, że w Azyi

spoczywa na różach i jedynie fataliści, jakimi

są mahometanie, mogą obojętnie narażać się na

niebezpieczeństwo nowych klęsk i dalszych strat.

Nikt nie umie tak dobrze, jak Turcya, zakrywać

wewnętrznych stosunków, i dla tego Europa tak

bardzo zaskoczoną została wywrotem 1908 r.

Teraz także nie zna ora domowego położenia

państwa tureckiego po wojnie. Tureccy mężowie

stanu wszelkich używają sposobów, aby wpoić

w mocarstwa przekonanie, że wszystko w po

rządku, że ludność nie czuje się nieszczęśliwą,

że wojsko jest karne, pełne zapału i że narodo

wości nie pragną ani samodzielności ani autono

micznych rządów. Tymczasem pobita armia już

sama przez się jest żywiołem anarchii; ucieczką

po pogromie wywołała zamęt w całej tureckiej

ludności i w e wszystkich w arstwach nędzę, zwię

kszoną cholerą i tyfusem. Ta wystraszona lu

dność oblega stolicę Kalifów i szuka daremnie

pomocy na przedmieściach. Część przewieziono

do Azyi mniejszej, a jej przybycie oddziałało

przygnębiająco. To początek rozstroju tam także,

gdzie od dawna nie brak powodów niezadowo

lenia i starć.

Syrya i Liban posiadają, pod protektoratem

Europy, przywileje, które mogą stanąć na po

rządku dziennym. Wolnościowe dążenia tamtej

szych narodowości nie od dziś są znane, a żą

danie autonomii, stworzyłoby dla panowania tu

reckiego niem ałe

niebezpieczeństwo. Jeszcze

ważniejszemi są dążenia Armeńczyków, dla któ

rych ponieśli oni już znaczne ofiary. W r. 1908

odegrali rolę w rewolucyi; z ich grona wyszli

mężowie stanu cesarstwa, między innymi dzisiej

szy minister spraw zagranicznych, Noradungliian—

EPfendi. Gdyby ich doprowadzono do rozpaczy

i nie przyznano pewnych praw politycznych, go

towi chwycić za broń. Do tego Arabowie wcale

nie są pewni i także mają wolnościowe pragnie

nia. Pozostaliby Turcyi dzicy Kurdowie, którzy

mogliby się stać niebezpieczniejszymi cd oswojo

nych chrześcian.

Bułgarya ze swej strony nie chce pokoju bez

Adryanopola, pomimo, iż odwlekanie kosztuje

ją dziennie trzy miliony franków.

Tam opozy

cya podniosła podejrzenie, że król Ferdynand

z mdości własnej, dla chwalby wkroczenia do

Konstantynopola, zaniedbał zdobycia Adryano

pola, i rząd musi tem więcej obstawać za na

tychmiastowem jego nabyciem. W razie jednak

szturmu na Czataldżę wielce nie przyjemną bę

dzie Bułgarom konieczna pomoc Serbów.

Takie względy i czynniki wchodzą w grę ro

kowań pokojowych. Zauważono, że tureccy peł

nomocnicy już ze względu na Anglię i honoro

wego prezydenta konferencyi, sir Ed. Greya, nie

powinni opuścić Londynu przed posiedzeniem,

na któremby stwierdzono przynajmniej zerwanie

układów. To też wstrzymali się z odjazdem,

a w Konstantynopolu zawahano się ze zwoła

niem wielkiej rady narodowej, któraby orzekła

o pokoju i wojnie. Ochoty do wojny, powtórzyć

można, nie ma.

Przyszła kolej na mocarstwa doprowadzenia

do pokoju. Od początku przeznaczonem było,

iż icb współudział w bałkańskich wypadkach

stać będzie pod znakiem spóźnienia, może dla

tego, że ich dyplomatyczna zgodność pokrywa

polityczne różnice i w spółzawodnictwa Pierwsza

Nord. Allg. Ztg dała wiadomość o zamierzonej

zbiorowej nocie mocarstw, która — jak pisała —

gdy wręczoną będzie Porcie, ma zapobiedz od

nowieniu wojny; już 10 b. m. w piątek wie

czór była gotową i liczono na jednomyślne przy

jęcie jej przez gabinety, »Jednomyślność ta jest

dobrą wróżbą, że w otwartych jeszcze sprawach

zgodność Europy będzie osiągniętą. Nota jest

przy jacielską chociaż poważną radą; nie zawie

ra nic przeciwnego interesom Turcyi, która liczyć

może na chętną pomoc mocarstw do jej wzm o

cnienia. Także wobec bałkańskich państw nigdy

nie brakło wpływu łagodnego i pojednawczego".

Tyle organ kanclerski.

Biuro Reutera doniosło także 13 bm., że zbio

rowe oświadczenie uznane zostało przez w szyst

kie mocarstwa i nota ma być zaraz w Konstan

tynopolu wręczoną. Jest krótką, ale energiczną:

daje Porcie jasną, stanowczą radę odstąpienia

Adryanopola, pozostawienia mocarstwom sprawy

egejskich wysp. Miała być przesłana telegraficz

nie ambasadorom w Konstahtynopolu, aby ją

jaknajrychlej wręczyli we wtorek lub środę.

Tymczasem zdaje się, że gabinet berliński od

czuł w ostatniej godzinie - rzecz nie zwykła —

skrupuł, iż nota jest dla Turcyi za przykrą i

Biuro W olffa doniosło 14 bm.,

że wręczenie o

późnionem zostało o parę dni, gdyż niemiecki

rząd poczy?nił pewne uwagi, które spowodowały

zbadanie raz jeszcze tekstu noty przez zebranie

ambasadorów w Londynie. Już udzielone amba

sadorom instrukcye musiały być zmienione. Na

stępnie ambasadorowie mieli się zgodzie na o

stateczne brzmienie noty i spodziewano się, że

wręczoną będzie we czwartek. Ale z Londynu

nadeszła wiadomość, że dopiero ambasadorowie

w Konstantynopolu osądzą, kiedy ma być nota

wręczona.

Notę doręczono wreszcie dzisiaj — wciąż pod

znakiem spóźnienia, a Europa musi płacić za to

finansowo i ekonomicznie. Wnoszą w Londynie,

że odpowiedź Turcyi będzie niezadowalniającą i

oczekują wznowienia wojennych kroków;

są

zdania, że podjęte choćby tylko w ograniczo

nych rozmiarach, najprędzej jeszcze doprowadzą

do pokoju, albowiem przy?puszczają, że Adry?a*

nopol uoadoie i że zbliży to do siebie wojujące

strony. Istny »secret de Polichinelle", ta leniwa

nota mocarstw, o treści której, wróble na dachu

świergotały?, zanim wręczoną została, a wszyst

kie telegraficzne ajencye rozgłaszają odpowiedź

Porty, raz odmowną, to znowu pojednawczą. Co

do dalszych kroków w razie nieustępliwości Tur

cyi nie ma postanowienia mocarstw i demon

stracya floty zdaje się być w?ykluczoną. Tu po

rozumienie trudniejsze i wygodniej pozostać przy

platonizmie.

Zanim doczekamy się jego skuteczności, za

targ rumuńsko-bułgarski zepchnął sprawę austrya

cko-serbską. Rumunia żąda odszkodowonia, cho

ciaż nic nie straciła, tylko że inni nabyli, cho

ciaż we wojnie nie brała udziału, ale właśnie

jako nagrodę za neutralność, jak Austro-Wę

gry w 1877 r. Neutralność ich była jednak do

browolną, Rumunii nieeo przymusową. Trudno

jej było walczyć przeciw chrześciańskim ludom,

Ittóre wyswobadzały w-spółwyznawców z pod tu

reckiego jarzma. Rosya nie byłaby obojętną wo

bec zbrojnego wystąpienia Rumunii przeciw’ bał

kańskim Słowianom, i to może było powodem

posunięcia rosyjskich w ojsk ku południowej gra

nicy, które zaniepokoiło Wiedeń. Bułgarya, któ

ra dźwigała największy? ciężar wojny i istotne

zwycięstwa odniosła, nie ma jeszcze przyzna

nych, ani zapewnionych nabytków, nie ma w re

ku ’Adryanopola, prawdopodobnie będzie musiała

pozostawić Urecyi Saloniki, a tu ma oddać

część swojego terytoryum ze Silistryą Rumunii !

Dla Austro-Węgier rzecz staje się drażliwą

i obchodzi je chwilowo najbardziej. Jeżeli chcą

utrzymać Rumunię w związku ze sobą i trój

przymierzem, muszą popierać jej żądania i ży

czyć sobie, aby stało się im zadość. Może na

wet w-iążą je zobowiąz?ania. Rumunia zaspokojo

na co do obecnych swoich życzeń od strony

Bułgaryi, pow strzymałaby, na czas jakiś przy?naj

mniej, swój apetyt bukowińsko-siedmiogrodzki;

w przeciwnym razie rozczarowałaby się co do

korzyści przyjaźni z monarchią Habsburgów

i trójprzymierzem. Ale znowu w przyszłości

zwiększona i wzmocniona Rumunia mogłaby się,

zwłaszcza po zgonie króla Karola — okazać

niewdzięczną i chcieć się rozszerzyć kosztem

dobrodziejki i opiekunki dzisiejszej. Bułgarya zaś

nie ma w Austro-Węgrzech żadnych zgoła irre

dent. Minister finansów bułgarski, Teodorow,

przyjęty na posłuchaniu przez cesarza Mikołaja

13 b. m. miał prosić o pośrednictw?o Rosyi w po

kojowych trudnościach, oraz rumuńskich żąda

niach. Z obydwóch stron, rumuńskiej i bułgar

skiej, nie życzą sobie dojść do ostateczności i

kosztownej w-ojuy?.

—

W Bukareszcie już, dla

tego, że petersburgski gabinet udzielił powa

żnych przestróg. Zarzucają wiedeńskim dzienni

kom, że one jedynie sieją niepokój.

Dyplomacya rosyjska nie próżnuje i nie polu

je. Do Petit Corresp. piszą z Petersburga, że

nie zapatrują się tam tragicznie na spór rumuń

sko-bułgarski, choeiaż jest drażliwym, jednak -

mówią -- wolno wnosić, że rychło nastąpi zgo

da. Pomyślne widoki w tej mierze oraz co do

ogólnego położenia pozw alają rosyjskiemu rzą

dowi zaniechać wojskowych zarządzeń, i po za

ram am i obecny-ch ani przedsięwziętemi ani za

mierzonemi są dalsze. Kanclerska Nordd. Alg.

Ztg podziela petersburskie zapatrywanie, pisze

bowiem : »Wpływ pojednawczy i łagodzący za

stosowany jest także do trudności, powstałych

między Ruińunią i Bułgaryą; mamy nadzieję, że

załatwione zostaną dyplomatycznymi środkami".

Wreszcie oznaczenie granicy Albanii nie tyle po

lega na wzmocnieniu jej, jak na stworzeniu

wielkiej Serbii lub zapobieżeniu, aby ta nie sta

ła się zbyt obszernem państwem u bram Austro—

Węgier.

Wśród europejskich zawikłań, w przededniu

wyboru prezydenta francuskiej Rzeczypospolitej,

uderzyła jak piorun dymisya ministra wojny

Milleranda. Ministerstwo znakomitości napoczę*

tem zostało, a aczkolwiek gabinet nie ustąpił,

powstała niewiadoma co do przyszłości rządu,

parlamentarnej

większości i prezydenta.

próbnych głosowaniach w pałacu Luksenbur

skim zdawało się, że pozostały dwie kandyda

tury, Poincarego i ministra rolnictwa Pamsa oraz

trzecia — niespodzianki. P. Pams, bardzo ma

jętny, miał to za sobą, że spłaca długi radykal

nych deputowanych. Jest on skrajnym radyka

łem.

Widmo sprawy Dreyfusa, która przez tyle lat

niepokoiła Francyę, raz jeszcze nawiedziło ją

i spowodowało zamęt. I stało się w trzeciej re

publice, że eks-socj?alista Millerand w ziął całą

odpowiedzialność za przywrócenie w terytoryal

nej armii pułkownika Paty du Clam, głównego

przeciw Dreyfusowi świadka, cel pocisków i o

fiarę zemsty wszelkich masonów, dobrego kato

lika, który - jak twierdzi Reichspost -

’ucze

stniczył w eucharystycznym wiedeńskim kongre

sie. P . Millerand upadł na tem zarządzeniu pod

gniewem i naciskiem radykalnych i socyalistycz

nych żywiołów, poświęcony przez wystraszonych

kolegów. Zakulisową wietrzą intrygę parlamen

tarną, złączoną z wyborem prezydenta, i zauwa

żono, że przyw?rócenie pułkownika Paty du Clam

było aktem sprawiedliwości, ale mogło być o

parę tygodni opóźnionem. P. Millerand był je

dnym z najznakomitszych i najznaczniejszych

członków gabinetu, który połączył najzdolniej

szych ludzi rzeczypospolitej; przebudził on du

cha wojskowego, wiele w krótkim czasie zdzia

łał dla wojska ; przywrócił pułkownika Paty du

Clam — prawdopodobnie w przekonaniu, że wzglę

dy stronnicze nie powinny wpływać na skład

armii. Zakończył, jak przystało człow;iekowi nie

tuzinkowemu. Następcą jego został minister ko

lonii, Lebrun, ale Millerand zastąpionym w rzą

dzie nie będzie.

Wśród europejskiego przesilenia, przesilenie

w?e Francyi, osłabiające spójnię i sprężystość

przymierza francusko-rosyjskiego, co wśród obec

nych wypadków nie jest

niekorzystnem dla

Austro-Węgier, trójprzymierza i pokoju.

Prezydent Poincare.

Nowy prezydent republiki Raymond Poincare

urodził się 20 sierpnia 1850 r. w Bar-Le-Duc

Ojciec jego był inspektorem jeneralnym dróg i

mostów. Studyował na uniwersytecie prawo i fi

lozofię, w r. 188S otrzymał urząd szefa kance

laryi ministra rolnictwa; obrawszy karyerę adwo

kacką, zakupił w Lotaryngii mały mająteczek

który pozwolił mu wejść do rady jeneralnej de

pa lamentu i uczynić w ten sposób pierw-szy

trok karyery politycznej w większym stylu.

—

Wybrany posłem 22 września 1880 z Coinmercy

został w r. 1893 w gabinecie Dupuya ministrem

wyznań, potem ministrem skarbu, następnie mi

nistrem oświaty w gabinecie Ribota, wiceprezy

dentem Izby deputowanych, wiceprezydentem se

natu w r. 1903. W trzy lata później objął tekę

finansów w gabinecie Sarriena. Równocześnie

zajmował się wydatnie adw?okaturą i po niewie

lu latach zasłynął jako znawca prawa cywilne

go, tak, że nie było prawie w-iększego procesu,

któryby obył się bez jego w-spółudziału. W Izbie

deputowanych i w senacie stał się szybko jed

ny?m z najwybitniejszych znawców skarbowości

i pracami w komisy?ach zyskał pow?szechne uzna

nie. Przy każdem prawie przesileniu ministeryal

nem powtarzano jćgo nazwisko, jako kandydata

na rozmaite teki. Nie mógł dojść do steru, pó

ki wojujący radykalizm miał wpływy przeważne,

gdyż jako polityk umiarkowany, członek party

progresistów, ulegał bojkotowi pp. Combesów i

Pelletanów. Zająwszy nakoniec stanowisko pre

zydenta gabinetu, wytężył siły ku uspokojeni!)

wewnętrznemu kraju, w polityce zagranicznej

którą sam prowadzi, odzyskał dla Francyi wpły

wy, utracone za rządów poprzednich, a w kraju

stał się bardzo popularnym. Atmosfera ta wiel«

dopomogła jego wyborowi, który może rozpoczął

interesujący rozdział w życiu trzeciej republiki

Gra o prezydenturę rzeczypospolitej francu

skiej miała od pierwszych początków charakter

określony. Zadecy?dowali o nim radicaux-soda

listes, którzy chwycili tę sposobność, jako jedy

ną od dość dawna, aby powrócić do władzy

i znaczenia, które tracili powoli od ustąpienia

p. Clemenceau z prezydentury? ministrów. Z po

śród następnych premierów najniewygodniejszym,

najbardziej im niemiły-m był Poincare, aczkol

wiek posiadali prezydenta republiki Fallićresa,

jako tłumik na energię i stanowczość kierowni

ka polityki wewnętrznej. Objęcie przez p. Poin

carego prezydentury republiki, mianowanie pre

zy?dentów gabinetu po jego myśli — przedsta

wiali sobie radykali-socyaliści, jako nową i mo

że stanowczą porażkę, już chociażby dla tego,

że nowy prezy?dent jest polity’kiem umiarkowa

nym, dąży do uspokojenia kraju, po zawichrze

niu go walką kulturną p. Combesa i po fatalnej

tolerancyi rządów radykalnych wobec idei prze

wrotu. Wiadomo, że nowa walka kulturna pod

pozorem »ścisłego przeprowadzenia ustawy? sepa

racyjnej" była celem radykałów-socyalistów, a

zarazem środkiem powrotu do władzy. Wiadomo

również, że reforma wyborcza na podstawie pro

porcyonalności należała do najcięższych klęsk,

jakie przewidywali radykali-socyaliści, gdyż po

winna zredukować cyfrę ich mandatów do wła

ściw ej miary-,

przy?wracając normalny stosunek,

wy?paczony systemem okręgów jednomandato

wych i owładnięciem przez radykalizm aparatu

administracyjnego na prowincyi. Pierwszemu

sprzeciwił się p. Poincare stanowczo, dążąc do

pokoju wy-znaniowego; drugie w pewnych roz

miarach przeprowadził. Jest indywidualnością

wybitniejszą, dzielniejszą od przeważnej części

polityków francuskich doby dzisiejszej; narzę

dziem żadnej partyi, a już zw?łaszcza partyi ra

dykalnej być nie chce — powodów za wiele,

by zwalczała go frakcya, do niedawna rządząca

Francyą i żyjąca nadzieją, iż te czasy wrócą.

Niewy-jaśniona jeszcze w swej zakulisowej

części spraw-a Du P aty du Clama miała zrazu

zdepopularyzować kandydaturę p. Poinearśgo

w tym odłamie opinii publicznej, który do dziś

dnia uważają radykali za zahypnotyzowatiy spra

wą Dreyfu=a. Atak nie udał się o tyle, iż p.

Millerand przy-jął na siebie całą ,,winę", oświad

czając równocześnie, że p. Poincare nic o jego

zamierzeniu nie wiedział. Wówczas sprobowano

unicestwić szanse p. Poincarego w zarodku,

p-zez przegłosowanie go ogromną większością na

zw?yczajowem próbnem głosowaniu w łonie par

tyj lewicy. Radykali zrozumieli, że przegłosowa

nie to musi dać kontrkandydatowi bardzo zna

czną większość, jeżeli ma na zewnątrz w-ywrzeć

wrażenie, iż lewica republikańska jest przeciw

p. Poincaremu i jeżeli ma skłonie go do ustą

pienia. W tym celu proponowano urządzić zgro

madzenie z wykluczeniem progresistów? i socya

listów. Podstęp spełzł na niczem i głosowanie

w łonie lewicy dalo wprawdzie większość p.

Panasowi, kandydatowi radykałów, lecz p. Poin

care otrzymał w trzeciem starciu prawie równą

z tym ostatnim ilość głosów. Jasnem stało się,

te po dodaniu głosów praw-icy?, któro niezawo

dnie pnść musiały na p. PoiaC8rógo, ten ostatni

żwycięży.

Tak przedstawiała się sytuaeya na dwa dni

przed wyborem. Ostatnim krokiem — niemal

rozpaczliwym — była onegdajsza

»deput acy?a

republikańska" do p. Poincarógo, aby zrzekł się

dobrowolnie kandydatury, której nie można było

micestwić. Składali ją pp. Combes, Clómenceau,

Monis i Caillaux, Brisson oraz kilku pionków

radykalnych. Przemawiał p. Clemenceau, żąda

jąc, aby p. Poineare zrzekł się kandydowania

w imię »dyscypliny republikańskiej", skoro zo

stał przegłosowany na próbnem zgromadzeniu.

P. Poincare szybko sprostował samo postawie

aie kwestyi, stwierdzając, że po pierw?sze depu

tacya reprezentuje tylko jedną partyę republi—

Powieść o ziemi kresowej.

(Artur Gruszecki: IV starym dworze — powieść —

Kraków - Gebethner i Sp.)

Nadchodząca rocznica pięćdziesiąta pow stania

styczniowego przywodzi na pamięć, wśród in

nych dzieł - i słynny dramat Leonarda Sowiń

skiego : Na Ukra,inie Autor dramatu, wychowa

ny w ideałach demokraty?cznych, które przejmo

wały? wów’czas do żywa młodzież uniwersytetu

kijow-skiego, nie w? jedn ej scenie zatrzym uje się

nad stosunkiem dw-oru do chłopa, tej formacyi

w-alki klas, która i dziś w Rosyi zajmuje jedną

z wydatniejszych ról w kwesty-i społecznej. So

wiński nie tai swoich przekonań, nie tai, że

dwór, choć to kształt polskości na Ukrainie, wi

nien wiele odpłaty ,,chacie". Jak się łudziła cała

polsko-ukraińska demokracya ówczesna, tak sa

mo i bohaterowie dram atu łudzą się, iż w-ystar

czyłoby małoruskiemu chłopu dać ziemię, a sta

nie się on sojusznikiem Polski w sporze z Ro

syą. Wódz młodzieży rewolucyjnej, Mścisław tak

się odzywa do szlachty :

My chcetny żyć! nie życiem gadu w zimnym trupie

l?ecz życiem ludzi w olnych na s wob odnej ziemi...

Dopóki szlachta w stanu trzy ma się skorupie.

Widmami tylko ciesząc się fanta stycznemi,

Dopóty nic wspólnego z wami nas nie łączy,

A bratem naszym— kmieć, z którego krew się sączy.

Nie trudno domyślić się, że pragnienia Mśei

sława najchętniej widziały? by ziemię ,,szlache

ckiej kasty" podzieloną między lud, a nie jeden

dwór ukraiński, jako zbyt feudalny, zbyt w kon

serw ..

^ obr°sly — oddany raczej tym »kinie*

eiom", jako nagrodę, za »krew", co się tak dłu

go z nich w pańszezyźnie ,,sączyła".

I oto w trzydzieści mniej więcej lat po dra

macie Sowińskiego pojawiła się książka polska,

która opow-iada dzieje ziemi, nabytej przez u

kraińskich kmieciów, daje obraz nowych stosun

ków, wymarzonych przez bohaterów Na Ukrainie.

Książką tą była powieść Artura Gruszeckiego:

W starym dworze. Wydana po raz pierwszy

przed ośmnastu laty?, przeszła bez wrażenia. Nie

odczuto ani jej wagi społećznei, nie zwrócono

bodaj należytej uwagi n a jej zalety artystyczDe.

Przed kilku tygodniami wyszła po raz dragi -

przypuszczać należy, iż tym razem dozna losu,

na jaki zasługuje, doczeka się analizy, rozpraw.

W stary?m, ex -magnackim dworze polskim na

Ukrainie, w którym mieszkali może jaeyś krewni

owego hrabiego Pilaw-ieckiego, jednej z główny?ch

postaci dramatu Sow-ińskiego, w starym tym pa

łacu mieszka dziś nareszcie ,,kmieć" Maciej. Za

pańszczyźniany-ch czasów i z niego ,,sączyła się

krew ", jakby to określił rewolucyonista Mści

sław: był kozaczkiem dworskim u jakichś ,,pol

skich panów", później uzy?skał swobodę, został

czumakiem, tj zrazu pastuchem w?ołów-, później

handlarzem. Dorobił s;ę. Postanowił kuDić sobie

szmat ziemi. Pracował rzetelnie, co mógł wyrw-ać

ziemi, to wyrwał, co mógł wyrw-ać ludziom tego

też nie chybił. Doszedł do gotówki. Trafiało się

tanie kupno większej własuości z dużym, ,,szla

checkim" dworem -

dopożyczył do tego, co

n rat w skrzyni, naby?ł.

Z przenikliwością artystyczną, z głębszem wej

rżeniem w naturę ludzką sumuje utwór te w szy

stkie cnoty?, które w stosunku do ziemi, wyka

żuje ten now-y pan roli. Miłość do skiby-, to już

nietylko piękna przenośnia, gdy mowa o ty-m

człowieku. Sobie i dzieciom poskąpi, gdy? po

trzeba włożyć w ziemię. Oczywiście, jedną z dźwi

gni jest tu i widok zysków, ale na nich nie

kończy? się wzajem ność między rolą a chłopem.

Prawdą tchnie opis, kiedy stary Maciej .ze sy

nem swym Łukaszem napawają się widokiem

ziarna w młockarni. Z odcieniem sm utku my?ślą,

że ten śliczny gatunek trzeba będzie jednak

sprzedać, że pójdzie on — choć za pieniądze —

w obce ręce. I ten sui gencris liryzm zupełnie

jest zrozumiały w uczuciach dorobkowicza agrar

nego. Dziedzic, z ojca i dziada właściciel ziem

ski, zna również podobne przywiązanie do zie

mi. Ale poza tym przedmiotem ukochań, warun

ki kulturalne, w jakich się znajduje, w-ciągają

go w cały szereg i innych zainteresowań : umy

słow?ych, ’ obyw?atelskich. Chłop Maciej i chłop

Łukasz świat swój zamkli w swoim zagonie,

tu początek i kre3 ich świata. A przytem on

sam, własnemi rękoma, własnym trudem i umar

twieniem dochodził do każdej miarki plonu.

Więc coś z uczucia niety-lko ojcowskiego, ale

macierzy-ńskiego przylgnęło do niej.

Na gruncie takiego zrozumienia postawiwszy

swój utwór, Gruszecki z tem większą swobodą

przechodzi do socyalnej oceny ty-ch now?y-ch w ar

tości, jakiemi są Maciej i sy?n jego Łukasz.

Więc przedewszystkiem ich stosunek do ,,braci

kmieci".

W rojeniach bohaterów Sowińskiego,

rzecz przedstawiała się tak, że skoro tylko chłop

dojdzie do dostatku, zapanuje na ziemi sieć

gmin nieomal ewangelicznych, o takich gminach

»!udu Bożego" nie niepróżno przecie Mścisławom

polskim prawiły ideologie słowianofilów i ,,na

rodników". Zbogacony ex-kozaczek Maciej daje

tym ideologiom w?ytrawną lekcj?ę rzeczywistości.

Wynędzniali na przednówku chłopi małorolni

przy?chodzą doń z prośbą o zaliczkę, którą pó

źniej n a roli odrobią.

Hm. A ileż w?y? chcecie za dzień roboczy ?

Alboż to w-am nowina? — odpowiada je

den z chłopów, jak dawniej płacono, tak i wy

panie dajcie. Po dw?adzieścia kopiejek za dzień.

Za sto dni dwadzieścia rubli.

Ho ho! To drogo.

Tak płacą.

Ja nie pan, nie dam tyle.

I korzy?stając z nędzy ich, redukuje cenę.

W teory?ach altruizmu panuje przekonanie, że

taki Maciej, który przeszedł nędzę, lepiej od bo

gac za w-y?rozumie

nędzę bliźniego.

Teorya

przeoczą jednak najważniejszy moment odczucia.

Ten chłop Maciej, który w życiu nieraz sam

przednow-kow?ał, dzisiaj w bogactwie zachował

pamięć nie nędzy, lecz przetrwania jej. To

że wyszedł zw?ycięzko z nędzy — to jest

dlań dogmatem psychologicznym. I tego zwycię

żenia żąda i od innych. A kto nie umie zw?ycię

żać, ten nie wart ży?ć. Dlatego też »kmieć" Ma

ciej z lekkiem sumieniem obedrze ,,brata-kmie

cia". A dodatkowo ma też przed sumieniem i wy

tłomaczenia : »jam nie pan !" Ot panowie, Pola

ki dawali dużą cenę roboczą — i na co w?y

szli? — Ja teraz siedzę w ich dw?orze! a gdy?—

bym wora nie dusił, to bym stąd w?yleciał, jak

on i.

,,Jam nie pan!" To stwierdzenie swojego sta

nu ma stary Maciej dla interesantów — i dla

teraźniejszości. Czy jednak i w przyszłości, we

w?nukach i praw nukach sw?oich pragnąłby zatrzy

mać ten sam chłopski stan? Do najcelniejszych

momentów powieści należą te, w których autor

ukazuje niezdecy’dow?ane, ale nieustanne rojenia

Macieja o wyższym, ,,szlacheckim" stopniu cy

w?ilizacyjnym. Instynkt praktyczności i nawyk

ży?cia utrzymują jego życie na tym przyduszo

ny?m, tw?ardym sposobie bytowania, przez który

doszedł do m ajątku, ale kątami wy?obraźni roi,

że w?nukowie, choćby prawnukowie staną się

»prawdziwymi pany*. Stary dwór, w którym za

mieszkuje, zamienił w połowie na spichlerz, bu

twieją w? nieogrzewanych salach cenne portrety

i dzieła sztuki, nabyte, jako inwentarz, a jednak

jakaś nieokreślona radość i duma przejmują Czu

maka na myśl, że to przecie nie chałupa, lecz

dwór! Dusigrosz z natury, decyduje się jednak

dać znaczny posag wnuczce, gdy się o nią stara

jakiś marynarz Gnatkowski, bo konkurent ten

jest szlachcicem i »ma nawet papiery".

W stary? dwór, pamiętający delie i kostyumy

d la Loui.s X VI wkroczyła z całym naporem

obyczajowość nowa, sposób bytu pierwotny, in

stynkty brutalne, nieraz dzikie. Czy nie one to

w łaśnie, w połączeniu z energią i wytrzymałością,

dały tym Maciejom i Łukom możność przejścia

z chałupy do pałacu? Autor zdaje się przychy

lać do podobnego poglądu. Inna rzecz, że jeśli

nawet podobny stan uw-aża za przymus kładze

nia podwalin pod wy-ższy i szlachetniejszy ton

życia, to jednak daleki jest od solidaryzowania

się z tym przymusem.

Z upodobań realista, Gruszecki nie dodaje

wprost od siebie żadnego sądu, ale w sposobie

zestawiania zjawisk, w szeregow-aniu zdarzeń i

ludzi wypowiada dość w-yraźnie, że jeżeli senty

ment jego pragnąłby stanąć po czyjej stronie,

to chyba po stronie tamtych czasów, dawnych,

które budowały i zdobiły Siary dwór, jak go

dziś rujnuje i szpeci kmieć Maciej. I wów?czas,

za dawnych czasów w starym tym dworze dzia

ły się niewątpliw?ie winy i przestępstw a, ale

równocześnie i zalety dawnych jego mieszkań

ców miały chyba podnioślejszą skalę. By się

przed nami z tego sentymentu wyspowiadać,

przywodzi autor rozdział, w klórym wnuk Ma

cieja w murze ściany odnajduje szkatułkę ze

starymi papierami -rodzinnymi. Listy mężczyzny

do kobiety?. Kochał ją, lecz nie był jej kochan

kiem. Opiekuje się jej dziećmi, a gdy marne»

trawstw?o jej męża stawia ją na skraju nędzy)

oddaje jej do rozporządzenia doży?wotniego je

den ze sw-oich m ajątków -

ten właśnie, w któ

rym dzisift: zamieszkuje czumak Maciej. Przy.

,CZAS1*wychodzi swyjątkiemdniponiedzieliiświętach uroczystych dw a razy dziennie, a mianowici«

o g odzinie 6 ra no i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 ha!.} «*l%?gtcsz?

PRENUMERATA WYNOSI:

na caiUr°k na kwartał

na 1 miesiąc

W K r a k o w i e w m i e j s c u ....................................................

30 koron 7kor. 50h. 2 kor. 50hal

z odnoszeniemdo d o m u ....................................

36 koron

9kor. -

3kor -

pocztą w p ań stwie A u s t r y a c k i e m ............................................................

36 koron

9kor. -

3 kor.’ -

Z dwukrotną wysyHią p o c z t o w ą ...........................................................

42 koron

10 kor. 50 h. 3 kor. 50hal

p o c z t ą w p a ń s t w i e N i e m i e c k i e m ...........................................................

42 koron 10kor.50n.

3 kor. 50 hal!

j)o wszystkich państw, należących do związku pocztow-ego

48 koron

12kor. -

4kor.

Wpaństwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16rb. 20k. 4rb. 05k. 1rb. 45 kop

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, m ających debit w państwie rosviskiem

abonament Cza,su przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, W arszawie, Kijowie, Wi!nie

Moskwie iOdesie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając, pocztą należytośd

do urzędu poczt,owego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w Warszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w Kijowie księgarnia L. Idzikow skiego -

w Wilnie biuro

dzienników K. Taubera.

—

. ..—-:

:.’

-r ***

***z?"1

1 ...... mu

Administracya Czą,,u w Krakowi« 1ursrdy pocztowe. Miejscową pre

numeratą księg.

...

A. Krzyżanowskiego, handle: St. Karlińskiogo, trafika wSukiennicach, l!inro d/en.

H°pcasa i Salomonowej, G(. T rafika. We Lwowie ,-Cza."

jest dl nabycia w biurach dzień. A. Olszew .k ,e g.

8. 8oUłowikieyo, K. Buctulaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaile, Nowym Sączu na peronii

w księgarni kolejowej, tudziez na innych główniejszych «tacyach u porfyerhw kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy r*z 20 hal,, za każdy następny po 15 hal.: ukfad tabe,

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40hal,, następny po 15hal. Nadesłane iNekrologia

od miejsca wierszadrukiem petit. 60hal. za każdy raz. Głosypublicznościpo 2kor.; komunikatyhandlowe

pokrom ceipo dziale ekonomicznym;komunikatyprywatne, śluby, zaręczyny itp.po1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we _Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, k . B uchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia i E. Billet; w Rzeszowie M. W eintraub- w Stanisławowie .Jasiek

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski* w Paryżu wyłacznis

p. W . Raczkowski, 14 Cite de Trevise; w Wiedniu Haasenstein A Vogler R Mosse(także we wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, Bock A He’rzfeld H Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt di Comp.); w Frankfurcie n. M. G. L.Daube A Comp

w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenum eratę i’ ogłcszeuia przyj

mujeAdmmistracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczęłowane nie podlegają opłacie pocztowe;.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

ŁSS-- Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal. -fcj

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 50.

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction