Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 702 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 197.

Kraków,

Czwartek 29 Sierpnia 1889.

Rocznik

Ogłoszenie przedpłaty.

Z przesyłka pocztowa w państwie

Austryackiem na Wrzesień. . . złr. 2-50

Od 1Września do końca Grudnia

8-___

Z przesyłką pocztową w państwie

Niemieckiem na Wrzesień . . . marek 6

Od 1 Września do końca Grudnia

Prenumerata liczy się tylko

od pierwszego do ostatniego dnia

w miesiącu.

Od Administracyi ,,Czasu"..

PP. Prenumeratorowie Czasu mogą nabywać

w Administracyi: Podręcznik prawniczy,

książka dla ludu, zawierająca przykłady próśb,

podań, skarg, rewersów, kwitów i t. p .,

przez

Dra A. Cinciałę,

z opłatną przesyłką 2 złr.

70 centów, następnie kompletne, ozdobnie opra

wne w

angielskie płótno ze złotemi wyciskami

dzieła JuliuszaSłowackiego w 6 tomach

i «Ramoty" Augusta Wllkońskiego, naj

znakomitszego humorysty polskiego, w 6 tomach,

razem za 5 złr.;

zaś dzieła Adama Mickie

wicza pięknie oprawne w 4 tomach za 2 złr. i

dzieła Wincentego Pola w 10 sporych to

mach za10 złr. 50 ct.

Przyjmujemy również przedpłatę na KJtuanię

G!rottgera, 6 wspaniałych fototypij, w kwocie

3 złr. 25 ct.

Przegląd Polityczny.

Kraków

38sierpnia.

Jak się dowiaduje Fremdenblatt, zbiorą się Sej

my krajowe z początkiem października.

Termin

zaś zwołania Rady państwa nie jestjeszcze ozna

czony.

W pewnych kołach politycznych czeskich krąży

pogłoska, iż z okazyi obecności w Wiedniu mar

szałka ks. Jerzego Lobkowitza i hr. Fr. Tbuna,

toczą się z hr. Taaffem rokowania w sprawie nie

iniecko czeskiej ugody.

Na najbliższej sesyi parlamentu niemieckiego

rozprawy nad kolonialno-politycznemi kwestyami

przybiorą, jak się dowiaduje National Ztg, sze

rokie rozmiary, albowiem

rząd zażąda nowych

kredytów na wyprawę afrykańskąWissmanna. Par

lamentowi zostaną przedłożone wyczerpujące rela

cye o samej wyprawie i odniesionych dotychczas

korzyściach. Równocześnie dochodzi wiadomość,

*iż Wissmann znown pobił krajowców nad rzeką

Kingani. Busziri miał się cofnąć do kraju Usa

gara.

Według telegramów londyńskich zamierza

Wissmann udać się za Buszirim i zaczepić go.

Zastanawiając się nad tą wiadomością, gazety

berlińskie powiadają, iż przeniesienie teatru walki

z nadbrzeżnych okolic w głąb krajujest pod ka

żdym względem z wielkiemi dla niemieckiej wy

prawy połączone trudnościami, ponieważ Arabowie

znają dobrze kraj, w którym walczyć będą, a nad

to będzie Wissmann pozbawiony pomocy okrętów

niemieckich. Marynarze niemieccy, którzy powró

cili z Afryki wschodniej, zaręczają, że Buszirijest

bardzo niebezpiecznym przeciwnikiem i dopóki go

Niemcy nie pokonają, to ani mowy być nie może

0 przytłumieniu powstania.

Znanem było dotychczasowe usposobienie lu

dności krajów koronnych, a w szczególności Al

zatczyków wobec rządu.

Naraz usiłują organa

rządowe wmówić im zmianę tych uczuć, a zmiany

tej mial dokonać pobyt cesarza w Strassburgu i

Metzu. Prezes wydziału krajowego Hammerstein

wypowiedział w mowie swej przy kładzeniu ka

mienia węgielnego pod pomnik cesarzaWilhelma I

między innemi następujące słowa: «Chociaż w tych

ziemiach przyzwyczajenie i inne węzły istniejące

dotąd z sąsiadem zachodnim ciężko dały uczuć

niejednemu dzielnemu mężowi przejście w nowe

stosunki, to jednak mogę dzisiaj i to wobec tego

kamienia węgielnego z radością oświadczyć, że

to konieczne przejście dokonywa się z każdym

dniem więcej, dzięki zmarłemu wielkiemu cesa

rzowi i jego sławnemu synowi, których dobroć i

łagodność wszystkich sobie zjednała serca, dzięki

potężnej i pewnej opiece energicznych rządów

W. Ces. Mości, silnych, stałych a pokojowych na

zewnątrz. Niechaj więc także i ten pomnik będzie

nowym ustępem w rozwoju tego kraju, niechaj

będzie podstawą niemieckiej wierności i miłości

dla państwa i cesarza-"

O zniesieniu przymusu paszportowego na gra

nicy francuskiej czyniono podczas pobytu cesarza

w Strassburgu różne starania, które jednak nie

odniosły żadnego rezultatu. Jak donoszą pisma

berlińskie, m iał prezes Izby handlowej Sengewaid

wyrazić cesarzowi prośbę zniesienia uciążliwych

przepisów przymusu paszportowego, cesarz jednak

miał mu natychmiast przerwać słowami:

«Tak,

jest to już wynikiem obecnych czasów."

Zarząd

wydziału krajowego otrzymał podobno na wyra

żoną prośbę wysłania doń deputacyi w sprawie

przymusu paszportowego odpowiedź, że cesarz po

zostawia im do woli przesłanie mu petycyi. Na

tomiast oficyalna Beri.BorsenZtg donosi, że cesarz

istotnie przyjął petycyę doręczoną mu w Strass

burgu i przyrzekł zarządzić zbadanie tej sprawy.

Podajemy poniżej obszerniejszy artykuł Koln.

Ztg, który podnosiświetną organizacyę armii fran

cuskiej, a krytykuje ujemnie organizacyę armii

niemieckiej. Prawie równocześnie otrzymuje pół

urzędowy Hamb. Corr.

swego wojskowego

współpracownika krytykę nowej trancuskiej ustawy

1 porównując stosunki armii francuskiej z niemie

cką, do takiego przychodzi rezultatu:

«Nie chcemy poszukiwać, czy Francya istotnie

jest od nas o tyle bogatszą, teu mniej zaś, czy

jej finanse na długo starczą na takie wydatki.

Chcemy tylko stwierdzić, że Francya od czasu

ostatniej wojny tylko na cele wojskowe poświęca

swe finanse. Bez wątpienia jest to wpływem prze

świadczenia, że nawet miliardy zawsze jeszcze

z większą korzyścią mogą być przeznaczone na

udoskonalenie wojska, aniżeli na opłatę kosztów

wojennych. Ale owa niezwykła hojność ofiar, ja

kiemi Francya od lat wielu obdziela swoją armią

razem z wielkiemi osobistemi ofiarami, jakie so

bie naród francuski nałożył przez uchwalenie no

wej ustawy wojskowej, dają poznać, że nie trwoga

o los własnego kraju i obrona przeciwko napaści

obcej już jest obecnie kierującym motywem tego

zbrojenia się, ale nadzieja zdobycia sobie prze

wagi nad nami.

«Życzyć więc tylko możemy, żeby u nas zawsze

postępowanieparlamentu francuskiego przy uchwa

laniu pieniędzy na cele wojskowe miano na oku.

A mianowicie polecamy jako przykład posiedzenie

francuskiej Izby deputowanych z dnia 17 czerwca

r.b.,

na którem minister marynarki przez depu

towanych wszystkich stronnictw zmuszonym został

moralnie do

wystąpienia w najbliższym

czasie

z nowemi, o wiele większemi żądaniami, aniżeli

sam zamierzał. Jakoteż na jednem z późniejszych

posiedzeń Izby przyznano mu bez oporu sumę 50

milionów franków do dyspozycyi."

Do czego zdąża enuncyacya takiego pisma ofi

cyalnego, łatwo można przewidzieć, ile że Nordd.

Allg. Ztg artykuł ten przytacza bez żadnych uwag.

Ciekawą wiadomość otrzymuje Vossische Ztg

z Paryża. Podają ją także niektóre pisma pary

skie, będąc przeświadczone zupełnie ojej prawdzi

wości. W edług nich był cesarz Wilhelm w czasie

przedzielającym podróż jego angielską a alzacką

w towarzystwie jednego tylko adjutanta 48 godz.

w Paryżu; sam tylko rząd francuski wiedział

o tem i postarał się o zarządzenie dyskretnych

środków policyjnych, żeby nie stało się nic nie

właściwego w razie, gdyby cesarz miał być po

znanym. Nie potrzeba chyba dodawać, że wiado

mość ta jest kaczką dziennikarską.

Rząd francuski jeszcze uie ozuaezył dnia, w któ

rym się odbywać mają wybory do Izby deputo

wanych. Mimo to wszystkie stronnictwa gotują

się do stanowczej kampanii wyborczej. P . Bocher

wyjechał do Londynu, aby w Sheen-House z hr.

Paryża ułożyć listę konserwatywnych kandyda

tów, a jak Figaro dodaje,

zredagować także

manifest do wyborców Francyi. Z republikanów,

którzy świeżo ogłosili swój program wyborczy,

wymienić należy Józefa Reinacha z Republigue

Franęais, który kandydije w okręgu Digne. Moja

kandydatura, pisze Reinach, nie oznacza ani ra

dykalizmu, ani oportunizmu, lecz oznacza repu

blikanizm i patryotyzm.

Także i w głównej kwaterze boulanżystów na

Portland Place w Londynie pracują gorliwie. Bou

lanżyści, którzy się nazywają partyą narodową,

ogłosili już pierwszą listę kandydatów dla depar

tamentn Sekwany. Kandydatów swoich

zaleca

Boulanger następującą odezwą:

«Wyborcy! Przedkładamy wam nazwiska kan

dydatów, którzy

okręgach departamentu Se

kwany popierać będą walkę w obronie narodowej

Rzeczypospolitej. Mężowie ci są Rzeczypospolitej

oddani i godni waszego zaufania. Chcemy przytem

usunąć na bok wszelką kwestyę osób i kierować

się tylko ideami zgody, jedności i dyscypliny,

które nam zapewnią zwycięztwo. Już 27 stycznia

objawiliście swą wolę. Jak wówczas, tak i dziś

(dziś może jeszcze więcej) pragniecie rewizyi kon

stytucyi i upadku rządn, który Rzeczpospolitą kom

promituje i ojczyznę rnjnnje. Pragniecie w końcu

zniknięcia zniesławionego senatu. Izba, która zo

stanie wybraną, nie będzie ani prawodawczem

zgromadzeniem, mająeem opracowywać nstawy,

ani konstytuantą. Będzie ona miała jedyny man

dat: uzyskać zwołanie konstytuanty za pomocą po

wszechnego prawa głosowania. M andat jest pro

sty, ale wymaga on patryotyzmu i decyzyi. Bądż

cie zjednoczeni, bądźcie karni! jest to konieczny

warunek powodzenia, a nic się nie oprze waszej

zwierzchniczej

woli."

Podp. Jenerał Boulanger,

prezydent republikańskiego komitetn narodowego.

W dołączonej następnie liście wymienione są

nazwiska najwybitniejszych boulanżystów. W 5tym

okręgu kandyduje Naąuet, w 15 Laguerre, w 20

Rochefort, a w 18 (Montmartre) sam Boulanger.

Journal Officiel ogłasza mianowania w jenera

licyi francuskiej. Z najdujący się w dyspozycyi

jenerał Qnenot mianowany komendantem 30 dy

wizyi w Avignon, jenerał dywizyi Hay-Durand

komendantem 15 dywizyi w Dijon, jenerał Bousse

nard komendantem 14 dywizyi w Besanęon; je

nerał brygady Combarieu otrzymał dowództwo 65

brygady w Agen, a znajdujący się w dyspozycyi

jenerał brygady Melisdon został komendantem 4go

korpusu artyleryi w Le Mans.

W Anglii sankcyonowaną została nowa ustawa

przeciw nadużyciu tajemnic urzędowych. Jest ona

bardzo snrową i karze bezwzględnie urzędników,

którzyby się podobnego przestępstwa dopuścili.

Już przebywanie w biurze, w którym przebywać

nie jest się uprawnionym, celem nieprawnego u

zyskania informacyj,

ulega karze

całorocznego

więzienia. Zakomunikowanie lub nawet usiłowane

zakomunikowanie pewnej osobie jakiejś informa

cyi, która na razie w interesie państwa powinna

byla być zachowaną w tajemnicy, jest przestęp

stwem, ulegającem podobnej karze, co poprzednie.

Nieuprawnione zdjęcie planów zfortecy, arsenału,

faktoryi lub obozu jest również przestępstwem.

Zdradzenie tajemnic państwa jakiemuś państwu

zagranicznemu karanem będzie dwurocznym are

sztem lub dożywotniem więzieniem w domu po

prawy.

Obecnie, gdy angielska Izba gmin poświęciła

ośm posiedzeń obradom nad budżetem Irlandyi,

pozostały jej jeszcze do załatwienia bile mniejszej

wagi, tak iż prawdopodobnie jntro zakończoną zo

stanie bieżąca sesya. Formalne zamknięcie parla

mentu nastąpi jednak dopiero w sobotę 31 b. m.

Naczelny sekretarz irlandzki, Balfour, nda się po

zamknięciu parlamentu do swej posiadłości do

Szkocyi i zamierza

wygłosić polityczną mowę

w Edynburgu, w której wyjaśni zasady irlandz

kiego bilu o zakupnie ziemi, stanowiącego przed

miot obrad przyszłej sesyi parlamentu. Krążyła

pogłoska, iż Parnell podobno miał zamiar udania

się do Ameryki w celach agitacyi; wieści tej je

dnak zaprzecza Standard. Przeciwnie, przywódca

irlandzki zamierza podczas feryj parlamentu wy

głosić w Anglii kilka mów politycznych.

Z Konstantynopola donoszą, iż ostatnie wiado

mości nadeszłe z Krety są wcale pomyślne. Jene

ralny gubernator Szakir basza zarządził, aby woj

ska, oddane mu do dyspozycyi, powoli posuwały

się naprzód. Zarządzenie to

zostało

spełnione,

przyczem nigdzie nie napotkano na opór. Apoko

rona, w prowincyi Retymo, g!ówna siedziba mal

kontentów, poddała się bez trudności, po zape

wnieniu mieszkańcom

ułaskawienia

cesarskiego.

Wybitniejsze osobistości miasta zebrały się i uło

żyły adres uległości do sułtana, który też skwa

pliwie przez obywateli został podpisany. Szakir

basza ma nadzieję, iż wkrótce przywróci porzą

dek na wyspie. Tymczasem rząd turecki nie prze

staje wzmacniać swej siły zbrojnej na Krecie, a

szczególnie dokłada wszelkich starań w celu utwo

rzenia silnego i dzielnego korpusu żandarmeryi.

Jako objaw stanowczego polepszenia się stosun

ków kreteńskich należy nważać fakt, iż francuski

konsul wysłał do ambasadora francuskiego przy

Porcie, hr. Montebello, depeszę, w której oświad

cza, iż wobec istniejącego na razie stanu rzeczy

uważa za zbyteczną obecność na wodach kreteń

skich francuskiego statku wojennego.

Zdaje się, iż Francya obecnie nie nważa za ko

rzystną jakąkolwiek akcyę na morzu Sródziemnem

i że w sprawie kreteńskiej wycofała się z wszel

kich układów z Rosyą — jeżeli takowe wogóle

istniały. Prócz tego i Grecya, zdaje się, uspokaja

się powoli, tak przynajmniej utrzymuje Porta, na

co podobno posiada niezbite dowody. Tymczasem

przekonanie to widocznie nie jest dosyć silnem,

aby zniewoliło Portę do zaniechania dalszego pil

nego strzeżenia swej granicy przeciw Grecyi. Do

wodzi tego między innemi i ta okoliczność, iż

były jenerał-gubernator Janiny, Achmed Ejnb ba

sza, który z powodn zatargu zkonsulem włoskim

w Prewezie został przeniesiony na inne stanowi

sko, obecnie znów objął swój urząd, jako guber

nator Janiny, na którą to posadę kwalifikuje się

szczególnie ze względn na doskonałą znajomość

tamtejszych stosunków i jako nadzwyczaj energi

czny żołnierz.

Z Bukaresztu donoszą, iż wiadomość organów

liberalnych o kompromisie junimistyczao -konser

watywnym jest zgoła bezzasadną. Natomiast ga

binet rumuński nie może wyjść zprzesilenia. Pre

zes ministrów Catargiu ma znowu kłopot z ob

sadzeniem posady ministra sprawiedliwości, gdyż

p. Gherassi obstaje przy swej dymisyi. Najchę

tniej chciałby Catargiu tekę tę ofiarować człon

kowi swej partyi, a mianowicie dep. Apostoleanu,

lub przynajm niej któremuś z liberalnych dyssy*

WycieczkadoLizbony.

IV.

Historya miasta.

Jesteśmy więc w ulissesowym grodzie; bo jak

Warszawa musiała wyszukać sobie syrenę, a Kra

ków męża, który zabił «dzikiego" *) smoka - tak

Lizbona Ulissesa, o którym Dante mówi w swem

piekle, zgodnie z tą właśnie tradycyą, że przebył

cieśninę:

Gdzie znaki swoje Herkules postawił,

By człowiek za nie puszczać się nie ważył.

To pewna, że istniała w tem miejscu kolonia

fenicka, Olissipo lub Ulissipo zwana, że po zaję

ciu Iberyi przez Rzymian mnnicypinm to zwało

się: Felicitas Julia, a po najściu i za rządów Wisy

gotów: Augusta Emerida.

W 716 roku zajmują

Ją i władają nią do dwunastego wieku Maurowie;

wtedy miasto nazywa się Al-Oszbuno.

Kn końcowi XI wieku przybywa na dwór Kas

tylskiego króla ks. Henryk burgundzki, żeni się

z jego naturalną córkąTeresą, otrzymuje prawem

lennem część dzisiejszego królestwa, a po śmierci

teścia ogłasza się niezależnym hrabią na Portu

ca 1e. Zaczem jego syn, walcząc szczęśliwie zMau

rami

obwołany został królem, a wezwawszy na

wyprawę krzyżową przeciw niewiernym rycerstwo:

francuskie, flamandzkie, angielskie i niemieckie,

zdobył z jego pomocą w rokn 1147 na Maurach

Lizbonę, miasto kwitnące już przemysłem i han

dlem. Odtąd przez długi czas była ona tylko re

zydencyą królów, i dopiero w r. 1422 stała się

stolicą państwa.

I od tej chwili zaczyna się dla

niej

nowy,

rozgłośny,

wszechświatowy peryod

istnienia.

Rzecz to naturalna, że ani za rzymskich cza

sów

ani w średnich wiekach Lizbona, odcięta od

centrum

europejskiego życia słupami Herkulesa,

których nikt nie śmiał przekraczać, nie mogła

mieć żadnego znaczenia. Ale skoro infant Henryk,

zwany Żeglarzem, czwarty syn króla Jana I, uro

dzony w 1394 r.,

z pomocą włoskich marynarzy

zaczął przyuczać Portugalczyków do dalekiej że

glugi, to piękny port Tagu był nietylko przysta

nią dla nędznych bark okrążających pobrzeża, ale

stał się punktem wyjścia

okrętów, szukających

odkryć.

Lizbona, położona nad Atlantykiem, byłajakby

*) jak można czytać na tablicy umieszczonej na

murach Wawelu, oczywiście były wówczas i ,oswo

jone" smoki.

naturalnem

obserwatoryum i najlepszym portem

dla wypraw do dalekich światów.

—

To też już

w r. 1419 odkryto Maderę, potem Gwineę, a po

suwając się naprzód wzdłuż afrykańskiego

brzeża, od przylądka do przylądka, odkryto przy

lądek Dobrej Nadziei. Potem Vasco da Gama

znajduje tak długo sznkaną drogę doIndyj Wscho

dnich. Z XVI w. założono kolonie w Indyach

(Goa), zdobyto Cejlon, zajęto część wysp Moluc

kich i zawiązano stosunki z Chinami; z drogiej

strony AIvarez Cabral zdobywa dla swych panów

Brazylię... Portugalia staje się pierwszorzędnem

morskiem mocarstwem, a Lizbona bezwzględnie

pierwszem miastem handlowem w Europie, to zna

czy i na świecie całym! Jak Wschód wielki, na

zywają ją wszędzie ,,rezydencyą Franków", ma

pół miliona mieszkańców ; do jej przystani zawi

jają całe floty,niosące: wonnościikorzenie Wscho

du, kość słoniową i pióra strasie Afryki, drzewa

barwierskie, srebro, złoto, dyamenty, szafiry i szma

ragdy z Ameryki. Rośnie bogactwo, rozwijają się

umiejętności i sztuki, a za Emanuela Wielkiego

ijego następców stają owepomniki budownictwa,

które dzisiaj jeszcze

zachwycają podróżników

w tych stronach swą wspaniałością.

Znajduje się też wreszcie i piewca tych wielkich

czynów Camóes^, ale jakby w przeczuciu, co się

z tą piramidą chwały stanie, śpiewa na wstępie:

Ojczyzna struny me, nie kruszec stroi,

Nagrodę wzniosłą mam osięgnąć w zysku:

Boć zysk to, gdy u przyszłych lat podwoi,

Mój lud ożyje w świetnych czynów błysku!

W roku 1531 straszne trzęsienie ziemi powaliło

2COO domów stolicy, ale przy napływającem zło

cie odbudowała się ona jeszcze piękniej. Pod ko

niec tegoż wieku spotyka ją i kraj większe nie

szczęście. Król Dom Sebastjan ginie bezpotomnie

w walce z Maurami, pod Alcazar, w Afryce 1578

r. a we dwa lata potem, ostatnia męzka latorośl

burgundzkiego domn, kardynał ikról Henryk. Fi

lip II hiszpański, mający po kądzieli prawo do

portugalskiej korony, zdobywa ją sobie mieczem,

a książę Alma nstawia lndzkie jatki w Lizbonie.

Portugalia zmiażdżona przez Filipa, zepsuta zbyt

kami,

odwykła od pracy

wskutek

używania

niewolników, strasznie upada. Handel stolicyprze

nosi się do hiszpańskich portów. A kraj cały po

zostaje pod tem jarzmem przez lat60. Pół wieku

tych krwawych i niedołężnych rządów wystarczy

ło, by go do szczętu zrnjnować, a miasto dopro

wadzić do niebywałego upadku.

Hiszpania zawi

kłana w wojny z Francyą, Anglią i Holandyą,

*) Nietylko przekręcamy nazwiska Kamąsza ale

i tytuł jego dzieła, za tlómaczem Przybylskim, bo

;brzmi on w oryginale «Os Lusiadas," co znaczy Lu

jzyjady, Luzytanie czyli Portugalczycy.

traci nietylko swoje kolonie, ale przedewszystkiem

portugalskie. Holendrzy zajęli Gwineję, część Bra

zylii, wyspy moluckie, wypierają Portugalczyków

z Indyj.

—

Ztąd płynie to morze

nienawiści,

które dziś jeszcze rozdziela dwa narody iberyj

skiego półwyspy. Portugalczycy zaczynają obra

chunki jeszcze od Juez de Castro i gwałtowniej,

szczerzej, głębiej nienawidzą Hiszpanów, którzy

mają dla nich tylko pogardę. Portugusses pocos

y locos — mówi ich przysłowie: «ludek, lud bez

rozumu."

W r. 1640 wybuchło nareszcie powstanie idom

księcia Braganza, pochodzący po kądzieli odEma

nuela Wielkiego, staje się królewskim.

Wróci spokój, ale nie wróciła dawna świetność

królestwa i stolicy. Wprawdzie odzyskała Portu

galia Brazylią, ale powoli weszła w taką zależność

od Anglii, że stała się prawie jej handlową kolo

nią. W połowie XVIII w. doszedł kraj do nie

zmiernego upadku ijeszcze większego rozprężenia,

ale pod Józefem 1 (1750-1777) dostał się na

swoje

szczęście pod

rządy wszechwładnego mi

nistra Pomoała. Ten odebrał możnowładztwu nad

zwyczajne przywileje i dobra koronne, ograniczył

inkwizycyę, ukrócił nadużycia w zarządzie pań

stwa i sądownictwie, popierał rolnictwo, przemysł,

handel, starał się o lepsze wychowanie młodzieży,

podźwignął flotę i uorganizował wojsko. Jemu

zresztą zawdzięcza Lizbona jeśli nie dalsze istnie

nie, to przynajmniej odbudowanie.

W r. 1752 powstało w Lizbonie

straszne trzę

sienie ziemi, największe z pamiętnych w Europie,

bo zajmujące w niej przestrzeń ze 3,000,000 kwa

dratowych kilometrów.

Pierwsze wstrząśnienie,

które trwało 4 -5 sekund, zwaliło mury i bramy

miasta oraz 3850 budynków, a w kilka minutpo

tem bałwan

oceanu, na 12 metrów wysoki, wy

stąpił z brzegów i porwał chroniących się na po

brzeżu mieszkańców. Reszty dokonał pożar. Trzę

sienie odzywało się przez 10 dni i zabrało 15,000,

według innych do 40,000 mieszkańców. Naturalnie,

że w całej Europie o tem przedewszystkiem mó

wiono.

Zajrzałem do

wychodzącego

wówczas

w Warszawie dziennika pod tytułem: Uprzywile

jowane wiadomości z obcych krajów. T ’rzęsienie

przytrafiło się 1 listopada. W numerze 125 są już

pod 8 t. m . wiadomości o spustoszeniach zMedyo

ianu, w następnym z Lizbony tyle: «iż król 24

godzin żadnego z dworzan

nie miał przy sobie

i nic prawie nie jadł,* a nuncyusz pisał do Ma

drytn list, datujac go : «z miejsca gdzie przedtem

stała Lizbona."

Dopiero w Nr. 129, w którym są

listyjnż z 17 grudnia, jest dodatek nadzwyczajny,

z którego wyjmuję następujący opis:

«W dzień wszystkich Świętych o dziewiątej po

rannej całe niemal królestwo Luzytańskie, osobli

wie Lizbona, Stołeczne tego Królestwa Miasto tak

wielkie poczuło trzęsienie ziemi, o jakim podo

bno nigdy nie słyszano. To Miasto, które było

najbogatsze w Europie, które drngim królestwom

dodawało dyamentów i innych drogich kamieni,

w którym prawie nie znano innej monety, oprócz

złota, teraz się stało kupą gruzów i rozwalonych

murów, pod któremi więcej niż 100,000 ludzi ży

wo pogrzebionych. ...Jak prędko się to trzęsienie

zaczęło, domy się ze wszech stron rysować, skle

pienia i pokłady między piętrami ustępować i

mury upadać zaczęły, a wszystko z takim im

petem i trzaskiem, iż rozumiano, że sądny dzień

przyszedł. Ludzie, którzy jeszcze byli w łóżku,

przestraszeni porwali się, nie wiedząc, co się dzieje,

lecz widząc domy chwiejące się i mury opadające,

jak najprędzej do drzwi biegli, ale większa część

z nich do drzwi nie dobiegłszy własnym domem

była przywalona... Mężczyzny i niewiasty różnego

stann biegali jak obłąkani po ulicach; mieszczanie

i prości ludzie prawie byli ubrani, lecz panowie

tak jako i panie w jednych koszulach. Z której

kolwiek strony kto rzucił okiem , widział walące

się domy, w ruinach grzebiące tych, którzy się

ucieczką ratować chcieli; nawet ci, którzy wybie

gli na ulice, nie byli pewni życia, za każdym

krokiem trzeba się było śmierci spodziewać i tu

widać było ludzi od strasznego trzęsienia upa

dających, tu zaduszonych dymem i płomieniami,

które z wywróconych domów dobywały się, bo

ponieważ się to trzęsienie zaczęło wtenczas, kiedy

wielki ogień jnż był w kuchniach i płomień za

wywróceniem domów tak się szerzył, iż cokolwiek

ogień tylko palić może, w perzynę obrócił i for

malny w całym mieście sprawił pożar... Miasto

Lizbona

zawierało

w swym

okręgu trzy góry,

okryte domami, które wszystkie zapadły, wyjąw

szy te, które były na samym wierzchu gór, ogień

zaś był tak straszny, że i nadziei nie mamy,

abyśmy pod rozwalinami co znaleźć mieli.... Król

Luzytański, na wielkie swoje szczęście, znajdował

się natenczas w Belem, zamku swoim odwie mile

od Lizbony, nad brzegami rzeki Tagns... To tak

straszne spustoszenie stało się w 10 minutach.......

Wszyscy ci ludzie, którzy tak byli szczęśliwi, że

z miasta uszli, zebrali się na jedno miejsce, na

równinę w bliskości Lizbony i częścią byli ubrani,

częścią bez sukien. ...Przez trzy dni mieszkali pod

namiotami na równinie rozbitemi. Król portugal

ski sam spał przez ten czas na tymże polu w ka

recie. To zamieszanie z tak nieszczęśliwego przy

padku pochodzące było przyczyną, że nawet za

pomniano starać się o żywność, dlaczego wszyscy

ci ludzie, którzy się na tem polu znajdowali (a

było ich blisko 200.000) więcej niż przez 24 go

dzin f kawałka chleba nie mieli, którymby się

mogli posilić. ...Niektóre osoby śmielsze odważały

się po rozwalonych

murach wrócić do miasta,

gdzie smutne i nżalenia godne słyszane były gło

sy tych lndzi, którzy będąc nieszczęśliwemi, iż nie

ze wszystkiem są

zabici upadkiem

swych do

mów, na śmierć najsmutniejszą i najstraszniejszą

z głodu czekać muszą. Trzęsienie trwało przez 10

godzin... wszakże w pierwszych 10 minutach było

największe,.."

—

Tyle Uprzyioilejowant wiądo

mości.

Co prawda, położenie było straszne, wszyscy

stracili głowę, król chciał przenieść stolicę do Rio

Janeiro, tylko jeden Pombol stawił czoło wszyst

kiemu. Uorganizował straż, z którą przebiegał u

lice i oczyszczał ruiny z opryszków, wyszłych

z więzień, a rabujących zgliszcza, polecał gasić

ogień, sprowadził żywność i energicznie wziął się

do odbudowania miasta. Dwie trzecieleżało w rui

nie. Lizbona miała kręte ulice, wzorem wszystkich

miast maurytańskich, minister kazał nakreślić no

wy plan miasta, mającego się zgruzów wznosić

z prostemi ulicami i szerokiemi placami. Jemu za

wdzięcza stolica dzisiejszą swoją postać.

Pod Pombalem rozwijało się królestwo i miasto,

ale nie miał godnych siebie następców. W r. 1807

zajęli Lizbonę Francuzi, a w rok potem Anglicy.

Wellington opasał ją utwierdzeniami na długości

półszostej mili, przed któremi80,000 armia Masse

na musiała się cofnąć. Odtąd, do rokn 1853 nie

ledwo, Portugalia, od której w r. 1822 oderwała

się Brazylia, przechodziła caly szereg wstrząśnień

i rewolucyj, niemogących naturalnie ani na do

brobyt kraju, ani na handlowy rozwój stolicy do

brze wpływać. Dopiero ze śmiercią królowej Ma

ryi II, skoro rządy kraju w imieniu małoletniego

Piotra V objął rejent, m ałżonek, Ferdynand Ko

bnrgski, jaki taki ład i porządek zaczął do kraju

powracać. Ustalił się on pod panowaniem Piotra

i następnemi rządami jego młodszego brata Lu

dwika-Filipa-Maryi-Ferdynanda Piotra z Alkantary—

Antoniego-Michała-Rafaela-Gabryela* Gonzagi-Ksa

weregoFranciszka zAssyżu-JanaJuliuszaAugusta*

Wolfganga, panującego dziś pod imieniem Lu

dwika I.

Dziś Lizbona, jako port, nie może się mierzyć

z Liverpoolem, Marsylią łub Genuą, ale pomimo

strasznego trzęsienia ziemi i gorszych jeszcze dla

handlu wstrząśnień politycznych, zajmuje niepo

spolite miejsce wśród miast handlowych, a nie

wyzyskała ani swojej znakomitej przystani, ani

swego nieporównanego położenia geograficznego

i może się stać jeszcze w przyszłości wielkim wę

złem wymiany międzynarodowego handlu. Do tego

potrzebuje prostej linii kolei żelaznej do granicy

francuskiej oraz portu w przystani. Właśnie przed

dwoma laty położono pierwszy kamień węgielny

przyszłego portu z dokami, który ma być wznie

siony w ciągu 9 lat kosztem 60,000,000 franków.

Józkf Rostafiński.

Pocztą w państwie a u s t r y a c k i e m .......................................... * *

l!* 2

n i e m ie c ki e m ........................................................

28złr.

7lw

ilw

n do Włoch, Francyi, Anglii, Belgii, Szwajcaryi, Turcyi

i innych państw , należących do związku pocztowego . .

32 złr.

8 złr

I3złr

*’"!" " " er»*« przyjmuje się tylko od I-godo oatatnlego dnia w miesiącu

r " y z piemądzmi i prze.kazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia (inseraty’) uprasza sie nadsvłaó

franco do Administracyi Czas« w Krakowie _ Listy reklamacyjne nieo^Z anen ie ^ Sją

opłacie pocztowej. - Listów niefrankowanych nie przyjmuje sie

Rękoplamów nadsyłanych nie zwraca się.

V7 °hodzi oodziennie wieozór, wyjąwszy niedziele i dni świąteczne,

j( zielne Nra Czasu, o ile zapas starczy, w Krakowie po 10c,, we Lwowie lub z przesyłkąpocztową 12 o.

Prenumerata wynosi:

Prenumeratę przyjmują:

A dministraoya -CZASU* w Krakowie i urzędy pocztowe. miejscową prenumeratę księ

garni* h. A . Krzyżanowskiego, handel Z. Skalskiego w Sukiennicach, biuro dzienników i ogło

szeń Ignacego Herza przy placu Maryackim L 9, handel Bajera przy ulicy Grodzkiej, główna trafik*

róg Rynku i ulicy św. Jana. — Ogłoszenia (inseraty) przyjmuje się za opłatą od miejsca wiersz«

drobnym drukiem (petit,) za pierwszy raz 10 cent,, za każdy następny po 5 cent. Uadesłane (na

3 strome) od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 oent. za każdy raz. —Og(oneaia 1 pre

numeratę przyjmują: we Lwowie Biuro dzienników ulica Karola Ludwika 1. 9 ; w Paryżu

w yłącznie p. Adam, Rue deB Saints-Pferes 81, (prenumeratę p, W

. Raczkowski, Courbevoi pod Paryżem,

o Cbemin de fer 44); w Wiedniu pp. H aasenstein A Vogler (także w Hamburgu, Frankfurcie

n. M., Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, R. Messo (także w Berlinie, Hamburgu, Mo

nachium i Norymberdze), H. Sohalek, M. Dukes, J . Danneberg, (tylko prenumeratę pp. H . Goldsohmidt

A C.), w Frankfurcie n. Jl. (t. L . Daube A C.

’W Wamawin przyjmtyą ogłoszenia pp.

Reichman i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul. Senatorskiej.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction