Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 635 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

199.

Kraków, Piątek 1 Września 1899.

Rocznik LII.

PreiiMeratę priyjm ją:

Adminiatraoya Czasu w Hraknwle i urzędy pocztowe, niejico w ą prenaneratę księgarnia

S. A. Krzyżanowskiego, handel Stanisława Karlińskiego w Sukiennicach, handel Kretschmer»,

biuro dzie nników H opcasa i Salomonowej, głów na trafika.

»k?oikrbIm przyjmuje się za opłata

od miejeoa wiersza drobnym drukiem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 10 hal., u k h d

tabelaryczny, oyfrowy, skomplikowany pierwszy raz po 40 hal., na stępny po 10 hal. -

Kaiteclaae (na

3 stronie) oa miejsca wiersza drukiem drobnym po 60 hal. za każay raz. —t tKłotienla 1 preaa

n erat ę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego, centr. biuro ogłoszeń

ul. Kopernika 1. li; w Paryiw wyłącznie p. Adam rue de Varenne 38, (prenumeratę p. W. Raczkowski

Courbevoi pod Paryżem rue du Ohemin de fer 44); w Wiednie Haasenstein A Vogler (takie

w Hamburgu, Frankfur cie n. M,, Berlinie, Lipsk u, B azylei i Wrooławiu), A. Oppelik, R. Mosse (także

w Berlinie , Hamburgu , Monachium i Norymberdze), H. Schalek, M. D ukes, J . D anneberg, H. F ri ed

(tylko prenumeratę H. Oeldschmid A Comp.); w Frankfwcle n. 91. G. L. Daube A Comp.

gSST Za k ażdą zmianę adresu dopłaoa się 40 hal.

Kraków 31 sierpnia.

Im dalej postępuje proces Dreyfusa, tem me

lancbolijmejsze światło rzuca ta smutna sprawa

na wewnętrzny stan Francyi. Wszyscy świadko

wie procesu, którzy w 9/10 należą do armii po

dzielili aię na dwa obozy: jedni przysięgają, że

Dreyfus jest zdrajcą, drudzy również pod przy

sięgą twierdzą, że on jest niewinny. Jest więc

pomiędzy nimi połowa krzywoprzysiężców, "a

i tych znaczna część jest dobrze ś wiadoma swe

go czynu. Po której stronie prawda ? Kto jest fał

szerzem ? Kto zd rajcą? Oto cały szereg pytań,

które sobie zadają wszyscy nietylko we Francyi,

ale w całej Europie, z tem przykrem uczuciem,

że stanowczej, jasnej odpowiedzi nieda nawet wy

rok sądu wojennego. W szystko w tym procesie

jest ciemne i zawikłane; tylko wielka dezorgani

zacya armii i niski poziom jej przywódców staje

się coraz widoczniejszym. W ysocy oficerowi szta

bowi rzucają sobie w oczy najhaniebniejsze za

rzuty i podejrzenia, a cały sztab jeneralny był

tylko zbiorowiskiem niskich intryg i osobistych

zawiści. I to mają być wodzowie narodu, przygo

towujący odwet za Sedan. To ma być armia, któ

ra potrafi odzyskać Alzacyę i Lotaryngię? Ajenci

wojskowi Włoch i Niemiec nie potrzebowali chyba

tworzyć formalnych biur szpiegowskich w Paryżu,

aby poznać wartość m oralną generalicyi franeu

skiej. A to szpiegowanie Francyi w jej własnej

stolicy jest nie najmniej ciekawą rewelaeyą pro

cesu. J ak łatwo przychodziło ajentom cudzoziem

skim kupować ważne wojskowe dokumenta i ta

jemnice strategiczne.

Lokale ministerstwa wojny stały otworem dla

każdego,, kto chciał zajrzeć do rozmaitych tajnych

dossiers, a kradzieże dokumentów były tam tak

pospolite, że nie przywięzywano do nich zbyt

wielkiej wagi. Naodwrót sztab jeneralny śledził

każdy krok cudzoziemskich wojskowych pełno

mocników i za pomocą pokojowych i innych po

dobnych ajentów badał nawet strzępki papierów,

przez nich rzucanych do kosza. T e dziwne s to

sunki były dotąd przynajmniej osłonięte pewną

dyskrecyą obopólną, a szeroka pub!iczność nie nie

wiedziała o tych rozmaitych, mniej lub więcej

uczciwych kombinacyach szpiegowskich. Ale pro

ces Dreyfusa przełamał wszystkie zapory i świadku

wie wojskowi nie wahali się odkryć przed całym

światem całe morze tych wewnętrznych brudów —

nie wahali się nawet głośno opowiadać o wielu

urządzeniach, które powinny być tajemnicą dla

przeciwników i współzawodników Francyi.

Kwestya niewinności Dreyfusa dawno już ze

szła na drugi plan. Winny, czy nie, to pewna, że

skazano go na podstawie dokumentów wątpliwych

i przy procedurze, która nie powinna być używa

na w nowożytnem sądownictwie, nawet wojsko

wem. Można nawet «ozumieć stanowisko tych,

którzy twierdzą, że jedn ostka nic nie znaczy tam,

gdzie chodzi o interes ogółu; ale to bagnisko wza

jemnych nienawiści, podłości i kłamstwa, jakie się

wylało z procesu na Francyę wzbudzić musi ból,

odrazę i niepokój w sercach wszystkich przyja

ciół francuskiego narodu.

Przegląd polityczny.

Podczas pobytu cesarza w Pradze wygłoszono

następujące mowy: Burmistrz Pragi Dr Podlipny

tak powitał monarchę w języku czeskim: ,W a

sza Cesarska Mość! Najmiłościwszy apostolski

Cesarzu i Królu! Nasze królewskie stołeczne mia

sto spotyka przez to wielki zaszczyt, -że Wasza

Cesarska Mość raczyła pozwolić, abym ja, jako

burmistrz tego miasta, Waszej Ces. Mości uczucia

najpoddańszej wierności luduości stolicy prasta

rego królestwa czeskiego wynurzył i Waszej Ce

sarskiej Mości najpoddaószy hołd wiernie do tronu

Waszej Cesarskiej Mości przywiązanego narodu

wyraził. Proszę Waszą Ces. Mość, aby zechciała

wiernopoddańcze wyrazy naszych uczoć najlaska

wiej przyjąć i zarazem pozwolić, abym j a przed

stawił gorącą prośbę , by Wasza C esarska iMość

raczyła nas uszczęśliwić w przyszłości dłnższym

pobytem w prastarym grodzie sławnych przod

ków, aby cały czeski naród mógł się ucieszyć tą

oznaką życzliwości. Bardziej niż kiedyindziej pra

gnie ludność naszego kraju, aby Wasza C esarska

Mość raczyła się przekonać o najszczerszem przy

wiązaniu narodu do znakomitego rodu panującego

i aby w ten sposób święte węzły pomiędzy koroną

i narcdem jeszcze sie więcej ścieśniły. Czas jest

ciężki i wymagania są niezmierne. Tem bardziej

na tem zależy, aby Wasza Cesarska Mość raczyła

okazać swoją najwyższą życzliwość naszemu kwi

tnącemu miastu, głowie królestwa, gdyż przez

to powstałyby także dla całego królestwa pomyśl

niejsze czasy."

Na to odpowiedział cesarz i to najprzód w cze

skim języku:

Z radością przyjmuję w imieniu ludności sto

licy mego kochanego królestwa Czech, wyrażone

mnie poddańcze pozdrowienie i oznaki lojalnych

dynastycznych uczuć, które w pańskich słowach

były zawarte. (Po niemiecku):

Niech ta królewska stolica cieszy się błogosła

wieństwem ciągłego i spokojnego rozwoju. Losom

i pomyślności P ragi poświęcone są zawsze moje

ojcowskie uczucia.

Wojna między Transyaalem - a Anglią może

z dnia na dzień wybuchnąć. Korespondencye do

noszą, że zarówno w Londynie, jak Capstadzie,

Pretoryi, Johannesburgu i Bloemfontein opinia pu

bliczna oczekuje w najbliższej przyszłości decy

dujących wypadków. Rokowania nie są wprawdzie

przerwane, lecz równocześnie odbywają się zbro

jenia i mobilizacye. W sporze o prawa obywatel

skie uitlanderów prezydent Krttger starał się w osta

tniem stadyum doprawadzić pośrednio do ustano

wienia sądu rozjemczego, a mianowicie podniósł,

że prócz Anglii głos o prawach obcokrajowców

winni mieć także przedstawiciele Niemiec, F ran

cyi, Holandyi i Rosyi. Cel był ten, aby w skład

komisyi polubownej weszli konsulowie wymienio

nych państw, przez co komisya przybrałaby cechę

międzynarodowego trybunału. Propozycya ta nie

ma jedn ak podobno żadnych widoków powodze

nia, a niemniej także wysunięta przez ’ Krligcra

kwestya uznania suzerenuości Transvaalu, w za

mian za przyznanie szerszych praw obcokrajow

com, zamiast doprowadzić do porozumienia, roz

drażnia tylko opinię angielską i zaostrza konflikt.

Ostatnia mowa Chamberlaine’a, w której minister

dla kolonij złożył niejako fałdy togi i dał do wy

boru: wojna, czy pokój- - stała się moralnem

ultimatum, wyprzedzającem ultimatum formalne,

urzędowe, dyplomatyczne. Nie inaczej ocenia prze

mowę Chaberlaine’a prasa angielska. Daily Tele

graph pisze: nUltimatum, z jakiem Chamberlaine

zwrócił się do KrUgera, nie traci bynajmniej swo

jej doniosłości przez to, że nie zostało wysłane

w zwyczajnej drodze dyplomatycznej" . Times do

daje: ,,Mamy wszelką podstawę wierzyć, że mi

nisterstwo wojny poczyniło już wszystkie przygo

towania dla wysłania ekspedycyi wojennej do połu

dniowej Afryki, jeśliby to okazało się potrzebnem".

Prezydent KrUger z roztropną flegmatyczuością

Holendra nie poddaje się nerwowemu rozdrażnie

niu. W edług depeszy z Pretoryi’, oświadczyć miał

spokojnie, że nie wie, czy tekst mowy Chamber

laina jest dokładnie, czy niedokładnie podany.

Jeśli Chamberlain zwróci się do niego wprost,

wówczas wiedzieć będzie, co odpowiedzieć. W ka

żdym razie położenie jest bardzo naprężone, a ko

respondencya Timesa stwierdza zupełny zastój

handlowy w południowej Afryce, z powodu nie

pewności sytuacyi.

Przy zbliżających się wyborach nowego prezy

denta Stanów Zjednoczonych, stronnictwo repu

blikańskie wyraża pewność zwycięstwa nad de

mokratycznymi swymi przeciwnikami. Szanse je

dnak kampanii wyborczej zmienić może pojawie

nie się nowych kwestyj. wpływających przewa

żnie na ukształtowanie się stosunków wewnętrz

nych kraju. Do kwestyi tej należy przedewszyst

kiem tak zw. kwestya ,,czarna".

Jak wiadomo,

cierpi na nią oddawna całe południe Unii i cały

szereg stanów południowych przeprowadził usu

nięc-ie za pomccą specyalnych praw państwowych

i przepisów wszelkiego wpły wu politycznego tam

tejszej ludności murzyńskiej, pozbawił ją prawa

wyborczego i wogóle wszelkich praw obywatel

skich. Ale tak ważną odgrywa rolę formalnie nie

rozwiązana kwestya stanowiska rasy czarnej we

wewnętrznem życiu i rozwoju stanów południo

wych, że wkracza ona znowu, wobec zbliżających

się wyborów prezydenta Rzeczypospolitej, na wi

downię politycznego życia. T ak więc kilku przy

wódców stronnictwa demokratycznego w stanach

południowych wstrzymało swe uznanie nominacyi

Bryana na kandydata demokratów i domaga się,

ażeby stronnictwo demokratyczne pozbawienie

wszystkich murzynów w Stanach Zjednoczonych

prawa wyborczego i wogóle praw obywatelskich

objęło w programie swym politycznym. T e same

żądania stawiają, rzecz jasna, i niektórzy repu

blikanie swojemu stronnictwu. Swoją drogą Bryan,

zapytywany ponfnie w tej sprawie, oświadczył się

stanowczo przeciwko tego rodzaju reakcyjnemu

środkowi. Kwestyą jest tylko, czy republikanie

rządzić się będą tą samą uczciwością polityczną

i nie spróbują akcyą przeciwko ludności murzyń

skiej zdobyć sobie znacznej liczby głosów w sta

nach południowych. Możliwość taka tem mniej

jest wykluczona, że większość opinii publicznej,

zarówno w północnych jak i w południowych s ta

nach, nważa dzisiaj przyznanie murzynom prawa

wyborczego i równouprawnienia obywatelskiego

za błąd fataluy. Z drugiej jednak strony zważyć

należy, że mało polityków gotowych jest do pu

blicznego przyznania się do tego błęda, a jeszcze

mniej do cofnięcia go na drodze prawodawczej.

Korespondencja ,,Czasu"

W ied eń 30 sierpnia.

( = ) Powołanie bar. Chlumetzky’ego do cesarza

do Iscbl, wywołało w obozie opozycyjnym pewną

nerwowość i dało impuls do daleko idących kom

binacyj. N . fr. Presse zagalopowała się najdalej

z całej prasy opozycyjnej i pieści się już myślą,

że ,,dnie gabinetu hr. T huna są policzone, i że

br. Thun nie pojawi się już nawet w parlamencie".

Pierwszy postarał się o otrzeźwienie opozycyi

dobrze poinformowany korespondent wiedeński

Pester Lloyda, oświadczając kategorycznie, że

wszystkie pogłoski o zachwianem stanów’sku ga

binetu, s ą z palca wyssane. Pester Lloyd konsta

tuje dalej, że bar. Chlumetzky powołany został

do Iscbl z wiedzą hr. Thuna, prawdopodobnie

w sprawie porozumienia pomiędzy stronnictwami

narodowemi, pośrednio zaś w sprawie wyborów

do delegacyi. Pester Lloyd konkluduje więc, że

Korona i rząd trwają przy akcyi ugodowej i nie

projektują zmiany konstytucyi.

Powyższa informacya Pester Lloyda odpowiada

w zupełności prawdzie, co zaś do konkluzyi, to

nikt wszakże nie wątpił, że Korona i rząd w pierw

szej linii pragnęliby zażegnania burzy przez

ugodę.

Bar. Chlumetzky nie pierwszy raz powołany

zostaje w podobnej sprawie do cesarza. Wobec

niesłychanego teroryzmu radykalno - niemieckiej

frakcyi, a mianowicie wobec zajść w północnych

Czechach, zupełnie niedwuznacznie objawiać się

zaczyna w szeregach umiarkowanej opozycyi

zwrot bardzo ważny, rząd zaś widząc konieczność

energicznej walki przeciwko radykalizmowi, po

czuwa się do obowiązku z tego zwrotu skorzy

stać i raz jeszcze zaapelować do patryotyzmu i

zmysłu politycznego stronnictw umiarkowanych.

Bez szczególnych informacyj, a nawet bez zbyt

niej bystrości zrozumieć więc można cel powoła

nia bar. Chlumetzky’ego do cesarza, i życzyćby

tylko należało, żeby wpływ tego polityka okazał

się równym jego niewątpliwie dobrej woli.

T Ru§i.

(A.j Na pierwszem miejscu stoją obecnie w pra

sie ruskiej znane cyrkularze obu ordynaryatów:

biskupiego w Przemyślu i metropolitalnego we

Lwowie w sprawie języka korespondencyi władz

politycznych z urzędami parafialnymi grecko-ka

tolickimi. W ypada mi również zwrócić nwagę na

głosy prasy ruskiej w tej niepozbawionej donio

słości sprawie. Zacznę od najumiarkowańszego

z organów ruskiej opinii publicznej. Ruślan po

mija milczeniem cyrknlarz ordynaryatu bisku

piego w Przemyślu, z dobrze wszystkim znanych

pobudek osobistych i partyjnych, a zajmuje się

takimże cyrkularzem lwowskiego ordynaryatu me

tropolitalnego. ,,Obowiązkiem konsystorza metro

politalnego było — pisze Ruślan — zbadać te

kruche podstawy, na jakich się opiera przytoczo

na w cyrkularzn metropolitalnym deklaracya ko

misarza rządowego w Sejmie i postarać się o mo

żliwie najprzychylniejszą dla kleru ruskiego de

eyzyę w tej sprawie. Jeżeli zaś obowiązek ten

spełniono według sił i możności, to konsystorz

metropolitalny powinien był rzecz całą wyjaśnić

grnntownie niższemu duchowieństwu, a nie zby

wać go takim, jak ten, komnnikatem. Sam a już

bowiem samoistna akcya niższego duchowieństwa,

akcya , z dołu", była do pewnego stopnia niemym

wyrzutem, iż duchowieństwo nie czuje nu góry"

takiej opieki i obrony, jakiej potrzebuje. A obe

cny niejasny, jakby sfinks nieodgadniony, a cał

kiem zimny komunikat konsystoryalny, nie jest

w stanie przyczynić się do uspokojenia na

miętności, a dodania otuchy zastępom patryo

tycznego duchowieństwa przez rozbudzenie w niem

przekonania, że jego władze szczerze i mocno

stoją po stronie Cerkwi naszej" . Pomijając wcale

nietrafną charakterystykę komunikatu metropoli

talnego, jako ,,niejasnego", ,,nieodgadnionego" i

,,zimnego", niepodobna pojąć logiki organu tak

zwanego ,,nowego kursu", który posuwa się do

insynuacyi, iż konsystorz metropolitalny lwowski,

a z nim oczywiście i konsystorz biskupi w Prze

myślą, ogłaszając prawie jednobrzmiące komuni

katy, nie stały jakoby ,,mocno i szczerze po stro

nie Cerkwi naszej" . Co to za związek może za

chodzić pomiędzy prawami Cerkwi, a językiem

korespondencyi władz politycznych z urzędami pa

rafialnemi w sprawach metrykalnych?

Zgodnie z całą swą dotychczasową tradycyą i

charakterem organu opozycyjnego, o wiele ostrzej,

a nawet gwałtowniej występuje Diło przeciwko

obn ordynaryatom. Umieściwszy komunikaty obu

ordynaryatow, oraz płytką krytykę odpowiedzi

komisarza rządowego w Sejmie, powiada Diło

w artykule wstępnym: »Choćby nie dwa, lecz sto

nawet ordynaryatów ogłosiło tę odpowiedź komi

sarza, to dla samej sprawy niema najmniejszego

znaczenia. F ak t pozostaje faktem, że urząd p a

rafialny nie jest ,cesarsko-królewskim," a jako

taki nie jest obowiązany do korespondowania

w języku urzędowym (polskim), bo tylko c. k. urzę

dy podlegają ministeryalnemu rozporządzenin o

języku urzędowym z r^ku 1869. Szkoda, że or

dynaryaty, nadając odpowiedzi komisarza rządo

wego charakter dyrektywny i polecając ducho

wieństwu trzymać się jej ściśle, nie przytoczyły

zarazem tej ustawy państwowej, w myśl której

autonomiczno-kościelne urzędy parafialne zamie

niono na c. k. urzędy parafialne. A bez tego du

chowieństwo będzie chyba zżymać ramionami, nie

mogąc sobie wytłómaczyć, jak można ,białe" na

zwać nczam em?"

W drugim z kolei artykule, podpisanym ano

nimem ,,ksiądz ruski," wzywa Diło ogół kleru ru

skiego do nieposłuszeństwa swej władzy ducho

wnej. Organ prof. Romańczuka, któremu z całą

słusznością można dać miauo ,organu ruskiego

bałamuctwa narodowego," zapomina widocznie,

iż 8wem systematycznem niegdyś podkopywaniem

powagi władz duchownych spowodował ś. p. X. me

tropolitę Sembratowicza do wydania znanego o

strzeżenia i nagany dla kierunku tego dziennika,

wraz z zagrożeniem zakazu prenumerowania dla

kleru grecko-katolickiego i wszystkich wiernych.

Groźba ta oczywiście poskutkowała. Dziś atoli

Diło rozpoczyna nanowo swą herostratową ro

botę. Otóż ów ,k siądz ruski," z powodu wyda

nia rzeczonych komunikatów konsystoryalnych,

powiada między innemi: ,M y nie jesteśmy m ar

twą kastą, lecz żyw’ą cząstką wielkiego narodu,

którego ideały są również naszymi ideałami. My

jesteśmy Rnsinami, mowa ruska jest naszym skar

bem najdroższym, której obrona jest naszym naj

świętszym obowiązkiem. Skoro ordynaryat prze

myski zrobił tak doniosłe pociągnięcie na sza

chownicy, to z kolei wypada i nam je zrobić —

więc oświadczamy: korespondencyę władz du

chownych z władzami duchownemi regulują kon

systorze i my temu się poddajemy; lecz kore

spondencya z władzami świeckiemi należy do bi

lansu narodowego i tutaj sędzią tylko naród."

W iunem znowu miejscu ,k siądz ruski" czyni

swemu biskupowi zarzut, jakoby tenże nie bronił

,wolności Kościoła katolickiego," chociaż decy

zye w tym względzie mógłby politykujący ksiądz

ruski pozostawić komuś kompetentniejszemu i bar

dziej uprawnionemu.

Zaznaczywszy zaś, iż X. biskup przemyski dzia

łał w tym wypadku samoistnie, z przekonania,

którego największy nawet wróg nie może posą

dzić o to, aby ,szu kał względów n możnych",

kończy ksiądz ruski swój artykuł następnemi sło

wy: ,Biskup przemyski może dziś nie dbać o sym

patyę swego kleru, j ak nie dbał i śp. kardynał

Sembratowicz, chociaż bodaj czy to się przyczy

niło do osłodzenia mu życia... Kler ruski wie do

brze, że takiego Śnigórskiego nie inoże oczekiwać,

dopóki namiestnikiem Galicyi będzie Polak, to

też radby z duszy swem przywiązaniem i miło

ścią wzmocnić stanowisko swego przełożonego —

lecz pragnie w zamian, aby ten przełożony był

jego przełożonym. Zanim to nastąpi, sądzę,

iż należy iść po radę do gromady. Złożywszy

,opinię" rządu galicyjskiego w sprawie używania

języka ruskiego ,do aktów" i przeprosiwszy swych

przełożonych, uderzmy w dzwon wiecowy,

a tam się pokaże, kto weźmie górę". Jest

to już wyraźne wezwanie do bnntu przeciwko

władzy zarówno duchownej, j ak świeckiej, oraz

przeciwko rozporządzeniu z roku 1869 w sprawie

języka urzędowego. Ksiądz ruski przeciwko po

wadze władzy duchownej i świeckiej wzywa na

sędziego naród ruski, który w tej sprawie może

Z ziemi fjordów i fjeldów.

Luźne kartki z podróży.

(Ciąg dalszy).

XV.

Skróciłem, o ile możności, mą niemą wizytę

w pracowni artysty i zaprosiwszy go na wspólny

obiad z Thissem, poszedłem obejrzeć katedrę. Jest

to najwspanialszy kościół skandynawskiej północy,

związany ściśle z dziejami samego miasta. Do

połowy XVI wieku zwane ono było podwójnem

imieniem ,Nidaroa" albo ,K aupangr i Thrand*

beims" (targowica w Tronthiem), która to druga

nazwa skróciła się do ostatniego tylko wyrazu

i wyparła pierwszą. Podobnie jak UpsalawSzwe

cyi było Trontbjem kolebką państwa norwegskie*

go. Tu zgromadzenie ludowe wybierało króla i tu

ich na ,Brat()ren" *) koronowano. W roku 996

Olaf Tryggyason zbudował na południe od ,B r a

ti)ren" swój dwór królewski i kościół pod we

zwaniem św. Klemensa. Wkrótce atoli dzieło

"fryggyasona zniszczało. W bitwie pod Soolder

w 1000 roku padł T ryggyason, otoczony przemo

żnemi siłami duńskiego Svena, szwedzkiego Olafa

Erikssona i norwegskiego Eiryka, syna J arla Ha

kona, który dla odzyskania tronn, wrogów na oj

czyznę sprowadził i kraj cały ze sprzymierzeńca

mi rozdrapał, znajdując tu i ówdzie wśród Nor

wegów poparcie, za usilne obstawanie przy po

ganizmie. Społeczny i religijny porządek w kraju

zaprowadził dopiero Olaf św. Pochodząc z rodu

Haralda Pięknowłosego, puścił się Olaf we wcze

8nej młodości na wyprawy wojenne i w Angin,

czy też w Normandy i, przyjął chrzest. Z a powro

tem do Norwegii wystąpił z pretensyami do tró

’"j ,Bratoren" = nazwa pewnej części miasta, po

ł°ńnej na wzgórzu.

nu i wsparty przez królików górskich okolic, po

zyskał dla siebie wkrótce ogólne uznanie Pod

jąwszy wszechstronną reformę państwa i przepro

wadzając j ą z niezmierną, żelazną stanowczo

ścią naraził sobie atoli poddanych do tego

stopnia, że kiedy Kanut Wielki wkroczył z woj

skami do Norwegii, większość pułków norwegskicb

opuściła swego króla i pozwoliła mu zginąć w bi

twie pod Stiklestad d. 29 lipca 1030 r.

Wnet jednakże powstała w całym kraju reak

cya przeciw Duńczykom, zabitego Olafa uznano

za męczennika i na zgromadzeniu stanów świętym

ogłoszono. Ciało jego przewieziono Oo Trontbjem

i zrazu pochowano a potem złożono do skrzyni

nad głównym ołtarzem w kościele św. Klemensa,

gdzie też wkrótce zaczęły napływać wielotysię

czne tłumy pobożnych i wytworzył się ważny

w swych skutkach dla Tronthjemu kult św. Olafa.

Dzięki niemu to powstało tu obok katedry 14 ko

ściołów i 5 klasztorów męskich i żeńskich a mia

sto samo poczęło się wspaniale rozwijać. Ustawi

czne jednak wojny domowe, zarazy i pożary nisz

czyły je systematycznie, aż wreszcie ostateczny

cios zadała ma reformacya, kładąc tamę odwie

cznym, świętym pielgrzymkom pątników. Naj

większy też upadek miasta przypada na koniec

XVII wieku i dopiero pod wpływem nowożytnych

czynników, j ak przemysł i handel, poczyna się

Trontbjem od początku naszego stulecia stale roz

wijać. Gdy w 1814 roku na zgromadzenia stanów

w Eidsvold zawierano Unię ze Szwecyą, jednym

z postulatów Norwegii było odnowienie katedry

w Trontbjem, jako miejsca koronacyjnego królów

norweskich. Sporo jed nak czasu minęło zanim za

brano się istotnie do odbudowy wspaniałego za

bytku średniowiecznego gotyku i właściwe roboty

podjęto dopiero w 1869 r. pod zdolnem i wytra

wnem kierownictwem inżyniera Christi.

Dzieje samejże katedry dad są się zamknąć

w kilku zdaniach. Olaf Kyrre rzucił jej pierwsze

podwaliny, osłaniając drewnianą budowlą grób

św. Olafa. Po ufundowaniu w Trontbjem biskup

s tw a w 1151 r., rozszerzono znacznie przybytek

Pański, dając mu zarazem fundament i ściany

kamienne. Trzeci z rzędu arcybiskup Tronthjem*

ski Eisteinn, powróciwszy z Anglii po trzyletniem

wygnaniu dobudował do wieży wchodowej dwa

boczne skrzydła, a następca jego wzniósł wła

snym sumptem przednią część nawy, z wspania

łym chórem i organami. W skutek takiego powol

nego budowania się gmachu powstała całość w for

mie krzyża, w środka którego wzncsi się wieża

i cztery ramiona naw łączy ze sobą.

W szczycie dłuższego ramienia tego krzyża,

t. j . po przeciwległej stronie chóru, znajduje się

trumna św. Olafa, a nad nią i wśród niej cudnej

roboty ośmiobok. Tu, posługując się wymarzonym

na ten cel materyałem (niebieski łupek chloryto

wy z okolic Tronthjemu i żóło-zielonkawy mar

mur z Almeningen) rozsnuł cały blask dekoratvw

ny przepyszny gotyk, z reminiscencyami romań

skiemi, jedno przedziwne skojarzenie klasycznego

stylu gockiego z bujną, rozigraną fautazyą. Niema

tu literalnie jednego strzępka łuku, mas werku,

sklepienia lub kapitelu, żeby ten strzępek nie

dźwigał na sobie poważnej, ale lekkiej, powiew

nej niemal ornamentyki, o tysiącznych, nigdzie

więcej nie powtarzających słę motywach, które

całej świątyni nadają piętnp dzieła sztoki, wy

wypraeowanego w najdrobniejszych szczegółach.

Całość, na której znać wybitne wpływy angiel

skiego gotyku, o liniach niezmiernie prostych i

harmonijnych, sprawia wrażenie jakiegoś smęt

nego marzenia, zakutego w kamień, jakiegoś roz

modlenia wielkiego poety, który pomiędzy zwię

złe zdania ,,Ojcze nasz" wplata własne swoje

niebolotne natchnienia ś więte, czyste i tęskne.

Znam tylko z ilustracyi sławne katedry w Reims

i Kolonii, ale z porównania ich z katedrą Tronth

jemską odniosłem wrażenie, że w tamtych budo

wlach jest jnż ogromnie dużo maniery, podczas

gdy tutaj prostota z kunsztem i trzeźwość z fan

tazyą zespoliły się tak doskonale i tak harmo

nijnie, że jest to chyba obok greckich świątyń

najwspanialszy zabytek budownictwa na świecie

wogóle.

W XI i XII wieku służyła ta świątynia za

miejsce wiecznego spoczynku królom norweskim,

których grobowce atoli nie ocalały z pożaru 1531

roku i daremnie ich tu dziś szukać. Później byl

to kościół koronacyjny, a jak już nadmieniłem,

jest nim i dzisiaj od czasu unii ze Szwecyą. Ka

rol XIV J an koronował się w nim w 1818 roku,

Karol XV w 1860, a obecnie panujący Oskar II

w 1873. Że Norwegia zastrzegła sobie w konwen

cyi unijnej koronacyę w Trontbjem a nie Chry

styanii, to okaże się zrozumiałem, skoro weźmie

my pod uw agę, że katedra św. Olafa otoczona

jest w Norwegii pewną mistyczną wiarą. Naród

spojrzawszy wstecz na swe dzieje, nabrał przeko

nania, że koleje jego, jego dola i niedola zwią

zane są z losami tej katedry. Ilekroć nieszczęście

waliło się na kraj, zawsze wtedy klęska jakaś

elementarna niszczyła tum święty. Unia ze Szwe

cyą natchnęła naród myślą odnowienia go i dziś

krzątają się tn wszyscy około odbudowy w na

dziei, że wykończą dzieło w 1914 r., w stuletnią

rocznicę unii, która w przekonaniu bardzo wieln,

będzie zarazem ostatnim jej dniem. Jeżeli się nda

dzieło restauracyi istotnie doprowadzić do skutku

w oznaczonym czasie, można być pewnym, że

zerwanie unii rzeczywiście nastąpi, bo z równo

czesności tych dwóch faktów zabobonny ogół bę

dzie wysnuwał jak najlepsze wnioski dla samo

istności politycznej Nowegii i zerwać się unii nie

zawacba.

Dla chcących się zapoznać bliżej z dziejami

i architekturą katedry trontbjemskiej, nadmieniam

tn mimochodem, że istnieją o niej dwa wyczerpu

jące dzieła: jedno Minutoli’ego po niemiecku i dru

gie P. A. Muncha w języku norweskim. Rozmiary

ich nie pozwoliły mi niestety korzystać tn z nich,

i dlatego poprzestaję na krótkiej notatce, aby

zwrócić może nwagę naszych architektów na ten

wspaniały zabytek wczesnego gotyku, mimo wpły

wów romańskich i angielskich, zachowanego w bez

przykładnej czystości.

Obejrzawszy wszystko, co tylko było do obej

rzenia i zakupiwszy fotografie i press papier,

z kamieni usuni’ętych z starej budowy, a na wzór

ornamentów samejże katedry rzeźbionych, ruszy

łem do muzeum artystyczno - przemysłowego po

Thissa. Pokazał mi w niem wszystko godne wi

dzenia; między innymi kilka japońskich bronzów

z pozostałości po braciach Goncourt i nierównie

cenniejsze majoliki roboty Carrier’a , jedyne wo

góle jakie są dla szerszej publiczności dostępne.

Wiadomo bowiem, że malarz ten i zarazem rze

źbiarz zwróciwszy się do keramiki, tworzył w niej

przepyszne rzeczy w kształtach i zabarwieniu,

które sam niezmiernie kunsztowną glazurę pocią

gał — i że cały swój nieliczny zbiór powierzył

przyjacielowi a raczej poprostu darował. Paryzki

Louvre nawet nie potrafił z rąk dzisiejszego wła

ściciela odkupić dla swych zbiorów ani jednego

kawałka, a że Thiss pozyskał dla Trontbjemskie

go muzeum kilka w azek, zawdzięcza to tylko

przypadkowi i chwili dobrego humoru owego

spadkobiercy, który oddał bezinteresownie kilka

dubeltonów Tronthjemskiemu muzeum z tej racyi,

że jesto najdalej na północ w Europie wysunięta

placówka dla artystycznego przemysłu. Obejrzaw

szy jeszcze mnóstwo ciekawych przedmiotów, od

noszących się do etnografii północnych krain ru

szyliśmy we dwójkę na obiad. Wkrótce potem

zjawił się i Viegeland. Pladder nasz we trójkę,

rozpoczęty około 2 godziny z południa przeciągnął

się do późnego wieczora a wśród niego przeko

nałem się że l) Norwegia ma dobrą starkę, 2) nie

zbywa jej na znośnem piwie, 3) importnje tanie i

rzetelne wina, 4) że szampan nie należy tu do

zbytku - a dalej, że polska gościnność bynaj

mniej nie przewyższa norwezkiej, że Polak ledwo

może dotrzymać Norwegowi w piciu, że w serdecznej

kompanii można sto mil od kraju poczuć’się jak

w domu, że dopóty jest człekowi przy szklance

ponczu dobrze, dopóki nie musi biegnąć na p o

kład statku, a nadto mnóstwo całe innych jeszcze

rzeczy - zupełnie poważnych - o których opo

wiem w następnym fejletonie.

M. Szukiewicz.

(Ciąg dalszy nastąpi).

sSŚSZ

SiSS^SiSiSSL

Prenumerata wynosi:

na ,cafV r°k na kwartał na 1 miesiąc,

»*»T^"aŻgr;::i::::;i |s”: SS?.5St-tal

* ao Włoch, Francyi, Anglii, Belgii, Sawajcaryi, Tur

°r’

14 kor

5 kor’ 60 haL

.»i"i iBnjch państw, należnych do związku pocztowego

64 kor.

16 kor.

6kor.—

l»ren««*erHtę przyjmuje sif tylko od 1 do ostatniego dnia w miesiącu - Łlsty z nie

rt*r-1iK!rfaLS”Ł

eP,- S v tL"el°’”!,la"i”"?1« K"”*

i^SS-zŁ*.

,,,

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction