Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 635 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

r 256.

Kraków 9 Listopada — Środa,

Rok 1870?

CZAS

?jÄr»lüpv» § listopada.

^ y tla cla państwa zastanie wszystko w Wiednia

in s ta tu quo. Pod koniec przeszłego tygodnia

krążyła po dziennikach depesza pragska o powo

łaniu ks. Karola Auersperga do utworzenia

nowego gabinetu. Wiadomość ta, jak się oka

zuje, nie miała żadnej podstawy. Nawet czę

ściowa zmiana gabinetu nie nastąpiła przed

otwarciem Rady państwa. Gabinet hr. Poto

ckiego zdaje się być zdecydowanym tfiedz w

walce parlamentarnej, albo ją przetrwać; ale

przed jej rozpoczęciem nie kapitulować, jeśli

mamy użyć tego wyrażenia dziś w modzie,

ani też nieparlamentować z przeciwnikami.

Rozpisując bezpośrednie wybory w Czechach,

musiało ministeryum być przygotowanem na

tę ewentualność spotkania się znów z wię

kszością niemiecką, wzbogaconą nabytkiem

Niemców czeskich, bo jakkolwiek usprawiedli

wionem było usiłowauie poparcia ze strony

rządu kandydatów ugodnych i pośredniczących,

przewidzieć było łatw em , że zadanie takie

nie może odnieść skutku. Nic przeto nie za

szło niespodziewanego; a ministeryum mogło

tylko ustąpić przed rozpisaniem bezpośre

dnich wyborów, lub też zmienić się może w

skutek walki parlamentarnej w Radzie pań

stwa.

Co do tej walki, jej rezultat zawisł zdaniem

naszem wielce od taktyki parlamentarnej i od

pytania, na jakiem polu najpierw się rozpocznie.

Po kilkakroć już podnosiliśmy, że jedyną pod

stawą, racyą bytu, a nawet powodem dal

szego trwania dzisiejszego ministerstwa jest

wyłącznie kwestya galicyjska, po zawodach

na polu ogólnej ugody odniesionych. Na tem

polu wszystko zawisło od stanowczości ini

cyatywy ministerstwa i od śmiałego stanowi

ska delegacyi polskiej, nieuwodzącej się ułu

dą że więcej wytargować można, puszczając

niejako na licytacyę ustępstwa dla Galicyi, li

cytacyę pomiędzy rządem a centralistycznymi

wiernokonstytucyonistami; — zgoła wszystko

zawisło od porozumienia się ministerstwa

z delegacyą polską. Ministerstwo zaś doko

nawszy tego jednego dzieła ugody galicyjskiej,

mogłoby zamknąć szereg niepowodzeń i bezo

wocnych usiłowań i a!bo ustąpić, albo z no

wym wystąpić programatem dalszej akcyi.

O ile nie wątpimy w pomyślny skutek wal

ki na polu ugody galicyjskiej, w razie jeśli

stanowcze porozumienie pomiędzy delegacyą

naszą a ministerstwem nie zostanie zaehwia

nem,— bo na tem polu nie większość ale kwe

stya kompletu rozstrzygać będzie, a Niemcy

nie mający bezpośrednich swoich uroszczeń na

rodowych do obrony w Galicyi, łatwiej przed

tą kwestyą ustąpią — o tyle obawiać się mo

żna walki dla ministerstwa nie dość zjedno

czonego wewnątrz, niemającego po za sobą

przeprowadzonych już dzieł, jeśli ta walka

rozpocznie się na polu dyskusyi adresowej.

Dyskusya adresowa zawierać zwykła nie

jako syntezę polityczną, wymaga wykazania

ogólnego kierunku a przedstawia sposobność do

uderzenia na najsłabsze strony. Ministerstwo

dzisiejsze, które się nie wyrzekło ogólnej

swojej ugodnej dążności, ale które jej nie prze

prowadziło, a nawet od niej zrobiło niejakie

zboczenia, ministeryum z charakterem ugo

dnym występujące naprzeciw większości cen

tralistycznej, której samo dopomogło wzmódz

się liczebnie w siły, może być wystawione fia

bardzo ciężkie próby i dotkliwe pociski.

W skutek zaś nieprodukcyjności i bezowo

cności akcyi poprzedniej może być osamo

tnionem, a przynajmniej nie dość silnie po

partem.

Pomiędzy stanowiskiem i udziałem delegacyi

polskiej we wszystkich sporach raichsrato*

wych od lat czterech aa stanowiskiem dzisiej

szego gabinetu zachodzi niejedna, analogia.

Pod względem ścisłej zasady i konsekwencyi

politycznej tak delegacyi, jak i ministerstwu

wiele zarzucićby się dało; pierwszej, że wy

trwała i brała udział w zgromadzeniu, które

majoryzowała sztuczna większość; drugiemu,

że również wytrwało i nie złożyło steru po

mimo tylu zawodów. Wszelako to wytrwanie,

które bodaj czy nie ze wspólnych pochodziło

pobudek, tak delegacyi jak ministerstwu po

czytać należy za zasługę. Tak delegacya na

sza bowiem jak i ministerswo hr. Potockiego

przetrwał) niejedną chwilę trudną w skutek

przejęcia się ważnością interesów państwowych,

ważnością zadania monarchii, przez bezwzglę

dność dwóch prądów popychanej ustawicznie

na bezdroża.

Jeźli stanowisku Polaków zaprzeczają kon

sekwencyi w dążności i zasadach federali*

zmu, to im trzeba przyznać jedno, iż byli

w Wiedniu przeważnie żywiołem rozjemczym,

ugodnym. Oto punkt styczny z dzisiejszem mi

nisterstwem. Nie jedna tylko kwestya gali

cyjska, ale zarówno ogólna dążność ugodna

winna stać się więzią między gabinetem hr.

Potockiego a delegacyą polską.

Gdy to ministeryum upadnie przed wię

kszością centralistyczną, czegóż się możemy

spodziewać w kwestyi ugody galicyjskiej, cze

góż dla losów państwa, któreby znów popadły

pod monopol jednego stronnictwa. Czy zaś

upadnie w kwestyi adresowej, czy w kwestyi

galicyjskiej, jedne ztąd dla nas skutki.

Podczas kwestyi adresowej mogą nas Niem

cy łudzić specyalnemi obietnicami, aby nas

odciągnąć ze stanowiska ugodnego, lecz te

obietnice, zanimby przyszło do kwestyi gali

cyjskiej, ulotniłyby się w miarę tego, im wię

kszą korzyść odnieśliby Niemcy w walce a

dresowej. Nawet częściowa kryzys gabineto

wa mogłaby nader niekorzystnie wpłynąć na

rozwiązanie sprawy galicyjskiej. Obu przeto

stronom, ministerstwu jak i delegacyi polskiej,

ośmielilibyśmy się radzić w tej chwili kiedy

już wyłącznie o sprawę naszego kraju cho

dzi , jak najściślejsze porozumienie. Słabość

liczebną wynagrodzić do pewnego stopnia i

zrównoważyć może siła leżąca w zespoleniu

t,ych czynników, które powrotu systemu pp.

Giskry i Hasnera lub ks. Auersperga, a na

wet p. Rechbauera dla siebie i państwa się

obawiają. Na podstawie takiego zbliżenia poj

mujemy tranzakcyę z odcieniem np. p. Rech

bauera, ale nie na podstawie jakoby licytacyi,

kto obieca więcej, rozpisanej z naszej strony.

W sprawie zamianowania ministra dla Ga

licyi piszą nam z Wiednia:

Artykuł w numerze piątkowym Czasu, w którym

wypowiedzieliście zdanie wasze w spr awie k r ą żą

cych pogłosek o zamianowaniu ministra dla Ga

licyi, t ak ściśle odpowiada chwilowej sytuacyi po

litycznej, że do uwag waszych właściw e nic no

wego dod ać niepodobna. Jeszcze pr zed mi esiącem ,

kiedy kryzys miuisteryalna mniej była prawdopo

dobną, aniżeli dziś w wilią otwarcia Rady pań

stwa i dyskusyi adresowej, przyznaję — nie mo

głem dobrze zrozumieć znaczenia nominacyj mini

s t r a dla Gali cyi. Mianowania m inist ra dla Galicyi

i namiestnika stanowią, jak słusznie zauważyliście,

część int egr al ną zbiorowych żądań Galicyi, i mogą

nastąpić jako początek dzieła ugody, jeżeli mini

steryum pewnem jest b}tu swego a zatem prze

prowadzeni a całego kompromisu. Obecnie zaś, ki e

dy przesilenie ministeryalne czy zupełne czy czę

ściowe jest nieuniknionem , kwestya mianowania na

miestnika i ministia dla Gjlicyi w nierozerwalnym

z kwesty% gabinet ową pozostaje związku.

To prz epr ow adz eniu ugóśfy z G alicyą, po sauk -

cyonowaniu jej w drodze ustawodawczej i przez

podpis Cesarski, minister dla Galicyi i namiestnik

już nie będą zawisłymi od bytu a właściwie od

kaprysu każdorazowego ministeryum. Przed zała

twieniem kompromisu z Galicyą w R adzie państwa,

każde m i nist eryum następne, pozbawione ceoby

ugodowej, nie tylko może oddalić namiestnika —

Polaka i zamianować Niemca, ale nadto zwinąć

zupełnie nowoutworzoną posadę ministra dla Ga

licyi.

Co się tyczy tej ostatniej, trzeba dobrze odró

żnić nominacyę m inist ra krajow ego dla Galicyi

(Landesminister für Galizien) od zamianowan a

mi ni str a bez szczegółowego wyznaczeni a zakresu

działania

M nister dla Galicyi stosownie do projektu, jaki

br. Potocki akceptował, przychylając się do żą

dań deputowanych polskich, miałby tak szeroki

zakres działania, że wszystkie jego atrybucye

tylko w drodze ustawodawczej wyszczególnić się

dadzą, bo w ścisłym organi cznym z głównemi z a

sadami rezolucyi zostają związku. Zamianowany mi

ni st er krajowy dla Galicyi, p r zed wyznaczeniem mu

odpowiedniego z akr esu czynności, r ów nałby się w

hierarchii duchownćj biskupowi in p a rttiu s, z tą

wszelakoż różnicą, że bi skup taki przecież nad pe

wną liczbą wiernych rozciąga opiekę swoją, m i ni

st er zaś podobny oprócz bióra żadnychby me miał

czynności. Jednę tylko, lubo bardzo słabą w takiej

nom in acyi upatrywalibyśmy korzyść, tj. u sta nowie

nie pr ecedensu dla następnych minister stw, gdyby

one nie były zbyt skłonnemi do ustępstw dla Ga

licyi. Deputow any polaki, któryby się nie dał od

str aszyć grożącem pr zesile niem ministeryalnem i

n i er ozst rzygniętą spr awą gali cyjską, i oświadczył

gotowość wejścia do gabinetu jako minister gali

cyjski, m ógłby postawić warunek, aby był m i a n o

wany ministrem krajowym dla Galicyi, aby przy

najmniej n a wszystkie czasy pr ecedens postawić,

ale wnetby się przekonał, iż mu -się dostał w u

dzi ale tylko ci eń władzy i to może na czas bardzo

krótki.

Nierównie ł atwiej szą i z obecnem położeniem

polityczuem zgodniej szą byłaby nomin acya P olaka

minist rem bez wyszczególnienia wydziału jego. Taki

minister byłby tem, czem są kadry wojskowe. B r o

niłby przedłużeń rządowych względem Galicyi w

Radzie państwa i w miarę załatwienia sprawy ga

licyjskiej w Rajcbsr acie, dochodziłby do pr zy nal e

żnej sobie władzy. Lecz i takiego ministra nomi

nacya n astąpić tylko może wówczas, jeśli gabin et

ubecny się wzmocni, p rzebędzie kryzys, lub gabi

net nowy się utworzy. W przeciwnym razie pano

wanie takiego ministra mogłoby być bardzo krót

kiem, nie na tygod nie, ale n a dni obliczonein. W

razie ustąpienia ministerstwa obecnego, musiałby i

m i ni st er galicyjski podać się do dymisyi. N adto o

brona spraw galicyjskich w Rajcbsr acie, któraby

st anowiła szczegółowe j ego z p oczątku zad anie, o

każe się potr zebną dopiero po dyskusyi adresowćj

przy powtórnem zebraniu się Rady państwa, a za

tem po ukończonem przesil eniu m ini ste ryalnem .

Widoczna zatem, że nominacya miuistra krajo

wego dl a Galicyi w chwili obecnej chybiłaby celu

swego, nominacya zaś ministra Polaka bez szczegó

!owego wydziału co najmniej je st niepraktyczną.

Jeżeli prezes gabi n et u dzisiejszego ocali się wśród

przesilenia i st anie n a czele mi niste rstwa nowego —

czego się spodziewamy i gorąco pragni emy — ko

rzyst ne z ałatwienie r ezolncyi galicyjskiej nie minie

i nie może minąć kraju naszego, bo nie ulega

wątpliwości , że żad na spr aw a osobiście naczel ni

kowi gabinetu nie dolega w tym stopniu, jak ga

licyjska. Nie wiemy, jakie są zapatrywania gabi

neiu i jego pr ezesa co do kwestyi zamianowania

m inist ra dla Galicyi; ale co do nas obst ajemy przy

zdani ach powyższych, a w int er esie kr aj u naszego

chcielibyśmy jed ną jeszcze podnieść uwagę.

Przy niechybnej kryzys, jaka lada dzień może

wybuchnąć, naszem widzeniem rzeczy hr . P otocki

nie powinien uleg ać p rądowi uczucia szlachet ności

i przyjmować bezwzględnej z członkami gabinetu

swego solidarności. H r. Potocki pragnął i pragnie

szerszego kompromisu z narodowościami; a ponie

waż cała nienawiść Niemców nie zwraca się by

najmniej ku j ego o sobi e, a le ku kilku członkom

gabinetu, może w drodze kompromisu pozyskać

wiernokonstytucyjnych i pozost ać p r zy władzy, choć

by tylko dla tego , aby wpływem swoim przepro

wadzić spr awę galicyjską, za s k a rbi ć sobie wdzięcz

ność całego kraju i uchronić mouarchię od chaosu

i wstr ząśnień, jakieby sprowadzić musi ało ponowne

może opuszczenie dr ogi konstytucyjnej ze str ony

Polaków i innych narodowców. W każdym zaś r a

zie Ministeri um obecne powinno na stole I zby zł o

żyć projekta w sprawie galicyjskiej, aby— jakim

kolwiek będzie rezultat przesilenia — zamiary hr.

Potockiego względem Galicyi były jasnemi.

äOMSPOiDfiSCTA CZASU.

W iedeń 6 listopada.

Nigdy jeszcze sytuacya wewnętrzna nie była

tak z awikłaną, j a k obecnie. K ażdy dzień przynosi

nowe pogłoski, k ażda godzin a nowe kombinacye.

Ze wszystkich tych jed nak wieści, to tylko zdaje

się być pewnćm, że ministerstwo hr. Potockiego,

jak przed tem tak i teraz posiada całe zaufanie

Cesarza, a jest to rzecz ważna, dopomogałaby mu

bowiem do dzi ałania względem R ady państwa,

gdyby hr. Potocki m iał był czas bronić energicznie

swego stanowiska. Lecz pora minęła; delegacye

mają i powinny się zebrać 21 listopada, aby mo

żna ułożyć budżet państw a, co nie cierpi zwłoki,

gdyż Węgrzy bardzo dokładnie zajmują się tą spra

wą. Rząd miał chwilowo zamiar rozwiązania Rady

państwa, gdyby taż uchwaliła wotum nieufności,

ale z am ia r t en dla krótkości czasu porzucono.

Podczas więc, ki edy deputow ani niemieccy m yślą

o obaleniu mi ni st er stwa hr. Potockiego i postawie*

uiu Dra Rechbauera na czele rządu, podobno w

kołach dworskich zupełnie co innego zamyślają

a mianowicie słychać tam o ministerstwie Auer

sperg—Schmerling— Herbst, albo też o ministerstwie

wyłącznie z urzędników złożonem, w którem pier

wsze miejsce zająłby Keiier sperg. Dżiwna rzecz,

że pomimo t. z. rządu parlamentarnego ciągle je

szcze uw aga zwrócona n a ludzi, którzy alb o się

już przeżyli, albo też stoją po za ciałem prawo

dawczem. Mogę wam tylko to z p ew nością donieść,

że nawet koła tych ludzi protegujące same ży

wją przekonanie, że podobne ministerstwo tylko

chwilowo m ogłoby mieć byt i nie m ogłoby żadną

m ia rą przepr owadzić ugody lub w ogóle silnego

skonsolidowania państw a, na jakiejkolwiekbądź

podstawie. T ym czasem mi nist erstwo hr. Pot ocki e

go oę^ekuje pomim o ni eprzyjaznych agitacyj i in

tryg całkiem spokojnie Rady państwa i przygoto

wuje wielką liczbę ważnych i praktycznych przed

łożeń. Być m oże, iż hr. Potocki lepiej zna swoje

położenie, niż jego przeciwnicy.

ii iedeń 7 listopada.

Najważniejszym w tej chwili faktem j e st roz

bicie układów o zawieszenie broni. Tak

mnie zapewiają ze źródła zazwyczaj bardzo do

brze poinformowanego. P. Thiers zatem w W er

salu równie mało odniósł sk utku, j a k w ciągu swej

podróży dyplomatycznej po E ur opie. P. Thiers,

a wraz z nim rząd narodowy francuski składa!

dowody niepospolitego umiarkow ania, oświadcza

jąc gotowość zakończenia tych krwawych z ap a

sów, lubo pokój musiałby wypaść n a nie ko

rzyść F rancyi; ale rząd francuski miał prawo

żądać, aby wolno było Paryżowi w czasi e 25-d ni o

wego zawieszenia broni zaopat rywać się w żywność,

bo w pierwszym razie Francya tylko szkodęby po

niosła. Hr. Bismark na ten w arunek nie chciał

przyst ać i spr ow ad ził zerwanie wszelkich dal

szych układów. Mimowolnie nasuw a się uwaga, że

kanclerz pr uski dyplomatycznemi ob rotami swemi

popierał plany st rat egiczne jener ałów pruskich, tj.

pragnął zyskać na czasie aż do ukończenia robót

przygotowawczych przed Paryżem. T ak tedy na

stąpi ostrzeliwanie Paryża. Stolica Francyi docze

ka się losu każdego miasta oblężonego a w m iarę

spu stosze nia domów i wałów paryskich cor az b a r

dziej wzrastać będzie buta Prusaków. Dla Paryża,

dla Francyi pełną zaszczytu jest bohaterska obro

na, jaką stolica stawia wrogom, lecz zdobycie nie

chybnie P aryża złą będzie wróżbą dla zgnuśniałej

w obojętności Europy.

Pierw sze ciosy Pr usaków zwrócą się ku ,, sprzy

m ier zeńcom ", tj. państw om południowo-niemieckim .

Pisałem wam jeszcze przed miesiącem, że B aw a

rya, a zwłaszcza król bawarski, pomimo pod

chlebstw, jakiemi raczy króla pruskiego, twardy i

żelazny zamiarom hr. Bismarka stawia opór. Praw

da, że to opozycyą trochę spóźniona, któraby się

lepiej była zdała przed rozpoczęciem wojny z F r an

cyą. Wówczas Bawarya mogła śmiałe postawić

warunki; dziś nic jej nie pomoże opór, choćby jak

najbardziej uzasadniony. Weser Ztg, zaciekle p r u

ska, zapowiada Bawaryi los, j aki ją czeka z rąk

br. Bismarka. W ogóle rok bieżący ciekawą kie

dyś stanowić będzie il ust racyę praw a narodów.

Prusy wyciągają rękę po Alzacyę i Lotaryngię -

to bywa p raw em wojny, pr aw em zwycięzcy; ale

Prusy sięgają ręką po Luksemburg, lubo zupełnie

n eu tr alny. Król włoski, aby zabezpieczyć tron wła

sny, w biały dzień bez najmniejszego pow odu wkra

cza do Rzymu i w sposób gwałtow ny pozbawia

Papieża tronu i władzy. Bawarya wyrusza w pole

r az e m z P r usam i, walczy dzielnie, ponosi ogromne

straty, a w nadgrodę za to pozbawioną będzie sa

modzielności. A rzecz uwagi godna, j a k dzie nniki

pruskie traktują Baweryę za to, że nie chce się

zrzec na kor zyść P r u s swej niezawisłości pou

względem spr aw dyplomatycznych i wojskowych.

J a k rzeczy chwilowo stoją, łatwo być może, że

Prusy siłą brutalną przeprowadzą plany swoje w

Bawaryi.

Pogłoska o osobistem zetknięciu się Cesarza z

Papieżem, jakieby nastąpić miało w M eran, jest

mylną.

Peszt 5 listopada.

(W .) Najważniejszem i najdonioślejszei n w n a

stępstwach j est niezawodnie zadanie, którego ma

dokouać zebi any obecnie kongr es katolicki, nazw a

ny konstytującym . Ma on położyć podstawy

,ók zwanej a utouomii katolickiej. Idzie o usamo

wolnienie kości oła z -pod państwa, o dkąd państwo

przestało się uw ażać za specyficznie kat oli ckie, o

oddanie z ar ządu i nt e re sam i powszechności kato

lickićj w W ęgrzech, pr ow adzonemi dotąd przez p a ń

stwo i biskupów, pod zawiadywanie samejżo p o

wszechności. Kwestya aut ouomii toczy się od lat

trzech, właściwie zaś już od samego 1848. Dotąd

postępowano jednak z powolnością, aby w niczem

nie p r zesądzać inicyatywy sameg o duchowieństwa,

a jed nak odpowiedzieć żądaniom świeckićj ludno

ści, dalćj zaś, aby dojść do reprezentacyi po

wszechności katolickićj, któraby odpowiadała j ak

uajlepićj składowym żywiołom, a na którćjby nie

ciążył zarazem grzecb pierworodny statutu wybor

czego zaoktrojowanego przez rząd lub duchowień

stwo. Umyślnie więc w celu li uchwalenia st at ut u

wyborczego zwołany był kongr es na zasadzie ty m

czasowych statutów wypracow anych przez b i s k u

pów a po porozumie ni u się ze znakomitościami

świeckiemi. K ongr es t e n d oko nał swojego zad aui a

w lecie roku zeszłego, lecz sobór powszechny p r z e

szkodził dalszem u rozwojowi spr awy autonomii, i

teraz dopiero przyszło do sk utku zgromadzeuie,

które ma rozwiązać zadanie, oznaczyć zak res, p od

stawy i cele sam or ządu kościoł a katolickiego w

Węgrzech.

Książę prymas, który jest zarazem według sta

tut u pr ezesem kongr esu, podniósł w swćj mowie

zagajającćj, jedno myślny p rawie w spółud ział wszy

stkich części składowych k ości oła katolickiego w

Węgrzech w celu zapew nie ni a niepodległości wy

znaniowćj w państwie t e m u kościołowi niegdyś p a

nu jącemu; zakończył zaś swą mowę zwr otem ku

przyszłości ojczyzny, dla którćj ta organizacya in

teresów katolickich przy nieść powinna nowe wzm o

cnienie w ew nętrzne i dodać jćj nowćj świet uości.

Zwrot taki nie chybia nigdy celu w Węgrzech

bądź to w religijnych, bądź w naukowych zgrom a

dzeniach.

Ci§ść liö?Ä-arSfstyöm.

O NOWO ODKRYTYM OŁTARZU

W ita Stosu.

Odbieramy niżej podane sprawozdanie p. J. Brzo

stowskiego znanego rzeźbiarza o ołtarzu, który

ma mieć wszystkie cecby znakomitego dłnta Wita

Stosa.

Odkrył go sam sprawozdawca szczę

śliwym trafem , tam, gdzie się najmniej spodzie

wał spotkać z dziełem mistrza. Do zupełnego j e

dnak zwalczenia nasuw ających się wątpliwości, po

trzeba świadectwa monogramu, który powinienby

się znaleźć przy rozbieraniu ołtarza, jeżeli ten

restaurowanym będzie; bo chociaż p. Brzostow-ski

będąc sam rzeźbiarzem, zdolnym jest wyciągnąć

najtrafniejszy wniosek z porównania cięć dłuta w

ołtarzu Maryackim z dłutem, które nowo odkryty

rzeźbiło ołtarz - to im więcej upewniających do

wodów, tem cenniejszym staj e się zab} tek. Donosi

p. Brzostowski, że w księgach kościelnych zapi

sany jest rok w którym to dzieło było wykona

lni , to jest 1494 r.; co nie sprzeciwia się wiado

mościom jakie mamy o życiu rzeźbiarza, który

wtenczas był jeszcze w Krakowie, a dopiero w ro

ku 1494 wyjechał do Norymbergi. Może być, że

autentyczność da się poprzeć jak ą notatką w księ

gach kościelnych, bo jeżeli jest wymieniona suma

zapłacona za robotę, dla czegóż miałoby być prze

milczane nazwisko rzeźbiarza? W każdym razie

odkrycie to zatrudni naszych archeologów, którzy

mając już przedmiot wskazany, wezwą w pomoc

sw ej erudycyi i wszelkie Dasuw ać się m ogące

wątpliwości albo całkiem usuną, alb o też wzm o

cnią argumentami przechylająceini się do zdania,

jakie powziął p. Brzostowski przy pierwszych o

ględzinach owego ołtarza.

—

Oto jest sprawozdanie p. Brzostowskiego:

,Mija lat 6, jak mi mówiono, że gdzieś w oko

licy Sandomierza na parafii w małym kościółku

znajduje się ołtarzyk (tryptykowy) i ma być ro

boty Wita Stosa. Wiadomość tę zbyłem niedo

wierzaniem, (sądziłem bowiem, że do dnia dzisiej

szego odszukano wszystko) tem bardziej, żeby taki

zabytek sztuki w bliskości będący mógł być nie

znany naszym archeologom, a potem iluż to robót

niepoliczono na karb Wita Stosa, których on wcale

nie robił. Zapewnie, myślałem będzie to coś w ro

dzaju tegomistrza; o naśladowców nigdy nie trudno.

Poznać się zaś, czy to jego dzieło także niełatwe

zadanie, bo na to trzeba dokładnie znać jego spo

sób traktowania dłutem, a nadewszystko modela

cyą charakterystyki; ważniejszą rzeczą, prócz

tego, rozpoznać jego zośki na dokonanych przez

niego pracacb, które mają wyłączny charakter cy

frowania za jednem cięciem dłuta, nadto są je

szcze inne znamiona przy obrabianiu figur, a sam

monogram tak prosty, że trudno go naśladować.

Kto nie zna tych wszystkich warunków, a nie ma

innej pewności o tożsamości jego pracy, może po

liczyć mierniejsze utwory na karb tegóż, jakto już

nieraz zdarzało się. Prace Wita Stosa dotąd są

znane u nas:

I. Ołtarz wielki w kościele N. M. Panny w K ra

kowie.

II. Ołtarz mniejszy w Krakowie na Kleparzu

u Sw. Floryana.

III. Pomnik Kazimierza Jagiellończyka w kate

drze na zamku w kaplicy Sw. Krzyża w Krako

wie z m armuru czerwonego.

IV. Płasko-rzeźba z kamienia pinczowskiego

Chrystus w Ogrojcu wmurowana w ścianę zewnę

trzn;i kami enicy obok kościoła M aryackiego w K r a

kowie.

V. A obecnie przybywa nowo odkryty, w Ksią

żnicach, o łtarzyk z drzewa szafiasty.

Na Węgrzech w Bardyjowie są także jego rzeź

bione ołtarze, n iem niej w Niemczech a mianowi

cie w Norymberdze.

Roboty powyżej wymienione są większych r oz

miarów. A ileż to musiał wykonać robót drobniej

szych, figur pojedynczych ? I te zapew nie istnieją,

ale trzeba znawcy w odszukaniu, a katolog prac

jego znacznieby się wzbogacił. P e r eg ryn acyja za

odszukaniem pojedynczego kawałka rzeźby jest

trudną, i najczęściej, jeźli się coś odkryje — to

z przypadku. Wit Stos pracował lat 12 około

ołtarza Maryackiego, i zapewnie nie sam, a w pe

wnych lat a ch dl a br aku f unduszu zawieszał robo

tę, póki się składki nie uzbierały. Otóż w tych ustę

pach m ógł się zaj m ow ać innemi robotami; a gdzież

je znaleźć? Pracował także na Spiżu w majątku

Turzych. Prócz wiadomych rzeźb w Bardyjowie,

muszą być i inne jego roboty, lecz trzeba je od

szukać. O ile mi wiadomo, na granicy Węgier w

okolicy Spiskiej ma być caly kościół w ew nątrz jego

dłutem pizyozdobiony, o łtarze, st ale, k onf esyonaly,

ambona i t. p. Lecz tego sprawdzić nie mogłem.

Od paru miesięcy oznajmiono m i, że mam być

wezwanym do Królestwa dl a wykonani a cybory urn

w stylu gotyckim, bo i ołtarz jest na podobieństwo

Maryackiego w Krakowie, te go miał robić Wit

Stos, jako szkic do Ołtarza Maryackiego, albo

że jest kopią później zrobioną z niego itp. Zain

trygow ało mię to niepom ału, ale choć zapalony

wielbiciel W ita Stosa, n ie pr zypuszczałem, żeby

w tak ubogiej parafii, mogło się znajdować dzieło

mistr za. Lecz gdy listownie pr zez dr ugą osobę zo

stałem zawezwany do Koszyc, na dzień 3ci pa

ździernika, abym przybył do malarza p. Ulanów -

skiego mieszkającego w Koszycach, pospieszyłem

na dzień oznaczony i stanąłem na miejscu, dnia

zaś następnego rano o godzinie 8ej już byłem w

Książnicach. W szedłszy do kościoła, wysł uchałem

mszy Ś., a po skończeniu onej zbliżyłem się do

ołtarza i zaraz uczułem takie uderzenie krwi do

głowy, że się prawie zachwiałem; był to skutek

wrażenia; odr azu bowiem poznałem dłuto tego m istr za.

Obecny temu k siądz pr oboszcz popro sił mię, bym

wszedł na stopnie ołtarza i z bliska dzieło oglą

dnął. Wtedy pomimo różnych zmian, jaki e są w

ołtarzu w całej okazałości i z osobna, każdą fi

gurę, k ażdą głowę podziwiałem; i w najzupełniej*

szetn przekonaniu oznajmił em , że to j e st dzieło

tegoż mistrza. Następnie postąpiłem do zdięcia na

prędce rozmi aru o tym ni ezn anym zabytku rzeźby, aby

pobudzić innych do zr obienia n ad nim postrzeże ń.

Przystępują więc do opisu ołtarza:

Ołtarz jest tryptykowy, jak zowią archeolodzy,

ja go nazywać będę: szafiastym. Szafa z dr zwiami

o 4cb skr zydłach, dwóch ruchomych, a dwóch ni e

ruchomych ; w pośrodku szafy przez całą jej sze

rokość jest grupa, złożoua z 13tu figur, przedsta

wiająca zaśnięcie N. M. P .; w częścj górnej szafa

pod zielona n a 3 części; w środkowej po nad figu

rami grupy głównej, j e st w Niebo wzięcie N. M. P,,

po bokach w dwóch oddzielonych nyżach są dwie

figury stojące Śych Pani en męczenniczek, w górze

po nud ołtarzem koronacja N. M. P ., a nad tą

grupą wsparte na filarkach sklepienie, a nad niem

figura st ojąca M atki Boskiej z dziecięciem Jez us ,

po b okach koronacyi są dwie figurki tymczasowo

ust awione dwóch Śycb Panien m ęc zenniczik, lecz

tu nieDależą, jak się okaże poniżej. Na odrzwiach

jest obrazów malowanych 12, po dwa w skr zydłach

tylnych, a po 4 w skrzj’dłaih turhomyih. Olo jest

pogląd na obecny ołtarz nie tykając strony artysty

cznej dzi elą, i sta nu obecnego pod względem ni e

dokładności, t ak w ustawieniu figur głównej grupy,

jak przemalowali kolorami niewłaściwemi, t ak sz a

fy i figur; nadto przez zastąpienie oruameptyki,

która dawno zniszczała, innemi cząstkami sta)j(b

odł amków, o raz p rzeł oże nie obrazów w odrzwiach

które nie są właściwym porządkiem w ramy osa

dzone. Ołtarz ten był restaurowany w roku i 700

niezgrabną i nieumiejętną ręką, która zdegrado

^reBMuentępnyjm«t|ą:

-V Krakowie Bióro Administracyi»Czasu* pr«» ulicyBółannejwdomupod L .o s; Księgarnie pp.J .Carcła

w Rynku, Jnlinisa Wilda pray ollcy Grodzkiej; tndiieł wiay«tkle Urzędzpocztowo austryackie

tlfto » e a ia pugoraty) w!ielkiego rodiajn, przyjmują alg aa opłatą: aa miąjice wieraaa drobnego 0100

aa jodnoraaowe amieucaenie po8 centów, aa następne po6centów, orai aa opłatą nalełytofic* stęp!owe’

po so centów od kałdoraaowego ogłoaaenia. Wypłata w Krakowie.

W nB uieratf i O«(oaienla piayjninją:weLwowie wAjenoyl »Czasu* p.AntoniPiątkowski

prty placuKatedralnym pod L. 81 . -

W Wiednia p. A . Oppelik Wollaeile S!. -

Na Franeyę i Anglię\

WPary!u Way pułkownik Wincenty Raczkowski, Bue do Pout de Lodi Nr 1 . -

Zaś tylko ogłoszę

nia w vVieduiu ,Nounsarkt Nr li", w Hamburgu, w Frankfurcie n. M ., w Berlinie, w Lipsku, Bazylti

Gjawąjoarya) I A/roctawiu pp. Haasenstein i Vogler, w W iedniu J. Rosenzwcig II. kórnergasse N.! i A .

Mosse - w iioriiuie Hamburgu, Monachium i Norymberdae p. RudolfMosse,- w Frankfurcie nad Menew

p. Q.L. Ola’)tiet Otnp.

o Lipsku p. Henryk Bngler- w Wrocławia pp. Sachse et Comp.

*ychods codaiecsm wieczór (wyją* i.y niedziele i dnie łwiąteoane.

Numer pojedynczy w K r ak ow ie ( we Lwowie koastuje 10 centów,

i?»eni!uierk«i rynu»ls

i*lej»«ow « w i(rakowin: .

. rocsnio ał?. !o_ kwartalnie *łr s -

mieÄkw«.ie «ir *

k*o«st«% * państw ie Ausiryackieia

14_

,Jiiltłr*

dc Prus i Rzeszy ciemieck.

tal 16aur sn

»so.li

pań- Papift8k- fran- 106

fran i7

ira- ie

* Belgii WlochiSiw ajcaryi ,

«0

lłV

Słr

7A « m» do Aimlulsttacyi »Czasu" -

L i.ty "reklamacyjni

P«-Q

want ido .legają -rankowamu. - L i c«»m niefrznkowanych nie przyjmuje i!i}

nadsyłano B edakcjl, nie *wract 1* lip : niszczone będą.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction