Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 696 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 146

Kraków, Czwartek 30 Marca 1911.

Rocznik LXIV.

CZAS

(Nimier popołudniowy).

Przed rozwiązaniem Izby.

Stanowisko prasy krajowe,j w sprawie ewen

tualnego rozwiązania parlamentu, odzwierciedla

stosunki, panujące obecnie w stronnictwach. De

mokratyezno-n8rodowe Słomo poi, usprawiedli

wia rząd i winę przypisuje Izbie poselskiej, gdy

tymczasem dzienniki demokraeyi bezprzymiotni

kowej nie szczędzą rządowi krytyki. Tłómaczy

się to poproshi: wszechpolskie stronnictwo zwią

zane jest udziałem m inistra Głąbińskiego w rzą

dzie, gdy tymczasem demokracya historyczna,

swobodna w tym względzie, może myśleć już

t:ylko o platformie wyborczej, i uważa, że kry

tyka rządu stanowić będzie jedno z haseł dla

w alki o mandaty. Oceniając przeto z tego pun

ktu widzenia opinie polskiego dziennikarstwa,

obecny rząd nie powinien ani w pierwszem wi

dzieć swego bezwzględnego zwolennika, ani

drugiej uważać za uosobionego dla siebie prze

ciwnika. Decyduje o enuncyacyach już wybor

cza perspektywa; nie dziwiliśmy się też wiado

mości, chociaż nie mogliśmy jej sprawdzić, że

ludowcy zgłosili się u szefa rządu z zapewnie

niem swego poparcia.

Z artykułu SŁ poi. przytoczy(; warto nastę

pujący wywód:

Zwlekanie z rozwiązaniem Izby miałoby ten tylko

*kutek, że po zwołaniu parlamentu^ na jesieni, po

kilkn tygodniach rząd musiałby ponownie odroczyć

łabę i znów załatwiać budżet § 14. I znówby żąda

no odeń nowej zwłoki, poezem po raz trzeci mu

*lałby być nżyty § 14. Droga ta zaprowadziłaby w

prostej linii do maskowanego absolutyzmu. Ministro

wie polscy dopuścić do tego nia mogą. Stojąc na

gruncie prawdziwie parlamentarnym, muszą żądać

stanowczego przecięcia sytuacyi, grożącej zupełnym

upadkiem powagi i znaczenia parlamentu w Austryi.

Przecięciem sytuacyi jest tylko rozwiązanie Izby i

nowe wybory. Każda próba powolnego jej rozpląta*

nia zawikła ją jeno gorzej. Trzeba, żeby ci, co przy

jęli metodę wymuszać obstrnkcyą czy warcholstwem,

przekonali się, że metoda ta nie prowadzi do celu.

l!o tylko wtedy, gdy sami na *obie złych ]ej skut

ków doświadczą, atracl ona kura w parlamencie, A

póki jej się nie usunie z arsenału środków parla

mentarnej walki - żaden parlament normalnie funk

eyonować nie będzie. I trzeba też ustalenia w par

lamencie zasady, że konsekwencys nieudolności do

pracy Irby, Izba sama ponosi. Źe jeśli nie umie ona

zapewnić normalnego funkcyonowania państwa, ustąpi

ona miejsca, aby wyborcy lepszych poałów wybrali,

Nie będzie aa» rząd brał na siebie zadań, które do

niej należą. I)la niejednej partyi dogodne to być

może, aby wszystkie konieczno.ści państwowe za

łatwiał rząd § 14, a posłom pozostawił jedynie rolę

nieodpowiedzialnych krytyków. Ale ani dla państwa,

a tem mniej dla społecznych i kulturalnych intere

sów narodów, nie jest to pożądane.

Trudno o większą stateczność w rozumowa

niu. Jest rzeczą oczywistą, źe słowa te wypo

wiedziane zostały pod innym adresem, a nie do

w yborców . Do tych ostatnich przemawiają ra

czej tego rodzaju wyw ody, jakie zamieszcza

Gas. wiece, i Nowa Ref. Wedle nich rząd nie

chciał ubezpieczenia socyaluego, nie chciał kolei

lokalnych, nie chciał kanałów, a natomiast żą

dał tylko podatków i okrętów. Musiał więc roz

wiązać Izbę, która miała wprost przeciwne pra

gnienia i postulaty. Argumenty, jak widać, łat

wiejsze do zrozumienia, niż racya stanu Słowa

poi. Mimo tego wszystkiego nie zakryją ono

ani nieud oln ości Izby, ani anarchii jej stron

nictw, ani też nie zmniejszają potrzeby sanacyi

stosunków, którą sprowadzić może tylko wybór

posłów, ukwalifikowanych do ciężkich i trud

nych obowiązków parlamentarnych.

.ń

ći-=riŁ:/i

i-"

r..

K onstytucyą austryacka nie określa czasu,

w jaki po ewentualnem rozwiązaniu parlamentu

mają być nowe wybory rozpisane lub też nowy

parlament się zebrać. Zależy więc od rządu, kie

dy po rozwiązaniu parlamentu zechce rozpisać

nowe wybory. Rozpisanie wyborów należy do

ministra spraw wewnętrznych, a § 9 ordynacyi

wyborczej do Rady państwa postanawia co na

stępuje :

Minister spraw wewnętrznych ma wyznaczyć

jeden i ten sam dzień d!a wszystkich królestw

i krajów reprezentowanych w Radzie państwa

na dokonanie wyborów głównych i jeden dzień

na ewenta alne wybory drugie i na wybory ści

ślejsze. W Galicyi i Dalm acyi, gdyby przepro

wadzenie wyborów w jednym dniu było niemo

żliwem, można na dokonanie wyborów głównych,

jakoteż ewentualnych wyborów drugich i wybo

rów ściślejszych jeszcze jeden lub dwa dni w y

borcze wyznaczyć. Wyznaczenie dni wyborów

ma nastąpić w ten sposób, aby wszystkie po

trzebne przygotowania zostały ukończone przed

rozpoczęciem tego dnia.

W kołach parlamentarnych liczą, że od roz

pisania wyborów aż do ich ukończenia, wraz

z ewentualnymi wyborami drugimi i z wybora

mi ściślejszym i upłynie 13 tygodni.

—

Cztery

tygodnie liczy się na sporządzenie i sprawdze

nie list wyborców. Ponieważ w Austryi niecna

stałych list wyborców, więc przy wyborach

powszechnych muszą zostać listy te sporzą

dzone w każdej poszczególnej gminie przez

jej naczelnika. Ułożona przez naczelnika gmi

ny lista wyborców idzie do władzy politycznej,

gdzie ją badają, poprawiają i odsyłają z po

w rotem do urzędu gminnego. Na tę całą mani

pulacy§ łiczy się okrągło cztery tygodnie czasu.

Następuje postępowanie reklamacyjne, lista wy

borców ma być przez 14 dui wy’łożona do w ol

n ego przeglądu stron, co też ma być publicznie

ogłoszone. Nadto w gminach, liczących więcej

niż 5000 mieszkańców ma być lista wyborców

sporządzona w w iększej ilości egzemplarzy,

Reklam acye, wn iesion e do naczelnika gminy,

ma tenże w przeciągu dni trzech przedłożyć

w ładzy politycznej do rozstrzygnięcia. Czas,

w jakim reklam acye mają być rozstrzygnięte,

nie jest oznaczony. Zażalenia przeciw rozstrzyg

nięciu na rekłamacyę muszą być wniesione do

drugiej instancyi władzy politycznej w przecią

gu dni trzech.

Jeśli do wymienionych czasokresów dodamy

czas na korespondencyę pomiędzy gminą a wła

dzą polityczną, na wygotowanie i rozdzielenie

iegitymacyj wyborczych, okaże się, że cały

okres reklamacyjny zajmie znowu cztery tygo

dnie czasu, a okresy na rozstrzygnięcie rebla

rnaeyi w pierw szej i drugiej instancyi półtora

tygodnia. Na właściwe wybory : wybory główne,

drugi wybór, wybory ściślejsze, liczy się wresz

cie dwa tygodnie, ponieważ trzeba uwzględniać

stosunki tych okolic, gdzie niema połączeń te

legraficznych i telefonicznych, gdzie nie wszę

dde są do rozporządzenia pociągi kolejowe dia

ruchu pocztowego, tak, że jak to się działo przy

pierwszych wyborach powszechnych w maju

1907, w niektórych okręgach wyborczych upły

wało cztery i więcej dni, zanim rezultaty wy

borcze doszły do punktu zbornego i zanim mo

żna było ogłosić ogólny rezultat wyboru. Wpro

wadzenie powszechnego prawa głosowania, wzrost

liczby wyborców i okoliczność, ie z reguły każ

da gmina stanowi miejsce wyborów, skompliko

wały postępowanie wyborcze.

Rząd pruski o wj właszczauiu.

W komisyi skarbowej pruskiej Izby panów

rozegrał się nowy epizod akcyi, jaką hakatyści

prowadzą od dłuższego czasu, aby przyspieszyć

wyw łaszc zenie. Minister rolnictwa, bar. Schor*

lemer, złożył mianowicie znaną już z depesz

deklaracyę o stanowisku rządu w tej sprawie.

Rząd pruski stwierdza w niej, źe nie zrzekając

się prawa wywłaszczania Kw odpowiednich przy

padkach i z zaniechaniem wszelkicra niepotrze

bnej surowości% zastosuje je w tedy, gdy będzie

uważał, że zachodzą przepisane ustawą warun

ki, a »sam jedynie podosi odpowiedzialność za

zbadanie tych warunków i za powziętą na tej

podstawie decyzyę% Nie zadowalniając się tą

wyraźną admonicyą pod adresem naciskającego

na rząd hakatyzmu, minister rolnictwa podkre

ślił intencye rządu jeszcze silniej, oświadczając,

że »rząd nic może powodować się w swych

lecyzyach życzeniami, wyrażanemi w prasie

w towarzystwach i na zebraniach, tylko jedynie

rzeezowem i suroiennem osądzeniem istniejących

stosunków" . Jest to stanowcze odparcie presyi,

jaką zorganizowany hakatyzm wywiera od sze

regu miesięcy, a zwłaszcza w ostatnich tygo

dniach na rząd pruski, urządzając system atycz

nie wiece »Stowarzyszenia kresów wschodnich*,

inspirując rezolucye i artykuły.

Niemniej przeto uważał bar. Schorlemer zn

potrzebne w yjaśnić stanowisko rządu i odeprzeć

rzec zowe argumenty, w’ytaczane przez hakaty*

stów na rzecz spiesznego wywłaszczania. Naj

częściej powtarzanym jest »brak ziemi dla ko

lonizacyi* . Minister stwierdził, iż kom isya roz

porządza jeszcze ziemią na 2220 osad, że trak

tuje o parę majątków z wolnej ręki i o przeję

cie dawniej nabytych domen, czyli, że obecnie

nie można jeszcze mówić o zapotrzebowaniu

ziemi na rok 1912, poza nabytkami w drodze

kupna. Wreszcie oświadczył minister, że rząd

da bliższe informacye o kolonizacyi podczas

obrad nad memoryałem komisyi, który w tych

dniach będzie przedłożony sejmowi. Rząd pozo

stał w ten sposób na stanowisku, jakie zajął

przy pierw szem czytaniu budżetu w dniu 17

stycznia, na pogróżki zaś hakatystów , iż rząd

będzie odpowiedzialnym za niestosow’anie w y

w łaszczenia, odpowiedział, iż odpowiedzialność

tę przyjmuje.

O deklaracyi ministeryalnej nie zabrała jesz

cze głosu cała prasa hal:atystyczna, głosy je

dnak, jakie się dotychczas pojawiły, świadczą

że w tych kołach panuia rozgoryczenie. Zna

miennym jest pod tym względem głos Idgliche

Rundschau, przodującej organom hakatysty*

cznym, która pisze:

Oświadczeniem, które słyszeliśmy z ust p. Schor

lemera, n ie zaska rbi sobie rząd wdzięczności tych

kół, które sprawę kresów wschodnich uw ażają za

kwestyę bytu narodu naszego. Wskazanie na wyższą

mądrość władzy, przypominające rok 1840, i naganę

ograniczonego rozumu poddanych nie znajdą pokla

sku w sferach narodowych. Rząd w żadnym razie

nie zdoła w b!ąd wprowadzić opinii publicznej, że

n ie z rzeczowych powodów zwleka z zasto

sowaniem wywłaszczenia, lecz z motywów, które le

żą poza sprawą jako taką. Jeżeli przy zbliżają

cych się obradach nad inemoryałem komisyi rząd nic

lepszego nie będzie umiat powiedzieć nad to, co mi

nister rolnictwa dzisiaj z taką pogardą dla »życzeń,

wyrażonych w prasie, towarzystwach i na zebra

niach* powiedział, to trzeba będzie ow e właściwe,

nierzeczowe po w ody, dla których rząd upra

wia swoją politykę wahania i chwiojności, cokol

wiek wyraźniej oświetlić.

Mniej gwałtownie, lecz nie bez ukrywanej

zgryźliw e ści, omawia oświadczenie rządu ber

liński Der l a g . Pismo to zarzuca ministrowi,

że nie postawił kwestyi dość jasno i zostawił

wątpliwości niezałatwione.

Że rząd państwowy oświadcza, iż swego postępo

wania nie może uzależnić od uchwał stowarzyszeń,

to ma do tego zupełne prawo, a nawet obowiązek,

zwłaszcza, gdy chodzi o tak ważną sprawę narodo

wą. Tak samo oddać trzeba rządowi bezwzględną

słuszność, jeśli takich środków, jak wywłaszczenie,

chwycić się chce tylko w razie potrzeby i po su

miennem rozważeniu wszelkich okoliczności. W nie

mieckich kołach kresów wschodnich jednakże do

szło się do przekonania, że chwila ta już na

stała, a długie milczenie rządu wywołało wiel

kie zaniepokojenie. Jeśli się teraz wskazuje

na memoryał, który wkrótce ma się ukazać, to bę

dzie można się jeszcze tak długo uzbroić w cierpli

wość. Miejmy wszakże nadzieję, że wtedy tak ja

sno rzecz przedstawiona będzie, że znikną wszelkie

wątpliwości co do dalszego prowadzenia polityki

kresowej.

Wystąpienie lagi, Rundschau brzmi groźniej

i w yw oła silniejszy oddźwięk w prasie prowin

cyonalnej pruskiej, żyjącej przeważnie z haka

tyzmu. Zapowiedź »wyraźniejszego oświetleuia

m otywów rządu* brzmi, jak pogróżka, tak źe

w dyskusyi nad memoryałem kom isyi kolonizs*

eyjnej może przyjść do starć. Jestto tem praw

dopodobniejsze iż »motywy",

o których mówi

l(igi. R undschau, były już w prasie poruszane

i jednym z nich jest, jak wiadomo, oskarżenie

rządu pruskiego, że cofa się przed wywłaszcze

niem z powodu rzekomej ingerencyi wiedeń

skiej, wywołanej przez delegacyę polską w Wie

dniu. Argument ten, apelujący do dumy naro

dowej Niemców, odzywał się jut z prasy haka

tystycznej, i kto wie, czy nie zabrzmi raz jesz

cze, aby w zm ocnić akcyę »Ostraarkenvereinu"

i dzienników, popychających rząd ku wywłasz

czeniu.

Watykan a Uleracy.

ii.

Rzy m marzec.

Mowa kanclerska.

—

Ustąpienie Monsig. Benigni. -

Dzienniki niemieckie. -

Interesy polityczne i wyborcze

Do pewnego stopnia wszystkim tym niepewno*

ściom miało koniec położyć oświadczenie kan

clerza w sejmie pruskim. Mowa jego 7 marca

robiła na ogół wrażenie chęci ugodowego wyj

ścia z trudności, przy równoczesncm uw zglę

dnieniu przez Watykan dobrych chęci rządu

w tym kierunku, i z zastrzeżeniem nienarusze

nia istniejących Ustaw i urządzeń państwow’ych

(np. prawa patronatu przy w prowadzeniu de

kretu o usuwaniu proboszczów lub też ustawy

z 12 maja 1873, w edług której w niektórych

wypadkach przy usunięciu proboszcza współ

działauie państwa musiałoby być odmówione).

Zastrzeżenie to w m yśli kanclerza mogło może

mieć znaczenie ostrzeżenia dla strony drugiej

Pozytywnie stwierdziła mowa kanclerza, że

przysięga antymodernistyczna nie zawiera rtic

przeciwnego konstytucyi; podniosła wyraźnie

dobrą w o lę episkopatu pruskiego uniknięcia kon

fliktów na gruncie kościelno-państwowym . W spra

wie fakultetów teologicznych katolickich rzekł

Betbmann Hollweg, że nie widzi korzyści w icb

zniesienia, że życzeniem jego jest, aby dalej

istniały, spełniając dotychczasowe zadanie. Co

do pociągnięcia do przysięgi nauczycieli (Ober

!ehrer) przypuszczenia dawniejsze nieco zaw io

dły. Sprawa ta może dać powód do »pożałowa

nia godnych starć". Wyraził się tu kanclerz -

jak sam na to zwrócił uwagę — »przykłado

wo* (nic nie stoi na przeszkodzie, aby du

chowni zaprzysiężeni udzielali np. greki). W z a

sadzie orzekł, iż co do nauki niemieckiego i hi

storyj, ale tylko co do tycli przedmiotów na

dal nie będą now ych nominacyj na profesorów

otrzymywali duchowni, którzy złożyli przysięgę.

Co do poselstwa przy Watykanie, zuiesienic go

nie odpowiadałoby interesom państwa, a obra

ziłoby uczucia większości katolickiej ludności.

Wreszcie w sprawie listu do kardynała F i

schera rzekł kanclerz, iż nie b y ł on odpowie

dzią na oświadczenia ministra pruskiego z 14

stycznia. Co zaś do listu do kardynała Koppa stwier

dził jeszcze raz odpowiedź daną przez kardy

nała sekretarza stanu posłowi v. Miihlberg dnia

14 lutego. Według niej list do kardynała Koppa,

pisany 10 lutego, kazał kardynał Merry del

Val ogłosić dn. 14 lutego n a skutek przed

stawień rządu pruskiego. Rozróżnienia więc,

robione przez Osservatore Rom ano i Corriere

d’lta lia między napisaniem a opublikowaniem

listu nie mają w tym wypadku wartości.

Z trudnością można skonstatować pierwsze

wrażenie, jakie m owa kanclerza wyw ołała w Wa

tykanie. Na ogół d denniki katolickie zachowały

rezerwę. Corriere d ’lta lia (8 marca Nr 29) uwa

żał jednak w pierwszej chwili, że twierdzenia

kanclerza są »imprcssionanti e inaspettale* (ro

biące wrażenie niespodziewane) i oczekiwał wia

domości dokładniejszych, aby wypow iedzieć sw e

zdanie. W następstw ie jedaak tłómaczył tylko

w sposób dość niejasny, ale uprzejmy, umiesz

czenie notatki w sprawie listu do kardynała

Koppa. Umieszczał ją wówczas i pisał Corriere

z własnej inicyatywy (»di piena nostra iui

ziativa) ()sserraiore Romano podawał przemó

w’ienia kanclerza bez uwag, a 10 marca (Nr 2 1 1)

zamieścił jako wyjątek z C orriere della Sera

wiadomość o przemówieniu w sejmie pruskim

18 marca sekretarza dla spraw zagranicznych

v. Kiderlen-Waechtera w nader krótkiem stresz

czeniu, podnosząc, iż tenże stwierdził poprawność

postępowania dyplom atycznego Watykanu. Do

dawał Osseruatore przy tej wiadomości krótki

komentarzyk, w którym w yrażał zadowolenia

tem w iększe, iż dziwiło go przedtem, jak pro

stej wzmiance redakcyjnej z powodu listu do

kardynała Koppa nadawano znaczenie’ twierdze

nia, iż kardynał sekretarz »nie miał zamiaru

uwzględniać przedstawień poselstw a pruskiego*.

Wypadki te dały powód do komentarzy. Pra

w ie równocześnie (7 marca) zamieścił Osserr.

Romano wiadom ość o zamianowaniu monsigno*

ra Benigniego protonotaryuszem apostolskim

»participans* i zastąpieniu go na urzędzie pod

sekretarza przy Kongregaeyi dla spraw nadzw y

czajnych. Correspondance de Rome, (8 marca),

organ kierowany przez mons, Benigniego, poda

iąc tę wiadomość, dodała, iż Ojciec św. mona.

Benigniemu polecił pozostać w sekretaryacie sta

nu. Mons. Benigni słusznie, czy nie słusznie ucho

dził za przedstawiciela najdalej idącej represyi

modernizmu i inspiratora niektórych dzienników

Katolickich.

Zestawiono więc jego usunięcie z urzędu podse

kretarza z enuncyaeyami dwóch dzienników (Osser

vatore Romano i corriere d’Italia) w sprawie listu

do kardynała Koppa. Inni znowu łączyli rzeko

mą niełaskę monsignora z kampanią, przedsię

wziętą w dzienniku Riscossa przez msgr. Scot

toa z Braganza (koło Vieenzy) przeciw ducho

w’ieństwu archidyecezyi m edyołańskiej i jej pa

sterzowi kardynałow’i Ferrari, inspirowaną p o

dobno przez msgr. Benignego. W pierwszej hi

potezie usunięcie monsiguora Benignego miało

być skutkiem wpływu i przedstawień rządn

pruskiego. To wersye też powtórzyły niektóre

dzienniki w Niemczech. W reszcie toczyła się

polemika na tle, c zynow a nominacya jest »pro

moveatur ut ammoveatur* lub usunięcie z pod—

Maryan Sokołowski.

Z nazwiskiem świeżo zmarłego znakomitego

uczonego i profesora łączy sie w nauce polskiej

i w życiu kulturalnera Krakowa tyle spraw i

faktów pierwszorzędnej doniosłości, że mający

pisać o nim, znajduje się w trudnem położeniu.

Dziś jeszcze zawcześnie na to, by módz ocenić

pełnię jego zasług. Zaledwie kilka dni dzieli

nas od jego zgonu. B y ogarnąć okiem widok o

wyniosłych i wielkich liniach, trzeba módz się

oddalić," dobrze jest stanąć na wysokim punk

cie. Jedno i drugie jest w obecnych warunkach

niemożliwem .

Umysł to był niezwykły, górny, wszechstron

ny, obejmował mnóstwo przedmiotów i szerokie

horyzonty. Popęd wrodzony ciągnął go w róż

n e strony, niezwykła inteligencya pozwalała mu

różnymi działami wiedzy zajmować się z rów

nym poniekąd interesem i z równym a znako

mitym skutkiem , zdolność zdumiewająca prz\ -

chodziła mu z dzielną pomocą. Spotkały się

w tej wyjątkowej organizacyi sprzeczne i nie

zgodne zwykle właściw ości: wielka wrażliwość

obok gruntowności i wytrwałości, pamięć °b °^

daru kombmacyt, wzniosłość poglądów obok

drobiazgowe} ścisłości, rzadka sumienność cb

serwatora obok siły w o li, energii w działaniu,

daru rządzeuia i kierowania drugimi, wreszcie

pedantyzm uczonego badacza z towarzyską swo

bodą światowca, powaga profesora z ruchliwo

ścią studenta. Była przytem i niemała doza cie

kawości, która właśnie dodawała mu uroku i

czyniła go tak miłym.

Biedna, oczerniana ciekawość! Mówią, że to

przywara. Ależ człowiek bez ciekawości, choć

by był najlepszym , w ygląda na egoistę, jest

zimny, drewniany, odpychający. Kobietom ją

przypisują, jak gdyby równie często nie spoty

kało się jej u mężczyzn, Nic mają się czego w sty

dzić. Ciekawość byle nie lekkomyślna to owszem

zaleta. Ona nas pcba do pomnażania wiedzy,

ona stanowi motyw postępu, ona jest mostem

przerzuconym między jednym człowiekiem a

drugim, zbliża ludzi do siebie, czyni icb w z a

jemnie przystępnymi i przyjemnymi.

Ciekawość, i to w najlepszym rodzaju, ce

chowała Sokołow’skiego. Plotkami oczywiście

gardził, lecz pragnął być au couranł tego, co

się dzieje w świecie nauki, sztuki, polityki,

spraw społecznych i publicznych, a nawet

w’ »świecie" tow’arzyskim. Zajmowało go wszyst

ko, a niezmiernie interesował człowiek jako

taki. Dbał o stosunki dawne, lecz lubił też ro

bić nowe znajomości, przyciągało go coś do

młodych. Lubił m ów ić, narratorem był niepospo

litym, posiadał mnóstwo wspomnień i spostrze

żeń z lat dawnych i wrażeń z lat ostatnich.

Wszakże lubił i pytać, rad wyciągał, badał sw e

go interlokutora, w k ażdym starał się dotrzeć

do dna i szukał, czy niema tam czego ważnego,

czego, co można spożytkować. On miał cierpli

wość nawet dla okrzyczanych nudziarzy, bronił

ich, i to szczerze, bo i w »nudziarzu* umiał

w yn ałeśó jakąś stronę interesującą. Czy to nie

dowód, źe tłem jego ciekawości była miłość

bliźniego ?

Indywidualność to wogóle była bogato upo

sażona, niezwykła, pełna zalet, rzadkich osobli

wie w naszem społeczeństwie, postać skompli

kowana i ze wszech miar interesująca. Spoty

kając tego w ostatnich czasach białego już star

ca, o powierzchowności pełnej powagi i w swoim

rodzaju pięknej, o głow ie uderzającej, na której

praca umysłowa wycisnęła swą pieczęć, jak

z wyrazem głębokiego skupienia, pochylony

i pogrążony w myślach szedł przez ulice Kra

kowa, najczęściej pomiędzy domem a Uniwersy

tetem i Uniwersytetem a Muzeum Czartory

skie]j - niełatwo było się domyśleć, źe pod tą

powierzchownością człowieka wystudzonego,

zmęczonego wiekiem , życiem i pracą, kryją się

oprócz skarbów’ inteligencyi i wiedzy, takie nie

wyczerpane zasoby żywotności, bystrości, ini

cyatywy, młodości dueba. Ale trzeba go było

w idzieć, gdy znalazł się między ludźmi, gdy

wstąpił na właściwy grunt i poczuł się w od

powiedniem otoczeniu, na katedrze profesor

skiej, na posiedzeniu, gdzie o doniosłych była

mowa sprawach, na zebraniu ludzi inteligen

tnych, na zbiorowej wycieczce naukowej.

—

Wtedy krew jego zaczynała szybciej pulso

w ać, twarz jego nabierała wyrazu siły, zapalał

się, z tnłodzieńczem życiem i żyw ością zaczynał

mówić, rozprawiać, opowiadać, prowadzić dy

skusyę. Bystrością spostrzeżeń, powagą zapatry

wań, czarem wymowy opanowywał otoczenie,

rozumem i doświadczeniem trafiał zw ykle w sa

mo sedno przedmiotn, o którym była mowa, roz

jaśniał bw estye poruszane. Gdy natrafił naopo*

zycyę, podejmował walkę i najczęściej wycho

dził z niej zwycięsko. Pomagała mu w tem po

waga sposobu myślenia, którą imponował, i siła

przekonania, przez którą podbijał. Jak bowiem

dobrze powiedział o nim jeden z m ówców po

grzebowych, były w nim od lat wczesnych do

świadczenie i rozwaga starca, lecz żywość i

bystrość młodzieńca nie opuściła go do końca.

*Dyskusyę zaś rad podejmował w najrozmait

szych sprawach, I miał prawo ją podejmować.

Obojętnem nie było mu nic, a obcem mało co

z rzeczy, które tylko posiadają warunki, by zaj

mować umysł człowieka zachodniej kultury i Pola

ka. B ył profesorem historyi sztuki a dyrektorem

zbioru najpierwszego w Polsce, Muzeum zawiera

jącego m iędzy innemi klejnoty sztuki i przemy

słu artystycznego. Więc historyę sztuki, której

specyalnie i ze szczególną miłością się poświę

cił, znał na wylot, znał nie tylko najlepiej w

Polsce, ale był w tym względzie powagą, którą

w ysoka cenili uczeni zagraniczni. Znał ją teo

retycznie i praktycznie, a tego ostatniego dowody

składał jako znakomity kierownik dwóch mu

z eów w Krakow’ie : XX. Czartoryskich i t. zw.

Gabinetu archeologicznego w Uniw’ersytecie Ja

giellońskim , oraz jako członek, przez dłuższy

czas przewodniczący Grona konserwatystów za

bytków Galicy! zachodniej, jak o członek kom i

tetu Muzeum narodowego w Krakowie i różnych

komitetów wystaw starożytności.

Sztuka nowożytna również stanowiła przed

miot jego zajęć. Pisał o niej. urządzał wystawy,

należał do rozlicznych sądów konkursowych

w Krakowie, Lwowie i Warszawie, a to zarów

no w sprawach malarstwa, jak rzeźby lub ar

chitektury. Dłuższy czas zasiadał w dyrekcyi

krak. Tow. przyjaciół sztuk pięknych i doniosły

tam w’p ływ wy’wierał.

Obok sztuki właściwej, t. zw. czystej, znał i

badał też z nienmiejszym interesem sztukę sto

sowaną, czyli przemysł artystyczny i sztukę lu

dową, i wbrew przesądom epoki, w której się

wy’chowywał, bronił zawsze zapatrywań postę

powych, według których sztuka jeśli ma mieć

warunki zdrowia i normalnego życia, musi być

opartą na podwalinie rękodzieła i zdobnictwa

ludowego ; przyczynił się nawet do obalenia u

nas słupów granicznych między temi pokrewne*

mi dziedzinami.

Ze znawstwem łączył znajomość estetyki i teo

ryi sztuki, dalej archeologii przedhistorycznej

i historyi kultury wogóle, pisał o nich rozpra

wy, które zwróciły uwagę świata naukowego.

Słusznie uważał, że obowiązkiem uczonego

nietylko opanować swój przedmiot główny, aie

obejmować tąkte nauki pomocnicze, służące do

jego rozjaśnienia. Nie ograniczał się jednak na

badaniu takich terytoryów sąsiednich i najbliż

szych. Historyk sztuki, zadziwiał swoją gruntow

ną znajomością dziejów Polski i dziejów pow

szechnych.

Historyę Francyi, Włoch i Rosyi znał bliżej

i nawet szczegółowo. Pomooą było mu w tem

ogromne oczytanie w piśmiennictwie pamięłni

kowem, które znów ułatwiała znajomość kilku

języków obcych, zwłaszcza francuskiego i ro

syjskiego, który posiadał jak u nas niewielu.

Literatura piękna należała do ulubionych jego

przedmiotów, biegłym był w polskiej, a obok

tego w e francuskiej, zdumiewał zaś obyciem się

z literaturą epoki odrodzenia. Co do literatury p ol

skiej, a po części i francuskiej, nie zatrzym ał

się na epokach ubiegłych, aie szedł równolegle

postępem czasu i chciwie czytał utwory współ

czesne, najnowsze.

Wogóle nie znał, co to wytchnienie i zastój:

właściwością jego było ciągle ruchowi nauko

wemu i estetycznemu dotrzymywać kroku, i jak

w ostatnim jeszcze roku życia zwiedzał wysta

wy i czytał o najnowszej pródukcyi artystycz

nej, tak choć już pensyonowany profesor, spro

wadzał ciągle i chciwie pochłaniał najświeższe

wydawnictwa naukowe: Diehła Bizantyńską

sztukę i Antoniewicza Grottgera czytał w osta

tniej chorobie na parę tygodni przed śmiercią.

Wiadomościami swemi, których zasobem roz

porządzał zadziwiającym , chętnie się dzielił.

A jeśli widział, że go słuchano, naw’et w’ to

warzystwie lub na przechadzce zapalał s!ę i mó

w’ił wiele, a często mówił ślicznie, porywająco.

Oratorem nie był. Posiadał jednak właściwy so

bie, osobny rodzsj wymowy: była to sw,’ada

człowieka czującego, że przedmiot zna dokła

dnie i wszechstronnie, rodzaj improwizacji,

w której treść rozumna i zajmująca walczyła

o prym z formą prostą a wytworną. Dar ten

łatwej a jasnej wym owy czynił go znakomitym

profesorem, ale nie on tylko: obok prelegenta

był w nim p edagog. Sam przestrzegając pilnie

metody naukowej wpajał ją w uczniów. A przy

chodziło mu to tem łacniej, że młodzież otaczał

wielką życzliwością, interesował się jej w y

kształceniem, jej sposobem myślenia, jej losem

nawet, umiał ją wyrabiać i wpływ na nią wy

wierać. Składał tego dowody jako znakomity

kierownik seminaryów naukowych i w wielu in

nych okolicznościach, wreszcie jako uczestnik w y

cieczek naukowych, w których był razem znako

mitym przewodnikiem i najmilszym towarzy

szem. Ogarniał go w’tedy powiew w iościsnej

młodości, swobody, w esołości. Zapominał o awym

wieku, zapominał o niewezasach i trudaeh, naj

,CZAS" wyshodsl * w y -jątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa r**y dziaani*, a mUuO"*i«ś»:

o godzini« 6 rano i * godzinie 3 popołudniu,

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 hal.}

PRENUMERATA WYNOS!:

!na cały rok l’na kwartał na 1 miesiąc

W Irakowi» w m iejsc u .........................

]30koron i7hor.58h. 2kor.50ha!.

z odnoszeniem do dom»

......

36 koron !j 9kor. -

3kor. -

Pocztą w p ań st w i e A u st ry a c k i e m ..................................................

38 korou 99 kor. -

3kor. -

Z dwukrotną wysyłką pocztową

........................

42 koron 110 kor. 50 h.

3 kor. 50 haL

Pocztą w państwie Niemieckiem .

................................

42 koron (l10 kor. 50 n. 3 kor. 50 haL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego j" 48 koron Ń12 kor. -

4kor. -

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16rb. 20 k. | 4rb. 05k. 1 rb. 45 kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem ,

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskwie i Odesie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszaw ie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E, Metzl i Syn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w Kijow ie księgarnia L. Idzikowskiego - w W ilnie biuro

__________

___________

dzienników K. Taubera.

*HiMamtfwiMammBiMm iBiiiMwiBi iii,i » m m m m m m

......

mmmm

P»ZVJI?.U(*1: Admimutrteya Cza««w KrakowieTurzędTpocztow«. M iejscow a nre*

n u m e ra tą ktięg. S. A. kriyłaoewnkiego, handle: S!. Karlińakiego, trafika w Sukiennicach Biuro dren .

KCła,T m "° S3blZii 9 fciurach

Oln««*Vle»».

**«** »"« Se. * 8«5htlab»na ttacyaen kolejowych w Tarnaw(ę, (Izesjowie, Jaśle, Nowym Sączu ua senni»

,r««

l s , r *i kolejowej, ttdziai ua innych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal,, za każdy następny po 15 hal.: układ tabe

laryczny. cyfrowy, «komplikowany, pierwszy raz 40 hal. następny po 15 ha!. Nadesłane i Nekroloaia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 haL z.a każdy raz. Głosy publiczności po 2kor.; komunikatyhandlowo

po krom ce i po dziale ekonomicznym; komunikatyprywa tne, śluby, zaręczyny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L.Plohna, A. Olszewskiego.

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski- w P rze?

m yślu A. Juszyński księgarnia, D. Heszeles; w R zeszowie M, Weintraub; w Stanisławowie Jasieł

oP*: 7 TarnOwie M. Rockach, O. H a u ł; w T arnopolu Komanie wski; w Paryżu wyłączni»

P; ^ ’ .,.aczko^ kl’ 14 Citó de Trevise; w Wiedniu Haasenstein fi Vogler, R. Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Scha!ek, M. Dukes, E . Braun, J. Danneberg, Bock f i Herzfeld, H. Friedl (tylko pr e -

S’ Goldschmldt * Comp.); w Frankfurcie u. M. G. L. Daube fi Comp., w Pradze cze

feKiej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężno na prenumeratę i ogłoszeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopicczęłowane nie podlegają opłacie p o c z t o w e ] .

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie z w r a c a się%

tP F " 2a każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

"Sna

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 50.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction