Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 662 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 75.

Kraków, Piątek 1 Kwietnia 1892.

Rocznik XL

CZAS

Prenumertetę przyjmują:

Administracya _CZASU11 w Hrakowie i urzędy pocztowe. Hlejicową prenzmerntę księ

garma S. A . Krzyżanowskiego, handel Smidowicza w Sukiennicach, biuro dzienników i ogłoszeń

Ignacego Herza przy placu Maryackim 1. 9 , handel Bajera przy ulicy Grodzkiej, głów na trafika róg

Kynku i ulicy św. Jana, -

Ogłoasemfti* (inseraty) przyjmuje się za opłata od miejsca wierszu

drobnym drukiem (petit.) za pierwszy raz 10 et,, za każdy następny po 5 ot. -

ladei!ane (na 3 stronie)

od imejsca wiersza drukiem drobnym po 30 ct. za każdy raz. —OKłoszenia i prenanerBtę Vn Ylm

muja: we Lwowie Biuro dzienników ulica Karola Ludwika 1. 9; w P a ry » wyłącznie p. Adam,

105 bis Boulevard Raspail, (prenumeratę p. W. Raczkowski, Courbevoi pod Paryżem, rue du Chemin

de fer M); w *Wlednln pp. Haasenstein A Vogler (także w Hamburgu, Frankfurcie n. M., Berlinie,

Lipsku, B azylei i Wrooławiu), A . Oppelik, R. Mosse (także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i No

rymberdze), H. Schalek, M. Dukvs, J. Dannebcrg, H. Friedl, (tylko prenumeratę pp. H. Gold

schmidt A C.), w FrankfWreie n. Jl. G. L. Daube A Co. ’lir W arizawfte przyjmują ogło

szenia pp. Reiohmat i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul. Senatorskiej.

Czas odnowić przedpłatę,

która wynosi z przesyłką pocztowy w państwie

austryackiem: na cały rok 24 złr., na pół rokn

12 złr., na kwartał 6 złr., na 1 miesiąc 2 złr.

50 ct.; z przesyłką pocztowa do Niemiec:

na cały rok 56 mr., na pół rokn 28 mr., na

kwartał 14 mr., na 1 miesiąc 6 marek.

W miejscu wynosi prenumerata: rocznie

20 złr., półrocznie 10 złr., kwartalnie 5 złr.,

miesięcznie 1 złr. 80 ct.

J j ^ - N a żądanie odsyłany będzie miejscowym

prenumeratorom dziennik do domn za odpowiednią

dopłatą.

Uprasza się o wczesne zamawianie i wyraźne

wypisanie n azwisk a i miejsca odbiorn albo nade

słanie dawnej opaski drukowanej z adresem.

Prenumeratę, którą przyjmuje Administracya

Czasu w Krakowie i wszystkie urzędy pocztowe,

najdogodniej i najtaniej przesyłać przekazem

poc ztowy m.

Cena Czasu zagranicą ogłoszona jest w tytule

każdeg o numern.

Miejscową prenumeratę przyjmuje Admini

stracya Czasu, tudzież ajencye pp. Ignacego

Herza, biuro dzienników i ogłoszeń przy placu

Maryackim 1. 9 , handel Smidowicza w Snkien

nicach pod 1. 27 , księgarnia St. A . Krzyża

nowskiego w Rynku głównym, handel Bajera

przy nl. Grodzkiej, Ringera przy ul. Grodzkiej,

handel Kretschm era i główna trafika w Rynku

głównym .

PP. Prenumeratorowie Czasu we

Lwowie zechcą składać przedpłatę na miejscu

w biurze dzienników przy ulicy Karola Lu

dwika 1. 9.

Po ankiecie walutowej.

IV.

K,raków 31marca.

Niewątpliwie wiele jest przesady w przypisy

wanej wymianie międzynarodowej, handlowi z za

granicą, doniosłości. Przesada powstała zape

wne stąd, że dla Anglii handel ten posiadał od

wieków i do dziś dnia posiada znaczenie ogromne,

a nanka ekonomii była przecież tak dłngo nanką

angielską, angielska ekoncmia szczyciła się na

zwą »klasycznej." Dziś, na kontynencie, nietylko

że nastąpiło jnż otrzeźwienie się w tym wzglę

dzie, ale nawet wyraźny zwrct w kiernnkn prze

ciwnym. Z faktu, że ogólny handel zagraniczny

francuski reprezentnje sumę 10 miliardów franków,

podczas gdy obrót wewnętrzny wynosi najmniej

40 miliardów rocznie, łatwo jnż było dojść do

konkiuzyi, że ideałem ekonomicznym i punktem

wytycznym dalszego ekonomicznego rozwoju jest

»terytorynm ekonomiczne zamknięte," jest sytua

cya, w której każdy kraj produkuje dla siebie

tylko i swoją tylko prodnkcyę konsumuje.

Sporu między owem »klasycznem," a tem »no

wożytnem" zapatrywaniem, który w istocie swej

jest jed ną z form odwiecznej walki między teoryą

wolności handlowej i protekcyonizmu, rozstrzygać

tu nie potrzebnjemy, nie potrzebujemy naw et zaj

mować się nim wcale. Dla naszych celów, celów

praktycznych, wystarczy fakt, że do tego »nowo

żytnego" ideała jest jeszcze bardzo daleko i że

można potępiać wprost handel międzynarodowy,

ale ignorować go nie wolno.

Otóż ten handel międzynarodowy wymaga ko

niecznie, aby kraj biorący w nim ndział, posiadał

środek wypłat, monetę, mającą wartość wszędzie.

Taką monetą może być tylko moneta metalirzna.

Wartość guldena papierowego polega na nstawie,

która mn ]tę wartość nadała. Znika w chwili,

kiedy gnlden przekracza granice terytorynm, na

ktćrem ta ustawa obowiązuje. Gdyby więc kiedy

kolwiek osiągnięto ów ideał, o którym mówimy

wyżej, ideał »zamkniętego terytoryum" — g dy by

dalej nzyskano pewne rękojmie, że każdorazowy

parlament i rząd, będą nmiały zachować w emi

syi papierń miarę wskazaną potrzebą obiega —

wówczas owej izolaeyi ekonomicznej m ogłaby bez

szkody odpowiadać izolacya obiegu. Dopóki je

dnak handel z zagranicą istnieje - a teorya go

nie obali z pewnością - dopóty zizolowan^ obieg

monetarny jest sprzecznością samą w sobie, jest

negacyą zadania pieniędzy jako środka wymiany.

W związku z brakiem wewnętrznej wartości

monety papierowej i z jej ograniczeniem do obie

ga wewnętrznego stoi fakt drugi, również bardzo

doniosły, brak t. zw. pari wekslowego. Wymaga

to pobieżnego choćby objaśnienia.

Każdy wielki dom bankowy w Europie posia

da w portfelu swym stosy weksli płatnych w ró

żnych punktach świata i prowadzi niemi handel.

Kiedy kupiec paryski sprzedał towar w Londynie,

otrzymał za to weksel tamże płatny. Zamiast po

dejmować gotówkę w Londynie — co może mn

być niedogodnem — eskontnje weksel w bankn

paryskim i na miejsca otrzymuje zań cenę. Z dru

giej strony nabywca angielskiego towaru w P a

ryża, zamiast przesyłać gotówkę za Kanał, n a

bywa w bankn ów weksel londyński, a tak bę

dąc wprzód dłnżnikiem targn angielskiego, staje

się następnie także jego wierzycielem: zamiast

gotówki posyła do Londynu weksel i dłng spłaca.

Przypuszczając znpełną pewność dłnżnika we

kslowego stwierdzić trzeba, że wartość weksln

równa s:ę wartości gotówki, na którą opiewa.

Ale prawo popyta i podaży modyfikuje tę wartość.

Kiedy weksli angielskich jest we Francyi wiele,

łatwiej ich dostać, a trudniej pozbyć. Wówczas

bankier sprzeda weksel i poniżej snmy, na którą

weksel brzmi. Wówczas więc weksel stoi niżej

pari. Cóż to oznacza? Oto, że Anglia więcej jest

winna targowi francuskiemu, niż Francya angiel

skiemu: wynika to z nadmiernej ilości weksli an

gielskich we Francyi. Jegtto znak, że do Francyi

nadejdzie wkrótce gotówka metaliczna, skoro

wzajemna kompensata wekslami się wyczerpie, a

pozostanie nadwyżka na korzyść Francyi. Odwro

tnie, wysoki kurs weksln londyńskiego we F ra n

cyi oznacza, że tych weksli jest mało, że długi

francuskie przewyższają wierzytelności, że dla

pokrycia salda gotówka metaliczna odpłynie

z Francyi do Anglii.

Właśnie dlatego, że kurs wekslu jest zapowie

dzią przypłynięcia lab odpłynięcia metalu, jest on

zarazem jedną z zasadniczych podstaw polityki

bankowej. Bo z chwilą, gdy zajdzie potrzeba wy

słania gotówki za granicę, właśnie w bankach,

a nie gdzieindziej zgłoszą się interesowani z bi

letami bankowemi, żądając wypłaty ich gotówką.

Bank chcąc zaspokoić żądania, mnsi posiadać gc

tówkę, mnsi zwiększyć swój zapas. A czyni to,

podnosząc stopę dyskonta, utrudniając w ten spo

sób pożyczki. Tak więc wypływ złota czy srebra

z bankn zatamuje się, a tymczasem nadchodzą

co dzień zwroty pożyczek bankowych, zapas kruszcu

wzrasta — bank jest gotów do zaspokojenia żą

dań, które niechybnie się pojawią. Widzimy więc,

jak ogromne znaczenie ma dla polityki bankowej

knrs weksln.

Ale kiedyż o niskim lnb wysokim kursie we

ksla może być mowa. Oczywiście wówczas tylko,

kiedy istnieje pari wekslowe. A więc: ponieważ

w fancie szterlingn jest złota czystego za 25 fran

ków 22 centimów, więc weksel angielski na 100

fantów stoi w Paryżu al pari, jeśli się za niego

płaci 2,522 franków. Tylko jeśli znamy pari, mo

żemy przy knrsie tego weksln 2,525 franków mó

wić o wysokim, przy kursie 2,520 fran. o niskim

kursie wekslu londyńskiego. Wiemy jnż, jakie ta

pewncść dla banków ma znaczenie.

Natnralne pari wekslowe istnieć może tylko

między krajami o tej samej walncie, a więc zło

tej lnb srebrnej, bo tylko tam obliczyć można

zawsze stosunek wartości jednej jednostki monę

tarnej do drugiej wedle zawartości kruszcu. Mię

dzy krajem waluty złotej, a krajem posiadającym

obieg w srebrze, pari naturalne nie istnieje. Mo

żna stworzyć tn »sztucz?e pari" — jak je nazywa

Cernuschi — przez bimetalizm. Ale między zło

tem czy srebrem a papierem, o p ari, natnralnem

czy sztncznem, mowy być nie może, bo me"’bli

czalny jest stosunek między wartością złota

w szterlingn, a

zaufaniem do kredytu p ań

stwowego, które jest jedyną podstawą wartości

gnldena anstryackiego. Czynniki rozstrzygające o

wartości szterlinga, dadzą się odważyć (bez prze

nośni) - zaufanie, siła kredytow a państwa, to im

ponderabilia .

Państwo więc, które prowadzi handel z zagra

nicą, a które ma walntę papierową, nie posiada

w stosunku do zagranicy pari wekslowego, nie

posiada zasadniczej podstawy polityki bankowej,

pozbawione jest finansowego barometru, mnsi żyć

z dnia na dzień, nie wiedząc, jakie niespodzianki

jntro przynieść może. Knrs wekslu ma tu znacze

nie przypadkowe, zawiał od kombinacyj, domy

słów i konjnnktnr, wyzyskiwanych przez speku

lacyę dla swoich celów. Operacye wekslowe stają

się grą — wystarcza to dla potępienia takiego

stanu rzeczy. Wy’ście zeń jest znów kategory

cznym imperatywem roznmnej polityki ekonomi

cznej państwa.

Nie wyczerpaliśmy na tem jeszcze powodów,

skłaniających państwo do opuszczenia systemn

pieniędzy papierowych.

Przegląd polityczny.

Zmiana frontu stronnictw w parlamencie nie

mieckim i Sejmie pruskim , zaznacza się coraz

wyraźniej.

Cofnięcie wniosku szkolnego dotknęło niewąt

pliwie najsilniej centrnm , a bardziej jeszcze for

ma, w jakiej ccfaięcie to br. Eulenbnrg imieniem

rządn motywował. Wniosek szkolny zabezpieczał

rzeczywiście raz na zawsze katolikom swobodny

rozwój szkolnictwa w duchn wyznaniowym i o

chraniał na przyszłość dzieci katolickie od bez

wyznaniowych eksperymentów na jakie sobie po

zwalali Falk i Gossler. To też całkowite nsnnię

cie tej tak pożądanej reformy, zmnsiło poniekąd

centrnm do zaznaczenia swego zapatrywania na

przebieg p rzesilenia przy pierwszem głosowaniu

w parlamencie. Centrnm nie jest i nie może być

stronnictwem rządowem quand mewie, gdyż jest

ca to z jednej strony za silne, a z drogiej zbyt

jeszcze wiele przeciwieństw stoi pomiędzy niem

a rządem, zwłaszcza, gdy nie wszystkie zasadni

cze żądania katolików są jnż zaspokojone.

—

Kwota przeznaczona na budowę nowej korwety,

została zatem skreślona z budżetu głosami cen

trum, i wolnomyślnych przeciwko konserwatystom,

narodowo-liberalnym i Polakom. Głosowanie to

daje rządowi wyraźną wskazówkę, że bez cen

trnm niema większości w parlamencie, i że ga

binet nie może ani chwili opierać się na stron

nictwie wolnomyślnem, którego poparcie zresztą

stawiałoby obecny rząd w błopotliwem położeniu.

Prócz tego m arynarką zajmnje się z wielkiem za

miłowaniem sam cesarz, i projekt nowej korwety

wyszedł prawdopodobnie z jego inicyatywy; —

gdyż potrzeba tego wydatku nie jest dostatecznie

uzasadniona względami wojskowymi; — odrzuce

nie zatem odnośnego wnioskn można także uwa

żać jako demonstracyę wymierzoną poniekąd prze

ciwko osobie cesarza. Polacy, którzy przybyli na

posiedzenie, w wyjątkowym komplecie głosowali

pod przewodnictwem referenta p. Kościelskiego za

korwetą i odłączyli się w ten sposób po raz pier

wszy od swych długoletnich sprzymierzeńców.

—

Nie należy jed nak wyprowadzać zbyt daleko się

gających wniosków z tego zachowania się stron

nictwa katolickiego. Jego przywódzcy są zbyt

doświadczeni, aby nie wiedzieć, że zasadnicza

opozycya jest prawie zawsze bezpłodna, a staje

się stanowczo niepolityczną dla wielkiego stron

nictwa, jeżeli ludzie stojący u steru rządu nie

tylko nie należą do przeciwnego obozn, ale na

wet manifestują wiele wspólnych zapatrywań.

Głosowanie więc nad częścią bndżetu jest zapewne

wyrazem niezadowolenia, ale wymierzone jest

głównie przeciwko niejasności sytuacyi, przeciwko

pragnieniom i projektom dalszych zmian w gabi

necie, któreby mogły zachwiać dotychczas jeszcze

istniejącą rów now agę i przesunąć punkt ciężkości

rządn kn lewej stronie Izby. Centrnm będzie za

pewne trzymać się i nadal polityki wolnej ręki, -

jak każde stronnictwo, które nie stanowi większo

ści samo przez się, — ale mnsi być uwzględniane

przy tworzeniu większości.

Tymczasem narodowo-liberalni usiłują wystąpić

w roli stronnictwa rządowego, a pod wnioskiem,

domagającym się przywrócenia k redytu na budo

wę korwety, są podpisani ich przywódcy z Ben

nigsenem na czele. Liczą oni przedewszystkiem

na zamięszanie, jakie pannje w łonie konserwa

tystów i na rozbicie się tego stronnictwa na dwa

odłamy, z których jeden utworzony z lndzi, trzy

mających się dawnej polityki kartelow ej, mógł

by we wszystkich niemal kwestyacb iść ręka

w rękę z t. z. partyami środkowemi. Nowi mini

strowie, jeżeli nie są znpełnie po myśli narodo

wo liberalnych, to przynajmniej nie są zdecydo

wanymi przyjaciółmi prawicy, ale br. Caprivi na

pełnia niepokojem prasę liberalną, a jeden z dzien

ników tego kiernnkn wyraźnie oświadcza, że

Niemcy nie upadły jeszcze do tego stopnia, aby

mieć kanclerza z łaski centrnm i Rzymu. W tym

stanie rzeczy należy wyczekiwać dalszego rozwojn

wypadków, które obecne położenie polityczne

w Niemczech wyjaśnią. J ak teraz, po przesileniu

rządowem, zarysownje się przesilenie parlamen

tarne, o wiele trudniejsze do zażegnania.

Minister skarbn Dr M’qnel oświadczył w Izbie p a

nów, że nowy podatek dochodowy przyniesie o

43 milionów marek więcej, niż projektowano w pre

liminarzn. Jeżeli się zważy, że podatek ten oparty

jest ua danych, dostarczonych przez osoby intere

sowane, to wynik można nazwać niewątpliwie

świetnym i nważać go za dowód wzrastającej żarno

żności w krajn. W przyszłości bndżet Pras będzie

zatem oparty głównie na cłach i podatkn docho

dowym, co pociągnie za sobą obniżenie n ajdo

tkliwszych podatków bezpośrednich tj. grnntowego

i domowego. Zresztą według projektu rządowego

podatki realne m ają być przemienione w gminne,

a prnski systemat podatkowy będzie opartym na

podstawach słuszności i równomiernego rozkłada

ciężarów.

Gaulois otrzymuje z Rzymn depeszę, stwierdza

jącą na podstawie rzekomo dokładnych wiadomo

ści, że nancyasz paryski msgr. F errata otrzymał

od Ojca św. nowe rozkazy co do taktyki polity

cznej stronnictwa katolickiego we Francyi. Wobec

pobłażliwego postępowania francuskiego rządn

względem oburzających zajść, wywołanych przez

anarchistyczny motłoch w świątyniach paryskich,

Leon XIII we wskazówkach dla nuncyusza nie

wyklucza możliwości zbliżenia się napowrót do

prawicy; nie pociągałoby to jednak bynajmniej

zerwania z zainaugurowanym kierunkiem polityki

republikańskiej. W związkn z tym zwrotem ma

być powołanie do Rzymn paryskiego arcybiskupa;

kardyn ał Richard złoży Ojca św. dokładne sp ra

wozdanie z wypadków dni ostatnich. Wiadomości

te o tyle przyjmować należy z zastrzeżeniem,, że,

jak powszechnie wiadomo, Papież nigdy sobie nie

życzył jakiegokolwiek oddalenia katolików fran

cuskich od stronnictw prawicy, stronnictw szczerze

katolickich i oddanych Kościołowi; dlatego też

dziś o zbliżenin mowy być nie może.

Francuski minister wojny Freycinet odniósł

w Izbie świetne osobiste zwycięstwo. Podczas

rozpraw nad kredytami dodatkowemi dla armii

podnieśli radykalista Raiberti i konserwatywny

Pion ostre zarzuty przeciwko rachunkom, składa

nym przez intendentnrę wojskową i komendantów

korpusów, którzy, przekroczywszy znacznie wy

datki przeznaczone na manewry, wykazują tę prze *

wyżkę w innych pozycyaeh, mianowicie w ru

bryce »wyży wienie ,,Wojska", przez co parlament

nie ma dokładnego sprawozdania i jest wprowa

dzony w błąd co do Bposobu używania budżetn

wojskowego. Komisya budżetowa, chcąc dać wy

raz niezadowoleniu wywołanemn tego rodzaju po

zornemi rachunkami, postanowiła skreślić z wy

datków wojskowych m aleńką kwotę 1000 franków.

P. Freycinet bardzo gorąco stanął w obronie do

wódzców armii, wyjaśniając ich rachunkowość, i

oświadczył, że jeżeli obc:ęcie bndżetu wojskowego

zawiera jaką nag anę, on natychmiast nstąpi.

—

Wskntek tego oświadczenia stwierdzili natycbmia .t

prezes komisyi budżetowej i referent wojskowy,

że o wotum nienfaości dla ministra wojny nikt

nie myślał, a do nich przyłączyli się przywódzcy

najważniejszych grap prawej i lewej strony Izby,

wyrażając zgodnie zupełne zaufanie do kierowni

ka wydziału wojskowego. Ostatecznie kredyty

wojskowe uchwalono prawie jednomyślnie, a całe

to zajście jest dowodem, jak nawet Francuzi dbają

o ntrzymanie stałości w najwyższym zarządzie

armii, i jak nawet w tym najkapryśniejszym par

lamencie zwycięża dążność usunięcia ministra woj

ny od przesileń gabinetowych, wywoływanych

zwykle małoznacznemi kwestyami. Militaryzm rze

czypospolitej nie ustępuje państwom monarchicz

nym Europy, i pod jego tylko hasłem łączą się

stronnictwa, zwykle zwalczające się wzajemnie.

Wczoraj przed południem czterdziestu an arch i

stów paryskich, nieposiadającycb poddaństwa fran

cuskiego, otrzymało dekrety banicyjne. Są to

przeważnie Włosi, Niemcy, Szwajcarowie i Bel

gijczycy. Mają oni opuścić granice Francyi w prze

ciąga dwudziestu czterech godzin. Między nimi

jednak znajdują się przeważnie ludzie bardzo bie

dni, rząd więc będzie mnsiał własnym kosztem

odstawić ich do granicy. Dwóch anarchistów wnio

sło prośbę o odroczenie terminn wyjazdu: wdro

żono podobno śledztwo, mające wykazać, o ile

prośbie tej będzie można zadosyć uczynić. An

stryackich poddanych pomiędzy wydalonymi jest

dwóch: nazywają się Ziegler i Krach. Jak wia

domo, policyjne władze paryskie zapowiedziały,

że przystąpią do wydalania dopiero wtedy, kiedy

będą miały w rękach wszystkich sprawców osta

tnich zamachów dynamitowych. Wypadałoby za

tem teraz wnosić, że istotnie tak się stało i że

słynny Ravachol znajduje się jnż nareszcie w rę

kach sprawiedliwości.

Z Finlandyi donoszą, że zapędy rnsyfikaeyjne

rządn rosyjskiego uspokoiły się na razie. Jeneral

ny-gubernator Finlandyi, baron H ayden, który,

pomimo 10-letniego pobytu w tym krajn, nie zdo

łał zżyć się ze społeczeństwem tamtejszem , p ra

gnął sięgnąć po laury Hnrki i Kochanowa, i uło

żył tajny m emoryał, obejmujący znpełny projekt

reorganizacyi urządzeń finlandzkich, n a wzór mo—

Aleksander Kraushar.

(»Olbracht Laski, wojewoda sieradzki, wizerunek histo

ryczny na tle dziejów Polski XVI wieku." 1882. Kraków.

»Czary na dworze B atorego. Kartka z dziejów mistycyzmu

w XVI wieku, jako przyczynek do charakterystyki króla

Stefana," Kraków. 1888.

»Sprawa Zygmunta Unruga,

epizod historyczny z czasów saskich 17 i5 -1740." T. II.

Kraków. 1890 . —

»Drobiazgi historyczne." T. II. Peters

burg-Kraków.—

»Strofy." Kraków).

(Ciąg dalszy).

O sprawie U nruga wiedziano dotąd bardzo mało,

tylko z krótkich wzmianek K. Jarochowskiego.

Za zasługę autora poczytać należy, iż wydobył ją

z pod knrzn archiwalnego. Szkoda tylko, iż zby

tecznie przecenił zasługi około krajn swego boha

tera. Czy w tej sprawie wyrzeczono jnż ostatnie

słowo, wątpić sobie pozwalamy. Nie znalazła w tej

opowieści zastosowania tak często powtarzana ma

ksyma: audiatur et altera pars. Gdybyśmy jak naj

mocniej byli przekonani o nikczemności Andrzeja

Potockiego, antagonisty Unruga, to jeszcze przed

wydaniem potępiającego wyroku należałoby go wy

słuchać. Tymczasem — oczywiście nie z winy autora

—

nie odszukano ani jednego dokumentu, nie przyto

czono żadnego świad ectw a, nie wysłuchano ani

jednego gło sn, któryby wyszedł od stronników

Andrzeja Potockiego. Coś oczywiście być musiało

pojego stronie, jakaś okruszyna dobrej wiary czy

słuszności, skoro i szlachta wielkopolska stała za

nim i trybunał nznał słuszność jego delacyi.

Dla każdego nieuprzedzonego spraw a Z. U nraga

jest dowodem zacietrzewienia i ciasnoty umysło

wej szlachty wielkopolskiej, a niesprawiedliwości

trybunału koronnego. Intrygi i przebiegłość An

drzeja Potockiego, a przedajność najwyższej ma

gistratnry sądowej zgubiły bogatego dysydenta

wielkopolskiego. Wobec trybunału król był bez

silnym, a skasować jego dekreta mógł tylko sejm

walny, co też i uczyniono na sejmie grodzieńskim

w r. 1726. Ale dla p. Kraushara sprawa ta jest obja

wem fanatyzmu katolickiego, pomimo że sam wy

raża uznanie dla bezstronności konsystorza poznań

skiego, dla wyrozumiałości X. biskupa Tarły i

nuncyusza papieskiego Santiniego, a wreszcie dla

sprawiedliwości kuryi rzymskiej. Konsystorz —

o którym sam autor powiada (str. 128), iż »wbrew

panującemu podówczas nastrojowi umysłów, nie

chętnemu dysydentom , odznaczał się wysoką wzglę

dem nieb tolerancyą" —

rzuca klątwę na An

drzeja Potockiego; X. biskup poznański, dalej

prymas, nuncyusz, Sorbonna paryska, dwór pa

pieski — jednem słowem wszystkie wpływowe lub

decydujące" czynniki w Kościele stają po stronie

pokrzywdzonego protestanta. Kto tn zatem repre

zentuje katolicyzm: czy wszystkie szczeble hierar

chii duchownej, czy szlachta sejmikująca w Śro

dzie i trybunał lubelski?

Twierdzenie p. K ra ush ara, iż z początkami ra

cyonalizmu w wieku XVIII w Polsce »staje do

walki, zbrojna tradycyą i pomocą rozwieimożnio

nego za Augusta H zakonu Jezuitów, reakcya

katolicka, podejmująca walkę z różno

wiercami, stojąca czujnie na straży ortodoksyi

katolickiej i prowadząca naród szlachecki w try

bunałach" — jest poprostu anachronizmem. R eak

cya kątołicka podjęła w alkę z różnowiercami

w ostatnich dziesięcioleciach wieku XVI, a jnż

król Stefan Batory »popierał z całej siły reakcyę

katolicką." Zresztą nigdzie p. Kranshar nie przy

toczył dowodów, aby w sprawie Z. Unruga wpły

wali 0 0 . Jezuici na wyroki trybunału. W Jezui

tach widzi autor wyłącznych sprawców nietoleran

cyi i ucisku dysydentów w Polsce owoczesnej,

chociaż winę dzielić musi z nimi cały ogół szlachty.

O ich wpływie na rządy AHgnsta II mówi jednak

w taki sposób, jakby o tem mówić należało za

Zygmunta III, a przynajmniej za Jana III. I król

Stefan Batory, mówiąc słowami profesora Zakrzew

skieg o, ,,wielkim był Jezuitów opiekunem" (str.

70) i za jego rządów członkowie tego zakonu

swoje największe święcą tryumfy, najdonioślej

szą rozwijają działalność" (str. 83), a pomimo to

zawsze n a pierwszem miejscu stoją u niego inte

resa władzy i państwa. Podobnież i August II,

jeżeli i popiera działalność zakonn Jezusowego, to

przedewszystkiem nie spnszcza z oka bądź to in

teresów dynastycznych, bądź wielce przezeń u

pragnionego absolutum dominium.

Ze zwykłą sobie napuszystością i przesadą pi

sze n. p. na str. 7 : »Ona to (reakcya katolicka)

na rynkach miast wznosi rusztowania, na których,

pod cięciem katowskiego miecza, spadają głowy

międzywyznaniowych uprzedzeń i rozterek i wy

wołuje interwencyą sąsiednich mocarstw, zakoń

czoną podziałową katastrofą " Podobna tyrada by

łaby może na miejscu w fejletonie któregoś z li

beralnych, wiedeńskich lub berlińskich blattów, ale

nie na kartach poważniejszej pracy historycznej!

A już zgoła fałszywym jest pogląd autora na współ

czesny stan Europy.

»Żywioł wyznaniowej nie

tolerancyi — pisze na str. 9

—

jako pobudka i

główny motyw ferowanego w r. 1715 przeciwko

Unrngowi dekretu, stanowi! w końcu XVH i w po

czątkachXVIIIwieku, dziejowe tło rozwoju

społeczeństw zachodnich i we Francyi Lu

dwika XIV, w Anglii i w Niemczech stał się żró -

dłem wielu nadużyć."

Były to niewątpliwie nad

użycia, ale nie tło dziejowe. Żywioł wyznaniowy

był »tłem dziejowem" dla w. XV I, ale przestał

niem być już w ciągu wojny 30 letniej.

Nareszcie obdarzył p. Kranshar ogół polski dwo

ma tomami »Drobiazgów historycznych", obejmu

jących 23 obrazków i szkiców, których na tom I

przypada 16, a na tom II tylko 7. Dotykają one

czasów różnych, przeważnie wieku XVIH, a we

»Wspomnieniach trybunalskich" sięgają nawet

najbliższych nam dziesięcioleci lnb, jak w »Ta

deuszu Korzonie", k reślą sylwetki osób żyjących.

»Drobiazgi historyczne" są różne formą, warto

ścią, treścią i rozmiarami. Niekiedy odznaczają

się barwnem, żywem opowiadaniem i budzą wię

kszy interes, a czasem są niepotrzebnym balastem,

powiększającym tylko rozmiary tomów, wydanych,

jak i poprzednie prace tegoż antora, nader sta

rannie. Żwłaszcza w drugim tomie »Drobiazgów"

znajdujemy wiele zdawkowej mcnety, pewieu ro

dzaj liezmanów historycznych, których w obieg

wcale puszczać nie należało.

We wstępie do »Starościny rawskiej" powiada

p. Kraushar, że »częstokroć przy wertowaniu po

żółkłych, zębem czasu nadgryzionych dokumen

tów, gwoli zaspokojeniu bezładnej ciekawości szpe

racza, znajdujemy to, czegośmy nawet sznkać nie

mieli zamiaru", a nieco niżej dodaje, iż »szczęśli

wy traf więcej tu znaczy, niż najmozolniejsze,

systematyczne poszukiwania".

Słowa powyższe

tłómaczą nam doskonale genezę przeważnej części

»Drobiazgów historycznych". T raf szczęśliwy zwy

kle naszemu autorowi dopisywał. Najczęściej roz

poczynał on od wertowania »słowników encyklo

pedycznych polskich", a kończył na cennych nie

raz odkryciach.

P. Kranshar w swej »sylwetce biograficznej"

a T. Korzon powiada, iż »historyk może być

albo malarzem, albo też sędzią opisywanej przez

siebie ep oki" .

Nie wchodząc w słuszność powyż

szej definicyi, dodać winienem, że , opierając się

na niej, p. Kraushar podsuwa przyszłym history

kom życia umysłowego w Polsce wyrok niezbyt

pochlebny o współczesnem polskiem dziejopisar

stwie, twierdząc (w »Kazimierzu Jarocbowskim "),

iż »całej falandze nowoczesnych historyków na

szych, z nielicznemi zaledwie wyjątkami, nadaną

będzie popularna na Zachodzie nazwa essayistówa.

Zdaje się, że p. Kraushar, pomimo powyższej de

finicyi, czem historyk być może, podniósł skalę

w ym agań wobec naszej współczesnej historyografii

z jednej, a rozszerzył znaczenie essayistów z dru

giej strony. Czyż w obrębie definicyi autora, iż

historyk winien być »albo malarzem, albo sędzią",

nie znajdziemy w szeregu naszych pracowników

na tem polu takich, którzyby zadosyć jej czynili?

Może mniej znajdziemy wytwornych malarzy

w dziedzinie historyografii ojczystej, ale na suro

wych sędziach przeszłości naszej chyba nie zby

wało w ostatnich czasach, co z pewnej strony

zbyt krzykliwie nieraz potępiano. Z resztą, czy

każdy piszący drobne artykuły historyczne może

się już nazwać essayistą? Gdybyśmy do tego ro

dzaju literatury historycznej przykładali miarę

Macaulay’a lub Carlyle’a, tobyśmy niewiele nara

chowali n nas nawet prawdziwych essayistów.

P. Kraushar w dalszym ciągu swych rozumowań

na powyższy temat przychodzi do w niosku, że

»wszystko to, cokolwiek ostatnie lata wiedzy hi

storycznej polskiej przysporzyły, może być uwa

żanem raczej, jako m ateryał do przyszłych badań,

aniżeli jako rezultat oparty na naukowych zdoby

czach przeszłości" .

—

»Są to — według niego —

cenne dziejowe kamyki , szlifowane z większym

lub mniejszym talentem, mogące z czasem dopiero

posłużyć do odtworzenia mozaiki ogólnej dziejów

narodu."

W innem znowu miejscu zwraca się do

wszystkich współczesnych historyków polskich

z wezwaniem, aby gromadzili »wedle sił i moż

ności cegiełki", a strzegli się »budowania pośpiesz

nych wniosków".

P. Kranshar, jak ze słów po

wyższych sądzić można, ignoruje szersze prace

konstrukcyjne naszych historyków, przedstawia

jące całokształt dziejów ojczystych, a wynik ich

badań, częstokroć samodzielnych i oryginalnych,

nazywa »budowaniem pośpiesznych wniosków."

Na to możnaby mu odpowiedzieć słowami profe

sora Dra O. Balzera, wypowiedzianemi na dru

gim zjeżdzie historyków polskich we Lwowie,

w dyskusyi nad znanym referatem T. Korzona:

»Proszę mi wskazać ten szczęśliwy k raj, gdzie

historyografia wypowiedziała już ostatnie swoje

słowo, gdzie wszystkie jej rezultaty podać można

społeczeństwu, jako niewątpliwą prawdę?"

W każdym razie dobrze uczynił autor, iż sam

pozostał wiernym swej radzie i w ostatnim okre

sie swej działalności literackiej jął się gromadze

nia, »wedle sił i możności", cegiełek pod przy

szłą budowę całokształtu dziejów. Więcej z nich

zapewne pożytku odnies:e historyografia ojczysta,

niż budowanie np. pośpiesznych wniosków w »Cza

rach na dworze Batorego".

A. Szabłowski.

Dokończenie nastąpi).

,,Czai» wychodzi codziennie wieozór, wyjąwszy niedziele i dni świąteczne.

Oddzielne Nra Czasu, o ile zapas starczy, w Krakowie po 10 o., we Lwowie lub z przesyłką pocztowa 12 e.

We Lwowie polO «. do nabycia w Biurzedzienników, ul.Karola Ludwika1.».

Prenumerata wynosi:

na cały rok na kwartał na 1 miesiąc

W miejscu

........................................................................................

20złr.

5 złr.

1 złr. 80 ct.

Pocztą w państwie austryackiem.........

24 złr.

6 złr.

2 złr. 50 ot.

, T.T, " . .. niemieckiem .................................

z łr.

7 złr.

3 złr.

n do Włoch, 1 rancyi,Angin, Belgii Szwajcaryi, Turoyl

i innych państw, należących do związku pocztowego . .

32 złr

8 złr.

3 złr.

Prenum eratę przyj maje się tylko od I-g o do ostatniego dnia w miesiącu.

L ifty z pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia uprasza się nadsyłać franco

do Administracyi Czasu w K rakowie.

—

Listy reklamacyjne nieopieczętowane nie podlegają opłacie

pocztowej. !Astów niefrankowanych nie przyjmuje się. H ę k o p l a m ń w nadsyłanych nie zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction