Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 610 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

266.

OddzielneKra.Czasu, 0Ue^M°starczy°w Krakowiep?i^c^we L w o^ 1 h" świ’te,czne—

WeLwowiepo«O..donabyciawBiurae^ie^Iw ^K a^

Prenumei-ataW yno8i;

W m i e j s c u ..................................................

na cały rok na kwartał na 1 miesiąc

Pocztą w państwie austryackiem

............................

r.zł5"

5 złr

1 złr. 80 ct.

niemieckiem

.................................

it zf)

6 *b.

2 złr. 50 ot.

d°Wł°ch. Francyi,Ajiglii,Belgii Szwajcaryi, Turcyi

7 złr"

3 złr

i innych państw, należących do związku pocztowego .

o9 7.

Prenumeratę przyjmuje się tylko o,I l

pocztowej. U

oie p,,,?n,ule ,i,.

RocznikXLIV.

CZAS

Prenum erMę przyjmują:

Administracya .CZASU" w Hrskowle i urzędy pocztowe. ]Miejscowy prenameratę księ

garnia S. A . Krzyżanowskiego, handel Śmidowicza w Sukiennicach, biuro dzienników i ogłoszeń

Ignacego Herza przy placu Maryackim 1. 9 , handel Bajera przy ulicy Grodzkiej, główna trafika róg

Rynku i ulicy św. Jana.

—

Ogłoszenia (inseraty) przyjmuje się za opłatą od miejsoa wierszu

drobnym drukiem (petit,) za pierwszy raz 10 ct., za każdy następny po 5 ct.

Nadesłane (na 3 stronie)

od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 ct. za każdy raz. -

Ogłoszenia 1 prenameratę przyj

mują: we Lwowie Biuro dzienników ulica Karola Ludwika 1. 9; w Paryża wyłącznie p. Adam,

105 bis Boulevard Raspail, (prenumeratę p. W . Raczkowski, Courbevoi pod Paryżem, rue du Chemin

de fer 44); w Wiedniu pp. Haasenstein * Vogler (także w Hamburgu, Frankfurcie n. M,, Berlinie,

Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A . Oppelik, R. Mosse (także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i No

rymberdze), H. Schalek, M. Dukes, J. Danneberg, H. Friedl, (tylko prenumeratę pp. H. Gold

schmidt ż U.), w Krankfnrcle n. ]M. G. L . Daube ft Co. W Warszawie przyjmują ogło

szenia pp. Reiohmar i Frendler, biuro ogłoszeń przy ul. Senatorskiej.

K ra liów 19 listopada.

»Trzy listy polityczne,« które ukazały się

przed kilku dniami w naszem piśmie, wywo

łały echo w Narodnich Listach. Znaną jest

rzecz§-, że gdzie pojęć brak, tam wraz znaj

dzie się... defini cya. Znalazł ja też organ

młodoezeski, nazywając owe artykuły ,,zapo

wiedzią małżeństwa między Polakami a zje

dnoczoną lewicą.«

Że podobne określenie

polfgać może tylko na nieznajomości sa

mychże artykułów i na ignorowaniu stano

wiska politycznego, j *kie od chwili rozwią

zania parlamentu zajmnje Czas wobec we

wnętrznej polityki Austryi, tego chyba na

szym czytelnikom powtarzać nie potrzebujemy.

W wyjaśnieniu zaś tego Narodnim Listom

wyręczyła nas praska P o litik , opierając się,

w odróżnieniu od organu p. Gin gra, na tek

ście ,,Trzech listów politycznych.« Jeśli więc

w sprawie, poruszonej przez autora ,,Listów«

zabieramy dziś głos, to z pewnością nie dla

polemiki z pismem młodoczeskiem, * ale dla

tego, iż — zdaniem naszem — ostateczne

wyniki, do jakich w tej tak bardzo doniosłej

kwestyi doszedł autor ,,Listów,« wyniki tra

fne i logiczne, nie wyczerpują jej do dna,

wymagają owszem w pewnym kierunku uzu

pełnienia i rozszerzenia.

Że bez stałej większości parlamentarnej

ani rząd rządzić, ani stronnictwo żadne dzia

łać nie potrafi; że prowadzona ct óutrance po

lityka wolnej ręki klubów, wywołać musi

zmniejszenie się odpowiedzialności polityczne;

klubów i posłów, apobudzając do licytacyi żądań,

wytworzyć sprzeczny z zasadą mowy tronowe,

radykalizm polityczn y ;że utworzenie stałej wię

kszości na podstaw ie programu tejże mowy

tronowej możliwem jest tylko w razie zabez

pieczenia pewnych warunków w rządzie i

u reszty stronnictw przyszłej większości

wszystko to wykazał autor ,,Listów« ściśle

i niezbicie. Wykazał nawet więcej, wykazał,

że jeśli w ogóle jaka większość skupiona po(

niepolitycznym sztandarem mowy tronowe

jest m ożliwą, to tylko większość złożona

z Polaków, klubu Hohenwarta i lewicy. Bo

jnż chyba same Narodni Listy przyznać

muszą, że ze stronnictwem, którego są orga

nem, na polu zakreślonem orędziem cesar

skiem, spotkać się nie można. Nam specyal

nie, obecni przedstawiciele narodu czeskiego

starają się systematycznie i wszelkiemi spo

sobami uniemożliwić wszelkie w ogóle, na

jakiembądź polu spotkanie się z niem:, pod

nosząc, po większej części śmieszne, ale cha

rakterystyczne teorye o czeskim S zląsku sż

do Oświęcimia i Zatora.

Chodzić więc tylko może o zbadanie mo

Żliwości zyskania tego wspólnego gruntu do

pracy parlamentarnej pod hasłem usunięcia

na bok spraw ś ciśle politycznych. Stwierdzi

liśmy już wyżej za autorem »Trzech listów

politycznych«, że możliwość ta wymaga pe

wnych warunków, »dla których — przyznaje

autor — dotąd niema jeszcze należytej pod

stawy ani w rządzie, ani we wzajemnym

stosunku stronnictw.«

Że w pierwszej linii Polacy potrzebuj; -

właśnie gwarancyi w rządzie, iż wchodząc

w skład większości, nie narażą na szwank

ani swego stanowiska politycznego, ani zasad,

itórym służyli i służyć muszą wiernie i wy

rwało, to chyba nie ulega wątpliwości. N i e

zmierną też doniosłość wpływu naszego w ad

ministracyi, potrzebę posiadania mężów zau

ania w rządzie centralnym, czy to w radzie

Korony, czy też ua wybitnych stanowiskach

rządowych — wszystko to, co podnosi autor

,,Listów «, uznawaliśmy zawsze i zaznaczali

śmy nieraz.

Jeśli jednak na wstępie stwierdziliśmy, że

warunki przez niego określone wymagają —

wedle nas — w pewnym kierunku uzupeł

nienia i rozszerzenia, to potrzeb§ tę widzimy

w tem, co autor »Trzech listów« mówi o wa

runkach przyszłego wzajemnego stosunku

stronnictw. Nam się wydaje, że wskazanie

ych warunków w ustaleniu pozytywnego

wspólnego programu na cały peryod parla

mentarny z jednej, zaś w wykluczeniu, znów na

sześciolecie całe, pewnych, ściśle oznaczonych

spraw »drażliwych« od parlamentarnego trakto

wania z drugiej strony, że to określenie gruntu

jest więcej formalne, niż treść i kierunek wspól

nej akcyi in merito określające, że posłużyć ono

może co najwięcej do tego, aby oznaczyć, co

może, a co nie może być w Radzie państwa

traktowane, ale nie jest w stanie dać rękojmi,

j a k będzie traktowaną sprawa, która przej

dzie szczęśliwie przez cenzurę prewencyjną

koalicyi parlamentarnej i rządu. Nam się wy

daje, że nie wystarczy najstaranniejsze obli

czenie i odważenie wszystkich do programu

pracy sześcioletniej dopuścić się mających

kwestyj i tematów (jeśli to wogóle jest

możliwe), ale że tu potrzeba także przynaj

mniej najogólniejszego, najbardziej choćby po

jednawczego porozumienia się co do zasad

i kierunku przyszłej polityki wewnętrznej

Tylko takie zasadnicze, a nie już kaznisty

czne określenie programu pracy może dawać

rękojmię, że praca ta nie potknie się co

chwilę o jakiś szkopuł zasadniczy i głęboko

w życiu politycznem Austryi tkwiący. Stwier

dzaliśmy to już nieraz na tem miejscu, że

takiego szkopułu zasadniczego nie potrzeba

wcale rozmyślnie szuk ać, takiej ,,drażliwej

kwestyi« specyalnie poruszać — wyjdzie ona

i zjawi się w każdej donioślejszej sprawie

nstawodawcz°j, w każdem zarządzeniu admi

nistracyjnem.

I w tem właśnie leży trudność niezmierna

sytuacyi, w tej konieczności ogólnego poro

zumienia się zasadniczego. Nie wymagamy ot

nikogo, kto szczerze, a nie z żądzy władzy

tylko, pragnie podjąć pracę dodatnią na polu

ustawodawczem i politycznem w monarchii,

aby zapierał się swych zasad politycznych,

aby wyrzekał się swych celów i dążności

idealnych. Nie wymagamy tego choćby tylko

dlatego , że i my nie możemy i nie myślimy

w kwestyi zasad sprzeniewierzać się naszemu

kierunkowi politycznemu, ani w nim słabnąć

i mięknąć. Ale dotychczas nie widzimy wcale

w czynie tego, co słyszymy w słowach ot

kilku miesięcy; dotąd nas nie przekonano

czy doprawdy stronnictwo liberalne niemie

ckie — jak zapewniał jeden z jego przy

wódców —

skorzystało z twardej szkoły

politycznej ostatnich lat dwunastu , czy w nie;

nietylko wiele się nauczyło, ale i wiele za

pomniało. Nie widzimy nawet najlżejszej zmia

ny w zapatrywaniu lewicy ,,na stanowisko

swe w monarchii, na należne Kościołowi sta

now’isko w państwie, na swój stosunek nie

do poszczególnych frakcyj parlam entarnych,

ale do innych szczepów monarchii, na kwe

stye autonomii i równouprawnienia.11 S!owa

e , które pisaliśmy przed kilku tygodniami,

)owtórzyć m usimy w całości i bezwarunkowo

i dzisiaj. I powtórzyć jeszcze musimy coś in

nego , a mianowicie to, że mówiąc o spra

wie autonomii i rów’nouprawnienia, nie my

ślimy bynajmniej o sobie tylko, o stanow’i

sku Galicji w państwie, ale mamy na oku

)odstawy całej wew’nętrznej polityki monar

chii. Tego wymaga od nas nasz ,,patryotyzm

)aństwowy,11 o którego brak posądzano nas

wytrwale czy uparcie.

Autor »Trzech listów politycznych« stwitr

dził wyraźnie, że, jak na dziś, brak u stron

nictw większości tych warunków formalnych,

które nważa za konieczne dla przyszłej koa

licyi parlamentarnej. Cóż dopiero mówić o

warunkach zasadniczych, które powyżej za

znaczyliśmy ze swej strony! Tych warunków,

naszem zdaniem niezbędnych, nietylko brak

dotąd], ale brak nawet na teraz objawów,

wskazujących, że one kiełkują, że kiedyś mogą

wybujać i wydać plon rzeczywisty.

Mówimy to nietylko dlatego, że od wiosny

sytuacya parlamentarna w niczem prawie się

nie zmieniła, ale mamy nawet na ujemne to

nasze twierdzenie wskazówki faktyczne i do

wody. Mamy dowody, że sprawa autonomii jest

dla liberalnej lewicy zawsze równym, jak da

wniej, postrachem, że poruszenie jakiejkolwiek

kwestyi, choćby czysto ekonomicznej, ale

jak wszystko w Austryi — mającej

pewien ze sprawą autonomii czy centralizacyi,

wprowadza lewicę w stan rozdrażnienia i roz

jątrzenia politycznego, w którem nie prze

biera w środkach dla usunięcia sprawy ze

sfery możliwości. Mamy dowody, że w kwe

styi równouprawnienia narodowości stoi ona

zawsze jeszcze na starem stanowisku nieprze

jednanem, że wszelkie aspiracye innych szcze

pów monarchii nważa za zamach przeciw ży

wiołowi niemieckiemu.

Łatwo zgadnąć, jakie wskazówki i dowody

faktyczne mamy tu na myśli. Panika i obu

rzenie, jakie rozbrzmiewały w szpaltach dzien

ników niemiecko-liberalnych na wspomnienie

o żądaniach Koła polskiego w sprawie kole

jowej — oto dowód stanowiska lewicy wobec

autonomii krajów. Pochwycenie nadarzającej

się przy budżecie szkół ludowych sposobności

do uderzenia na Słoweńców, owacya, urzą

dzona ministrowi oświaty, za którą zapewne

nie będzie on nazbyt wdzięcznym lewicy —

oto wskazówki, jakiem jest stanowisko lewicy

wobec umiarkowanych nawet aspiracyj innych

szczepów monarchii.

Jeśli więc wogóle można mówić o pewnem

zaznaczeniu się kierunku politycznego lewicy

liberalnej od czasu rozwiązania parlamentu i

ustąpienia Dunajewskiego, to zaznaczenie się

to nie wskazuje bynajmniej rychłego spełnie

nia się warunków zasadniczych, które uwa

żamy za niezbędne do wszelkiej wspólnej pra

cy parlamentarnej. Raczej przeciwnie.

» 0 ile stała większość w dzisiejszym par

lamencie jest nieodzowną koniecznością, o tyle

nie możnaby doradzać jej formowania, dopó

kiby nie były ustalone warunki, zapewniające

formacyę zdrową i pewną." Na te słowa auto

ra »Trzech listów politycznych« piszemy się

w zupełności, piszemy się zwłaszcza zazna

czywszy, co uważamy za warunki »zapewnia

ące formacyę zdrową i pewną«.

Przegląd polityczny.

Rosyjski minister spraw zagranicznych, p. Giers,

przybył jnż onegdaj dj Stuttgartu. Wieczorem

przyjmowała go na audyencyi królowa wdowa

Olga w pałacu rezydencyjnym, gdzie także powi

tał go prezydent wirtemberskich ministrów, baron

Mittuacbt. Wczoraj był p. Giers na audyencyi

u króla; dzisiaj rano miał już wyjechać do Pa

ryża.

Figaro zaprzecza pogłoskom, jak oby rosyjski

minister wieźć miał z sobą do Paryża projekt

formalnego traktatu pomiędzy Rosyą a Franeyą.

Traktat taki, gdyby miał być zawarty, zawarty

byłby już podczas pobytu admirała Ger?ais

w Kronsztadzie; niepodobna było tego uczynić,

ponieważ wszelkie podobne polityczne trak taty

muszą być przedkładane Izbie i poddane dysku

syi publicznej. J uż wtedy jed n ak ułożono i spi

sano formalnie ugodę, w edług której dyplomacya

rosyjska i francuska mają postępować zawsze

zgodnie i wzajemnie się popierać tam, gdzie in

teresy którejkolwiek ze stron zostaną narażone

n a niebezpieczeństwo. Jeżeli którekolwiek z obu

państw zostanie zaczepione, oba rządy przyrze

kają sobie wzajemną pomoc. Tak więc, jakkol

wiek formalny tra k ta t nie istnieje, wedłag infor

macyj Figa r a , przymierze rosyjsko-francuskie

trzeba uważać za f a it accompli.

Kwestya uznania wyboru Lafargua jest na po

rządku dziennym dyskusyi pnblicznej we Frau

cyi. Izba deputowanych przekazała tę sprawę

siódmemu biuru Izby, które ze swojej strooy wy

brało dla zb adania aktów podkomisyę, złożoną

z pięciu członków. Akta te składają się z proto

kółów komisyi wyborczej i protestów pewnej

liczby wyborców z Lille. Lafargue stanie przed

tą podkomisyą i zezna, czy rodzice jego, opusz

czając Fran cyę, złożyli ()świadczenie, że chcą

zatrzymać nadal obywatelstwo francuskie, — da

lej, gdzie i kiedy się urodził, w jaki sposób wy

pełniał swoją powinność wojskową podczas ostat

niej wojny, oraz czy gdziekolwiek we Francyi

zapisany jest na liście wyborców. Jest jednak

rzeczą stwierdzoną, że w archiwach prefektury

w Bordeaux znaleziono edykt, wydalający Lafar

gua w roku 1870, oraz że w wojsku francuskiem

wcale nie słnżył. W rokn 1871 rząd hiszpański

domagał się od rządu francuskiego wydania

Lafargua, jako poddanego hiszpańskiego i nie

bezpiecznego anarchistycznego agitatora; rząd

francuski jed n ak żądaniu temu odmówił, nie po

dając odnośnych motywów. Radykalni przytaczają

ten takt, jak o okoliczność, stwierdzającą francuską

przynależność deputowanego z L:lle.

Sprawie wyboru Laforgua niezmiernie ciekawe

uwagi poświęca znakomity ekonomista francuski

Paweł Leroy-Beaulieu: »Wybór z Lille uważamy

za fakt kapitalny, fakt może najważniejszy w po

lityce , jaki zaszedł we Francyi od roku 1871.

Z panem Lafargue, zięciem Karola M aix a, wcho

dzi do Izby kolektywizm, to znaczy doktryna wy

kończona, systematyczna, głoszcua od lat 25 u nas

przez ludzi, którzy nie zdołali d otąd zyskać słu

chaczy i zwrócić uwagę publiczną, a których teraz

wypadki niespodziewane wysunęły nagle i z ha

łasem na pierwszy plan we Francyi. Nie łudźmy

się w tej sprawie: hałaśliwe wejście kolektywi

zmu do Izby jest ewenementem politycznym. Niech

jeszcze p. Julinsz Guesde, o którego kandydatu

rze słychać, zostanie wybrany, a Francya będzie

miała równowartość Liebknecbta i Bebla. J akie

daleko od tych nowych lndzi, ludzi nauki i pro

pagandy, do tych wszystkich lalek ze skrajnej

lewicy, zakulisowych gości Opery, o wyschłych

mózgach, nie mających własnego zdania, niezdol

nych do poświęcenia, gadułów na wieczny, ciasny

i zabijający tem at rozdziału Kościoła i państwa

i innych absurdów. Te lale ze skrajnej lewicy

były - trzeba to przyznać - klęską prawdziwą

)rzez monotonię chudych a cierpkich swych prze

mówień, przez sprzeczność między swem życiem

a pretensyami. Ale w gruncie rzeczy nie były to

figury niebezpieczne, nie starały się nawet być

niemi, zadawalniając się pozą i chwytaniem przy

jemnostek. Wejście na scenę kolektywizmu w oso

bach zapaśników tęgich , ludzi bez pretensyj i

stosunków światowych, jest zgolą innym czynni

kiem. Przed nimi trzeba się strzedz całkiem in a

czej i p lniej.«

Być może, że uczony francuski

przesadnie ocenia doniosłość wyboru w Lille.

O ile nasze informacye sięgają, p. Lifargue jest

człowiekiem słabym, miękkim, popychanym p rze

mocą do czynu przez żonę, córkę Marxa; a p.

Guesde prawdopodobnie upadnie w wyborach.

Natomiast wyborną jest charakterystyka wielkich

mężów stanu ze skrajnej lewicy.

Paryski Temps, który prowadzi systematyczną

kampanię przeciwko Bułgaryi w duchu rosyjskich

intencyj, poruszył przed kilkoma dniami sprawę

w dziwny sposób pogrzebanego procesu morder

ców Belczewa. Dziennik francuski zaręcza, że wić

na podstawie wybornych inf)rmacyj, iż główny

oskarżony Tafecbiew skonał wśród tortur, jakie

mu zadawano w więzieniu. »Fakt ten wystarczy

pisze T emps — żeby wobec opinii pnblicznej wy

kazać całą wartość śledztwa, prowadzonego przez

Stambnłowa. Owe mocarstwa, które obecnie Buł

garyę patroniznją, m ają obowiązek rzucić światło

n a te tajemnicze sprawy; wśród takich okoliczno

ści p rzyjazne dla Bułgaryi słowa hr. K alnokyego

muszą wprost zdumiewać.« Agence Balcanigue

oświadcza w rozesłanej onegdaj depeizy, że wia

domości Tempsa o śmierci Tafechiewa są wprost

fałszywe. Tafechicw umarł w szpitalu św. Ale

ksandra, w którym ch ;rował przez dwa miesiące.

Sekcya zwłok wykazała jako niewątpliwą przy

czynę śmierci suchoty. Odnośne lek arskie spra

wozdania, odpowiednio do ustawy, w swoim cza

sie oddano prokuratoryi.

Do dzienników paryskich donoszą także z Sofii,

że pomiędzy księciem Ferdynandem a Stambuło*

wem przyszło do ostrego sporu. Książę Ferdy na nd

miał podobno mianowicie zamiar utworzyć dla

swojego osobistego bezpieczeństwa specyalną straż

przyboczną, złożoną z żołnierzy niemieckich i w tym

celu werbował nawet ludzi w księstwie kobur

skiem; nie poroznmiał się jed nak pod tym wzglę

dem wcale ze swoim rządem. Stambułów, powzią

wszy wiadomość o projekcie księcia, sprzeciwił

mu się w sposób stanowczy; groził nawet dymi

syą w razie wykonania zamiaru. Informacye te

uie m ają wcale cech prawdopodobieństwa i dla

tego przyjąć je należy z wielkiem zastrzeżeniem.

Rewolucya w Brazylii wbrew oficyalnym zape

wnieniom z Rio de Janeiro, zdaje się rozszerzać

powoli lecz ciągle; tak przynajmniej wnioskować

można ze skąpych i niedokładnych wiadomości,

jakie się dostają do Europy poza depeszami rzą

dowemi. Informacye New-York-Ileralda są nie

wątpliwie przesadzone; pisze on, że insnrgenci

ro zporządzają siłą 40 tysięcy zbrojnych ludzi.

Interesującą korespondencyę odbiera Tim es z Sa nt

iago ; opowiada ona, że przed rokiem rząd, przed

kładając projekt konstytucyi, nie zabezpieczył w spo

sób należyty gwarancyj, iż wybory do konstytuują

cego kongresu odbędą się poważnie i swobodnie;

bardzo nie wiele wówczas brakowało do tego,

żeby Fonscka, jego ministrowie i jego najwy

bitniejsi zwolennicy nie zostali tak , jak cesarz

Dom Pedro, ;wsadzeni na statek i odesłani do

Europy. Sprzysiężenie to istniało rzeczywiście

w maju i czerwcu 1890 r.; spodziewano się wy

konać zamach bez rozlewu krwi. Zaniedbano je

dnak chwilę stosowną i dopiero te raz, w rok

później, zorganizowano rewolucyę, która ma jni

zadanie znacznie trndniejsze.

Listyzpodróży

przez H enryka Sienkiewicza.

XII.

(Ciąg dalszy).

Nadeszły dni k rętaniny, poprzedzającej wyru

szenie z misyi. ,Frfere Oscar« zam ykał aię w swoim

pokoju z całym naszym kramem, to jest z zapa

sami żywności i towarami, rozdzielając je na paki,

ważące po 30 kilo. Tyle każdy ,,pagazi

nosi

w czasie pochodów na głowie. Zwierząt jucznych

nie używa się w (ej części Afryki,

prawie ich niema. Podczas wypraw za8ęP°j^J

murzyni. W samem Bagam oyo znalazłoby się

może p arę tuzinów osłów, używanyc

opry

w plantacyjach; koni, o ile wiem jest jedna para,

^ateżąea do bogacza SewaHadżi; wiel ą y

są tu wcale znane: z bydła rogatego

garbatą indyjską odmianę, zwaną Zebu. Woły tej

rasy dałyby się zapew ne użyć do dźwigania cię

żarów, ale przez swą powolność opóźniałyby nie

zmiernie pochód, przynęcałyby lwy i wreszcie

wyginęłyby niechybnie od nkąszen mnchy tse-tse,

która znajduje się w obfitości przy wszystkich

wodach.

Dwa łub trzy osły byłyby pożyteczne w kara

wanie, choćby dlatego, żeby módz siąść na któ

rego w czasie zmęczenia. Są one

n*"

przód bardzo kosztowne. Cena osła, która w E

gipcie wynosi kilkadziesiąt franków, dochodzi

w Bagamoyo do pięciuset. Dalej mucha tse-tse

jest prawie dla osłów równie niebezpieczna, jak

dla wołów; po nocach trzeba także nad niemi

czuwać, a nakoniec ma się z ich powodu tysiące

kłopotów przy przeprawach. Mostów oczywiście

nigdzie niema. Przez rzeki przejeżdża się pirogami

łub przebywa się je w bród, wyszukując umyślnie

miejsc płytkich, ale bardzo bystrych, we wszyst

kich bowiem innych roją się krokodyle. Otóż tam,

gdzie człowiek przechodzi mniej więcej łatwo —

osła, który podstawia prądowi cały długi bok,

woda znosi. Jeżeli go zniesie — odnajdą go tylko

krokodyle; trzeba więc nieszczęsnych kłapouchów

przeciągać przemocą na linach, co, przy ich upo

rze, zabiera całe godziny czasu.

Postanowiliśmy przeto, idąc za radą brata

Osk ara, nie brać osła. O dwunożnych czarnych

, pagazis« były także trudności niemałe. Ow oficer,

który nam podczas obiadu w misyi zapowiedział,

że ma rozkaz udania się do kraju U-Zagara, wy

szedł rzeczywiście na czele dwustu żołnierzy,

przyczem, dla niesienia zapasów, zabrał wszystkich

murzynów, jakich mógł w okolicy znaleść, reszta

zaś u ciekła w gąszcze. Widziałem nazajutrz po

przybyciu całą tę karawanę na placu miejskim

obok niemieckiego fortu. Żołnierze stali w szere

gach pod bronią, pagazisowie zaś leżeli w malo

wniczych g rupach n a spieczonej słońcem murawie,

czekając na hasło wyruszenia. Przez chwilę żało

wałem , żem się nie przyłączył do tej wyprawy,

myślałem bowiem, że jeśli tym murzynom, których

oficer nie zdołał zabrać, spodoba się siedzieć dla

bezpieczeństwa przez dwa lub trzy tygodnie w gą

szczacb, to znów nastąpi mitręga bez końca. J a

koż gdyby nie stosunki misyonarzy i nie mir,

jakiego zażywa między czarnymi brat Oskar, osie

dlibyśmy niechybnie na koszu. Brat Oskar miał

jedn ak wiadome sobie sposoby trafienia do zbie

gów i przedstawienia im, że chodzi tu o wyprawę

z przyjaciółmi ojca Stefana, którzy dobrze zapłacą

i którzy nie idą na wojnę. Skutkiem tego, zaraz

nazajutrz, rozmaite obce czarne figury poczęły się

pojawiać w misyi, a potem przybywało ich coraz

więcej. Kto wziął zadatek , wynoszący, o ile pa

miętam , półtorej rupii, t. j . około trzech franków,

ten tem8amem przyjmował zobowiązanie. Nie

groził uam też tu zawód, na jaki naraża się każ

dy podróżny, najmujący ludzi w Zanzibarze, gdzie

murzyni biorą zadatek i nie pokazują się więcej.

Brat Oskar znał ludzi, więc wybierał tylko naj

uczciwszych, a zresztą murzyni, kochając Misyo

narzy i potrzebując ciągle ich opieki, rzadko po

zwalają sobie nie dotrzymywać zobowiązań, jakie

względem nieb zaciągną. Zachodziłem raz wraz

do celi księdza Oskara, aby przypatrzyć się twa

rzom tych przyszłych towarzyszów i nmieć je

później pomiędzy inaemi czarnemi rozeznać. Murzy

ni, dla nieprzywykłego oka, są wszyscy do siebie

podobni, tak samo zresztą, j a a i my dla nich

wydajemy się zapewne między sobą podobni.

Wkrótce jed n ak nauczyłem się ich odróżniać,

Byli to ludzie z M’-Guru i U-Zaramo. Znajdo

wało się między nimi kilku chrześcian, jakoto

Bruno, przewodnik karawany, mały Tomasz z na

roda ludożerczego U-Doe, syn owego króla Muene*

Pira, o którym wspomniałem wyżej - i Fran

ciszek, tłomacz. Tych łatwo było odróżnić po

krzyżykach, zawieszonych na piersiach; mały ząś

Tomasz miał prócz tego spiłowane na ostro prze

dnie zęby, którą to oznakę, powszechną u ludo

żerców, wyniósł z domu. Brat Oskar miał roboty

w bród. Samo zgromadzenie zapasów i sprzętów,

między któremi były połowę łóżka, namiot, strzel

by, żywność, perkale, a dalej rozdzielenie tego

na równo-ważące paki, zabrało niemało czasu.

Przytem trzeba było z każdym murzynem gadać

osobno, zgodzić go, zadatkować i wyznaczyć

każdemu, co ma nieść. Zdaje się, że gdy paki

jedna w drugą ważą po trzydzieści kilo, wszystko

jedno, jaką kto niesie — tymczasem nie prawda!

Murzyn wybiera sobie pakę, przywięzuje do niej

swój bambus, uważa, że jest obowiązany nieść

tę, a nie żadną inną — i zdaje mu się, że uchy

biłby własnej godności, gdyby się innej dotknął.

Łączy się z tem i miłość własna i naiwna pró

żność, bo jeśli który niesie nap rzykład strzelby

białego człowieka, jego łóżko, torbę podróżną lub

inne rzeczy bezpośredniego pożytku, to tem s a

mem uważa się za większą figurę od tych, któ

rzy dźwigają perkal lub mąkę. Tłómacz, to już

dygnitarz, co się nazywa, który co najwyżej ra

czy nieść strzelbę lub latarkę.

Przypatrując się tego rodzaju ceregielom, n a

bywa się wprawy podróżniczej, cierpliwości i zna

jomości czarnych. Murzyni są gadatliwi, niemniej

niż egipscy arabowie, a przy swem dziecinnem

usposobieniu, sp ierają się o byle co, k łócą się,

śmieją, lub krzyczą, łatwo więc sobie wystawić

jaki ztąd powstaje rozgardiasz, zwłaszcza w pierw

szych chwilach, przy urządzaniu karawany. Trze

ba tych ludzi znać doskonale, by umieć utrzymać

karność, a nie wpaść w tyraństwo.

Podziwiałem istotnie pod tym względem brata

Oskara. W postępowaniu jego z czarnymi nie było

ani sentymentalnej przesady, ani też grozy. Z a

łatwiał on wszystko w sposób wesoło - rubaszny,

rozdawał od czasu do czasu żartobliwe szturchań

ce, okraszone konceptem, po którym cała czarua

trzódka brała się za boki, powtarzając: »O m ’bua

nam! m’bnanam!« (o panie, p anie!) Uśmiech d o

brotliwy nie schodził z jego twarzy, a jednak trzy

mał ład, jednem spojrzeniem przecinał spory, lub

zbytnią gadaninę.

—

Kto umie być wesołym, nie

tracąc przytem powagi, teu śmiechem i konceptem

zdoła jakoby wszystko od murzynów wymódz i

wszędzie ich doprowadzić! Ale oczywiście jest to

sposób dobry dla tych, którzy posiadają doskonale

język miejscowy. Kto go nie nmie, nie może się

puszczać na koncepta, a mnsi jednak utrzymać

w ryzie swoich ludzi, albowiem przy wszystkich

dobrych stronach murzynów, żleby się działo z po

dróżnikiem, któregoby pozbadli. Ma się do wyboru,

albo narzucić ślepą karność, albo stać się ofiarą

rozhukanej samowoli. Ponieważ i brat Oskar

ostrzegał nas kilkakrotnie, że trzeba ludzi krótko

trzymać, więc spotykając ich, bądż to na weran

dzie misyi, bądż w pokoju brata , przy rozdziela

niu pak, czyniliśmy tak jowiszowe twarze, że nam

się samym śmiać chciało. Murzyni też spoglądali

zarazem z ciekawością i obawą na swych przy

szłych M’buanam Knba i M’buanam Ndogo, z któ

rymi mieli się nie rozstawać przez całe tygodnie,

i którzy mogli okazać się dla nich d)brzy, albo

bardzo żli. Biały człowiek, który wychodzi z k a

raw aną w głąb, staje się siłą rzeczy niemal nieo

graniczonym panem ludzi - a i k ażdy murzyn

ma to we krwi, że raz nająwszy swe usługi, uwa

ża się przez czas trwania układu poniekąd za nie

wolnika swego chlebodawcy.

(Ciąg dalszy nastąpi).

Kraków, Piątek 20 Listopada1891.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu