Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 695 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 282

Kraków, Piątek 10 Grudnia 1909.

Rocznik LXII.

CZAS

(Wydanie wieczorne)

parlamencie niemieckim.

Ugrupowanie się stronnictw przy uchwalania

reformy finansów Rzeszy zaciążyło nietylko na

chwilowych stosunkach partyj między sobą. Spo

ry o wybór drugiego wiceprezydenta wykazały,

że ugrupow anie to istnieje dalej i będzie nad a

wało ton polityce wewnętrznej cesarstwa. Naro

dowi liberali, pobici przez sojusz konserwatywno

centrow y, przeszli do stanowczej opozycyi i aby

zamanifestować to , odrzucili miejsce drugiego

wiceprezydenta, ofiarowane im przez inne stronni

ctwa. Drugim wiceprezydentem został ks. Hohen

lohe,^ ze stronnictwa Rzeszy, które już przy re

formie finansów szlo łącznie z większością kon

serwatywno-centrową, a teraz okazało, iż dalej

z m ą pragnie współdziałać.

Wyjaśniona w ten sposób sytuacya, tak się

przedstawia: z jednej stroDy centrum, konserwa

tyści, stronnictwo Rzeszy i Polacy, z drugiej li

beralizm wszelkich odcieni, z narodowym libera

lizmem na czele, oraz sentymentem opozycyjnym

z liberałami złączona socyalna demokracya.

,,F)iok*- nie istnieje ani z tej, ani z tej strony,

każda grupa ma swobodę działania na własną rę

kę, lecz w konkretnych sprawach grupy te będą

szły łącznie. Liberali narodowi, odrzucając miejsce

drugiego wiceprezydenta, chcieli podkreślić, że są

w opozycyi, a zarazem zagrozić, że pozostaną

w niej dopóty, dopóki centrum zatrzyma prymat

w obecnym układzie stronnictw. Nawet niektóre

organa liberalne pojmują, że groźby te są próżne

i że nie zdołają wyprzeć centrum z pnzycyi,

jaką zająć potrafiło. Blok konserwalywno-liberal

ny, twór ks. Kulowa, to polityczne con lradiciio

in adjecto, należy do niepowrotnej, jak się zda

je, przeszłości, a liberali, odgryw a jąc rolę Achille

sa w namiocie, usuwają się coraz skuteczniej od

wpływu na rządy.

Stronnictwo narodowo - liberalne nie może po

zostać d!ugo w opozycyi i to w bezwzględnej,

na to pie posiada w sobie pierwiastków radyka

lizmu, a przeciwnie, posiada elementy i potrzeby

stronnictwa przynajmniej współrządzącego. Do

nieprawdopodobieństw też należy trw a ły i istotny

sojusz narodowych liberałów z socyalistami. Dzieli

ich przepaść lat poprzednich, tytuł i charakter

,,w rogów _ ojc zyz ny11, udzielany drugim przez

pierwszych, szowinistyczny charakter narodowego

liberalizmu i tradycya partyi rządzącej, jaką ten

liberalizm byl długie lata a szczególnie w bloku

ks. Bil!owa. Bezwzględna negacya je st więc ni.e

możliwą do przeprowadzenia, blada opozycyą nie

- lukratywną dla partyi, mającej wiele ambicyj i

interesów osobistych do zaspokojenia, eo może

nastąpić tylko przez udział w rządach. Drogę te

go udziału narodow i - liberali obecnie porzucili,

nie mogąc pogodzić się z myślą o upadku bloku

i o tem, żc miejsce ich zajęło centrum, które ra

dziby wyeliminować z partyj rządzących i znów

przerzucić do opozycyi.

Przykrość położenia wzjnaga się dla narodo

wych liberałów faktem, żo w tem ugrupowania

Kolo polskie nm znów rolę w a ż ną, że głosami

svrymi może nieraz przechylić szalę. Ze w szyst

kich bowiem cech liberalizmu niemieckiego jedna

jest najwybitniejszą: hakatyzm. Jeżeli narodowi

liberali p )Stępowaniem swem wogóle zaprzeczają

na każdym kroku idei liberalizmu, to w kwestyi

polskiej uderza to najjaśniej i za czasów bloku

wydało taki skutek, jak ustawę wyjątkową o

zgromadzeniach i stowarzyszeniach, skierowaną

przeciw Polakom. Gdy ks. Btitow, zmuszony do

ustąpienia, dyktow ał bamburskiemu dziennikarzo

wi swe chytro* zrozpaczone ataki i gdy zapew

niał, źe nie może pozostać w urzędzie z chwilą,

gdy dziedziczny wróg, Polak, waży swymi gło

sami na losach przedłożeń rządowych — wypo

wiadał to, oo czuje narodowy liberalizm w tej

chwili i co również wpłynęło na cofnięcie się

w nieprzebłaganą opozycyę. -

Polityczna myśl na

rodowego liberalizmu w stosunku do Polaków nie

Wrogowie państw a, rewolucyoniści, dążący do

oderwania się od Prus, Polacy mają miejsce tyl

ko w s krajnej opozycyi obok socjalistów, skoro

negują cesarstwo niemieckie1*, tak jak soeya

liści obecny porządek społeczny. Na tle tej kon

cepeyi trzeba postawić, mówiąc nawiasem, obecny

rucli za polityką pozytyw ną w stosunku Polaków

do Rzeszy, ruch mający, jak widzimy, podstawy

głębsze w ugrupowaniu się stronnictw parlamen

tarnych.

Sytuaeyę Koła polskiego oświetla z drugiej

strony upadek ka ndydata polskiego na jednego

z sekretarzy prezydyum parlamentu. Kolu nale

żało się to krzesło z tytułu liczebnej sily. Posta

wiono zrazu ka ndydaturę Macieja hr. Mielżyń

skiego; potem, g dy okazało się, że hr. Mielżyń

ski nie może brać udziału z powodu choroby

w pracach parlamentarnych, większość wysunęła

kandydaturę p. Adama Napieralskiego. Ze strony

centrum otrzymano w tedy zawiadomienie, iż pre

zydyum partyi konserwatywnej powątpiewa, czy

wszyscy konserwatyści będą inogli na p. Napie

ralskiego głosować, podczas gdy hr. Mielżyński

miałby lepsze szanse. Koło utrzymało jednak kan

dydaturę p. Napieralskiego, a by zaznaczyć, że

ono tylko ma prawo rozstrzygać o swem przed

stawicielstwie. W głosowaniu p. Napieralski otrzy

mał o 6 głosów mniej, niż ostatni z wybranych

sekretarzy. Kolo zostało się bez przedstawiciela

w prezydyum.

W ynik taki spowodowali wolnokonserwatyści,

którzy oddali 16 głosów na hr. Mielżyńsklego.

Faktem je st niemniej, że przy głosowaniu brako

wało aż siedmiu Polaków. Budzi to w pismach

nawet tak umiarkowanych jak Dziennik poznań

ski gorzkie a słuszne wyrzuty pod adresem po

słów, którzy tak dalece zaniedbują obowiązki, że

w pierwszych dniach obrad trzecia część Kola

jest nieobecną. Proponuje też Dziennik, aby na

przyszłość oddawać mandaty tylko takim kandy

datom, którzy zobowiążą się stale przebywać

w Berlinie podczas obrad ciał prawodawczych.

Bo rachunek cyfrowy wykazuje, że gdyby wszy

scy Polacy byli na miejscu, Kolo nie byłoby

wykluczone od należącego się mu udziału w pre

zydyum.

Z polityki agrarnej w Anglii.

Między argumentami, jakie zwolennicy projek

tu budżetowego, ułożonego przez dzisiejszy gabi

net liberalny, przytaczali w obronie reformy fi

nansowej, znajdow ała się potrzeba większego urucho

mienia ziemi, a to w celu wytworzenia drobnej i śre

dniej własności ziemskiej w Anglii. Dziś — mó

wiono - kiedy wielkie obszary ziemi leżą odło

giem i ich właściciele liczą raczej na przyrost

wąrtości, aniżeli n a dochody, stw arzanie małej

własności jest utrudnione. W szystkie ustawy ostat

nie, przeprowadzone zarówno przez gabinety kon

serwatywne, jak i przez gabinety liberalne, nie

daly poważnego rezultatu. Dopiero podatek na

*przyrost wartości" utoruje drogę polityce parce

lacyjnej, która właśuic w Anglii jest z jednej

strony polityką społecznie konserw atywną a z dru

giej strony staje się koniecznością socyalną , by

skierować na wieś zbyt już silne zastępy *nieza

trudnionych** w wielkich miastach. Przyjaciela

projektu budżetowego powołcwali się na prace

Artura YouDg’a z końca XVIII stulecia, zalecają

cego już w tedy ,,magiczny urok własności" , jako

podstaw ę dla polityki zachowawczej w reformie

społecznej.

Argument ten w krajach ,,kontynentalnych"

Europy jest tak popularny i znany, że żuaczenia

jego nie ma powodu z naciskiem podkreślać. Nie

o sam argument jednak chodzi, ale o szukanie

odpowiedzi na d w a z życia angielskiego nasuw a

jące się zapytania, a mianowicie po pierwsze na

zapytanie: dlaczego polityka parcelacyjna nie

jwydała do dziś dnia większych rezultatów, oraz

po drugie, jakimi środkami unioniści, którzy po

znosiprzypuszczenia, iż Koło polskiemogłoby )itykę parcelacyjną w zasadzie popierają,

chcą

brać pozytywnyudział w pracy ustawodawczej, j zaspokoić

i sprawę *niezatrndnionych" w mia

stach, zjawisko niezaprzeczone, i rzekomy *g’ód

zie mi11, o którym tak bardzo się rozpisują

monografie zanikającej wsi angielskiej.

Polityka parcelacyjna w Anglii rozpoczęła się

w pierwszej połowie Ubiegłego stulecia, ale nie

jako samoistna polityka agrarna, jeno jako uzu

pełnienie prawodaw stw a dla ubogich (poor law).

Ciała samorządu m ejscowego zostały upoważnio

ne do tworzenia alotrnenłs, drobnych parcel, w y

dzierżawianych ubogim i stanowiących ostatecznie

tylko źródło dodatkowej pracy i dodatkowego z a

robku. Z czasem dopiero i to w końcu XIX wie

ku zrobiono krok naprzód, ułatwiając tworzenie

małych, ale samoistnych gospodarstw rolnych —

sm ali Holdings — bądź sprzedawanych, bądż od

daw anych w czynszj przez ciała samorządu miej

scowego.

Z chwilą przyjęcia polityki tworzenia sm ali

Holdings, zwolennicy tej reformy z natury rzeczy

postawili dwa żądania: pierwsze, by samoistne

drobne gospodarstwa tworzyć za pomocą kredytu

publicznego tj. prowadzić pewnego rodzaju poli

tykę uwłaszczenia, a powtóre, by ciałom samorzą

du miejscowego (Radom hrabstw oraz Radom

gminnym) nadać prawo przymusowego w ykupy

wania ziemi dla tworzenia zarówno alotments jak

i sm ali Holdings. T e dw a postulaty znalazły zwo

lenników w obu stronnictwach historycznych A n

glii, a partya robotnicza z tym większym naci

skiem poparła żądania ekspropryacyi ziemi, po

nieważ monopol gruntów budowlanych daje się

odczuwać dotkliwie w miastach przy kwestyi mie

szkaniowej.

Tymczasem *magiczny urok własności11 nie

przyciągał nabywców sm ali Holdings. Zapewne,

źe w wielu miejscach rady hrabstw okazały się

opieszałe, ale ogółem wziąwszy, zjawił się także

brak kandydatów na właścicieli. Dlaczego? Dla

tego popierw sze, że włościanin-rolnik jest kreacyą

dziejową, której nie rąożna na zawołanie w ytw a

rzać z ,,niezatrudnionych" żywiołów miejskich, a

powtóre dlatego, że ka ndydaci do rolniczej pracy

na sma li Holdings sądzili, źe dla nich wygodniej

szą jest dzierżawa, aniżeli własność. Działa! tu przy

kład Irlandyi, a zarazem samodzielne rozumowa

nie. W Irlandyi, ja k wiadomo, wciąż zmniejszano

czynsze; każda dekada przynosiła nową ustawę

0 przymusowe i sądowe redukowanie czynszu dzier

żawnego. Tem łatwiej do takiej redukcyi — są

dzą robotnicy rolni w Anglii — mogą być znie

wolone wybieralne rady hrabstw. Poco więc —

rozumują kandydaci do gospodarstw — kupować

1 płacić amortyzację ustalonej ceny kupna, kiedy

jest nadzieja stałej redukcyi czynszu dzierżawnego

przez ciała, któro przecież sami dzierżawcy wy

bierają. Samodzielne znowu rozumowanie w ynika

z temperamentu zmienności i przesiedlania się,

wytworzonego przez urbanizacyę kraju. Zamiast

uwięzić kapifał w nabyw aniu własności, niejeden

smo,li Holder woli mieć wolne ręce, przenosić się

z miejsca na miejsce i być *panem siebie," oraz

swojej inicyatywy.

Wobec tego nastroju ciała samorządu miejsco

wego są również skrępowane, gdyż przy dzier

żawach niepewne są czynsze. Są one zatem opie

szałe przy tworzeniu s m a li Holdings mniej ze złej

woli, jak ze względów ekonomicznych.

Inne atoli uczucie żywią rady gminne — p a -

rish councils, zaprowadzone w 1892 roku. Te

złożone są z mieszkańców, odczuwających zanik

życia wiejskiego, który przypisują wielkim obszar

nikom. Uzbrojeni obecnie w swe rady, w siłę

zbiorowości, legalnie zorganizowanej, chcą oni

rozwoju akcyi parcelacyjuej. Szczególnie na po

łudniu ruch klubów rolniczych, albo tak zw anych

*klubów w kuchni" (kitchen clubs), gdyż robo

tnicy rolni zbierają się u siebie, w swych kuch

niach, będących jednocześnie izbą baw ialną (sit

łing room), szerzy się i potężnieje. O ile w ra

dach hrabstw , które w rezultacie będą finansowo

odpowiedzialne, jest pew ne ociąganie z polityką

parcelacyjną, o tyle rady i zebrania *parafialne"

są niecierpliwe i żądne *wykupu ziemi" na wła

sność gminy, a względnie hrabstwa.

Zmienił się więc *magiczny urok własności"

w Anglii i zmienić się musiał. Napróżno autoro

wie angielscy wskazują na Francyę, gdzie jednak

oprócz innego przebiegu dziejowego, istnieje i in

na organizacya przemysłu. Nie są także przykła

dem stosownym ani Belgia ani Dania, gdyż w obu

tych krajach drobni właściciele przebyli niemal że

wiek nauki intenzywnego gospodarowania na

ziemi.

Jak pogodzić sprzeczności? Co zrobią unioniści

z kwestyą rolną, gdy wrócą do władzy? Jaką

mają alternatywę reformatorską? Ostatnimi czasy

spopularyzowało się w ieh szeregach hasło two

rzenia *kooperacyjnych stowarzyszeń dzierżawy

ziemi" po całym kraju i złączenia ich z rodza

jem centrali — Agricultural Organisation So

ciety — stworzonej na wzór wspanialej organizacyi

irlandzkiej. Takie kooperacye już istnieją i dają do

bre rezultaty. Jako przykład cytuje się często Mere

a n d District Sm ali Holders Ltd, operujące na

granicach hrabstw a Wiltshire i hrabstw a Dorset,

produkującego dobre masło. Wzięło ono 452 akrów

ziemi w dzierżawę od Rady hrabstwa na 21 lat

z apcyą nowych 30 lat dzierżawy po upływie 21

lat. Stowarzyszenie składa się z 29 członków,

z których każdy wziął 12 akcyj po 5 szyl!ingów,

wpłacając jednakowoż tylko po 6 d (t. j . pól

szyllinga) od akcyi. Te opłaty stanowią g w a ra n

cyę za czynsz, który wklucza i podatki gminne,

oraz koszta administracyi i oparkanienia etc.

Każdy z kooperatystów w istocie prowadzi g o

spodarkę zupełnie na własną rękę; wspólnota słu

ży tylko do tego, by dać radzie hrabstwa gwa

ra nc yę i to w formie ograniczonej poręki za czynsz.

Ale ta rzekoma alternatywa nie jest właściwie

alternatywą, gdyż ostatecznie Rada hrabstwa zja

wia się jako pośrednik między dzierżawcami a

właścicielami. Z chwilą zaś, gdy to zjawisko ma

miejsce, znowu musi wypływać na wierzch spra

wa kredytu publicznego dla smali Holders i kwe

stya przymusowego wykupu ziemi lub jej wy

dzierżawienia przez ciała samorządu od iandlor

da. W raca jednocześnie kwe styą municypalizacyi

ziemi, t. j, kwestyą cial samorządu jako właści

cieli.

Rozumie to doskonale lord Onslow, który chce,

by kooperacye stykały się bezpośrednio z land

lordem. Ale w takim razie nie masz prawodaw

stw a parcelacyjnego, którego ludność wiejska się

domaga. Wszak tworzą się specyalue ustawy o

sm ali Holdings, dlatego tylko, że naturalny pro

ces ekonomiczny nie wystarcza. Jeżeli zaś ciała

samorządu miejscowego mają dać kredyt tylko i

nie brać w procesie parcelacyjnym udziału bez

pośredniego, to stworzyłaby się sytuacya jeszcze

trudniejsza.

Słowem, wobec wyborców z hrabstwa uuioniści

są dziś w kłopocie i muszą się pocieszać tylko

tem, że wyborcy ci stanowią mniejszość w kraju.

Gdyby zaś przyszli do w ładzy unioniści, będą

mieli przed sobą zadanie trudne do rozwiązania:

nie mogą się cofnąg z drogi tworzenia drobnych

gospodarstw, na którą sami po czyści samodziel

nie weszli, a nie mogą pozostać w status ąuo

ustawodawczem, który nie wystarcza i istnieją

cych problemów nie rozwiązuje.

,,Nemu me itnpune !acessit!"

KerlSn 7 grudnia.

Przed kilku dniami odbywały się w Katow i

cach wybory do Rady miasta, przyczem naprze

ciw obozu liberalno - protestanckiego stanął obóz

katolicki. Katowice liczą bowiem 85 procent k a

tolików, którzy przy obecnych wyborach po raz

wtóry wystąpili samodzielnie, stawiając 5 kandy

datów, z których dwóch, na mocy kompromisu

polsko - centrowego, było Polaków, mianowicie Dr

Adamczewski, adwokat, członek dozoru kościel

nego, oraz p. Pa kuła, mistrz rzeźnicki. Przy pierw

szym wyborze, mimo presyi rządowej, kandydaci

katoliccy otrzymali tyle głosów, że bądź przeszli,

bądź, j a k obaj Polacy, znaleźli się w głosowaniu

ściślejszem. P rz y wyborach ściślejszych Polacy

upadli, jak twierdzą jedni d!a tego, że centrowcy

nie dotrzymali kompromisu, j ak tw ierdzą drudzy

dla tego, iż nacisk rządowy przeszedł wszelkie

rozmiary, nie mówiąc o nacisku hakaty stów, bro

niących ,,niemieckiego miasta Katowic przed pol

skim zalewem1. Prasa liberalna wyciągnęła i ko

mentowała energicznie cyrknlarz pruskiego mini

sterstwa spraw wewnętrznych z r. 1899, w któ

rym określono popieranie celów polskich jako nie

zgodne z powołaniem i działalnością urzędnika

pruskiego. Miała to być próba nacisku na głosu

jących urzędników i nauczycieli, Niem ców -k a

tolików.

Ci wyborcy centrowi, którzy mimo tej nagonki

ośmielili się przy wyborach ściślejszych głosować

za kandydatami polsko - katolickimi, rychło prze

konali się, do czego prowadzi w Prusiech próba

w ykonywania obowiązków obywatelskich w edług

najlepszego przekonania i zgodnie z konstytucyą.

Pięciu nauczycieli i kilkunastu urzędników poczty

i telegrafu oraz kolei, otrzymało przeniesienie

,,ze względów służbowych11. Z Katowic przerzu

cono ich w głąb kraju, do małych wiosek, m ię

dzy innemi przeniesiony został rektor szkoły

ośmioklasowej Wladeczek, który od 38 lat kie ru

je tą szkolą w Katowicach. Od Nowego Roku

muszą wyprowadzać się z Katowic i mimo po

słuchania u prezesa rejencyi, nie udało im się

uzyskać pozostawienia na obecnem miejscu słnż

bowem.

W D,otywach przeniesienia zaznaczono, że

wszyscy nie uczynili zadość cyrkularzowi mini

sterstwa spraw wewnętrznych z r. 1899, który to

cyrkularz nakłada na urzędników obowiązek po

pierania niemczyzny. W polemice prasowej, jak a

stąd się wywiązała, stwierdza Germania, że ten

że cyrknlarz zakazuje między innemi *występo

wania agresywnego" i zaleca, aby kierować się

*dachem pojednawczym". Nauczyciele i urzędni

cy, głosując na kandydatów katolickich i ludzi

przekonań umiarkowanych^ jak obaj kandydaci

polscy, nie przekroczyli odnośnego cyrku!arza,

przeciwnie, raczej działali w jego duchu. Germa

n ia wykazuje przy tem, że zarówno Dr Adam

czewski, jak p. P a kuła wyraźnie oświadczyli wo

bec wyborców, iż stoją na gruncie legalnym i

w razie wyboru kierować będą się tylko dobrem

miasta, bez względu na różnice wyznaniowe i

narodowe.

Źródła tak surowego wystąpienia prezydenta

rejencyj dopatrują się pisma katolickie w bezpo

średniem wkroczeniu cesarza. Wilhelm I I ,bawił

mianowicie przed niedawnym czasem w Świer

klańcu u ks. Heuckeil-Donnersmarcka na polo

waniu. Odwiedziny te miały posłużyć ks. Henc*

kel - Donnersmackowi do przedstawienia cesarzo

wi *kwestyi polskiej" w hakatystyeznem oświe

tleniu. Na obiedzie znajdował się prezes rejencyi,

ten zaś sprowadził zuanego komisarza policyi

Maedlera, który jest wyznaczony specyalnie do

śledzenia Polaków — i doprowadził do rozmowy

cesarza z Maedlerem. Po obiedzie cesarz wręczył

prezesowi rejencyi swą fotografię z podpisem:

Nemo me impune lacessit. Stąd — jak wywo

dzi Oberschlesisehe V olksslimme — wziął so

bie prezes rejencyi asumpt do przeniesienia nau

czycieli i urzędników za to, że głosowali według

przekonań.

Według pism katolickich dość szczególną by

ła atmosfera, w jakiej dokonywały się na zamku

w Swierklańeu te negocyacye wewnętrzno - poli

tyczne. Ks. Henckel - Donnersmarck sprowadził

mianowicie dla zabawienia cesarza artystkę pa

ryską, Jeanne Granier, która wygłosiła przed ce

sarzem malą confórence o ... miłości. Z paryskie

go Gil Bla sa przedostała się treść tego odczytu

do pism niemieckich, które przytaczają między

innemi następujące ustępy:

Gdy krót spotyka się z aktorką, zaczyna: *Mó

wmy o miłości, droga przyjaciółko!" I z,dała od

oczu Europy zapadają w rozkoszne zapomnienie. To

dobra tradycya.

—

Pozwól, Najjaśniejszy Panie, że

pozostanę jej wierną! Najważniejszą i najtrudniej

szą wiedzą dla tego, który ma rządzić, jest i pozo

stanie znajomość serca ludzkiego. A tylko u kobiet

można nauczyć się poznawania mężczyzn,..

Widzi*

PLON JUBILEUSZOWY.

_-e

VI.

O źródłach czy wzorach Słowackiego można

mówić nietylko przy filozofii, ale także przy jego

poezyi. Bo mimo zaprzeczeń Dra W. Hahna

(w zjazdowym referacie *O tak zwanej bluszczo

wości S . ”) musimy do poeiy zastosować to samo,

co on w ,,Pamiętniku" pisze o swej matce, że

,,z apominała książki, które c zyta ła ., ale koloryt

tych książek różnych, smutnych lub wesołych,

przydaw ał ciągle nowy dźwięk do jej rozmów.

Tworzyła nieznacznie pobie %tysiąca myśli prze

czytanych i zapomnianych nową myśl”. Nie przy

nosi to wcale u«zczerbku jego oryginalności, bo

Słowacki pra wie nigdy nie imituje świadomie

swego wzoru, tylko się nim inspiruje. A czyui to

tak często, że w każdym niemal utworzę możua

wykazać jakieś obce reminiscencye. Ich zbiera

niem zajmuje się w ,K siędze pamiątkowej" aż

dziewięciu autorów.

Ponieważ sam Słowacki (w liście do Krasiń

skiego z 14 grudnia 18421 całą sw oją przedmi

styczną twórczość określa jako ,,pogańską i za

znacza, że cboc już przeklął ów poganizm, to

przecież nie może zapomnieć, *że mu był lito

śnyiu panem; że jego Dyany były mu kochanka*

nii, a jego trwałość praw ie wiecznością”, słuszną

jest rzeczą zacząć od prac, poświęconych stosun

kowi Słowackiemu do antyku. Je st ich trzy:

ź, Passowicz (Echa Klasyczne u J. S -,

progr. gimn. w Spnborze) podaje na trzynastu

Ntrouacb parę ogólnikowych uwag o s udyaeh,

motywach i analogiach klasycznych, traktując tę

kwestyę mniej więcej tak, jak p Sędzimir język

Słowackiego. I’. H. Sclinejder (Kilka objaśnień

do dziel Słowackiego progr. gimn VIII we

Lwowie) przytacza starożytne analogie i paral!ele

do myśli o powrocie wszechrzeczy, objaśnia węża

Saturnowego, porównuje krwaw ą plamę na czole

Balladyny z krwawem czołem zabójczym męża

Klytajmrastry, tłómaczy, dlaczego Słowacki na

zwa! Teogoniczną Zofię *Sofos”, opowiada o z n a

czeniu słoniowych w rzeciądzy snn w *Beniow

skim", a do ,,dwóch na słońcach swych przeciw

nych bogów" przytacza parallelę z Platońskiego

Politikosa: Zwalcza tu Plato zapatrywanie, j.ako

by *dwaj bogowie, którzy przeciwne sobie ży

w ią zamia ry" (tj. Empodoklesowa *Miłość" i *Kłó

tnia ”), świat poruszali.

—

Analogia ze Słow a

ckim - bardzo odległa, ale za to pozw alająca

autorowi mówić o podobieństwie pomysłów Sło

wackiego z Einpedeklesem. Podobny charakter

mają poprzednie objaśnienia.

Wreszcie p. A. Bednarowski (Słowacki jako

tłómacz Homera, progr. gimn. II we Lwowie)

poświęca rozpraw kę *zestawieniu przekładów Sło

wackiego z oryginałem greckim”, poprze

dziwszy to zesiawienio przytoczeniem niektó

rych miejsc z prozy i poezyi poety, świadczą

cych o zajęciu się Homerem. *Po dokładnem s tu

dyum w szystkich dzieł Słowackiego — powiada

autor — możemy stanowczo stwierdzić, że w pierw

szym i drugim okresie twórczości poety, to jest

mniej więcej do r. 1842, możemy wyka zać n.ie

wiele wyraźnych reminisceucyj z Homera”.

jest inaczej, że Homer (t. j . Iliada Dmochowskie

go) od pierwszych utworów poety dostarcza mu

motywów, o tem może się Dr Bednarowski prze

konać z moich zestawień w *Helleniźmie Słow a

ckiego”. J ede u rozdział tej pracy (Słowacki jako

Homeryda) poznał już 12 maja b. r. ua walneru

zgromadzeniu T ow a rzystw a filologicznego, korzy

stając z niego, chociaż niedokładnie. Mówiłem

np. żo wiersze (Ben. VIII 103) o duszy, która

niechętnie opuszcza ciało: *tak kocha ten dom

młodości i siły" i następna uw aga: ,,Ten

iwiersz z Homera kradnę, teu cstatni... zda mi

o Sarpedonie mówi”, polegają na pewnej konfu

zyi, bo śmierć Sarpedona je st opisana inaczej

(II. XVI 502 n.), a natomiast w tej samej księ

dze (w. 856 n.) czytamy o śmierci Patrokla:

*Poszła dusza żałosne rozwodząca s kargi — że

ją tw arde wyroki rzucić przymusiły — mile dla

niej siedlisko młodości i siły " (Dmochow

ski). Bezpośrednio potem odniosłem wiersze z *Od

powiedzi na psalmy przyszłości”, 148 nn.) do

sceuy (II. X XIII 65 nn.), w której cień Patrokla

zjaw ia się we śnie Achillesowi. Otóż Dr B edna

rowski, zapamiętawszy sobie tylko to, że Słow a

cki pomiesza! Sarpedona z Patroklem, powołuje

się na Iliady ks. XXIII w. 65 nn. i pisze, że

w" tej scenie jest *pewien ukryty żal za życiem,

żal za przyjacielem. T en epizod, jakoteź śmierć

Sarpedona, utkwiły głęboko w pamięci Słowa

ckiego i wywołały wyżej przytoczone strofy Be

niowskiego".

W tym w ypadku Dr B ednarowski skorzystał

ze słyszanego odezytu tak oryginalnie, że mógł

słusznie przemilczeć jeszcze nie drukow ane źró

dło. Natomiast niczem nie usprawiedliwionem je st

drugie przemilczenie. N a końcu odczyta zakomu

nikowałem, że udało mi się znaleść oryginał,

z którego Słowacki tłómaczył dość wiernie Iliadę

w angielskim, rymowanym przekładzie Aleksa n

dra Pope’a, The Iliad of Homer. W dyskusyi

wyrazi! Dr Bednarowski *podejrzenie co (jo tego

Pope’a, bo uczeni twierdzą, że Słowacka miał

przed sobą przekłady francuskie, może Rocbefor*

ta, który także podobnie odstępuje od Homera”.

Widocznie jednak sprawozdanie z owego odczytu,

zamieszczone w Słowie polskiem (Nr 220, z 12

maja) rozwiało jego podejrzenia, skoro w pracy

napisał: *Wprawdzie wiele miejsc zmienionych

dowolnie znajdujemy już w tłómaczeniu angiel

skiem, Aleksandra P o p e ’a, z którego Sło

wacki swego przekładu dokonał, jednak

poeta nie trzymał się zupełnie niewolniczo angiel

skiego tekstu”... l ’o dłuższej argumentacji docho

dzi autor do konkluzyi, że mimo zależności Sło

wackiego od Pope’a można go zestawiać z ory

ginałem gre.ckim. J akoż Pope’a uwzględnia

autor przy pieśni pierwszej tylko raz, a kilka ra

zy przy pieśni XVII. i XXL Mógł go zupełnie

pominąć, skoro za miarodajny dla Słowackiego

uważa oryginał grecki. Jeśli jednak nie pominął,

powinien był zacytować, skąd się o Popi’em do

wiedział. Tyle w obronie czystości pracy naukowej.

Prócz Homera (Dmochowskiego, potem Pope’a)

tow arzyszyła Słowackiemu przez cale życie Biblia.

Echa jej w wierszach i prozie poety zbiera p. B.

Hausner (Sło wacki a biblia), robiąc ciekawe od

krycia zwłaszcza w wierszach lirycznych, które są

parafrazami z księgi Joba, z psalmów, z proro

ków’. W cennej swej pracy przecenia Dr Hausner

wpływ Kabały na Słowackiego, a nie docenia

w pływ a Nowego Testamentu. Kontynuowanie te

go studyum i w tym kierunku, by wykazać szcze

gółowo wpływ Biblii na dykcję Słowackiego, by

łoby nadzwyczaj pożądane.

Ż obcych literatur nowożytnych najwięcej za

wdzięczał Słowacki angielskiej. Chociaż wpływu

Szekspira i Byrona na naszego poetę nie akreś!o

no jeszcze zupełnie wyczerpująco, tego tematu

w ,,Księdze jubileuszowej" nikt nie traktuje Za

to uw ydatnieniem podobieństw między E pipsy

cUidionem i Tiie Cenci Shelleya a w ,,Szwaj -

caryi" i ,,Beatris C enci" Słowackiego zajął się

jeszcze raz p. K. Ciolkosz (progr. szkoły realnej

w Tarnowie), akcentując nie zależność Polaka od

Anglika, lecz pokrewieństwo ich natury, podobień

stwo w odczucia pewnych objawów życia, upo

dobanie do jednych przedmiotów (Oda do wol

ności i ,,Ode to Liberty”. Hymn o zachodzie słoń

ca i *Ode to the West Wiud" . Na sprowadzenie

prochów Napoleona i *Written on heariDg the

News of the Death of Napoleon).

Siady wpływu Wiktora Haga w dramatach

Słowackiego wykazuje p. B. Kielski (progr. szko

ły’ realnej w Krośnie). Zwraca on uwagę ua po

dobieństwo sceny spiskowej w *Kordyanie" z t a

kąż sceną w *Hernanim”, zestawia motywy, s y

tuacje i charaktery ,,Mazepy11 z odpowiednikami

w ,,Le roi s ’ amuse1:, i w ,,Angelo11, wreszcie z a

pożyczenia ,,Beatrix Cenci11 z ,,Lucrece B orgia11.

Najmniej wiedziało się dotąd o znajomości lite

ratury niemieckiej u Słowackiego i o jej wpły

wie na jego twórczość. Tę Inkę wypełniają trzy

prace jubileuszowe: P. M. Bienenstock ogłasza

z większej pracy: O wpływie niemieckim na

twórczość Słowackiego kilka uw ag o w pływie

Schillera i Goethego (progr. gimnazyum w W a

dowicach).

Po gruntownych uwagach o tem, co wiedziano

o literaturze niemieckiej w domu Słowackich i

Dra Bćcu; co Juliusz poznał w szkole z tej lite

ratury i ile opanował język; jakie dramaty nie

mieckie widział na scenie i jakie książki mógł

potem czytać ty!ko po niemiecku, określa autor,

co pociągało poetę do Goethego, a co do Schille

ra, i zestawia najpierw wzmianki Słowackiego o

Fauście. Ślady wpływów tego utworu widzi jnż

w ..Kordyanie”, w jego konstrukcji (*Przygoto

w anie" i ,,Prolog im H imn;el”) i w podobieństwie

Kordyanowskiego Szatana (Szpital waryatów)

z Mefistem. T ak zwany ..Prolog" Kordyana ma

być tylko oryginalną parafrazą Goethowgkiego

:,Vor3pieI auf dem Theater”.

Prócz ,,Fausta" zo

stawił w *Kordyauie" ślady i *Werter”. Szkoda,

że autor nie zwrócił przytem uwagi na francuskie

przekłady Wertera i Fausta (w roku 1828 wydał

Gerard de Nerval, Le F aust de Goethe), których

znajomość można Słowackiemu z większcm przy

pisywać prawdopodobieństwem niż lekturę orygi

nałów. Ale tak te podobieństwa *Kordyana" jak

da L z e , przytoczone z poematu *Beniowskiego"

jeszcze nio są przekonywująco. Dopiero zestaw ie

nie ustępów i wierszy *Fausta" z fragmentami

dramatu o Beniowskim mogą liczyć na ogólną

aprobatę, nic mogą zaś na nią żadną miarą liczyć

zestawienie ,,Araba1, i *I)ie B raut von K orintb"

, ,C Z A S " wyehodui c wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroesystych dwa rasy

o godzinie 6 rano i o godzinie 6 wieczorem.

Numer wieczorny 10 hal,, ranny 4W.}*ja5SaTSW- .

PKEN’UMEHA%i’A WYNOSI :

wrw.,i,__:.

jnacały rok na kwartał na1miesiąc

Krakowi* w

’

| 30 koron

7kor.50h.2kor.50hal.

» . . . * odnoszeniem do d o r a a .................................. | 36 koron 9 kor. -

3kor. -

Pocztą_w p aństw ie A n s t ry a c k i e m ................................................

36koron 9k _

3k_

Z dw uk rotną _w ysyłką poczto w ą .................................................

42koron 10feorMhgk 5Qh,

Pocztą w państwie N.ernieckiem

.........................................

42koron 10kor_50h ;3kor50hal_

Ao wszystkich p aństw , należących dozw iązku ]pocztowego .

48 koron 12 kor. -

4 kor.

f państwie rosyjskiem (abonam ent przez urzędy pocztowe) .

16rb.20k. 4rb. 05k. 1rb. 45kop.

Według urzędowego wykazu na r. 1908pism zagranicznych, mających d ebit w państw ie rosyjskiem ,

M oak wirfW ^ UrZ^ dy P°c*towe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowffi

Wilnie, Moskwie i Odesie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyfajac poczta

nai ytosc

nrzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych mias’t.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W a rsza w i e biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn, Międzynaioaow» Biuro ogłoszeń - w K ijow ie księgarnia L. Idzikowskiego - w W ilnie biuro dzienni

ków K. Taube ra .

mmmmm«wionmi

ni 11

»gs

n»nnirr%i

Prenumeraty przyjmują : AdministracjaCzaru w Krakowie i urzędy pocztowe. Miejscową pre

n u m e r a t ę księg. S. A . K rzyżanowskiego, nandl?,: St. K arlińskiego , H. Kretschm era, Biuro dzień, ilopcasa

i Salomonowej, G ł . t r a f i k a . We Lwowie ,,Czas" jest do nabycia w biurach dzlea. A. Olszewskiego, S. Sokołowskiego,

K. Buchstaba, ua stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Nowym Sączu na peronie w kręgami kole

jowej, tudzież na innyck główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 10hal.: układ tabe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal,, następny po 10 hal. N adesłane i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petitowym 60 halerzy za każdy raz. G łosy publiczności po 2 kor.; wszel

kie prywatne komunikaty po kronice i po dziale ekonomicznym i t. p. po 1 kor. od miejsca wiersza

Ogłoszenia i prenum eratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Ol.szewskiego,

St. Sokołowskiego, K.Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

myślu A. Juszyński ksiegarnia,D. Heszeles; w Rzeszowie ?d. Weintraub; w Stanisław owie Jasiek

ski i Sp.; w Tarnowie M. Kockach, O. Haut; w Tarnopolu Koraaniewski; w Paryżu wyłączni*

p. W. Kaczkowski, 14 Citć do Trevise; w Wiedniu Haasenstein A Vogler, R. Mosso (także we wszyst

kich filiach); H. Schalek, M. Dulces, E. Braun, J . Danneberg, H. Friedl (tylko prenumeratę H. Gold

icbmidtAComp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube A Comp., w Pradze czeskiej Fr. Hovorka.

Listy z pieniądzmi i przek a zy pieniężne na prenumerato i ogłoszenia przyjmuje Admini

»trseya Czasu w Krakowie. Reklam acje nieopieczętowane niepodlegają opłaciepocztowej. Listów nie

opłaconych uie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

Wn?" Za każdą zmianą adresu dopłaca się 40 bal.

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 50.

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку