Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 661 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 290.

Kraków, Wtorek 2 0 Grudnia 1898.

Rocznik LT.

CZAS

Prennm

eratę przyjmn,}ą:

AdministracyaCzasu w K rakowie i urzędypocztowe. M iejscowy prennmeratę księgarnia

S. A . Krzyżanowskiego, handel Stanisława Karlińskiego w Sukiennicach, handel Kretschmera,

biuro dzienników Hopcasa i Salomonowej, główna trafika.

—

OgłoH enia przyjmuje się za opłata

od miejsca wiersza drobnym drukiem za pierwszy raz 10 cnt., za każdy następny po 5 cnt., nkłaa

tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany pierwszy raz po 20 ot., następny po 5 ct. — H nilerfsn e (na

3stronie) od miejsoawierszadrukiemdrobnympo30cnt.zakażdyraz. — Ogłouenla iprenn

m e r a tę przyjmuj§: w e L w o w ie biorą dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego, centr. biuro ogłoszeń

ul. Kopernika I.li; w P a ryin wyj§cznie p.Adam rue de Yarenne 38, (prenumeratę p. W . Raczkowski

Courbevoi pod Paryżem rue du Chemin de fer 44); w W ied nia Haasenstein A Vogler (także

w Hamburgu, Frankfurcie n. M,, Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrooławiu), A. Oppelik, R. Mosse (także

w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), H. Scbalek, M. Dukes, J. Danneberg, H. Fried

(tylko prenumeratęH.GoldschmidAC;omp.); w Kranhfnrcie n. M . Q.L.DaubeAComp.

Za każd§ zmianę adreBu dopłaca się 20 ot. * W

K.*aKów 19 grudnia

Piszą nam z Wiednia:

Wiele miejsca w dziennikach czeskich zajmuje

i wiele hałasu wywołuje w tej chwili sprawa ce

sarskiego orędzia, którem powitane być mają Sej

my krajowe. Ze stanowiska stronnictw autonomi

cznych pojmujemy najzupełniej interes, jaki bu

dzi kw estya treści i formy orędzia. Należałoby

tylko, zdaniem naszem, unikać nieporozumień

w tym względzie, gdyż nieporozumienia w swych

konsekwencyacb doprowadzićby mogły do obniże

nia doniosłości aktu, który dla autonomicznych

partyj przedstawiać musi właśnie bardzo ważne

i pozytywne znaczenie. Obawiamy się zaś niepo

rozumień dlatego, że w czeskich dziennikach spo

tykamy się z wywodami, które w dwojakim kie

runku mogłyby dać powód do zwichnięcia zasa

dniczego znaczenia cesarskiego orędzia.

Pierwszy punkt dotyczy treści, a raczej zakresu

orędzia. Musi ono — i na to jest zgoda powsze

chna — zawierać podziękowanie Monarchy za zło

żone mu przez wszystkie bez wyjątku Sejmy ma

nifestacye hołdu z okazyi półwiekowej rocznicy

panowania.

—

Wątpliwości zaczynają się dopiero

przy odpowiedzi na pytanie: czy i co więcej za

wierać ma i będzie orędzie cesarskie. Część bo

wiem Sejmów z wyrazami wiernego hołdu połą

czyła w formalnych adresach do tronu, także w y

raz politycznych poglądów i aspiracyj Sejmów

krajowych, przyczem — co dla ocenienia stano

w iska rządu w tei sprawie obojętnem być nie

może — okazały się dość znaczne między poje

dynczymi adresami różnice.

Jest rzeczą bardzo naturalną, że odpowiedzialny

za treść orędzia gabinet, nie może wobec jednego

Sejmu w ystępow ać z programem federalistycznym,

wobec innego zadowoloić się zaznaczeniem sym

patyi dla umiarkowanych dążeń autonomicznych,

w obec trzeciego wreszcie stanąć na stanowisku

niezmienności dzisiejszej konstytucyi.

Zdaje nam się zaś, że może nigdy nie bylo

sytuacyi politycznej, w którejby większą prakty

czną doniosłość przedstawiała dla antonomistów

m ożliw ość jednobrzmiącej, a przecie dążeniu do

podniesienia wpływu i zakresu działania Sejmów

odpowiadającej manifestacyi od tronu. Jeśli bo

wiem w dalszym biegu wypadków politycznych

w Austryi Sejmom — jak tuszymy — ma przy

paść rola pierwszorzędnych czynników życia pn

b!ieżnego, to dziś jnż należy sznkać wypadkowej

między programami i postulatami tych przynaj

mmej Sejmów, których większość przedstawia dą

żności ku rozszerzeniu autonomii. Wszystko, co

te Sejmy tych krajów rozdziela, musi zniknąć-,

pozostać musi jako wspólny cel dążeń, to, co je

między sobą łączy.

—

Inaczej niepodobna w Sej

mach widzieć podstawy urządzeń centralnych pań

stwa.

Dlatego uważamy za zasadniczy błąd żądania,

sformułowane w głównym dzienniku czeskim, a

zdążające w gruncie rzeczy do tego, by orędzie

cesarskie w każdym kraju stosowało się dokład

nie do treści uchwalonego przez jego Sejm adre

su, t. j. by np. orędzie do Sejmu czeskiego zapo

wiadało zupełne spełnienie prawno-państwowych

aspiracyj adresu czeskiego. Pomijając jnż bowiem

śmieszną rolę ekwilibrysty politycznego, jaka

w tym w ypadku przypadłaby rządowi, odpowia

dającemu kilkanaście razy na kilkanaście adresów

a zawsze inaczej, spełnienie tego żądania wyja

w iłoby tylko różnice, a nie w yprowadziłoby na

pierwszy plan wspólności myśli autonomicznej

w calem państwie; byłoby więc ciężkim ciosem

dla politycznej powagi i przyszłości Sejmów.

Zupełnie z tego samego źródła płynie drug

błąd, który znajdujemy w wywodach czeskiego

organu. Czytamy tam , że od treści orędzia do

Sejmu praskiego zawisło stanowisko klubu cze

skiego do rządu w Wiedniu. Tak jak w tamtem

rozumowaniu zaginęła gdzieś reszta Sejmów, tak

w tem przepadła z kretesem większość prawicy.

Przepadł więc także i wzgląd na to, źe np. zu

pełne zastosowanie się do żądań Sejmu czeskie

go może nie podobać się któremu z innych stron

nictw prawicy i w odwrotnym kierunku wpłynąć

na jego stosunek do rządn.

—

Błąd ten wynika

z zapomnienia, że stosunek Czechów, Polaków,

Niemców katolickich itp. do rządn nie może być

inny, jak stosnnek całej większości do rządu,

inaczej nie jestto wcale organiczna większość.

—

Jak długo chodzi o drobne, lokalne postalaty, za

sadnicze to pojęcie nie występuje jaskrawo na

jaw.

—

Z chwilą poruszenia sprawy prawno-pań

stwowej, trzeba natychmiast znown szukać współ

nej autonomicznej podstawy, a ta znajduje się

w projekcie adresu prawicy z r. 1897 .

Tak więc, jak byłoby rzeczą zupełnie naturalną,

gdyby prawica jako taka kładła nacisk na zwią

zek między treścią orędzia do Sejmów a proje

item adresu z r. 1897, tak na odwrót nie jest

dopuszczalnem z treści orędzia robić postulaty

pojedynczego klubu prawicy. Dalej zaś, tak samo

jak żądanie, by odpowiedź na adres czeski była

zupełnem jego uwzględnieniem, przedstawia, jak

uważaliśmy, wielkie niebezpieczeństwo dla powa

gi i roli politycznej Sejmów krajowych, tak two

rzenie związku między treścią orędzia a postula

tami specyalnymi klubu czeskiego, przedstawia

niebezpieczeństwo dla prawicy, jako większości

parlamentarnej.

Jakkolwiek przypuszczamy, że nieporozumienia,

mogące wyniknąć z fałszywego traktowania spra

w y orędzia, tkwią dziś jeszcze nietyle w poło

żeniu politycznem, ile w świecie wyłącznie dzień

nikarskim, to jednak nważamy za potrzebne dziś

już wystąpić z przestrogą, gdyż wiemy, jak ści

sły istnieje związek, nieraz przyczynowy, między

tymi dwoma światami: dziennikarskim i polity

cznym. Dziś możemy to uczynić, nie narażając

w niczem harmonii, łączącej kluby prawicy. Za

kilka dni stalibyśmy jnż może wobec dylematu:

albo milczeć, gdzie milczeć nie wolno, albo nara

żać na niebezpieczeństwo związek polityczny, któ

rego strzedz i bronić należy.

Dziś jeszcze, na

szczęście, est tempus loguendi.

Przegląd polityczny.

Wiener Ztg ogłasza patent cesarski z 17 b. m.

zwołujący na 28 b. m. Sejmy: Czech, Galicyi,

Austryi wyższej i niższej, Styryi, Karyntyi, Krai

ny, Bukowiny, Moraw, Szląska, Gorycyi i Grady

ski, Przedarulanii, oraz Tryestu z okręgiem.

Zostały więc zwołane na 28 b. m. wszystkie

Sejmy krajowe z wyjątkiem D alm acyi, Istryi,

Salzburga i Tyrolu.

Wobec zwołania Sejmów, tem większej aktual

ności nabierają wyrażone w pismach czeskich za

patrywania co do treści orędzia cesarskiego, ja

kiem winien być otwarty Sejm czeski. Vaterland

zaznaczył niedawno, iż wszystkie Sejmy otwarte

zostaną równobrzmiącem orędziem cesarskiem,

w którem monarcha wyrazi podziękowanie za

manifestacye hołdu, złożone z powodu jubileuszu

jego rządów; a w ięc treść orędzia nie byłaby po

lityczną. Wobec tego zamieszczają Narodni Listy

list z Wiednia, w którym podniesiono, iż Sejm

czeski oczekuje, że zostanie otwarty orędziem ce

sarskiem, które stanowić będzie odpowiedź na

prawno-państwowy adres tegoż Sejmu.

Chodzi

w ięc o to, piszą Narodni Listy, aby ,,Sejm cze

ski otwarty został osobnem orędziem, uwzględnia

jącem cały kompleks t. zw . kwestyi czeskiej, orę

dziem, któreby, używając słów hr. Kazimierza

Badeniego, przynajmniej w ogólnych zarysach

zaznaczyło stanowisko i program rządu wobec

prawno państwowej kwestyi. Innemi s!owy nad

szedł czas, w którym rząd musi ostatecznie oka

zać swoją barwę. Dla wzmocnienia lub przynaj

mniej utrzymania dotychczasowego stosunku cze

skich posłów do gabinetu hr. Thuna jest to nie

odzownie potrzebnem. Sejm czeski powinien sta

nowczo oznaczyć stosunek czeskich posłów do

rządu. Również godność Sejmu czeskiego wymaga,

aby na jego adres odpowiedziano nie formalnem,

lecz rzeczowem oświadczeniem. Stosunek delegacyi

czeskiej do rządn nie jest jeszcze ustalonym, jest

raczej prow izorycznym. Co do austro-w ęgierskiej

ngody zachował sobie klnb czeski wolną rękę,

a w ięc także wolną rękę do glosowania przeciw

ugodzie, co oznaczałoby przejście do opozycyi.

Skoro Sejm czeski się zbierze, a przedłożenie

0 ugodzie cłowej i handlowej będzie w komisyi

załatwionem, stanie się rzeczą konieczną, aby cze

scy posłowie w parlamencie ąjęli wobec ugody

1 rządu silne i zdecydowane stanowisko. To się

stanie i stać się musi, stosownie do tego, czy od

powiedź na adres Sejmn czeskiego daną będzie

zaraz na początku obrad sejmowych14. Tę kwestyę,

poruszoną przez organa czeskie, omawia zamie

szczony na czele list z Wiednia.

Komisya ugodowa zakończyła w sobotę obrady

nad traktatem cłowym i handlowym. Obrady te

trwały około półtora miesiąca i zajęły 45 posie

dzeń Załatwienie odnosi się ściśle do tekstu ugo

dy ; ustawa wprowadcza, ustawa o naleiytościacb

statystycznych i ugoda co do zakładów ubezpie

czenia, jeszcze nie zostały załatwionemu

Sytuacya polityczna w Węgrzech jest poważną

i krytyczną, chociaż ostatnie posiedzenie Izby pod

przewodnictwem najstarszego wiekiem posła Ma

darasza odbyło się spokojnie. D ziś zbierze się

Izba na posiedzenie dla ustalenia terminu wyborn

prezydenta. Przypuszczają, że opozycya wywoła

w tej sprawie długą formalną dyskusyę, a może

poprzedzi ją jeszcze dyskusyą na temat zmiany

ministra dla Kroacyi i listu barona Banffego do

wyborców w Aradzie. Listy do wyborców mnożą

się obecnie. Wrażenie wywołał obszerny list, jaki

wystosował do wyborców były minister dworu

królewskiego hr. Juliusz Andrassy, który świeżo

wystąpił z partyi liberalnej W liście tym w ywo

dzi hr. Andrassy, iż rząd chce rewolucyę zwal

czyć kontr - rewolncyą. Jego uczucie narodowe

wzdryga się przed tem, aby prawa narodu zosta

ły tak podeptane, jak to rząd uczynić musi, jeżeli

chce wytrwać przy konsekwentnem postępowania

Ewentualnie będzie musiał r/ąd przystąpić do za

machu stanu, parlament rozwiązać i węgierską

konstytncyę zawiesić. Tak daleko n:e mógłby on

iść za rządem. Sądził, że dymisya barona Bauffe

go byłaby jedynem i najlepszem wyjściem z prze

silenia. Z iy to precedens, jeśli teroryzm mniej

szości obala rząd, ale wszystko, do czego rząd

zmierza, nie stwarza lepszego precedensu. Skoro

ujrzał, że rząd i partya liberalna zdecydowane są

w ejść na drogę gwałtu, musiał z partyi wystąpić.

Oprócz hr. Andrassego wystosowali odezwy do

swoich wyborców hr. Aladar Szechenyi i Ignacy

Doboczky. Były prezydent Izby Szilagyi ma we

czwartek wygłosić wielką mowę przed wyborcami

w Preszbnrgu. Obyw atelstw o tamtejsze przygoto

wuje mu owacyjne przyjęcie.

Koto polskie.

Wiedeń 19 grndoia.

(Sprawozdanie telefoniczne).

Koło poselskie polskie odbyło wczoraj posiedze

nie, które, z jednogodzinną przerwą obiadową,

trwało od godziny 10 rano do wpół do 8ej wie

czorem.

Przewodniczący prosi, aby się członkowie poro

zumieli, kogo chcą wydelegować do komisyi so

cyalno-politycznej. Dalej w zyw a członków Koła

aby we wtorek w komplecie jawili się w Izbie i

pozostali do końca posiedzenia. Przew odniczący

przedkłada petycyę Izby handlowej krakowskiej

o urządzenie przystani zimowej na Wiśle, którą

to petycyę po umotywowania przez pp. Weigla i

Rapoporta uchwalono poddać dyskusyi na jednem

z przyszłych posiedzeń Koła.

P. W e i g e 1 porusza ponownie sprawę przyzna

nia tytnłn inżynierskiego dawniejszym elewom

szkół technicznych we Lwowie i Krakowie.

P. Rapoport składa petycyę Izby handlowej

w Krakowie przeciw podwyższeniu ceny kart ko

respondencyjnych.

Następuje dalszy ciąg dyskusyi nad sytuacyą

polityczną.

P. Sokołowski omawia sprawę szkolnictwa

polskiego na Szlązkn, domaga się upaństwowienia

gimnazyum cieszyńskiego i założenia tamże semi

narynm nauczycielskiego.

P. Jaworski polemizuje z artykułami Słowa

polskiego, które w drwiący sposób wyraża się o

działalności Koła polskiego. N aw et Kuryer Licow

ski mówi objektywniej o Kole polskiem. Niechęć

kraju do Koła jest stanowczo sztuczną. Nigdy

z czynności naszej nie robiliśmy reklamy. Proszę

krytyków, by brali na uwagę nietylko czynność

Koła polskiego, ale i czynność jego prezydynm.

Słowo twierdzi, że znienawidzeni jesteśmy, bośmy

przeszkodą dla supremacyi Niemców; nie parnię

tamy o potrzebach kraju i ciągle tylko ratujemy

sytuacyę. Tak jest, ratujemy sytuacyę, bo to jest

naszym obow iązkiem politycznym i narodowym

interesem. Do załatwienia tych postulatów krajo

wych, które tylko w drodze ustawodawczej zała

twione być mogą, od dwóch lat nie było wręcz

fizycznej możności.

—

Mówca wspomina, jak wa

żną sprawą dla Koła jest sprawa szląska. W tej

sprawie, m ówi, bez krzyku, zdołaliśmy coś zrobić.

Gimnazynm cieszyńskie jest i było najważniejszą

sprawą. Upaństwowienie tego gimnazyum nastąpić

musi. Za to ręczy mówca osobiście.

Mówca omawia dalej kwestyę autonomii ustawo

dawczej i zaznacza, że jeżeli środki nasze powię

kszone być mają z dochodów od podatków kon

8omcyjnych , to jest zasługą naszą, żeśmy zrze

kli się bonifikacyi. Co do sprawy aseknracyi przy

musowej, to dotychczas niepodobna było wprowa

dzić ją na porządek Izby. —

Co do ngody z Wę

grami, to jeżeli komisya ugodowa i jej przewodni

czący, który jest członkiem Koła, doprowadzą do

parlamentarnego jej załatwienia, to z asługa Koła

będzie bardzo wielka i stanowisko nasze znako

micie się wzmocni.

Po tej przemowie p. Jaworskiego poruszono zno

wu kwestyę jawności. Koło uchwaliło, że dalsza

dyskusya jest już jawną. Na wyraźne żądanie p

Jaworskiego także i naszkicowaną powyżej jego

przemowę nznano za jawną.

Następnie przemawia obszernie i wyczerpująco

p. Kozłowski. Krytyka czynności Koła, mówi

jest pożądaną. Ale niechaj ta krytyka opiera się

na prawdzie. A rtykuły zaś Słowa polskiego były

tendencyjne. Tendencyjnem stanowczo jest twier

dzenie, że nic nie robimy, że dajemy miliony na

obce cele, że pozostawiamy wszystko Czechom

i t. d. Mówca następnie przytacza d!ugi szereg

cyfr dla wykazania, co w Galicyi zrobiono, a cze

go potrzeba. Jest nadzieja osiągnięcia za zgodą

Węgier obniżenia cen soli. Żali się na zaniedba

nie uprawy tytoniu w Galicyi, chociaż jest i w tem

pewien postęp. W centralnych urzędach za mało

jesteśmy reprezentowani, prosimy więc ministra

dla Galicyi, by zwrócił na tę okoliczność uwagę

Nadto potrzebnąby była reorganizacya minister

stwa dla Galicyi. Urzędnicy są tam pilni i gor

liwi, ale jest ich za mało, a przedewszystkiem

brak sił fachowych. Co do ugody, to można ją

krytykować, bo wszakże i sam autor Dr Biliński

nie przeczy, że są w niej strony ujemne, jak na

przykład nieuregulowanie kwoty. Ale interes pań

stwowy zmusza nas do głosowania za ugodą —

interes zaś krajowy nie zabrania nam tego.

—

W sprawie bankowej przypomina wyczerpujące

wywody pp. Pipesa-Poratyńskiego i Dnlęby, do

łtórych się zupełnie przyłącza.

Mówca reasumuje postulaty Kola: sprawa cie

szyńskiego gimnazyum, rewizya taryf, pomnoże

nie urzędników polskich u władz centralnych.

—

Dalej zaznacza, że nie jest zwolennikiem stanów

wyjątkowych, wierzy bowiem w prawdę i jej

zwycięstwo. X . Stojałowski i jego zwolennicy nie

będą nigdy mieli w kraju większości. W krajn

jotrzebną jest reforma administracyi. Miastom

dzieje się krzywda, wynagrodzenie za poruczony

zakres działania nie jest wystarezającem popar

ciem miast, które są centrami rozwoju um ysłow e

go i kultury. Asanacya miast przeprowadzoną być

powinna z funduszów państwowych. Lwów, jako

stolica kraju, ma wszelkie prawo do poparcia, tak

jak Wiedeń, który otrzymał kosztem państwa

sw oje Verkehrs Anlagen. Mów ca porusza dalej

sprawę dostaw dla wojska, żali się, że w mini

sterstwie obrony krajowej niem a polskich referen

tów, domaga się urlopowania żołnierzy w czasie

żniw, gorąco poleca komisyi, by starała się o za

łatwienie sprawy rewersów demolacyjnych jeszcze

przed świętami. Mówca przechodzi szczegółow o

wszystkie dykasterye i odnoszące się do nich

dochody i rozchody.

Kończąc powiada: Jestem Polakiem i chrześ

cianinero i stoję na stanowisku bulli papieskiej:

Rerum nouarum i konstytucyi 3 maja. Kończę

apelem do tego dziennikarstwa, które np. prze

milczało znpełnie mowę taką, jak pp. Milewskie

go i Byka, a wypisuje takie rzeczy, jak np. w y

dawanie milionów na obce cele. Wzywa tych pa

dów, którzy mają wpływ na Słowo polskie, aby

ten dziennik kierował się w przyszłości prawdą.

P. Roszkowski omawia stosunek stronnictw

większości i wskazuje, że parlament potrzebny

lest dla naszych interesów; a należy o ile mo

żności, ograniczyć zastosowanie § 14. Obowiąz

kiem większości jest zaprowadzić ład w parla

mencie i postarać się, by karczemne wybryki ta

kich Wolfów się nie powtarzały. Sądzi, że jestto

możliwem. Co do spraw krajowych, to wiele z nich

załatwić można w drodze administracyjnej, jak to

się stało np. z wydziałem medycznym i szkołą

handlową we Lwowie. Najgoręcej poleca opiece

Kola organizacyę szkoły handlowej w Krakowie.

Zwraca uwagę na złe pomieszczenie sądów w Ga

licyi, a zwłaszcza w Drohobyczn. Dalej omawia

położenie Polaków na Bukowinie i kończy życze

niem, aby podwyższenie płac dla sług państwo

wych weszło jnż w życie 1 stycznia.

P. Rutowski zaczyna od skonstatowania, że

wbrew własnemu usposobieniu trudno mn żyć ze

wszystkimi w zgodzie. On to spowodował tę dys

knsyę. Osobiście ma dla prezesa Kola największą

cześć, nie zgadza się jednak z jego zasadami. —

P. Jaworski odróżnia Słowo polskie od posłów,

którzy tu zasiadają i mają ze Słowem polskiem

styczność. Co do siebie oświadcza, że solidaryzuje

się zupełnie z tym dziennikiem. Dzisiejsze posie

dzenie jest tryumfem Słowa polskiego, jest ono

odpowiedzią na pytanie tego dziennika, co robi

Koło polskie? Byłoby błędem, gdybyśmy byli to

warzystwem wzajemnej admiracyi.

—

Minęły już

czasy, gdy Koło polskie mówiło do kraju : Ty słu

chaj i uginaj się. To należy do historyi i do ar

cheologii. JE. Jaworski rozporządza wielkim fnn

duszem optymizmu. Ekscelencya zawsze mówi,

,,to będzie, bo nam obiecano, na to są nadzieje

itd.11 Kraj jednak pyta: Co jest? P. Dr Kozłow

ski ułatwił sobie zadanie przedstawiając rok koa

licyjny 1895 i porównywując z nim rok 1898.

—

Myśmy jednak dawniej większe miewali zdoby

cze d)a kraju. Mówca sam zwracał uwagę na do

niosłość regnlacyi rzek, ale teraz musi powie

dzieć, że w tem niema nic nadzwyczajnego. Re

gnlacya uchwaloną została w roku 1896. Fundusz

melioracyjny ma być podniesiony do miliona. To

jest bagatela. Sejm uchwalił 2 miliony. Należy

porównać wzrost wydatków w innych prowin—

Pamiętniki Bismarcka.

(Ciąg dalszy).

Pierw szy pobyt Bismarcka w Petersburgu nie

pozostawił w jego wspomnieniach zbyt wybitnych

śladów. W rozdziale, poświęconym tej epoce znaj

dujemy tylko bardzo powierzchowną charaktery

stykę ówczesnego towarzystwa petersburskiego,

kilka mniej lnb więcej zajmujących anegdot i tro

chę politycznych spostrzeżeń, o których oczywi

ście nie można wiedzieć czy nie są wynikiem zna

panie późniejszych rozmyślań i doświadczeń.

Oryginalna i w każdym razie niepospolita oso

bistość Mikołaja I w tem tylko uderzyła Bismarcka,

że widział w nim serdecznego przyjaciela Austryi

i cesarza Franciszka Józefa, a przeciwnika Prus

i pruskiego króla. Było to tem dziwniejsze, że dy

plomacya i gabinet rosyjsk i były wówczas prze

pełnione Niemcami nietylko z bałtyckich prowin

cyj, ale także z właściwych Niemiec, a przecbo

dzenie ze służby rosyjskiej do pruskiej i odwro

tnie było na porządku dziennym. Ale Mikołaj I

był zbyt samodzielny i porywczy, iżby dał się po

wodować wpływami dworskiemi, albo dawał po

słuch podszeptom obcych dyplomatów, jakim pó

źniej ulegał w najwyższym stopniu Aleksander II.

To też Bismarck dość niechętnie się odzywa o ro

syjskim monarsze, którego nie potrafił nawrócić

dla pruskiej przyjaźni, a z rosyjskich polityków wy

szczególnia tylko Nesselorodego, Adlerberga i Pio

tra Szuwałowa. Dla Gorczakowa ma tylko słowa

ironii i krytyki i wyśmiewa przy każdej sposo

bności jego próżność, gad atliw ość i zarozumiałość.

Z anegdot o cesarzu jedna jest dość ciekawa:

,,Mikołaj I — pisze Bismarck - prosił króla pru

skiego o przysłanie mn dwóch podoficerów pru

skiej gwardyi dla wykonywania na jego grzbie

cie masażu , zaleconego przez lekarzy, przyczem |

powiedział: Z moimi Moskalami dam sobie radę,

gdy mogę im w oczy patrzeć, ale ale nie chciał

bym żeby się do mnie zbliżali, gdy jestem do

nich plecami obrócony." Inne opowiadania o padach

łoju, figurujących w rachunkach dworskich za każ

dym pobytem w Petersburgu księcia pruskiego,

a pochodzących ztąd, że kiedyś jakiś książę pru

ski zażądał kropli tłuszczu i o posterunku, postawio

nym przez cesarzową Katarzynę przy jakimś kwiat

ku i od tej pory stale tam utrzymywanym — są

zkądinąd znane.

Wogóle urzędowanie w Petersburgu nie było

dla Bismarcka przyjemne. Stosunek jego z dwo

rem berlińskim ucierpiał na tem oddaleniu, bo księ

żna Augusta umiała wzbudzić przeciwko niemu nie

ufność męża.

Doszło do tego, że jego sprawozdania przyjmo

wano z niewiarą i wysłano do Petersburga hr.

MUnstera dla skontrolowania jego czynności. W do

datku zachorował ciężko w skutek, jak twierdzi,

ignorancyi lekarza, który go otruł, tak, że dłuż

sze pozostawanie w zimnym klimacie północnej

stolicy było niemożliwe. Powrócił zatem w marcu

1860 rokn do Berlina, gdzie dość prędko wyzdro

w iał. Prezes gabinetu ks. Hohenzollern ofiarował

mn tekę spraw zagranicznych — szczyt marzeń

Bismarcka- ale nintrygiu księżnej Augusty znown

udaremniły tę kombinacyę. W maja 1862 miano

w ano go posłem w Paryżu. Wkrótce po objęciu

urzędowania zaprosił go cesarz do Fontainebleau

i tam w poufnej rozmowie zaproponował Prusom

zawarcie ,,dyplomatycznego przymierza1*. Napo

leon był ciągle jeszcze przejęty obawą niebezpie

czeństwa ze strony Austryi i wierzył w to, że po

między Prusami i Francyą zachodzi zgodność in

teresów. Tymczasem równocześnie ambasador au

stryacki ks. Metternich otrzym ał od sw ego rządu

instrukcye, aby sznkać bądż co bądż porozumie

nia z Francyą. Napoleon zwierzył się z tem Bis

marckowi, dodając, że jest bardzo zakłopotany,

bo ,,ma zabobonną niechęć do wiązania się z lo

sami Austryi".

Można sobie wyobrazić, jak Bis

marck umiał zużytkować tę ryzykow ną niedyskre*

cyę cesarza. A tak, niesłychane zaślepienie Napo

leona przygotowywało bezwiednie straszną kata

strofę 1870 r.

Tymczasem w Prusach stosunki wewnętrzne

komplikow ały się coraz bardziej. Po śmierci Fry

deryka Wilhelma IV zasiadł na tronie jego brat

Wilhelm, dotychczasowy rejent państwa, wówczas

zupełnie niepopularny i podejrzywany przez opi

nię publiczną w Niemczech o absolntystyczne za

cbcianki. Odraza też rozpoczął się pomiędzy nim

a sejmem prnskim konflikt tak ostry, że konsty

tucyjne przesilenie musiało lada chwila w ybuch

nąć. Bismarck otrzymał w Paryżu od swego przy

jaciela Roona następujący telegram: Periculum

in mora dśpechez vous. Było to umówione hasło,

mające zawiadomić Bismarcka, że nadeszła chwila

stanowczego działania. Bismarck, nie zwlekając

ani chwili, pojechał do Berlina i został przyjęty

przez króla dnia 22 września na zamku Babels*

berg.

Podczas posłuchania przemówił król do niego

w te słow a: ,,Nie chcę rządzić, jeżeli nie mogę

rządzić tak, abym mógł przyjąć na siebie odpo

wiedzialność wobec Boga, mego sumienia i moich

poddanych. Tego jednak nie potrafię, rządząc we

dług woli teraźniejszej większości sejmu, a nie

mogę znaleźć ministrów, którzyby byli gotowi

sprawować rządy, nie poddając siebie i mnie par

lamentarnej większości. Dlatego postanowiłem zło

żyć koronę i ułożyłem już dokument abdykacyi.u

Jeżeli to oświadczenie nie było komedyą, to ab

dykacya Wilhelma była dla Bismarcka ostatnim

ciosem, obalającym w szystkie jego nadzieje. To

też natychmiast ofiarował królowi swoje usługi,

tłómacząc mu, że chodzi tu o walk§ pomiędzy

rządami królewskimi i parlamentarnymi, a do

rządów parlamentarnych nie można dopuścić, cho

ciażby nawet przyszło do dyktatury: nW tem po

łożenia — mówił — nawet gdyby Wasza Kró

lewska Mość nakazywała mi rzeczy, którychbym

nie nważał ze słuszne, przedstawię otwarcie moje

zdanie, ale zawsze wolę zginąć z królem, niż opu

ścić Waszą Królewską Mość w walce z parlamen

tem."

W tym wypadku Bismarck był wyjątkowo zn

pełnie szczery. W razie abdykacyi, ginął on mo

ralnie. Parlament brał górę, a żaden parlamen

tarny rząd nie mógł nżyć i nie użyłby takiego

przeciwnika parlamentarnego ustroju, jakim byl

Bismarck. Z drugiej strony król nie brał abdyka

cyi bardzo na seryo i czekał tylko na jakąkol

wiek zachętę, aby rozpocząć walkę z sejmem.

—

Bismarck był do tego niewątpliwie najodpowie

dniejszą osobistością, a wynik walki był dla nie

go prawie tak ważny, jak dla króla. Łatwo za

tem przyszło do porozumienia i dnia 23 września

dziennik urzędowy ogłosił nominacyę Bismarcka

na ministra stanu i tymczasowego kierownika ga

binetu. Stanowcza nominacya na prezesa mini

strów i ministra spraw zagranicznych nastąpiła

5 października 1862 rokn. Dla Bismarcka rozpo

czynała się nowa, najświetniejsza epoka.

W tem miejscu pamiętników kreśli Bismarck

treściwy przegląd praskiej polityki w XIX wieku,

aż do chwili objęcia przez niego steru rządów.

Rozdział ten trudno streścić, trzebaby go chyba

dosłownie przytoczyć, gdyż zawiera on całkowite

historyczno - polityczne studyum. To jednak co

mówi Bismarck o wewnętrznych pruskich sto

sunkach obchodzić może tylko Niemców. Niema

zresztą w tych rozpamiętywaniach wielkiej głę

bokości, ani nowych oryginalnych spostrzeżeń.

Najwięcej miejsca zajmują narzekania na nieu

dolność ministrów, słabość monarchów , dworskie

intrygi, kobiece w pływy i przeciwstawiona tym

ułomnościom w łasna energia, bystrość i przenikli

wość. Co się zaś tyczy polityki zagranicznej, to

bieg myśli Bismarcka jest mniej więcej taki:

Wskutek rozlicznych błędów swoich królów i

ministrów Prusy utraciły to przeważne stanow i

sko, jakie im zapewnił geniusz Fryderyka, zw a

nego przez Niemców wielkim. Od upadku Napo

leona I należało dążyć do supremacyi w Niem

czech i rozszerzać swoje wpływy i znaczenie

przedewszystkiem kosztem Austryi. Polityka pru

ska miała ten cel na oku i aby go osiągnąć od

dawała stałe usłngi R osyi; nie była jednak dość

zręczną, aby uzyskać w zamian odpowiednie ko

rzyści gdzieindziej. Bez pomocy praskiej, Rosya

nigdyby nie pokonała powstania polskiego w ro

ku 1831; a jednak za rządów Mikołaja I Prusy

były jakby rosyjskiem lennem państwem i posia

dając siły stosunkowo w iększe niż Aastrya i Ro

sya, taiły je niejako w sobie wbrew zasadzie, że

une grandę puissance ne se reconnait pas, elle se

revlle. Kwestya polska jest i będzie zawsze łą

cznikiem pomiędzy Niemcami a Rosyą, które ma

jąc taki wielki wspólny interes, nie mają wła

ściwie żadnych przeciwnych dążeń. Przyjaźń za

tem z Rosyą należy do stałego programu pru

skiej polityki, która zostawiając Rosyi najzupeł

niej wolną rękę na Wschodzie, powinna w za

mian mieć całkowitą swobodę w środkowej i po

łudniow ej Europie.

Obejmując rządy, miał Bismarck ten powyżej

streszczony program, już w głównych zarysach

ułożony; ale snpremacyę Pras, tudzież zgnębienie

Austryi i Francyi można było przeprowadzić do

piero po dostatecznem wewnętrznem skonsolido

waniu i przez wielką reorganizacyę siły zbrojnej.

Większość sejmu nie rozumiała tych daleko się

gających planów, albo ich nie chciała poprzeć,

trzeba bylo zatem rządzić wbrew jej uchwałom

chociażby nawet wbrew konstytucyi. Do tego je

dnak potrzebował Bismarck konsekwentnego po

parcia ze strony monarchy, bo znając dobrze

swoich ziomków, był przekonany, że opozycya

sejmowa nie przeniesie się na ulicę i rewolucyi

lnie w ywoła. Lud niemiecko-prnski byl na to za

|ociężały i zanadto karnie wychowany w szkole

Oddzielne *Nra

f°dziennie * wyjątkiem niedziel i świąt o godzinie 6 wieczorem.

WLwów,, i.., ,,Cza," ’d. ,abXw

Prenum

erata w

ynosi:

W miejscu

na cały rok na kwartał na I miesiąc.

Pocztą w państwie a^ryacktom’ ,’ ]

.*!]]]]]

2 zła. 50 ct.

B uo Włoch, Francyi, Anglii, Belgii, Szwajcaryi, furo

2zła 80Ct’

cyi i mnych państw, należących do związku pocztowego

32 zła.

8 zła.

3 zła

Iprtzal?ę nadśy*ać^franco

l%*.

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction