Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 653 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N* 423

C*r.ą 10 hal.

Kraków, Piątek 13 Sierpnia 1915.

Rocznik LXViil.

Wydani« wieczorne,

Prenumeratę przyjmują: Administracya Cząsa w Krakowie l ursędy pocztowe. Miejscową pre

numeratę księg. a A. Krzyżanowskiego, handle: St. Karliósktego, trafika w Sukiennicach, Biuro dzień.

Hopcasa i Salomonowej, Gł. Trafika. We Lwowie /Cze»" jest Se nabycia wbiurach 8x1«». A. Olszcwił:let«,

8 . Sokołowskiego, K. Buchstaba, na stacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Rowyn Sgcza sa pirania

w ksłągarni kolejowej, tudzież aa innych główniejszych stacyach u psrtyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za kaidy następny po 15 hal.: układ tabe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal., następny po 15 haL Nadesłane i Nekrologia

odmiejsca wiersza drukiempetit. 60 hal. zakażdyraz. Głosy publiczności po 2kor.;komunikatyhandlowe

pokronicei podzialeekonomicznym;komunlkatyprywatne,śluby,zaręczyny itp.po lkor.od miejscawiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia 1 EL Billet; w Rzeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie Jaaiel—

Bki i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. RaczkowskL 14 Citó de Trevise; w Wiedniu Haasenstein fi Vogler, Ił. Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes, EL Braun, J. Danneberg, Bock A Herzfeld, H. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldschmidt A Comp.); w Frankfurcie n. M. G. L. Daube fi Comp., w Pradze cze

»kiej Fr. Hoyorka. Listy « pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszetda prsyW

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczęiowane nie podlegają opłacie pocztowej,

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

fSBT- Ze każdą zn(aną sdrese dopłaci elf 40 hal.

ADRES REDAKCYI: uL 6 w. Tomasza Nr 32. -

Telefon Nr U ,

Wojna a prasa w Rosyi.

Chcąc zrozumieć nastrój i rolę, jaką odegrała

prasa rosyjska podczas wojny, neleży pamiętać,

że dziennikarstwo rosyjskie nigdy nie było wol

neat, źo w żadnej epoce swego istnienia nie

miało możności wypowiadania się bez rządowej

cenzury. I w innych krajach europejskich były

okresy surowego i niedorzecznego skrępowania

prasy, ale żadaa na świecie nie zaznała takiego

systematycznego i zaciętego ucisku, nie była tak

długo zdegradowana do rzędu odłamu biurokra

tycznej maszyny. Musiało się to odbić na jej roz

woju i na całej metodzie pracy publicystycznej.

Dodać jednak należy, że dziennikarstwo rosyj

skie nie odczuwało zbyt subtelnie swego poni

żenia, przynajmniej nie znać w jego historyi śla

dów gwałtowniejszych i wytężonych walk o wol

ność słowa. Było ono zresztą i pod tym wzglę

dem wiernem odbiciem społeczeństwa, którego

znakomita większość zupełnie a:ę pogodziła z sy

stemom biurokratycznego despotyzmu. Czyż gdy

by istotnie większość Rosyan szczerze umiała

pragnąć wolności, system ów mógłby ostać się

tak długo?

Nio wynika stąd oczywiście, aby prasa w Ro

syi nie posiadała podobnego wpływu, jak w in

nych krajach Europy; tylko przeważnie nie ona

tworzyła opinię, lecz poddawała się zawsze każ

doczesnym prądom, nurtującym społeczeństwo,

« do roli przewodniej i wychowawczej nie rościła

so()ie pretensyi. Dopiero w ostatnich dziesiątkach

lat, kiedy i w Rosyi liberalizm zachodnio - euro

pejski uzyskał dostęp do rosyjskiege społeczeń

stwa, publicystyka rosyjska zaczęła oddziaływać

w sposób programowy. Usiłowania ta jednak

znajdują się jeszcze w okresie fermentacyjnym

i nie dały wybitnych rezultatów. Wojna zresztą

przerwała i te próby, wtłaczając znowu prasę

w szablon administracyjnej i policyjnej kontroli

Chcąc prasę rosyjską najnowszej doby podzie

lić według politycznych odcieni w stosunku do

istniejących stronnictw, natrafiłoby się odrazu

na trudności nieprzezwyciężone ; nigdy bowiem

nie można ściśle stwierdzić, czy dziennik, popie

rający w danej chwili jakieś stronnictwo, jeat

jego organem? Jak niedokładnie sformułowane

są programy stronnictw, tak i barwa dzienników

jest zmienna i niewyraźna; związek zaś stronni

ctwa z dziennikiem polega najczęściej na osobi

stych stosunkach i przyjaźniach. W najogólniej

szych zarysach można prasę rosyjską podzielić

na opozycyjną i rządową, albo raczej na libe

ralną i nacyonalistyczną. Istnieją naturalnie od

cienia pośrednie, to jednak organa nis mają

większego wpływu.

Na czele prasy kroczy zawsze jeszcze polieyj*

no-nacyonalistyczno i półurzędowe N ow oje Wre

m ia . Dziennik ten, najbardziej rozpowszechnio

ny, został postawiony przez swego niedawno

zmarłego właściciela, Suworina, na wysokiej sto

pie technicznej, i obok wielu innych, posiada

trzech współpracowników, których talent i Bpe

cyficzna giętkość w sprawach politycznych za

pewniła dziennikowi ogromne, na rosyjskie sto

sunki, koło czytelników, Są to Mienszikow, Sto

łypin (brat zabitego ministra) i Różanów, z któ

rych każdy w swoim rodzaju przedstawia pierw

szorzędną siłę dziennikarską, chociaż żaden z

nich nie mógłby pracować w prasie zachodniej

Stary Suworin był przedsiębiorcą nadzwyczaj

obrotnym, przebiegłym i szczęśliwym. Oprócz

dziennika miał wielki teatr, księgarnię nakłado

wą, olbrzymią drukarnię a wszystkie te zakłady

rentowały się znakomicie. Ponieważ zaś chodzi

ło mu głównie o dochody, a politycznych ambi

cyi nie miał, więc dbał przedewszystkiem o to,

aby jego dziennik szedł z ,duchem czasu", to

znaczy, aby schlebiał poglądom i upodobaniom

najszerszych warstw czytającej publiczności. Zgo

dnie z tym programem, którego Surowin trzy

mał się do końca życia. Nowoje W remia było

i jest przedewszystkiem organem panującego sy

stemu, więc biurokracyi, caroslawia i nacyonali

zmu. Schlebiając nacyonaIizmo%vi, wyrządził ten

dziennik niemałe szkody społeczeństwu, podnie

cając w niem nastrój wrogi wpływom zachodnim

i podtrzymując najdziksze pomysły i zachcianki

rusyłikaeyjne.

—

Długie lata wojowało Nowoje

W r em ia ,polską instrygą", która była bardzo

popłatna w kołach burżuazyjno-czynowniczych.

Gdy później hasło to utraciło świeżość, Suworin

z Mienszikowem uderzyli w poważniejsze struny

i zaczęli gwałtownie występywać przeciwko Po

lakom w imię historycznych tradycyi i państwo

wych interesów. Nigdzie też chyba bezczelne fał

szowanie historyi nie doszło do takich rozmia

rów, co na szpaltach Nowego W rem ien ia pod

czas jego antypolskiej kampamii.

Uderzając na Polaków nie zapomniał Mienszi*

kow i o innych ,inorodcach".

I)la Niemców

miał stale słodki uśmiech i wdzięczny komple

ment ; tylko Austryi nigdy nie przebaczał, i mo

żna śmiało powiedzieć, że Nowoje W rem ia by

ło najbardziej wrogim wobec Austryi rosyjskim

dziennikiem, że jego napaści i fałszywe świado

mie informacye o austryackieh stosunkach przy

czyniły się najwięcej do wojennego nastroju w

Rosyi i do samej wojny.

Już po rozpoczęciu kroków wojennych Nowo—

W rem ia wierne suworinowskim tradyeyom,

odbyło nowi. ewoiucyę; stało się antyniemiecbiem

i polonofiiskiem, aie ten ostatni zwrot był już za

późno i nie dość zręcznie wykonany. Publiczność

przyjęła go nieufnie, a nawet z pewnetn oburze

niem. Zdaje się, że dni wielkości Nowego W r e

m ien ia przeminęły bezpowrotnie, pomimo nad

zwyczaj poczytnych kronik politycznych Mienszi*

kowa i niesłychanie bombastycznych opisów

,zwycięstw" wojsk rosyjskich. Ogół czytający

wyczuwa już lopiej nieuczciwość i.bezprogramo

wość tego pisma; zwarte dawniej koło czytelni

ków Nowego W remien ia rozprasza się coraz

bardziej.

Nowoje W remia odgrywało w Rosyi taką

mniej więcej rolę, jak w Niemczech Koelnische

Ztg i Kr eu z Ztg, ale obok tego ściśle ,burżua

zyjnego" dziennika, istnieje cały szereg pism

,prawicowych", głoszących skrajny nacyonalizm

i szermujących w obronie nieograniczonej wła

dzy monarchy. Wśród nich wybijały się przed wojną

Ziemszczina Glinki i Kałohoł (Dzwon). Pierwsza

głosiła zasady ludożerczego nacyonałizmu, drugi

uchodził za organ Synodu. Z innych pism tego

samego pokroju jednem z najbardziej wpływo

wych jest Kijewlan in , wychodzący w Kijowie,

dawniej organ głośnego Picbny z uniwersytetu

kijowskiego, przed wojną jeden z najbardziej

polakożerczych dzienników w Rosyi, teraz zna

cznie pod tym względem utemperowany i cbej

mujący słowiańską miłością nawet Polaków. Nie

ulega jednak wątpliwości, że w razie zmiany sy

tuacyi wojennej dziennik ten powróci do swych

tradycyi z największą łatwością i bez żadnych

skrupułów. K ijew la n in jest oczywiście bardzo

wojowniczo nastrojony i nienawidzi Austryi, w któ

rej widzi najniebezpieczniejszą przeciwniczkę

panslawizmu, będącego źie ukrytym panrusycy

zrnem.

II.

Liberalna prasa jest w Rosyi wytworem sto

sunkowo świeżym. W ostatnich latach panowa

nia Aleksandra II. pojawiły się pierwsze właści

wie wydawnictwa peryodyezne, które w sposób

zresztą zaledwie widoczny zaznaczały swoje opo

zycyjne a raczej krytyczne stanowisko. Najbar

dziej znany w tej kategoryi dziennik Gołos cie

szył się w swoim czasie wielką poezytnością.

Ostatecznie zamknął go rząd podobnie jak Moł

wę, która próbowała objąć spadek Gołosu. Za

rządów Aleksandra III. pisma »liberalne" nie mo

gły w ogóle istnieć — dopiero wojna japońska

i rok 1905 przynios!ę pewne ulgi prasie i dzien

nikarstwo niezawisłe rozwinęło się bardzo prędko,

pomimo nieustannych repręsyi policyjnych, któ

re tylko drażniły opinię publiczną.

Głównym organem rosyjskiego liberalizmu jest

obecnie petersburska Riecz, redagowana staran

nie, posiadająca bogaty dział informacyjny i bar

dzo wybitnych współpracowników. Wśród kiero

wników i inspiratorów tego dziennika największy

wpływ na redakcyę ma Hesaen, ale wszyscy pra

wie członkowie partyi kadetów oddają swoje pió

ra na usługi Rieczy. Jest to więc prawie urzę

dowy organ tego stronnictwa, któremu, według

panującej w Rosyi opinii, przypadnie w udziale

wytworzenie pierw°szego parlamentarnego gabine

tu, o ile taki gabinet mógłby powstać w niezbyt

odległej przyszłości. Już Stołypin ofiarowywał

kadetom trzy teki, pod warunkiem, że całe stron

nictwo poprze go w walce z rewolucyą i usan

kcyonuje represye przez niego zarządzone. Przy

wódcy stronnictwa odrzucili propozycyę Stołypi*

na i przez doktrynerstwo utracili rzadką sposo

bność przyjścia do władzy i oddania wielkiej

przysługi społeczeństwu.

Obok Riecz y wybitna stanowisko zajęły B ir -

zewyja Wiedomosti, które z małych początków

urosły do rozmiarów wielkiego dziennika a przez

swoje popularne wydanie w formacie zmniejszo

nym, wywierają duży wpływ na miejskie masy

ludowe. Właściciel tego wydawnictwa, p. Stani

sław Propper, Warszawianin, nie zamieszcza wpra

wdzie w swoim dzienniku wycieczek przeciwko

Polakom, ale też zajmuje zupełnie obojętne sta

nowisko wobec kwestyi polskiej. Co do barwy

politycznej, B irż e w yja Wiedom osti są wprawdzie

przedewszystkieui przedsiębiorstwem na zysk ob

liczonem, ale całytn swoim nastrojem stoją bar

dzo blisko liberalnego obozu.

Obok Rieczy i Birżowki moźńaby jeszcze wy

mienić cały szereg pism liberalnych w Moskwie

Petersburgu, wśród których t. zw. »K opiejki

cieszą się wie!kiem rozpowszechnieniem, ale

wszystkie te wydawnictwa mają już małe zna

czenie, a na oryentacyę polityczną społeczeństwa

prawie nie wpływają. Wszystkie też stoją na

dość niskim poziomie technicznym i kulturalnym

siląc się w każdym kierunku na jaskrawości ra

żące europejskiego czytelnika.

Prasa liberalna nie agitowała z pewnością na

rzecz wojny; co Nowoje W remia i pokrewne

mu organa robiły systematycznie i z pewną *a

ciętością, skoro jednak wojna wybuchła, zarówno

Riecz, jak Birżewyja Wiedomosti, Utro Rossii

i Ruski]e Izwiestia, słowem wszystkie dzienniki

liberalne z konieczności nie mogły się dać ubiedz

w manifestowaniu patryotycznych uczuć, swoim

prawicowym współzawodnikom, i wyniknęła stąd

nawet dość dziwna licytacya in plu s , w które]

przewaga szowinizmu nie zawsze była po stronie

prawicy.

Skoro już mowa o prasie stołecznej, wspom

nieć trzeba o niemieckich dziennikach S. P eters

burger Ztg i 5. Petersburger Herold, które na

leżą do najstarszych i najpoważniejszych wyda

wnictw peryodycznych w Rosyi.

Podczas wojny stanowisko ich było niezmier

nie trudne i niebawem otrzymały od rządu coup

de grace w formie zawieszenia. S . Petersburger

Ztg przeszło 100 letnia, była własnością Akade

mii nauk i stanowiła niby żywy pomnik niemie

ckich tradyeyj i niemieckiego wpływu w Rosyi

III.

Prasa prowincyonalna odgrywa w Rosyi zna

cznie poważniejszą rolę, niż gdzieindziej. Pomi

mo centralizmu administracyjnego, dochodzącego

do absurdu, pomimo skupienia wszystkich kom

petencyj w Petersburgu, życie łamie, sztuczne

pęta i przywraca historyczne dzielnice, wytwa

rzając w nich centra nie ustępujące żywotnością

gospodarczym rozwojem Moskwie i Petersbur

gowi. Wilno, Kijów, Rostow, Kazań, nie mówiąc

już o Kaukazie i Syberyi — to dziś prawdziwe

stolice przyległych obszarów, związanych z niemi

węzłami kulturaluo-ekonomicznemi daleko silniej,

niż z urzędowemi stołecznemi miastami.

Wilno, jedno z najbardziej polskich miast na

ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, żyje własnem

życiem i pozostaje pod nieustającym wpływem

Zachodu. Kijów, ze swemi 600.000 mieszkańców,

jest dziś prawdziwą stolicą południowej Rosyi,

w której ogniskuje się całe życie grawitujących

ku niej, najbogatszych i najżyźniejszych prowin

cyj rosyjskich. Oprócz trzech dawniej polskich

ukrainnych gubernij, pozostają pod bezpośrednim

wpływem Kijowa gubernie połtawska, charkow

ska, czernichowska i kurska, będące zawsze je

szcze Spichlerzem nietylko Rosyi, ale całej Euro

py. To też i prasa kijowska posiada dziś wpływ

niemal równorzędny z prasą petersburską — a chcąc

poznać rzeczywisty nastrój społeczeństwa, trzeba

,ą koniecznie pilaie studyować.

Rcsyjska prasa kijowska odbija dokładnie

wszystkie rosyjskie prądy i ulega tym samym

podziałom i kategoryom, co prasa stołeczna. Naj

wybitniej odbijają się główne kierunki polityczne

w Kijewlaninie i Kijowskiej Myśli. O pierw

szym była już poprzednio mowa; K ijew sk aja

M yśl jest bezwątpienia najpoważniejszym i naj

bardziej wpływowym liberalnym dziennikiem w

całej południowej Rosy!. Jest też bardzo czytana

przez Polaków, a zarazem i przez Ukraińców,

wobec których zajmuje zawsze stanowisko pje

zmiernie życzliwe, w kwestyi polskiej przema

wia zwykle przyswoicie. Wydawana pod nomi

nalną redakcyą ^Tarnawskiego, obejmuje szereg

zdolnych współpracowników. Obok Kijowskiej

M yśli i w tym samym stylu uzyskały liczne

kcło czytelników Odeskije N owosti, niże

stojące pod względem technicznym. Jedyny dzien

nik »rusiński" R a d a , wychodzący w Kijowie

został po wybuchu wojny źamknięty. Nieliczne

koło jego czytelników przeniosło się do pism li

beralnyeb, a zresztą inteligentni Rusini byli jesz

cze zmuszeni zawsze czytywsć pisma rosyjskie,

gdyż ich własna prasa była zbyt słaba i uboga,

aby mogła odpowiedzieć wymaganiom nowożytnej

techniki dziennika.

Kijowska i odeska prasa liberalna zajmuje wo

bec wojny stanowisko z konieczności »patryc

tyczne", ale jest dość wstrzemięźliwą w ocenie

wypadków. Okazuje przytem nadzwyczajną wra

żliwość na przebieg wojny i jest niejako baro

metrem pola bitwy. Podczas pierwszych rosyj

skich powodzeń okazywała wprost szowinistycz

ne uniesienie, ale ochłod!a znacznie, gdy sprzy

mierzone zwycięskie armie w zwycięskim pocho

dzie doszły do Lwowa.

Prasa rosyjska spełnia podczas wejny swoje

publicystyczne obowiązki stosunkowo sumiennie,

0 ile jej na to pozwalają ciężkie stosunki cen

zuralne; ale i na niej ciąży klątwa panującego

w Rosyi systemu i na niej odbija się płytkość

1 egzotyezność rosyjskiej kultury.

At.

na rzece Narwi, niedaleko miejsca, gdzie do niej

uchodzi Bóbr, i odrzuciła nieprzyjaciela przez

rzeczkę Gać. Obecnie więc straże przednie tej

grupy dotarły na odległość około 50 kim. od

Białegostoku. Sąsiednia grupa jen. Galłwitza,

wziąwszy szturmem Zambrów, zwróciła się taki*

ku wschodowi i znalazła się w tej samej, mniej

więcej odległości od Białegostoku, co poprzednia

grupa. Następna najbliższa grupa, dowodzona

przez ks. Leopolda bawarskiege, nie ustając w

energicznym pościgu, przekroczyła odcinek Mu

chawki (lewy dopływ Liwca). Wojska austro

węgierskie, prawdopodobnie z grupy jen. Ko*

vessa, zajęły Łuków. Tymczasem grupa jen.

Mackensena, która dotąd napotykała na najwięk

szy opór Rosyan, złamała go w walkach dni o

stataich, tak, iż cofają się oni na całym fron

cie między Parczewem a Bugiem w kierunku

północao-wschodnim.

Wojska niemieckie, operujące na Inflantach,

na Litwie i na Żmudzi, postępują również na

przód w ofenzywie. Kowno jest energicznie ob

legane, jak to okazuje się z ostatniego rosyjskie

go komunikatu, który przyznaje, ża wojska nie

mieckie zdobyły po krwawych walkach część

wysuniętych najdalej fortyfikacyj tej twierdzy.

Zres/Ją dokonywana ewakuacya Wi!na i Dyna

burga świadczy, że Rosyanie spodziewają się

wkrótce ataku pod murami tych miast. Że i na

tej linii Rosyanie nie zamierzają ustępować bez

walki, dowodzą si!ne, aczkolwiek bezskuteczne

ataki w odcinku rzeki Daw!ni ](na południe od

Kowna), wykonane na wojska jen. Eichhorna.

To, źe niema od pewnego czasu wieści o sytua

cji nad Dniestrem i wogóle z tych części Gali

cyi, w których dotąd pozostały resztki sił ro

syjskich, nie jest nie3pod*iewanem. Z chwilą,

gdy punkt ciężkości walk wojsk sprzymierzo

nych z cofającą się armią rosyjską, przesunął

się ku północy, ten tereu stracił na znaczeniu ;

rozstrzygnięcie bowiem dla całego olbrzymiego

frontu, od Dniestru po Bałtyk, zapadnie w oko

licach Brześcia Litewskiego.

Postępy ofenzywy.

Z pomiędzy grup armij, operujących na tere

nie Królestwa Polskiego, grupa jen. Scholza, wy

sunięta najwięcej na północ, zdobyła, wedle c

statuieh doniesień, przyczółek mostowy Wyżna

W Warszawie.

D. 5 bm. rozlepione zostało na gmachachmiejskich

i rogach ulic Warszawy następujące obwieszczenie

komendanta miasta jen. v. Scheffer-Boyadeia:

1) Z dniem dz,isiejszym obejmuję władzę w

mieście Warszawie.

2) Po porozumieniu z Komitetem obywatelskim

miasta Warszawy, mianuję prezesa Komitetu ks.

Zdzisława Lubomirskiego — prezydentem miaBta.

Do współdziałania z prezydentem miasta ustana

wiam istniejący dotąd Komitet obywatelski. Za

stępcą prezydenta miasta mianuję p. Piotra Drze

wieckiego. Jako władzę wykonawczą prezydenta

ustanawiam Straż obywatelską, która jako od

znakę będzie nosiła opaski czerwono-białe na le

wem ramieniu.. Ludność cywilna obowiązana jest

do posłuszeństwa wobec wszelkich zarządzeń

Straży. Opór rozporządzeniom straży uważany

będzie jako opór władzy i odpowiednio karany.

3) Zabrania się narazie wszelkich zebrań, za

równo w lokalach zamkniętych, jako też pod go

łem niebem. Podobnież zakazane są wszelkie po

chody, oprócz procesyi i pogrzebów.

4) Wydawanie czasopism wszelkiego rodzaju

jest chwilowo wstrzymane.

5) Noszenie broni jest wzbronione z wyłącze

niem Straży Obywatelskiej, o której uzbrojeniu

oddzielne wydałem rozkazy. Wszystkie skłsdy

broni powinny być "zameldowane w ciągu 48

godzin od daty niniejszego ogłoszenia w biurze

policyjnem niemieckiem w Ratuszu.

6) W ciągu tego samego czasu winny być za

meldowane w tem samem biu(ze wszelkie urzą

dzenia i połączenia telegraf,czne, nie zamieszczo

DR TADEUSZ SZYDŁOWSKI.

M m i m ntyti sztuki v Galicji.

iii.

Wzdłuż brzegów dolnego Dunajca.

Wzdłuż brzegów rzek Dunajca i Białej i po

przez powiat gorlicki aż ku Karpatom usadowiła

się , jak wiadomo, na całą zimę walka pozycyj

na, tak, żo przez długi czas nie było żadnych

większych przesunięć ni zmian na tym froncie

wojennym. Wzdłuż łańcucha Karpat odbywały

się główne zapasy i dopiero w pierwszych dniach

maja przyszło do zaciekłej ofenzywy, która prze

darła się zwycięsko przez wspomnianą zachodnio

galicyjską linię bojową, i odsuwając wroga w

szybkim pochodzie daleko za Lwów, kraj prawie

cały uwolniła od°inwazyi.

Płaci się i okupuje hojnie wszelkie wielkie

zwycięstwa. Gwałtowne przedarcie się przez Duna

jec, Białą i Gorlice kosztowało zapewne wiele ofiar

w Iudzikeh, jak o tem świadczą liczne wzdłuż

dróg rozsypane mogiły, i osiągnięte zostało za

cenę dotkliwego zniszczenia kraju, jakie spowo

dowało. Na tym wąskim pasie ziemi, który był

terenem krwawych zmagań się dwóch przeciwni

ków, wyryte są na długie lata niezatarte ślady.

Gruzy miasteczek i pogorzeliska wsi znaczą dro

gę, która dla całych pokoleń będzie pamiętna,

znaczą ją rowami poorane pola, wycięte, wyni

szczone lasy, z drzew ogołocone drogi, poprze

wracane figury przydrożne. Nie masz na tej dro

dze prawie jednego kościoła, któryby w mniej

szym lub większym stopniu nie uległ zniszcze

niu, niema prawie dworu, któregoby zabudowania

wyszły cało, niema miasteczka lub wsi, w któ

rychby kilkadziesiąt domów nie było spalonych.

W tej najbardziej zniszczonej strefie zachodniej

Galicyi ponieśliśmy równie i największe szkody

w dziedzinie zabytkowej.

Rozpoczniemy nasz smutny przegląd od naj

dotkliwszej straty, tj. od zniszczenia gotyckiego

kościoła w Radłowie. Na ścianie jego starej,

gotyckiej kruchty widniała wmurowana kamien

na płaskorzeźba o charakterystycznym ostrołako

wym wykroju. Wyrzeźbione były trzy figury,

dwie klęczące po bokach, jedna większa stojąca

w pośrodku, a szczyt pola wypełniała typowo

gotycka architektoniczna ornamentacya. Napis

biegnący dokoła pouczał, że klęczy tu przed św.

Janem Chrzcicielem krakowski biskup Jan Grot,

trzymając w ręku model kościoła, wystawione

go przezeń w roku 1337 ku czci tego Święte

go. Była to więc tablica erekcyjna, niejako me

tryka kościoła i historyczny dokument, a przy

tem zabytek rzeźby wielkiej wagi, gdyż rzeźb z

tak wczesnej epoki niewiele mamy przykładów,

a tu był okaz wcale wytworny, i prawie pierw

szorzędny. Niema już w Radłowie tej tablicy i

niewiadomo, gdzie się zapodziała, lecz lo pew

na, że wśród ruin kościoła nie znajdzie jej

szczątków, już bowiem w zimie zniknęła, a ko

ściół z wiosną dopiero uległ ruinie i pożarowi.

Był to jakby złowieszczy znak, poprzedzający

wypadki, które przyszły z całą swą grozą, tak,

że z starodawnego cennego kościoła, szkielet

tylko pozostał. Stoją jeszcze ściany, choć tu i

ówdzie mocno nadwyrężone, wyszczerbane i nad

tłuczone, a najbardziej uszkodzone w prezbite

ryum, gdzie górna część czołowego muru spadła

wraz z jednem przęsłem sklepiennem, gdy dru

gie przęsło ledwo się utrzymało, i wisi dotąd

rozpięte. Nawa główna nie była sklepiona, ster

czą więc w niebo cztery nagie ściany, a sufit

spłonął i dachy i całe urządzenie wewnętrzne.

Przy ścianie zachodniej nawy stała przybudowa

na drewniana dzwonnica z pięknem barokowem

pokryciem, t. zw. hełmem; również nad dachem

nawy wznosiła się wcale ładna barokowa sygna

turka. Śladu dziś niema z tej wieży i z baroko

wych hełmów, a także ze starych* dzwonów,

ołtarzy, organów i wszelkich kościelnych sprzę

tów i przyborów. Ocalało to tylko, co było m u

rowane z cegły, lub w ścianę wprawione z ka

mienia, jak niektóre szczegóły architektoniczne,

przedewszystkiem portale, wśród nich najcen

niejszy przepiękny portal gotycki w zachodniej

ścianie nawy i dwa barokowe w prezbiteryum

które wprawiono w miejsce dawnych gotyckich,

jak również dawne okna ostrołukowe, przerobio

ne w epoce baroku na prostokątne. Główny ten

zrąb budowli jeszcze się stosunkowo nieźle u

trzymał i jest ciekawym i ważnym dokumentem

architektury i drogocenną przeszłości pamiątką,

stąd winien być zachowany dla przyszłych wie

ków.

Z pomiędzy dzieł architektury średniowiecznej

ucierpiało nadto gotyckie prezbiteryum kościoła

w Wojniczu. Pocisk, który przebił dach nad

prezbiteryum, wyrwał znaczny wyłom w skle

pieniu nad głównym ołtarzem i zrujnował sam

ołtarz, okazałe dzieło XVIII wieku, głównych fi

gur szczęściem nie niszcząc, a jedynie zupełnie

druzgocąc górną część architektury ołtarza. Mo

cne sklepienie gotyckie przetrwało szczęściem tę

burzę i mimo wielkiej, otwartej dziury t,rzyma

się świeinie w całości. Po zewnętrznej stronie

prezbiteryum nadniszczone zostało rokokowe ob

ramowanie ogrojca, zaś w obok przy kościele

stojącej pięknej, starej, drewnianej dzwonnicy

jest wyrwany szereg desek w jednej ze ścian

uszkodzone trochę górne gankowe piętro. Także

drewniany kościółek św. Leonarda, w głównej

swej strukturze sięgający jeszcze średniowiecza,

ma na ścianach rany od kul i popsutą bardzo

sygnaturkę.

Nad środkowym biegiem Dunajca, na południe

od Wojnicza, niema więcej zniszczeń, gdyż front

wojenny opuszczał już Dunajec, przesuwając się

nieco dalej na wschód ku rzece Białej. Nie po

niósł więc sskód kościół w Zakliczynie, gdzie zo

stały również charakterystyczne podcieniowe dom

ki i nienaruszone są widniejące opodal rjiny meł

sztyńskiego zamku.

Po prawej stronie dolnego Dunajca zostały

znacznie uszkodzone trzy kościoły barokowe:

w Żabnie, Odporyszowie i Gręboszowie. W wie

ku XVII, w epoce silnego rozkwitu ruchu kato

lickiego, będącego reakcyą przeciw reformaeyi,

powstaje w Polsce cały szereg kościołów muro

wanych, w stylu panującego naówczas baroku,

który to stjl staje się stąd typowym dla naszych

wsi i miasteczek, zdobiąc ich sylwetę, w widne

zdała baniaste kopuły wież i wdzięczne baroko

we sygnaturki. Ten nasz polski barok ma pewne

cechy swojskie i oryginalne i pewien swój wdzięk

malowniczy, lecz jego charakter artystyczny nie

znajdował uznania w wieku XIX, w epoce wszech’

władnego panowania mody pseudogotyku i był

w lekceważeniu i niemal w pogardzie, stąd na

kościoły te nie zwracano uwagi, przerabiano

przekształcano dowolnie, obdzierając je z różnych

rysów piękna, Dopiero w latach ostatnich wrócił

i u nas barok nieco do łaski, niestety w jego

zasobach uczyniła wojna znaczne spustoszenia.

Wspomniany kościół w Żabnie był stawiany

w roku 1684 przez kasztelana na Kamieńcu Po

dolskim Kazimierza Makowieckiego, jak o tem

świadczy marmurowa tablica wprawiona w ba

rokowy kartelusz nad głównym portalem. Nie

wysadził się pan kasztelan na jakąś bardzo mo

numentalną i okazałą budowlę, lecz choć kościół

ufundował Bkromny, przecież w niezłym guście

Jedynymi wytworniejszymi szczegółami są tu po

rtale; z głównego portalu wfasadzie zachodnie zosta

ły dziśtylko szczątki. Ucierpiał on już wiele w czasie

pożaru kościoła w r. 1888, tak że dawne odrzwia

kamienne zastąpiono później nowemi, odrobio

nemi według starych, a tylko górna część por

talu została autentycznie stara i oryginalna. 1 tu

Iwłaśnie wdarły się złośliwe pociski i uszkodziły

barokowe woluty i kartelusz, nie niszcząc jednak

rzeźbionego herbu fundatora, Drugi wcale dobry ba

rokowy portal boczny ocalał dzięki temu, że dobudo

wano dpń w latach ostatnich przedsionek, który obe

cnie wsiąłra się atak pociskówiległ przed nim w gru

zach. Strzały artyleryi zniszczyły przedewszyst

kiem dach na kościele, zwłaszcza na nawie głó

wnej wyrwały w fasadzie zachodniej dwa zna

czne %wyłomy i przedostawszy się do wnętrza,

uszkodziły niektóro kościelne sprzęty. Częściowej

ruinie uległa niewielka dzwonnica, wbadowana

w piękny murowany parkan, zamykający dokoła

kościelne obejście, a będąca zarazem główną bra

mą wiodącą do kościoła od strony rynku mia

steczka, którego szereg domów leży dziś w gru

zach, domów jednak nie starych, gdyż miaste

czk:o to już dawniej było kilkakrotnie pastwą

pożarów.

Niedaleko od Żabna leży Odporyszów

ulubionym przez lud kościołem odpustowym,

stawianym również w drugiej połowie XVII w.

podobnież skromnym w architekturze, jak po

przedni, lecz posiadającym odrębny charakter.

W obrazie całości dominuje tu wyniosła oddziel

na wieża, stojąca przed fasadą kościoła, a złą

czona z nim w jedną całość przez murowane o

grodzenie. Ściany tego kościoła, jak i jego stare

urządzenie wewnętrzne, stosunkowo nie wiele u

cierpiały, natomiast całkiem spłonęły dachy wraz

barokową sygnaturką i baniasty hełm wieży,

przyczem stopiły się trzy dzwony.

Większych szkód doznał kościół w Grębo

szowie, w pobliżu ujścia Dunajca do Wiały.

Prócz dachów, które i tutaj spłonęły i wraz z ni

mi stopionych dzwonów, także ściany znacznie

zostały podziurawione, szczególnie główna fasa

da, wcale dobra w kompozycyi, podzielona piia

strami i gzymsami i ozdobiona nyżami z figura

mi świętych. Wyłom, który tu powstał, uszko*

dzi! rokokowe organy, a pociski, które otwarły

kilka dziur w sklepieniu i wyrwały jeden zna

czny otwór przy oknie w północnej ścianie na.

wy, poniszczyły trochę innych kościelnych sprzę*

tów, Architektura kościoła gręboazowskiego nie

,,CZAS" wychodzi a.wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie:

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 10 hal.}

ha,

PRENUMERATA WYNOSI:

na cały rok na kwartał IIna 1 miesiąc

W Krakowie w miejscu .

.......................

30 koron

7kor.50h. 2kor.53hal.

z odnoszeniem do domu ...... 36 k oron 9 kor. -

3kor. -

Pocztą w p ań stw ie A u s t ry a c k i e m ..............................................

36 koron 9 kor. -

3kor. -

Z dw ukr otną wy syłką p o c z t o w ą ..............................................

42 koron 10kor.50 h. 3kor. 50 haL

Pocztą w p ań stw ie N i e m i e c k i e m .....................................

42 koron 110 kor. 50 n. 3 kor. 50 haL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego 48 koron 12 ko r. —

4kor.—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 18 rb. 80 k. 4 rb. 70 k. 1 rb. 60 kop.

Wedtug urzędow°ego w yk az u pism zag ranic zny ch , mających debit w państwie rosyjskiem

ab onam ent 6 zasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie,

Moskwie i Odesie. / innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytośó

do urzędu poc zto w eg o najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w Warszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metzl i Syn,

Międzyna rodow e Biuro ogłoszeń — w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego — w Wilnie biuro

dzienników K. Taubera.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu