Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 721 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Nei 110

Kraków, Sobota 15 Maja 1909.

Rocznik L,KII.

(Wydanie wiecz,orne)

Prenumeraty przyjmują : Administracya Czasu w Krakowie i urzędy pocztowe. Miejscową pre

n u m e r a t ą księg. S. A. Krzyżanowskiego, handie: St. Karlmskiego, II. Kretschmera, Biuro dzion. Uopcasa

i Salomonowej, G L tr a fik a . We Lwowio ,,Cim" jest da nabycia w biurach dzień. A. Wszcwskisgo, S, SBtłkwsWogo,

K. Buclutaba, na stacyach kslejswych w Tarnswi*, fti*wewis, Jaśle, Nowy.il Sączu na peronie w księgarni kele

_ jewej, tsdii(ż m innych giswniejnych itacyech u pcrtyc;ów kslejswych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każ,dy następny po 10 hal.: układ tabe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 ha!., następny po 10 ha!. N a d e s ł a n e i Nekrologia

od « i ej*ca wiersza drukiem petitowym 60 halerzy za każdy ra/,. G ł o s y publiczności po 2 kor.; wszel

kie prywatno komunikaty po kronice i po dziale ekonomicznym i t. p. po 1 kor. od miejsca wiersza

Ogłoszenia i prenum eratą przyjumją: we Lwowie biura dzienników I,. P!o!lna, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, K, Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski; w P r z e

myślu A. Juszyński księgarnia, D. Ueszelet; w Rzeszowie M. Weiutraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, 0. Hant; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W. Kaczkowski, 14 Citć do Treń s e; w Wiedniu Ilaasenstein 4 Voglcr, R. Mosse (także we wszyst

kich iliach); H. Sehalek, M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, H. Friedl (tylko prennmcratę H. Gold

*ehmidt 4 Conp.); w Frankfureie n. M. G. L. Daube 4 Comp., w Pradze czeskiej Fr. Hovorka.

Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężno na prenumeratę i ogłoszenia przyjmuje Admini

stracya Czasu w Krakowie. R tk la m a c y t nienpieczęt.otoane nio podlegają opłacie pocztowej. L/istów nta

epła conych nio przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

S W Z* Każdą zeiaaą adreto dopłaca się 40 hal.

"9U

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. - Telefon Nr 50.

Zapislif gselSfycane.

Sąd Salomona i jabłko niezgody.

—

Bank agrar

ny i penćtrat/on pacifiąuc.

—

Zadraśnięcie i cios.

—

Stara wasń.

—

Aui rozdział ani wojna.

—

Co w sku

tku zatargów cierpi? - Obchód pokoju i pomnik

tryumfalny.

Psychologia okresu.

—

Brindisi daw

niej i teraz.

—

Bruk pomysłowości i nadmiar nie

spodzianek.

—

»Prawa człowieka« i koron.

—

Sza

cha konstytueya i bagnety rosyjskie.

—

Drogi po

wietrzne i Leonardo da Vinci.’

—

Zniechęcenie je

nych, niesmak drugich.

—

Znamiona czasu.

Po załatwieniu zadania zewnętrznego aneksyi

Bośni, powstaje wewnętrzne.

*Węgrzy podczas

przedwstępnych o nią układów, obstawali już za

wcieleniem dwóch przyłączonych krajów do Kró

lestwa św. Szczepana. Mają oni za sobą prawo

historyczne, ale to zmienione zostało wspólnemi

ofiarami, poniesionemi przez Austryę i Węgry

przy zajęciu i podczas zarządu Bośni i Hercego

winy oraz odnośną ustawą. Nic ma zatem dziś

mowy o jednostronnem rozwiązaniu na mocy

dziejowego przywileju. Zbyt szczercmi zresztą

zachcianki ’węgierskie być nie mogą, albowiem

hamuje je obawa i wstręt przed powiększeniem

w państwie ludności słowiańskiej, wrogiej hege

monii madiarskiej. Na tem grać może polityka

i polityk. _

Jak w wielu wypadkach, tak i w tym,

węgierski apety_t jest fałszywy. Pragnie tego,

czego strawić nie może. Upominają się Węgrzy

0 przyłączone kraje tak samo, jak o bank samo

istny, chociaż nie mają potrz,ebnych do niego

warników i jak o wojsko oddzielne, chociaż nie

mą_ią dostatecznej liczby oficerów nawet dla dzi

siejszych węgierskich pułków. Sąd Salomona je?t

tu niedopuszczalny, bo doprowadziłby chyba do

potwornego rozplatania dziecka i jedynem inądrcm

rozwiązaniem jest zaniechanie rozwiązania, czyli

pozostawienie status quo. Bośnia i Hercegowina

ani prz_epołowionemi być nte mogą, ani przvlą

czonemi do jednego z dwóch państw, lecz winny

hyc razem krajem monarchii. Próba innego za

łatwienia, stałaby się tylko jabłkiem niezgody.

Lepiej, aby rzecz pozostała przedmiotem współ

z,awodnictwa; tylko nie trzeba, aby ono już zko

pyta przemieniło się w przewagę jednego pań

stwa ze szkodą drugiego, oraz z krzywdą kraju

1 miejscowej ludności. A do przewagi węgierskiej

i krzywdy serbskiej ludności, do penetrationpa

cifiąue madyaryzmu i ekonomicznego ucisku wę

giersko-semickiego, zmierza teu *Bank agrarny"

węgiersko-bośniacki, opatrzony niebywałerni, mon

strualnymi przywilejami, który ma spełniać dzieło,

ponad prawno-politycznem rozwiązaniem zadania,

jest on za tem przedmiotem słusznej i ostrej na

gany w Austryi i w Badz,ie państwa, która za

drasnąwszy gabinet bar. Bieneriha, wymierzoną

jest w pierś wspólnego ministra finansów i wiel

korządcy przyłączonych krajów bar. Buriana, któ

ry ma pańć ofiarą niebacznej, czy te/, zbytniej

względności dla zapędów madyarskich. oraz zy

sków peszteńskieh semitów. Sprawa zahaczy się

jeszcze, na żądanie rządu austryackiego, o sejm

bośniacki, to cia!o istnio modernistyczne, które

wygodnem nie będzie i w którem dziwacznym

zbiegiem okoliczności, mahometanie połączeni

z katolikami mają wytworzyć przeciwwagę pra

wosławnych Serbów, do których krótszą drogą,

dla zniszczenia ich, pragnąłby się dostać madyar

ski i madyaryżujący *Bank agrarny".

To tylko

drobny szczegół w starej, odmładzającej się wa

śni między dwiema połowami monarchii, płodnej

w przesilenia tu i tam i niewyczerpanej w wyj

ścia, które się w!ędy odnajdują, kiedy się ich już

zgolą uie widzi. Niewątpliwie nie stanie się ina

czej i tym razem w Peszcie, i wtedy, kiedy pre

zes sejmu węgierskiego, p. Jast, chciałby dzierżyć

władzę wraz z Kossuthem, a Kossuth wolałby po

zostać przy ni j w lepszem, dzisiejszem towa

rzystwie z p. Wekerlcm, ten nie rozpacza wcale o

połażeniu i niezbyt bierze do serca zawikłania

chwilowe. Biorąc rzecz, syntetycznie, wykluczo

nym jest rozdział dwóch części monarchii i wyklu

czoną jest. wojna między niemi.

Wszystko inne to szczegóły. Ale w tem wszyst

kiem jedno jest ważnem, to, że dzięki chroni

cznym zatargom, od czasu, kiedy wspólny mini

ster wojny Schonaieh zawoła! *Armia usycha"

nic uie zrobiono, aby organicznie i gruntownie

temu zapobiedz i że żywotna w sporze autryacko

węgierskim rzecz, rozwój siły zbrojnej, ani kroku

naprzód nie z.robiła. Wprawdzie zamiłowanie po

koju niezwykle_ przybiera w Austryi rozmiary,

skoro w Wiedniu obchodzono dwukrotnie jego u

roczystość, chociaż nigdy zakłóconym nie został

i skoro znalazły się mózgi, których wybujała wy

obraźnia zamarzyła o tryumfalnym pomnikn, cho

ciaż nie bylo ani zwycięstwa, ani zdobyczy! Nie

są to _objawy radości dzisiejszej, ale wczorajszej

trw o gi; tak da_lece psychologią okresu obecnego,

jest zamiłowanie pokoju z, obawy przed wojną.

Jednak pierwsze i druga wymagają dotąd należy

tej siły zbrojnej, któraby zapewniała pokój a spro

stała wojnie.

Zresztą są to czasy, w których ludzie nie two

rzą w polityce i w których nawet dokonanie do

konanego — ancksya tego co się już miało —

poczytanem zostało z,a niesłychaną śmiałość i

z wielkiego zdziwienia wywołało zamięszanie nie

z,wykłe. W Brindisi, w klasycznym punkcie wyj

ścia tylu wielkich czynów i światowych zdarzeń

oraz spotkań tylu niemałej miary ludzi; odbył

się jeden z licznych, spowszcdnialych, zużytych

zjazdów monarszych, który dopiero w poląe/,eniu

z pobytem w Wiedniu cesarza Wilhelma i zprzy

jęciem senłymentalno-świetnem, jakie mu zgoto

wano, świadczy, że podczas, gdy przymierze an

stryacko-węgiersko-niemieckie jest ściś!ejszem i

silniejszem niż kiedykolwiek, także trójprzymie*

rze odzyskało potrz.ebne siły do dożycia chwili

traktatowego wygaśnięcia, w której Włochy, albo

się z niego zechcą oswobodzić, albo postawią wa

runki. Dotąd z,aś poz,ostaną mu wiernemi, aby się

przvgotować do obejścia się bez niego.

Jeżeli mężowie stanu pomysłowymi nie są, to

w zamian wypadki wciąż przynoszą niespodzian

ki, które urągają rachubom i przewidywaniom

nietylko dzisiejszych małych ludzi, ale i wczoraj

szych o wiele większych. Bismarcka sąd o Rosyi

zawiódł, chociaż ją znał dobrze. N ikt między naj

przenikliwszymi nie przypuszczał, aby kiedyś naj

urocz,ystszy, najświętszy obchód mahometański,

przypasanie przez sułtana miecza Proroka, odbył

się przy dźwiękach hymnu wolnościowego, w oto

czeniu Młodoturków, w obecności mahometań

skich kobiet be/, zasłon, oraz z piętnem konsty

tueyjnem i aby był wstępem do *praw człowieka"

przeplatanyc,h ustępami Koranu. I nikomu uie

śniło się, że szach perski, będz,ie musiał przy

wrócić konstytucję, pod groźbą bagnetów rosyj

skich oraz pod naciskiem A nglii i Bosyi zespo

lonych w Azyi! Wtedy, kiedy w samej Rosyi

konstytueya śmiertelne odczuwa poty w przesile

niu Sto]ypinowskiem!

A niebawem, albo może kiedy nas już, nie bę,—

dzie, ludzie mali cz,y wielcy prz,enosić się będą

z miejsca na miejsce w powietrzu, jak marzył

już Leonardo da Yinci, balonami i aevostatami

różnych typów; automobile zaś staną się niepo

trzebnemu gratami, granice idealnemi pojęciami,

komory pustkami, koleje żelaz,ne bankrutami i

nadpowietrz.ua podróż przeistoczy świata stosunki

jeszcze więcej niż feminizm. Że wszystko zmie

nia się spiesznie i coraz spieszniej, następuje

maiej więcej co dziesięć lat takie ogólne prze

ksz.tałcenie, że ludzie nie um ieją się połapać,

zoryenfować i z,rozumieć czasu, w którym żyją.

Znużeni niespodziankami i ich odgadywaniem, po

czynają mówić sobie, że ostatecznie nie warto

przy tej wszechzmienności cośkolwiek robić, z,wła

szcza kiedy się robić nie umie. I oto gotowa wy

mówka d!a samolubów i gotowa pociecha dla

bezradnych polityków. Inni lepsi są z.niechęceni

i nie dziw, źe odczuwają niesmak na widok wiel

kich dz,isiejszego świata, tak bardzo zmalałych

na widok najlepszych uczuć i najszlachetniejszych

myśli sparodyowanych, na widok zamiast tako

wych, ich karykatur; na widok nietylko bezro

zumu, ten bowiem jest stary jak świat, ale bez

silności rozumu. Zamiast siły — przesada, zamiast

sztuki rządzenia — sztuczki w rządzeniu i w świę

cie duchowym, zamiast postępu — nowość, za

miast geniuszu — dziwoląg!

ByH1. isls:ara.

Wiedeń 14 maja.

Niedawno temu rozważał Czas ewentualność,

że ustawa kanałowa raz jeszcze wejdzie do Izby,

i szanse jej przyjęcia, zwracając uwagę na ko

nieczność wielkiej przezorności i zapobiegliwości.

Artykuł ten — wbrew wszelkim przewidywa

niom — poczytano nam w Kole polskiem za he

rezyę. Ustawa —-_mówiono — z r. 1901 jest san

kcyonowaną, minister handlu *prywatnie" dał

wszelkie zapewnienia, a wpływ Koła jest dość

silnym, ażeby nie dopuścić do ponownego roz

patrywania raz uchwalonej ustawy.

Wczoraj w komisyi budżetowej rezolucyaf p.

Battaglii, domagająca się natychmiastowego roz

poczęcia budowy, pad!a, a uchwaloną została zna

czną większością rezolucyą, wzywająca rząd do

przedłużenia nowej ustawy.

Koło polskie poniosło klęskę. Nie miałoby celu

przeczyć temu, bo klęska jest aż nadto widocz

ną. Odpowiedzą nam może, że idzie *tylko" o

rezolucyę, uchwaloną w komisyi budżetowej. Pra

wda, ale stosunek głosów nie był bynajmniej

przypadkowym; taka sama uchwala pewną jest

także w pełnej Izbie. Dalej nikomu nie tajno, że

rząd - jakkolwiek pod presyą Izby z pewnością

by uchwaloną *stawę wykonał— bynajmniej się do

tego wykonania nie zapala. Budowa kanałów już

w. ramach uchwalonego w r. 1901 kredytu, w y

maga operacyi finansowej, a taka operacya wobec

koniecznej potrzeby innych pożyczek nie może

więe być rządowi na rękę. Więc ponieśliśmy

klęskę.

Jak ratować się, co nczynić, ażeby po pierwsze

rząd jaknajprędzej taką ustawę wniósł, a po dru

gie, żeby zapewnić jej większość? — albo,

jeśli kto wierzy w możliwość, co zrobić, by rząd

wbrew owej rezolueyi, do budowy zmusić? W tym

celu poznać trzeba przedewszystkiem genezę wczo

rajszej uchwały. Na niekorzyść Kola polskiego

rozstrzygnęli Czesi i inni członkowie unii słowiań

skiej. To daje do myślenia. Przewódcy Kola, któ

rzy wyrażali zupełną pewność zwycięstwa, mus elt

wszakże obliczyć glosy, widocznie przeto pewny

mi się mniemali głosów czeskich, słowiańskich i

i chorwackich. Ale na jakiej podstawie, to już

ich tajemnica. Faktem jest, że od początku sesyi,

każda ważniejsza uchwala dochodzi d* skutku

przez większość polsko-niemiecką i faktem jest,

że kiedy przyszło do g;łosowania o postulacie

polskim, obaliła go większość niemiecko czeska.

W sprawach, które, na.s bezpośrednio nie obchodzą

pomagamy więc Niemcom do maj./ryzowania Cze

chów. w sprawach własnych naszych majoryzują

nas Niemcy przy pomocy Czechów. Chyba błędną

mu*i być polityka, która doprowadziła do tak

osobliwej politycznej konstrukcji.

Rozmawiałem z wieloma posłami czeskimi.

Przeważnie wym awiają się frazesem ,,nikt z na

mi nie traktował", ale temu przewódcy Koła prze

czą. Są jednak i tacy, którzy wręcz odpowiadają:

,,nic mamy żaduego wobec was obowiązku, bo

konsekwentnie pomagacie do majoryzowania nas".

Jeden z czeskich posłów z ndaaą naiwnością od

powiedział mi ,,nie sądziliśmy wcale, że wam tak

wiele na tcm zależy. Przeciwnie, myśleliśmy, że

dla oszczędzenia kłopotu własnemu ministrowi

skarbu, chętnie widzieć będziecie odroczenie spra

wy. Takie wrażenie odnieśliśmy z zachowania się

waszych przewódców".

żi*

Bardzo poważny poseł czeski w.skazał też na

fakt, że kiedy ministrem handlu był Dr Fiedler,

część Kola już jnż godziła się na nową ustawę.

Jest w tem nieco prawdy, ale oto jak się rzecz

wówczas miała : Dr Fiedler przy współdziałaniu

ministra dla Galicyi, p. Abrahamowicza, wypraco

wał obszerną ust!awę, której konstrukcya sama

poręczała już większość. Ustawa bowiem obejmo

wała budowle wodne w Galicyi, w Czechach, na

iŚląsku, na Morawach i w dolnej Austryi, czyli

łączyły tylu interesentów, że nie mogła być od

rzuconą. Dr Fiedler, poparty przez p. Abrahamo

wicza, uzyskał jnż od Rady ministcryalnej zgodę

na wniesienie ustawy, kiedy zaskoczyła go dy

misya. Czy Koło o tym projekcie wiedziało, nie

wiem.

Kraj w całej sprawie może mieć tylko jedno

stanowisko: ponieśliśmy klęskę co do najważ

niejszego naszego postulatu, więc jest w polityce

Koła polskiego jakiś błąd, co najmniej jakaś nie

zręczność lub nicoględność, za którą odpowia

dają przewódzcy. Być może, że w zbyt gorącej

obronie osób zapomniano o obronie rzeczy, być

może, że bezwiednie dano wytrącić się z neutral

nego toru i popchnąć ku Niemcom bez dostate

cznej w zamian asekuracji, być może zawiniło

proste zaniedbanie — a!e wina jest i w ślad za

nią ciężka szkoda.

Dziś — powtarzam — e ilcby uchwalona rezoln*

cya nie dała się już odrobić, idzie o to, by owa

ustawa jaknajprędzej była przedłożoną i by za

pewnić dla niej w Izbie większość Sposobności

po temu nic braknie. Przykra sprawa banku bo

śniackiego, z trudem w komisyi ubita, przez na

glący wniosek posła Sustersicza znalazła się na

porządku dziennym pełnej Izby. Glosy polskie są

rozstrzygające.

W dawniejszych latach w walce z Kołem pol

skiem demagogia krajowa chętnie posługiwała się

zaczerpniętym z, niemieckiej prasy frazesem Der

Polenclub ist fu r alles zu haben. Niemcy wie

dzieli najlepiej, że to nieprawda; Koło polsk;ie nie

było zu haben, jeśli szło o uchwałę przeciwną

interesom państwa, i nie było zu haben, jeśli *zło

o obronę interesów kraju. Natomiast sklonnem i

zdolnem bywało do kompromisów, jeśli z jednej

strony miało przed sobą partykularny interes in

nego kraju lub grupy ekonomicznej, z drugiej

mogło w zamian coś dla kraju uzapkać. Koło wy

szłe z powszechnych wyborów ma kierunek wi

docznie bardziej *idealnym: wyciąga kasztany z pie

ca dla osób i stronnictw, chociażby miało przytem

popiec palce — krajowi. Wniosek Szustersicza

daje sposobność do z.miany tej taktyki, bo sama

absencya Koła byłaby już fatalną. Rząd może

zawsze jeszcze w sposób obowiązujący oświadczyć,

że rezolucja komisyjna pozostać musi bez wpły

wu wobec w r. 1901 powziętej już uchwały peł

nej Izby.

Ale tym razem wskazanąjuż jest większa ostro

żność, mniejsza łatwowierność. Członkowie polscy

komisyi budżetowej opowiadają dziwne rzecz.y .

Nic mając pewności, że rezolucja p. Battaglii

przejdzie, skłaniali się już do jej odroczenia.

Jeden z nich zakomunikował ten zamiar p. Głą

bińskiemu, ale prez,es miał odpowiedzieć: że *ma

w ielką większość z,apewnioną".

Omylił się.

Idzie « sprawę krajową, najważni ejszą, jaka

w ostatnich latach o Kolo polskie się oparła.

W pierwszym rzędzie idzie o sprawę najżywot

niejszą dla Krakowa, całego krakowskiego za

głębia. Znawcy przemysłu i górnictwa z.wiedzają

właśnie zagłębie i przekonują się, jak wielkie

sily ekonomiczne są tam jeszcze uśpione — w tej

samej chwili w Wiedniu zapadła uchwala, by

tych sił, broń Boże nie budzić! Niemcy i Czesi

mają dość własnego przemysłu. Posłowie miasta

Krakowa mają niezwykłą sposobność do z.dobycia

z.asług, do okazania energii. W’yborcy śledzą ich

kroki.

______________

_______

Przemysł w Zagłębiu krakowskiem.

ii.

Że dotychczas w przemyśle Zagłębia krakow

skiego uczestnicz,y przeważnie kapitał pozakraje

w y , często poz.apaństwowy, o tem powszechnie

wiadomo. Z dwóch źródeł kapitału krajowego,

wchodzących w rachubę, banki zachowują się ua

razie powściągliwie, może przez pamięć na po

czynione tu i owdzie doświadczenia, zaś kapitał

wielkich latyfundyów, z niewielkimi wyjątkami,

kiernjo się naturalnym biegiem rz,eczy raczej ku

bliższ.ym rolnictwu przemysłom, jak cukier, spi

rytus i piwo. Pozostaje z,atem kapitał obcy, idą

c.y do Galicyi, zupełnie jak na kolonię zamorską,

lub na kolej w Malej Azyi.

Kapitał zagraniczny winien wypełnić warunki,

nakładane ze stanowiska interesów kraju, w któ

rym operuje. Rzecz jasna, iż samo zaistnienie fa

bryki w kraju, tak jak Galicya przeludnionym i

cierpiącym na brak przemysłu, wychodzi na fakt

dodatni, ze względu na dostarczenie pracy robo

tnikowi miejscowemu, na dodatki do podatków,

jakie zostają w kraju, na wzmożoną konsumcyę

i nowe korzyści, jakie towarzyszą w zasadzie

wzrostowi przemyśla. Jako nader ważna, przed

stawia się. zatrudnianie sił krajowych, jako robo

tników, urzędników i kierowników fabryk. Na tym

jednak punkcie przemysł zachodnio-galicyjski,

wsparty ua obcym kapitale, poz,ostawia jeszcze

wiele do życzenia. Polskim jest najczęściej ro

botnik, i to niższych stopni; w wielu zakładach

już werkmistrze bywali Niemcami; pcrsonal urzę

dnicz,y składa się również z Polaków, dyrektorem

bywa Niemiec, choć i tutaj są wyjątki, dzięki

jednostkom, które energią i zdolnościami zajęły

najwyższe stanowiska.

Korzyści realne kraju z przyszłego rozwoju

przemysłu będą mierzyły się nietylko wzrostem,

fabryk, lecz ich wcieleniem w organizm krajo

wego gospodarstwa. Gdyby kraj miał poz,ostać

zawsze kolonią dia kapitałów obcych, choćby

tylko pozakrnjowycli, niekoniecznie nawet poza

państwowych — to rola społeczeństwa byłaby

smutną. Galicya dostarczałaby robotnika, i po

części rynku zbytu; z.ysk wędrowałby zaś zagra

nicę. Jeżeli mamy w Królestwie przykłady, że

kapitaliści, dorabiający się tam na przemyśle fa-_

lirycznym, poczuwają się do obowiązków wzglęQ

dem społeczeństwa, które ich ich wzbogaciło — t

nie brak i wypadków wprost prz,eciwnych: fa

brykauci ciągną z. kraju zyski, które idą na pod*

niesienie obcego dobrobytu i obcej, a często w ro

giej kultury. Prawda, iż kraj nasz niejest przygoto

wany, ani materyalnie aui psychologicznie tak,

aby stworzyć natychmiast wielki rodzimy prze

m yśl;na to potrzebną jest nietylko siła pieniężna,

lccz i tradycya przedsiębiorczości, kierująca jnyśl

ku przemysłowi. Przyszłość kraju w związku

z przemysłem ustala się dopiero wtedy, gdy wy

robi się przedsiębiorczość i wiedza zawodowa

dość silna, aby zapewnić rodzimemu społeczeń

stwu przeważne korzyści.

W obecnym stanie rzeczy, nadzieje te ukazują

się jeszcze w dość dalekiej perspektywie. Ani

psychologia społeczeństwa, ani siła kapitała nie

zmienia się z dnia na dzień, pierwszą więc my

ślą musi być wyciągnięcie jak największych ko

rzyści ze stanu obecnego, z którym, jako z faktem

dokonanym, zgodzić się trzeba.

—

oraz przygoto

wywanie ewolucji. Pierwsze łączy się z drugiern.

Jest cała kategorya zysków, których kapitał po

zakrajowy bądż nam odebrać nic może, bądź po

woli odda, choćby i niecalkiem dobrowolnie, jeśli

znajdzie sie wobec zdecydowanej postawy społe

czeństwa. Kraj inkasuje jnż dzisiaj korzyści ze

zwiększonej konsumcyi, zatrzymania pewne,j ilości

rąk, skazanych dawniej na wędrówkę zarobkową,

wsparcia stann średniego jednostkami o dużych

dochodach. Idzie o to, aby nietylko robotnik niż

szej kategoryi, lecz dozorca, werkmistrz, urzędnik

fabryczny, inżynier i dyrektor wyohodziii z !ona

społeczeństwa — i w tem może samo społeczeń

stwo niejedno zdziałać.

Główne zadanie — to przygotowanie odpo

wiednich ludzi przez szkolnictwo zawodowe i przez

kierowanie ku niemu fali, spływającej dotychczas

głównie ku gimnazyoin humanistycznym, podczas

gdy przemysł sam, automatycznie niejako przy

czyni się do wzrostu falangi robotników wykwa

lifikowanych. lin rychlej powstanie warstwa inte

ligencyi i robotników, wsparła materyalnie na

przemyśle, tem skuteczniej będzie można doma

gać się, aby kapitał, swó| czy obcy, posługiwał

się na wszystkich stanowiskach wyłącznie siłami

krajowemi; na razie próby nacisku w tym kie

runku spotykają się z przedstawieniami, czasem

Trzy wiekiDonJuana.|

Pierwszem z naszego stanowiska rzeczywiście

interesnjąeem dziełem jest !Jon Juan i Faust

Orabbego, pierwszem nietylko chronologicznie, ale

dlatego takż,e, że najsilniej tkwi jeszcze w starej

koneepcyi postaci Don Juana, dość wyraźnie jed

nak akcentując metafizyczne jej znaczenie. Don

Juan przedstawia tu antytezę Fausta, choć obaj j

tlążą do tego samego celu, do szczęścia: ten szu-!

ka go we wzniesieniu się ponad ludzką naturę, j

tamten w najdoskoualszem wyczerpaniu człowie

czeustwa.

Ich wcisa, i I;r strebet nach

Ddmstlben Zittl und ka n t doch aufzwei Wagon,:

mówi dyabeł, zabijając i posyłając obu do piekła.

Don Juan j;yta Fausta:

Wozu ubermenschlicli

Wenn du ein Menscli bleibst?

Faust odpowiada:

Wozu Menscb,

Wenn du nach Uebermenschlichem niclit strebst?

Obaj szukają szczęścia w miłości, ale Faust na

t° tylko, by stworzyła w nim siłę, która pozwo

liłaby mu *stawić czoło Bogu, szatanowi i sobie

samemu°. Don Juan w miłości chce tylko miłości,

*be panowania nad świa!em:

Welten kónnen

Yerwaist und oline Stele rollen dmelt

Deu leereu Baum — doch wo ein iuhłenu Hcrz

scbiiii. ’ t,

Du rcgen Welten, Sterać, Sona’ u::d Mó;.d ,

Des Morgens Roth, des Abends fulber Glanz,

M it allem Schmerz und nller Freude, eng

Ver6chłungen sich im aller eug=len Kreis —

Gewaltiger H e r z a!s We!t Eroberer!

Już. w tem widzimy idealizowanie miłości, o ja

kiem sięnie śniło Tenoriom XVII i XVIII w.

Niestałość sama, zdrada w miłości, ma teraz pod

kład idealny:

J:Ieirath! Ha;

H.us ist der ’Winter, der wol mit der Kraft

I)es Eises dic bewegte W eil’ des Baclis

Ai)fesselt, doch sie »uch erstarren rn;:cl:t ;

Das ist der frevtlhafie, kuristliche

Yersuch, diefrei’ste, gottlicbste Empfindung

.... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... aus

Des Waldcs Frei’ iu die Familienstub’

Zu locken — das heisst Nacbtigallen zu

HausYogeln inacben — eine Glut, die nie

Gewohnheit werden kann noeh darf,

Bei der mail, »uch wenn sie nur Augenblicks

Gleich einein Blitzstrabl uns durchl’ebt, vor

Veruichtung zittert, żuru Gewobnliehen,

Gemeinen zu erniedrigen...

Więc o oktawę niżej:

nur Abwechslung gibt dem Leben Roiz

Und liisst uns seine Uuertragliclikeit

Yergessen....

To ostatnie zdanie płynie już z czysto roman

tycznego Wellschmerzu i wprowadza znów mo

tyw, dawnemu Don Juanowi zupełnie obcy.

Donna Anna kocha Don Juana, nienawidzi Fau

sta. Bardzo naturalnie:

Ein Uebcrmensch, sei’s Teufcl oder Engel,

I-t Weiberlieb’ so fremd, ais wie nur irgend

Eiu u u te r rncn?cblieh Diug...

Fan.’ t ją zabija i oznajmia to Don Juanowi,

wzywając go, by wraz z nim rozpaczał, na co

odbiera odpowiedź :

Verzweifelu ?.—

Ja, mich er?chuttert Donna Anna’s Tod!

Die tiefste Bruet bewegt er! Doch ich spanA

Die Segel wieder, f«hr’ m it neuem Windę!

Gibt’s uieht der schonem Madchen tausend andre?

Wie sollt’ ich mich utn EiDe giSmen?.—

Kierunek dążenia ku szczęściu określony jest

temi kilku cytatami dość dokładnie. Ale u Grab

bego nie brak i zaznaczenia wieczności tego dą

żenia. Zaraz w pierwszej scenie mówi Don Juan

do Leporel!a:

Weg mit dem Ziel!

Nenu’ es nur nieht, ob ich auch darnach ringe,

Yerwuuscht ist der Gedanke : jed es Ziel

Ist Tod! Wobl dem der ewig st.-ebt, ja Heil,

Heil ihm, der ewig hungera konnte!

Dzieło Grabbego, pełne genialnych błysków du

cha, głębokości myśli, gryzącej irouii, cierpi, jak

wszvstkie utwory nieszczęśliwego poety, na ułom

ność i chropowatość formy, chaotyczność budo

w y-dlatego nie siało się arcydziełem.

Nie byłby arcydziełem Don Jnan Lenaua, choć

by autor jego był miał czas nadać mu definityw

ną formę, zamienić szereg luźnych scen w praw

dziwy dramat. Piękność fragmentu tkwi przewa

żnie w czysto lirycznych ustępach, gdzie jednak

stanowią może szczyt twórczości poety. Ale dla roz

woju legendy Lenau ma bez porównania większe

znaczenie, niż Grabbe.

Z właściwej bajki uie wiele n niego pozostało

prócz samej postaci bohatera, morderstwa koman

dora, o którem tylko słyszymy, i sceny z Izabelą,

do której Don Juan wkrada się zamiast jej na

rzeczonego Antonia. Sam Don Juan jako postać

dramatyczna jest zupełnie chybiony: z jedne.j stro

ny esprił fart, nie wierzący w zaświat i nie.śmier

telność duszy - z drugiej marzyciel, pełen wąt-;

pliwości, czy *tam jednak czego niema",

odczu

wający zło swoich postępków i skruchę przed i

śmiercią. Skrucha objawia się we formie wprost

komicznej: synowi komandora, zabijającemu go

zamiast tradycyjnej statuy, Don Juan wręcza te

stament, zawierający zaopatrzenie materyalue dla

jego *wdów i sierot"!

Na jednę cechę charakterystyczną postaci mu

simy położyć nacisk, tu bowiem Lenau jest może

najbardziej oryginalnym: Don Juan jego jest już

wcieleniem kosmicznej siły miłości:

Das Herz, in dem die Wesen alle griinden,

Der Bora, worem sie sterbend alle muuden.

Der Gott der Zeugung ist’s, der ILerr der Welt,

Die er nie eatt in seineu Armen LSlt

Wenn ich des Weibes Blume m ir ęrebrochen,

W ar ich seiu Hnuchund seines Ilerzens Pochcn.

Ale drugi raz jest znów dyletantem miłości, szu

kającym wszystkich wrażeń:

es sei auch d i es erapfunden,

Zu scheiden, eh’ die Reize noch geschwunden;

w końcu zblazowanym, zużytym i znudzonym ro

mantykiem.

Mimo chybionej charakterystyki duchowej boha

tera, w!aśnie u Lenaua spotykamy poraź pierwszy

w dramacie postać Don juana, odpowiadającą

nowoczesnej koncepcyi.

,,Mój Don Juan — mówił

sam autor — nie ma być tylko człowiekiem gorą

cej krw i, goniącym wiecznie za kobiełami. Jes_t

w nim tęsknota za kobietą, któraby b_yła dla_ń

wcieloną kobiecością i pozwoliła kochać w sobie

wszystkie kobiety tego świata. Ze tego w zawro

tnym pędzie swym od jednej do drugiej nie znaj

duje, chwyta go obrzydzenie, i ono jest dyabłem,

który go porywa".

I istotnie zaraz w rozmowie

z bratem w pierwszej scenie, określa to pięknie

sam bohater:

Die Leideńscliafć ist wild und uberschwanglieh,

Weil sie der D urs t verzehrt nach E wig

keit,

Drum eelit ihr sie so flu c !itig und vergSnglich.

E% fiihltd er Geist, der Allcs will umfasscn,

Im Einzlen sich yerkerkert und verlassen ;

E r is t es, der mich ewig (}iirsten heisst,

Und mich von Weib zu Weib yerderblich reisst.

W tem jasnem, Iracseendentalnem ujęciu pro

blemu namiętności Don Juana, wyraźny jest wpływ

Hoffmanna; jeszcze wyraźniejszy, choć mniej ja

sny, w pojęciu Donny Anny. Ta nie występuje

wcale na scenie, o jej egzystencji dowiadujemy

się z kilku, ś!icenych zresztą, wierszy monologu

Don Juana. Zdaje mi się też, że poprzedzająca

monolog rozmowa między Don Juanem a Gracio

scm oduosi się również do Donn,y Anny:

seit ich geschaut die fremde Dame

Yermisclit sich meine Lust m it duuklem Grame,

Ein nie gekanntes Sinnen, Selbstverklageu

Begiunt au ineinem frohen M uth zu nageu.

A w monologu :

Wenn An na siunend mich bctraclitet,

Dass rings urn sie die W elt m ir naehtet,

Wird mir in ihrer Augen Grtind

Noch eine tiefre Wonne Ktuid,

Ais sie eireichen kann ein Kuss

Und innigster Zus:iiiimenschluss.

Geahnte Lust doch nie umfangen,

E in ewig Jenseits dem Yerlangen.

(Nawiasem mówiąc, jeśli i poprzednia scena od

nosi się, jak sądzę, do kobiety, o której Don Juan

zupełnie w duchu Hoffmanna mówi, że chciałby

m it ihr in Eins zusammensterben,

"C2A3"nchodii1*"**jmłe

Numer wieczorny 10 hal,, ranny 4 hęa! l

z przesGk;i pocztowa:

w*TłE-vtjyiI:».J?.

» wieczorny 12 bil., ranny *6 hal.

xx-*-"rs U

li,uATA

W!NOSI;

W K ra k o w i e w m i e j s c u ............................................................

j«a

z odnoszeniem do domu

’

... .

h.«j; hor.

hal.

Pocztą w państwie A ustrya ckiem .........................!!I’ "’

grj koron

0kur’

at°"’_

K dwuk rot ną w y s y łk a p o c z t o w ą ................................................ *

;

lbkor!00h 3ko?’50hal

Poczta w państwie Niemieckim ....

, o t,.««.«

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego !

43 koron 12 kon -

*14kor—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) .

16rb.20k 4rb 05k -1rb 45kot)

Według urzędowego wykazu nar. 1908 rism zagranicznych, majacych debit w państwie rosyjskiem

;S?ikr »«Ki? f,t ó 5. urz7 ;

w**«*»«w. "*«swrws;

Wilnie, moSKWie l u a e s t e . Z innych miast i wsi można prenumerował Cza.s, nosiłaiac naozta

nalezytusc lo urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W a r ss sw iobiuro ogłoszeń Uugra,

L. i F,. M’etz! i Syn Mie.

izynarodowe biuro ogłoszeń -

w Kijowie księgsrniaL. Idzikowskiego - w W ilnie biuro dzienni"

ku w K. Tauhftra.

1 of 8 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction