Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 695 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 566

Kraków, Sobota 7 Grudnia 1912.

Rocznik LXV.

Zapiski po]itycz ae.

Mowa kanclerza Bethmanna i jej europejska donio

słusć.

Dla Aostro-Węgier znaczy pokój lub pomoc

sojusznika w wojnie.

—

Wielkie niemoce.

—

Prze

mówienie p. Poincai ć’go. — Przypuszczalay przebieg. —

Jak za aneksyi. - -

Zarozumiałość i rachunek prawdo

podobieństwa.

—

Nasza formuła po mowie kancle

rza.

—

Przesunięcie 6tosuuku sił.

—

Czego mają żą

dać Austro-Węgry ? - Niedostateczność kompensat. —

Ani czasy ani ludzie, by zdobyć istotne.

—

ł,ata

i dziura, Anglia i Niemcy u progu wypadków? —

Typowa, austryacka sprawa.

Albania.

Rozejro

i pokój.

Historyczny wagon.

Podział łupów

i psyc.hologiczna, europejska chwila. — Sir Ed Oreya

konlerenc.ya.

—

Wraż,eniu zagranicy. —

Przeciwdzia

łanie wewnątrz.

—

Dzienniki i popłochy.

—

Potrzeba

męskośi_i.

W europejskiem położeniu, powstałem przez

bałkańską wojnę, nie dotąd nie zaważyło więcej,

jak poniedziałkowa mowa kanclerza Bethmanna

Potwierdziła słowo w słowo, co danetn nam było

zapisać w prześ.lą sobotę o wyniku pobytu na

stępcy tronu na dworze berlińskim. Mowa i po

byt były w ścisłym ze sobą związku. Kanclerz

dał szkic wypadków na Wschodzie. Dążeniem

mocarstw było wybuch jaknajdłużej powstrzymać,

przynajmniej na tak długo, by nn Bałkanie nie

przyszło do walki wszystkich przeciw wszystkim

i by ona nie wywołała zawikłań między mocar

stwami. Tu przyszło kanclerzowi stwierdzić, żc za

miast walki wszystkich przeciw wszystkim powstał

niespodziewany związek wszystkich ze wszystkimi.

Zauważyć zaś możemy, że zawikłania między mo

carstwami nie są ani wykluczone, ani zażegnane

Kanclerz wstrzymał się od dodania, że spełznię

cie dążeń mocarstw należy w znacznej części

przypisać nie zażegnaniu trypolitańskiej wojny.

Z czego wynikło, iż dziś nie mówi4się już les

fjrandes puissances, ale les grandes inipuissaii

ees me ,,wielkie mocarstwa", lecz ,,wielkie nie

moce". Mowa p. Poincare’go w komisyi dla spraw

zagranicznych 5 bm. uświęca tę nazwę, albowiem

przedstawienie w niej przebiega wypadków uja

wniło najdobitniej bezsilność mocarstw we w szy

stkich jego okresach. Z resztą mowa nie wiele

zawiera nowego, z wyjątkiem może, iż Poincare

zaznaczył kwiecień jako miesiąc, w którym za

wariyai został związek bałkański.

Niemcy — powiedział kui.clerz — nie są bez

pośrednio dotknięte bałkańskimi wypadkami, j e

dnak są uprawnione i obowiązane współdziałać

przy o.stateczoćm uporządkowaniu rzeczy, gdyż

są znaczuie i bezpośrednio wmieszane w ekono

roieznern ukształtowaniu Wschodu. Teraz nastąpił

doniosły ustęp mowy; ,,Prócz tego — ciągnął

kanclerz — przyjdzie natn przy załatwieniu nie

których spraw rzucie nasze słowo na szalę za

nasz% mi sprzymierzeńcami. Gdyby przytem —

czego nie spodziewa się — powstały nierozwią

zalae p)rzeciwieństwa, będzie rzeczą bezpośred

nio interesowanych mocarstw postaw’ić w po

szczególnych wypadkai h ich żądania. Odnosi się

to także do sprzymierzeńców Niemiec Gdyby

przytem — wbrew oczekiwaniu — byli przez

trzecią stronę zaczepieni i przez to w swym by

cie zagrożeoi, v. ówczas wierne sojuszowemo obo

w iązkowi Niemcy stanęłyby stanowczo i stale

przy ich boku i wtedy walczylibyśmy po stronie

naszych sprzymierzeńców także w obronie na

szego własnego stanowiska w Europie, bezpie

czeństwa i przyszłości naszego własnego kraju".

Austro-Węgry mogą być zaczepione tylko przez

Rosyę, zatem kanclerz jasno i dobitnie powie

dział, że na taki wypadek Niemcy walczyć bę

dą zespolone z niemi, i powiedział, że uiebyłoby

to jedynie spełnieniem przjnńerzowego obowiązku,

ale w’łasną obroną. Tylko na wspólności niebez

piec?.eństw i korzyści oparte sojusze mają rze

czywistą wartość. Bezpieczeństwo i byt Austro

Węgier są — zdaniem kanclerza — konieczno

ścią dla Niemrec. To jest rozstrzygającem dla

europejskiej strony obecnego położenia. W po

szczególnych sprawach Niemc.y rzucą na szal

woje słowo na korzyść Austro-Węgier; czyn -

o jest wojskową pomoc - w razie, gdyby jc

Rosya zaczepiła. Monarchia liczyć może na dy

jloroatyczne poparcie Niemiec w procesie z.

Serbią, na wojskowe, gdypy Rosya czynnie wy

stąpiła za Serbią. Znaczy to, że rozegra go snu

na sam ze Serbią, bez pomocy czynnej Niemi( c,

zresztą zbytecznej; ale że Niemcy pospieszą jt

z pomocą, skoro Rosya ze siłą wojskow’ą stanic

po stronie Serbii. Zatem albo — zdaniem na

szein — nie będzie ’wojny austryacko serbskiej

albo będzie austryacko-niemiecka z Rosya i Ser

bią i może wtedy ogólno europejska.

Modus procedendi będzie zapew’ne następu

jący : Gabinet wiedeński zechce otrzymać od bel

gradzkiego stanowcze rękojmie co do swoich żą

iań, i podobno — aczkolwiek nie ręczymy —

odeszła lub niebawem odejdzie w tym w zglę

dzie nieco wyraźna nota do Belgradu. Albo Ser

bia uczyni jej zadość i zajście będzie załatane

na razie, albo stawi opór; wtedy przyjść możt

do zajęcia Belgradu i zgniecenia armii serbskiei

Jeżeli Rosya nie wystąpi w obronie Serbii, zaj

ście będzie utopione w krwi, ale zadauie nie bę

dzie rozwiązane. Jeżeli Rosya wystąpi zbrojnie,

uczynią to 6amo Niemcy i wybuchnie wielka

wojna.

Mowa kanderza przez to, że dobitnie posta

wiła pewność takiego przebiegu rzeczy, była

w pierwszym rzędzie pokojową, bo ostrzegła

Rosyę i Europę co do następstw zaczepienia

Austro -Węgier. Posłannictwo bar. Conrada do

Bukaresztu, pobyt w Berlinie następcy tronu ru

muńskiego, ks. Ferdynanda, są dowodami, że

trójprzymierze wprow’adza w’ grę wszystko, czem

może odstraszy’ć od w ojny. Rosya ma teraz wóz

i przewóz. Jak za aneksyi Bośni ambasador hr

Pourlales przestrzegł p. Izwolskiego poufnie. że

Rosya będzie miała do czynienia także z Niem

cami, tak dziś kanclerz Bethmnnn głcśno w par

lamencie zawiadomił ją o tem. Czy s!?ulek bę

dzie ten sam? Prawdopodobnie. Trzeba być je

dnak wielce zarozumiałym, aby twierdzić na

pew’no, jak się zakończy dzisiejsze przesilenie;

można jedynie oprzeć się na rachunku prawdo

podobieństwa. Na każdy wypadek pozostajemy

przy naszej formule: albo nie będzie wielkiej

wojny albo będzie w możliwie dobry’ch dla mo

narchii warunkach.

Znikła naraz obojętność Niemiec dla Bałka

nów’, uraza marokańska, przypuszczenia o Bał

tyckim Porcie! Wynik wojny bałkańskiej zmie

nił położenie; upadek Turcyi i objawienie się

bałkańskich państw jako militarnego czynnika,

wzmocnienie takowego, czyniąc ujmę Austro

Węgrom, dotykają już bezpośrednio Niemcy,

muszą one bowiem brać w raclinbę przesunięcie

się stosunku sił europejskich i odpowiednie do

tego zajęły stanowisko. Ośmiela to i zachęca

monarchię, daje jej podstawę i sposobność za

pewnienia swoich interesów,

zabezpieczenia

bytu

Ale jak? Negatywnymi tyiko środkami było

by za rnało na wysilenia i koszta. Nietykalność

i niepodległość Albanii włącznie z odmówieniem

Serbii portu, wątpliwe nader zabezpieczenia han

dlowe, sprostowanie granic Rumunii i uszczęśli

wienie Kucowołochów, niezrównoważą strat i

niebezpieczeństw, wynikających z wy’parcia Tur

c yi i pow stania u bram Bośnii, oraz monarchii

wzmożonej Serbii, która zespolić się może pod

jedną dynastyą z Czarnogórą. Austro-Węgry’ s z u

kać musiały zrównoważenia sił i wynagrodzenia

gdzieindziej, niż na niewdzięczny’m dla nich

wschodnim gruncie. Po temu ani czasy ani lu

dzie nie zdają się by’ć sposobnymi. Nie żyjemy

w okresie ani mamy w’ładców, oraz mężów wiel

Uicli postanowień i daleko sięgających czynów,

i zawsze przychodzi przewidywać, że góra mysz

urodzi. Nie załatwiania, załatania są w użyt

ku. Pokój w dzisiejszych okolicznościach będzie

załataniem, co gorsze, odwleczeniem. Wprawdzie

kanclerz Belhm?.n wierzy jeszcze czy łudzi się

jże będzie można utrzymać Turcyę ,,jako ważny

czynnik ekonomiczny i polityczny", przy czem

zapewne ma na myśli jej panowanie w Azyi

uaiej i koiej bagdadzką, ale nie może zaprze

:żyć, że w’ypadki bałkańskie zrobiły dziurę, i że

trzebaby pizynajmniej, aby łata pokryła dziurę

Zobaczymy.

Gdyby zawsze możliwe niespodzianki, wreszcie

.zał i nieroztropność przeciwnej strony dopro

wadziły - jak rzekł kanclerz — do zaczepie

da i zagrożenia Austro-Węgier, i gdyby wy

buchła wielka wojna, są oznaki, które zdają się

utwierdzać pizypuszczenie, że Anglia chciałaby

uniknąć udziału w niej i że Niemcy biorą w ra

hubę. nie małą stąd dla trójprzymierza korzyść

?o kanclerzu zabrał głos w parlamencie sekre

arz stanu, Kiderlen, i stwierdził podczas obe

cnego przesilenia ciągłe i pełne zaufanie między

viemrami i Anglią, szczerość i zażyłość. Nowy

,iemiecki ambasador w Londynie, ks. Liclmow

- ky, na uczcie Royal Society zużytkował spo

sobność, aby powiedzieć, źe Niemcy i Anglia ra

’.em pracują nad pokojem i że polityczne slo

unki między uieini nigdy nie były lak rzetelne

i pełne zaufania, jak teraj. Mówcy różnych

stronnictw i angielskie dzienniki w tym samym

przemawiają duchu.

Kanclerz Bethmann pow iedział: ,,będzie rze

ezą bezpośrednio inteiesowanych mocarstw po

stawić w poszczególnych wypadkach żądania".

Wystąpił już z niemi w imieniu Francyi p. Po

incare w wyżej wzmiankow’anej mowie, a są

licznemi, zwłaszcza w dziedzinie finansowo-eko

nomicznej ; ale i o moralnych nie zamilczał mi

nister, chociaż nie śmiał wyraźnie wspoinnąć o

protektoracie chrześeian w Turcyi.

Teraz idzie o to, jakie Austro-Węgry mają po

stawić żądania. Dotąd chcą niezateżuości Albanii

i niechcą przyznać w niej Serbii portu. Mamy

tu do czynienia z typową austryacką sprawą,

rozgrywa się bowiem między dwoma irredenta

mi. z,akrawać poczyna na coś w lodzaju Sehles

wig-Holsteinu między AustroWęgram i a Włocha

mi. Albania, to przyszłe jabłko niezgody między

temi dwoma mocarstwami. Niektórzy mniemają,

ż e możnaby spór usunąć podziałem Albanii mię

dzy Serbię i Grecyę. Mogłoby to być słusznem

teoretyczn:e!, ale nie praktycznie. Zajęciu por

tów przez Serbów’, Włochy byłyby się sprzeci

wiły także i właśnie wtedy’, kiedy gabinet wie

deński byłby tego zaniechał. Włochy byłyby z a

żądały przy tem poparcia i pomoc,y sprzymie

rzeńca, przez wzgląd bowiem na mego zrzekły

się podczas trypolitańskiej wojny zajęcia albań

skich wybrzeży’, na ktprych Serbowie nic mo

gliby dziś zajmować portów, Dwa mocarstwa

trójprzymierza musiałyby uwzględnić rozumowa

nie i życzenie Włoch. Gabinet wiedeński był

zatem od początku w przymusowem położeniu,

kiedy występował przeciw zapędom Serbów, a

wtedy należało mu zawarować także interesy

monarchii. Gdyby był tego nie uczynił, stałyby’

na porządku dziennym tylko w łoskie interesy’,

popierane przez Auat,ro-Węgry. To jest, że one

byłyby abdykowały na rzecz Włoch, i że nie

ich le cz Włoch vclo byłoby założone wobec

Serbii, ale przez gabinet wiedeński uznane.

Byłby on dopomógł Włochom w ich widokach

i żądzach albańskich.

Jabłko niezgody i zatarg o nie, to dalekie rze

czy’, albowiem dopóki Włochy są w przymierzu

z monarchią, spór będzie uniknionym, a gdyby

je opuściły, Albania nie byłaby jedynem powo

dem otwartej nieprzyjażni; o liczbę zaś przy

czy n rozchodzić się nie będzie. Bezpośredniej*

szem jest to, że ta Albania, o którą rozgrzewa

się polityka monarchii, me będzie dla niej ani

przedmurzem, ani złotem jabłkiem. Twór albań

ski bez tureckiego panowania nic zdoła ani

współzawodniczy’ć, ani na dłuższy czas utrzymać

się wobec wzmocnionych słowiańskich państw,

oraz Grecyi. Podporą bytu Albanii jest mahcme

tanizm, który czyni ją nieprzystępną dla wszel

kiego postępu i idei bardziej cywilizow anych,

otaczających ją krajów. Dla tychże zaś krajów

będzie Alnania przypomnieniem wrogiem upa

dłego tureckiego barbarzyństwa. Ogłoszenie nie

z.awisłości Albanii we Walona, objęcie tyniczaso

vych rządów przez Ismaila Ketnela, w ywiesze

nie chorągwi albańskiej, lwa na czerwonem Ile.

bodaj cz y to nie słomiany ogień, który nie daje

ua przyszłość rękojmi. W obec z;ajęcia Durazzo

przez Serbów, lsinail rozkazał nie stawiać opo

ru, oczywiście dlatego, że nie można było go

stawić. I dla tok wątpliwej wartości sprawy, ma

monarchia roznamiętniać się, ponosić nie mah

koszta; a ludność nad miarę dozwoloną, wbiew

zdrowemu rozsądkowi niepokoić się.

Bułgarzy złożyli dow ody poświęcenia i boba

terstwa, wreszcie rozsądku politycznego. Kraj

czteromilionowy zrozumiał,że po morderczej wal

ce nie należy mu slruny przeciągać i źe potrze

hiije pokoju. Bułgarya wzięła na siebie, nie zwa

żając na Grecyę, zawarcie rozejmu na sprawie

dliwej zasadzie uli possidełis. Protokół odnośny

podpisany został w salouowym wagonie exsułta

na Abdul-Hamida, a król Ferdynand wyraził ży

czenie zachowania na pamiątkę tego wagonu,

na szybach którego pełnomocnicy wyryli swoje

nazwiska. W. wezyr Kiamil basza uczynił zaraz

z adość pragnieniu króla.

Należy przypuścić, żc pokojowe rokowania,

które rozpocząć się mają 13 b, ni. w Londynie,

zakończą wojnę. Przyjdzie do podziała łupu,

przyczem odrodzić się mogą między sprzymie

rzeńcami dzisiejszymi wczorajsze współzawodni

ctwa i nienawiści, które już ukazały się w Sa

lonice, oraz przy rozejmie. Wreszcie nastanie

psychologiczna chwila wystąpienia mocarstw z żą

daniami. Może wznowić się położenie po pokoju

San-Stefano i na kongresie berlińskim i zakoń

czyć się równie zgodnie z tą różnicą, że teraz

rozchodzić się będzie o przekreślenie berlińskie

go traktatu, a wskrzeszenie san Stefańskiego. Sir

Ed. Grey przemienił myśl p. Poincare go i przed

łożył gabinetom 3 b. ui. wniosek zebrania się

konferencyi ambasadorów, który one zasadniczo

miały’ przyjąć. Asquith powiedział w Izbie gmin

4 l)in., że nie może w tej mierze złożyć ostateczne

go oświadczenia. Konferencya la niema wcale

za zadanie załatwienia bałkańskich spraw, ale

tylko utrzymanie ciągłego zetknięcia między mo

carstwami, oraz zamianę myśli dla ułatwienia

pracy. Skromny jej zakres tłumaczy nain, dla

czego zgodzono się na nią zasadniczo; niemniej

może się przeistoczyć ona w europejską naradę,

lub kongres dla załatwienia obecnego przesilenia

Karykaturalne stosunki parlamentarne, obstru

kcye, targi o rzeczy dla bezpieczeństwa państwa

niezbędne, jak teraz przy ustawach wojskowych,

drobiazgowość wobec doniosłych zadań, niemoc

sejmów, nierozważne demonstracyę i objawy w

stosunku do bałkańskiej wojny, komiwojażero

wie w rodzaju p. Klofaca, dyletanckie, lekko

myślne wystąpienia przeciw sojuszowi z Niem

cami, wyrobiły za granicą, mianowicie w Rosyi

i Serbii mniemanie, że w monarchii zapanował

rozstrój. Nie rozumieją tam, iż w Austro-Wę

grzech zostały się wprawdzie formy, ale nie rządy

parlamentarne, albowiem parlamentaryzm sam

siebie unicestwił. W Belgradzie rozumieją, że

Austro-Węgry nic przedsię wziąć nie inogą, gdyż

są spętane przez socyalną deinokracyę, a w razić

wojny czeka ich słowiańska dezercya ; gdy po

dniosą więc jedną rękę, drugą dotknie paraliż.

Stąd w znacznej c zęści zuchw’ałe, nierozważne

zachowanie się Serbów; ale ono właśnie wywo

łało prąd, który’ ich przekonać może, jak dalece

są w błędzie. Sojusz z Niemcami okazał się sil

niejszym, niż kiedykolwiek, !liczeni ani zachwia

ny ani zatną *ony. Ludność w stolicy, także na

prowincyi, przebudziła Rię w jednem u *żuciu, i

dziś postawienie ultimatum powitanemby było

najchętniej, a publiczność ubolewa poniekąd nad

z bytnią cierpliwością i wielkodusznośc,ią rządu;

wyraża zdanie, że należałoby’ ostatecznie rozpra

wić się ze Serbią, nawet z jej domniemanym

opiekunem, i to im prędzej, tem lepiej, coby ko

rzystnem się siało d,a przyszłego, spokojnego

rozwoju Dążności polityczne Serbii, kierowane

przez Rosyę, są jasne i muszą wywołać opór

państwowych auslryncko-węgicrskick żywiołów.

Serbia widzi w sąsiedniej mouarchi wroga i

nie przemieniłaby się w przy jaciela, gdybym po

oporze Austro-Węgry ustąpiły. Może dopóki nie

umocniłaby się, udawałaby, ale skoro ustaliłaby

się, odwróciłaby się z tą samą bezwzględnością,

z jaką zamieniła dynastyę. Także handlowo wca

le nie byłaby ustępliwą.

Wielkie braki okazały się w dziennikarstwie

monarchii. Zamiast jednolitego na zewnątrz za

chowania się, każdy dziennik miał swój własny

cel na oku, bez względu na to, że wprowadzał

ludność w błąd a zagranicy dawał mylne wy

obrażenie o zamiarach kierujących i odpowie

dzialnych kół. Okazało się, że jest dobrze w y

ćwiczona i karna prasa giełdowa, ale nie ma

świadomej politycznego i obywatelskiego powo

łania. Stanowisko dzienników — z małymi oczy

wiście wyjątkami — nie było natchnione kieru

lącą wyższą myślą, ale osobistemi pragnieniami

1 zabiegami. Straszy’ły niepotrzebnie, w skutku

czego musiały równie bezpodstawnie uspokajać.

Dl.i nauki i przestrogi tych, co u nas wierzą

ślepo w pewne dzienniki austryackie, z apiszmy,

iż dwa wielkie organa w mouarchii, Pester Lloyd

i N. fr. Presse ogłosiły wywiad o bieżących dzi

siejszych wypadkach z br. Oeaten-Sackenem, am

oasadorem rosyjskim w Berlinie, zmarłym w z e

szłym roku! I żal zbiera, kiedy się pomyśli, że

gdyby nie dzienniki, ich sensacye i łatwowier

ność publiczności, można było dotąd bacznie ale

spokojnie przypatrywać się wypadkom i oszczę

dzić sobie strat oraz upokarzających popłochów,

zwłaszcza w naszym kraju; albowiem do tej

chwili nie było zgoła żadnego konfliktu, ż adne

go sporu monarchii, któryby miał być rozstrzy

gnięty 7. dnia na dzień, a bierność jej polity’ki

pozwalała ludności bez bezpośrednich obaw w y

czekiwać rozwoju zduizeń, podczas gdy jej przy

mierza dawały rękojmie. Jedyna może korzyść

owej bierności zmarnowaną została niepotrzebnie,

nawet szkodliwie. Niech przynajmniej przykra

nauka posłuży do zdrowego sądu i męskiego za

chowania się.

i"»

1’oBfloski ialarmy.

W iedeń 6 grudnia.

Powszechnie zaniepokojenie w Austryi po

tęgują jeszcze, jak grzyby po deszczu pojawia

jące się pogłoski. Nie mówię o pogłoskach, obli

czonych chyba tylko na ludzką głupotę, ale o

tych, które jeśli n e są, to przynajmniej mogą

być prawd ziwemi. A może i są, tylko że nie

zmieniają w nic/.e;:n oryentacyi o dzisiejszym po

łożeniu, a jednak szerzą popłoch. Wszyscy mó

wią. że położenie jest poważne, stwierdza to nie

tylko prasa, ale potwierdzają przy każdej sposo"

bności członkowie rządu. Nie wiemy, czy wojna

będzie, ale wiemy, że prawoopodobieństwo woj

ny istnieje, bo ani austryacki, ani węgierski, ani

wspólny rząd temu nie przeczy. W Izbie, tu i

tam, wniesiono szereg U3taw, będących w zwią

zku z prawdopodobieństwem wojny, słowem

wszystko wskazuje na powagę chwili.

Kombinacye są różne. Być może, że Serbia

nie uzyska już w rokowaniach pokojowych do

stępu do morza, być może, że podda się nastę

pnie naciskowi mocarstw i zmora wojenna ustą

pi. Ale być też może, że Serbia uprze się przy

porcie adryatyckim, że Austro-Węgrom w ypa

dnie siłą ją stamtąd rugować, a być też może,

że konsekwencyą małej wojny będzie wojna

wielka. Rzeczą bystrości pol. tycznej, a może w

części i temparemtu jest oświadczyć się za wię

kszem prawdopodobieństwem lej czy owej kom

binacj-i, ale jako, że wszystkie są możliwe, nic

dtiwaego, że monarchia przygotować się musi

na najcięższą.

Cokolwiekbądź więc się dzieje, o jakichkol

wiek przygotowaniach się słyszy, wszystko to

nie zmienia sytuacyi i nie odkrywa nowej prawdy.

Ndct nie przeczy, że chwilowa sytuacya jest

X. Hieronim Kaysiewicz.

(W setną rocznicę jego urodzin).

—

^Czterdzieści blisko lat niezachwianej wierno

ści, stateczności i pracy’, w jednej i tej samej my

śli, bez jednego zboczenia, bez wytchnienia choć

nie bez znużenia zapewne, bez zgorzknienia choć

nie bez goryczy’, bez zwątpienia choć nie bez

cierpień i rozczarowania — to w’ytrwałość, któ

ra wszędzie byłaby piękną i rzadką, a cóż

dopiero między nami".

—

Temi słowy’ Stanisław

Tarnowski charaktery’z uje postać ks. Hieronima

Kaysiewicza w swojej monografii, poświęconej

niezapomnianemu kapłanowi, patry’oc ie. Nie ma

też godniejszych słów, któreby dziś w setną rO’

cznicę urodzin X. Kaysiewicza można było poło

zyć na czele wspomnienia o człowieku, do któ

rego postaci koś iół i naród jednakowo słuszne

żywi prawo wdzięczności.

W osobie X. Hieronima Kaysiewicza zeszła

w 1873 roku jedna z najbardziej znamiennych

organizaeyj Polski emigracyjnej. W pacholęcym

w ieku już zapew’ne romantyk, w e wcześnie mło

dzieńczym żołnierz 1831 roku, późriej poeta,

wreszcie od r. 1833 kapłan, w 1842 założyciel

t.ak ważnego zgromadzenia OO. Zmartwychwstań

ców, od początku swojego duchownego zawodu

niepospolity’ kaznodzieja, a do ostatniego tchu

wierny syn Ojczyzny — X. Hieronim Kay.;iewic

stoi nad swoją epoką, jak m ocny spiżowy \vi,:e

imiek ówczesnego patryotyzmn, sercem wrosły

w r.aród, z krzyżem wysoko ponad głową wynie

sionym ; taiia była Polska jego w’iel?u.

Ludzi genialniejszych od ks. Kaysiewicza w y

dała Polska romantyczna, zaznacza Stanisław Tar

nowski w swej książce, ale kto wie, czy prze

rastał go kto w tych właśnie rysach niezłomno

ści, świadomości celów i działania, w tych wszy

stkich cechach, dla których przed chwilą naz wa

liśmy go spiżowym wizerunkiem Polski romanty

cznej. ,B y ła to natura jedna z najsilniejszych,

najbardziej męskich, jakie się u nas w ty’ch cza

sach widziało. Miał on ten zmy’sł praktyczny

i organizacyjny, który jest. ceclią i właściwością

ludzi, przeznaczonych do czynu ludzi, którzy

coś mają budować i tworzyć; miał obok tego

wielki dar słowa i znakomity talent pisarski,

a sama ta różnorodność zdolności dowodzi w nim

organizacyi niepospospolicie bogatej i zupełnej.

Ale jest w nim rzecz jedna, rzadna i piękniej

sza, jak talent, jak wymowa, nawet jak wytrwa

łość i energia, to w ielka jednolitość i harmonia

w jego duszy i w życiu, to doskonały porządek

i równowaga w jego uczuciach i sprawach"’)

Cenna ta uwaga ułatwia znakomicie zrozumie

nie postaci Kaysiewicza. Istotnie, jednolitość by

ła podstawą jego charakteru. Zrazu żołnierz,

później poeta, wreszcie zakonnik: — pozornie

sprzeczne momenty zamiłowań, a jednak wejrzeć

w życie Kaysiewicza, a okaże się, że we wszy

stkich jego kolejny’ch wokacyaeh uwydatnia się

jeden i ten sam duch czynu, męskiej woli two

rzenia. Żołnierka w 1830 i 1831 roku to naj

bezpośredniejszy wyraz tej energii. Później na

emigracyi w Paryżu następuje zawód literacki.

Dwudziestodwuletni pisarz wydaje tom poezyj.

Historycy literatury, m że w danym razie idąc

’j Stanisław T,iraow ski: Rozprau:y t sprane

’:daniu tem 111 — sir. 203 i 201.

za późniejszą nutokrytyką X. Kaysiewicza me

przypisują wielkiego znaczenia artystycznego

jego utworom. Niewątpliwie nie stanął on przez

swój młodzieńczy tom w przednim szeregu ro

mantyków, mimo to w niejednym utworze znaj

dzie się rys szczerej świadomości poety’ckiej.

Oto naprzykład zwrotki z sonetu chłopca dwu

dziest.oletniego: ,,Myśl o skonaniu na polu bi

tw’y" :

Taje ziemia podemną ciepłą krwią mą zlana,

Tyle ran — a dość jednej by zabić człowieka ;

Słyszę głosy ratunku, lecz wzrok mgła powleka.

Nie bez ż jIu cię rzucam Ojczyzno kochana.

Tak młodym, tyle nadziej! — Nie krzyknę: ,,wy

(grana !!"

Rodzice! już nie ujrzy rozdarta powieka

Was wszy’stkich... I.scz mam w iarę: przyszłość nie

(daleka!

Wam, wnukom, zawszeć W’ejdzie wolność pożądana.

Już nawet w tej próbie uderza zwartość obra

zu, lapidarność melancholii, w energiczny wnio

sę!?: zestrzelona: Nie krzyknę wraz ze zwycię

zcami, towarzyszami, nie krzyknę upragnionego

słowa: ,,wygrana!" —

,,Już nie ujrzy’ rozdarta

powieka w;is wszystkich" : jakie mocne związa

nie inforuiacyi poetyckiej z konsekwencyą uczu

ciow’ą !

Płonne byłoby dociekanie, czy te zadatki ta

lentu rozróść by się kiedyś później mogły

w twórczość bogatszą. Od skali talentu poety

ckiego ważniejsz.e też dziś dla nas jest stanowi

sko, jakie młodziemec-romantyk pragnął zająć

przez swą twórczość. Stanowisko to wy łuszczył

w przedmowie do swego tumu. Pisze tam, żc.

pocz ya polska po rewolucyi 1831 roku wchodzi

na nową drogę i otwiera nową dla całego świa

ta erę poetyczną, poezyi politycznej i wieszczej

Trudno powiedzieć, by ten dwudziestodwuletni

człowiek nietrafny wykazywał sąd i objęcie rze

czy. U zarania epoki dostrzegł z nieznacznych

symptomów, jaką będzie przyszłość natchnień.

Nie z popiołem na głowie wieszcze nasi nucą

płaczliwe jeremiady, ale z pośrodku zwalisk, ku

rzący’ch się dymów i dogorywających się poża

rów wzlata pieśń zemsty, dzika, straszliwa i

groźna. Bo i naród jest taki. Myli się, kto są

dzi, ż e Polacy, zmordowani niepomyślnością, na

zawsze lub na długo usną, zapominając czem

są, a czem być muszą. Trzeba być ślepy n, aże

by nie wiedzieć, że te wszystkie ofiary, te po

zorne trupy, ockną się z letargu, opuszczą gro

by i ze sztyletem w ręku i z puharem krwią

napełnionym nie zanucą straszliwego hymnu S y

cylijskich nieszporów".

Buńczuczny ten ton wywrotowy daleki jest o

czywiśeie od późniejszego kazania ,,O duchu

narodowym i duchu rew’olucyjnym", kióre w r.

1849, w dobie zupełnej swej dojrzałości wypo

wiedział, a jednak i w tem młodzieńezem unie

sieniu odszukać przecie można całego człowieka,

takiego, jakiego nam ten niezwykły żywot w pa

mięci zostawił. W wynu’zeniu młodzieńczego

poety uderza żarliwa żądza czy’nu, pragnienie

przeistoczenia świata w kształt lepszy, potężne

poczucie, że skoro ;:ostał poetą, to nie powinno

istnienie jego zejść ua szmerze słów’, lecz prze

istoczyć się w’ owocną żywotność. To jest Hiero

nim Kaysiewicz!

Zapach krwi nieprzyjacielskiej na pracowitej

lancy zatrzymany czuć się daje w rytmie po

wyższego wyznania — i niewątpliwie w pogłos

lal? niedawnego dlań tupotu koni kawaleryjskich

układały się jego paryskie rytmy. I jak Kaysie

wicz w poezyę swą zabrał ze sobą aiebie-żoł

nier/.a, tak samo w zawód kapłański zabrał ze

sobą poetę i rycerza. Czystą szlachetną poezyą

było jego krasomów’stw o, którem przez trzydzieści

kilka lat utrzymywał rząd dusz nad rodakami.

Rycerskim był jego żyw’ot w sukni duchownej.

Nieraz źle rozumiany, namiętnie prze z stronni

czość radykalną oskarżany, w wady’ polskie w pa

trzony, ciągle wystawiany’ na działanie bez środ

ków — człowiek ten do dnia zgonu wiedzie za

iste żyw ot, pełen obozowy’ch, w moralnem słowa

znaczeniu, niewczasów, poświęceń się, cywilnego

heroizmu. Ta głęboka szrama, którą wachmistrz

ułanów’ w ziął od szabli nieprzyjacielskiej pod

Stoczkiem, widniała zawsze na jego twarzy, jako

sy’mboliczny znak jego natury nieustraszonej,

oddanej sprawie na śmierć i życie.

I coś z bojownika miewał ksiądz Kaysiewicz

w chwili, gdy stawał na ambonie. W kazaniach

jego uie było nic, coby przypominało chęć opa

nowania wrażliwości słuchaczów’ czarem słowa,

zw’rotów, taktyką stylistyczną. Można powiedzieć,

że do ataku szedł wprost treścią. Treść zaś

owa niejednokrotnie wywoływ’ała namiętne b u

r/.e. Kaznodzieja z góiy na nie bywał przygoto

wany’. Już pr;;y pierwszem kazaniu swem w r.

1S42, gdy szedł mówić o tych objawach misty

cznych, które były pre!udyami towianizmu, nie

mógł przecie liczyć ua łatwe porozptnienie się

z nastrojem ówczesnej e:nigrnryi, tak żywo prze

jętej nowiną inesyaniczuą.

A jednak w tem kazaniu, jak i we wszystkich

następnych, ani jednem zwrotem nie probował

zaskarbić sobie bencwolencyi nastroju powszech

nego, przeprowadzić retoryczny układ między

swojcm przekonaniem, a wrażliwością słuchaczy.

Przeciwnie, wiedzion tą właśnie naczelną w swe n

(q ) digitalizacja: mbc.malopolska.pl

,CZAS" wychodzi z wyjątkiem dni.po niedzieli i świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie:

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Humer wieczorny 10 hal,, ranny 4 hal.} ««ŁSn%iTSKTw

PRENUMERATA WYNOSI:

,zi

na cal!/ rok "na kwartał ina 1 miaiar

W Krakowie w m i e j s c u ............................................................

30 koron7kar. 50 h. 2 kGr 53hal

z o d no s z e nie m do d o m u ............................

koron9kor. - 5 koi’ -

. o cztą w państwie Austryackiem

koron9kor. - l3kor

t dw.«kromą w y syłką p o c z t o w ą .................................................. 42

koron10kor.50 h. 13 kor 50hal

_ o c ztą w p a ń st w i e N i e m i e c k i e i u ..................................................

42 koron 10 kor. 50 n.3 kor. 50 hal.

Jo wszystkich p;nislw, należących do związku pocztowego 4tl koron j12 kor . —

4kor. _

iv państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 10rb. 20 k. 4rb. 05k . l!lrb. 45 kou

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie

n o sk w ie » O d esie. Ż innych miast i wsi można prenumerować* Czas, posyłając pocztą należytośi!

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast,

’renumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszawie biuro ogłoszeń Ungra, I,, i li. Alelzl i Svn

dicdzynarodowe Biuro ogłoszeń — w Kijowie księgarnia 1.. Idzikowskiego — w W ilnie biuro

dzienników K. Taubera.

Prenumeratę przyjmują: AdministracyaĆz«SUw Krakowie i urzędy pocztowe. M iejsco m OTe—

E Cra % i5**6-S-A’

^ nd!C: St-Karlifiskiego, trafili w Sukiennicach! Bń.^dzmn.

Hopcasa i fealomonowej, Oł. T i a /ik tt. We Lwowie , Czas" jest do nabycia w biurach dzień A Oh??wakieiin

S ^ " t ^ s k . e ą o , K. Buchslaha, na stacyac!, kolejowych, w Tamow,e. Rzeizowie. jaśle. ILw/m Sączu na pe r oL ’

w ksietjarm koleicwej, tmlziez na innych !iłówniejszych stacyach u portyerdw ioleiowvch

Ceny ogło sz eń : od wiersza pclilem za pierwszy r;.z 20 hal, za każdy następny po ]ń i,.-d.: I,kład tnbe.

l;iryczny, cj frowy, skoinplikowany; pierwszy raz 40 nal następny po 15hal. N adesłane i Nekrologią

od miejsca u,cisza drukiem petit. 00 I,:,I, za każdy raz Głosy publiczności po2kor.; komunikatyhandlowe

po kronice i podziale ekononncznym;komunikaly prywatne,sluby,zaręczynyiip. p oi kor. od imej-oa wiersza

Ogłoszenia i prenu m eratę przyj.ni,ja: we Lwowie biura dzienników L. Plolma, A Olszowskiego,

bt. Sokołowskiego, 1\.Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalski* w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia i iż Bi!let: w Rzeszowie M. Weintraub wStanisławowie lasiel—

Bki i bp.; w Tarnowie M. Bockach, O. Iluut; w Tarnopolu Komanicwski; w Paryżu wyłącznie

li. W. Raczkowski, 14 Cite de T nnise; w W ied niu llaascnslcm fi Y’ngler, Ił. Mosse (także wc wszyst

kich filiach!: H. Sclialek, kl. lHikes, E. Br;um, .1. l)aniieberg, Beck fi Herzfeld, II. Friedl (tylko pre

numeratę H. Goldsclmiidt fi Comp.); w Frankfurcie n. M. O. l , Daube fi Comp. w Pradze cze

sk iej Fr. Hovorka. Listy z pieniądzmi i p rz ek a zy pieniężne na prenumeratę i’ ogłoszenia przyj

muje Administracja l ’zasu v. Krakowie. Reklaniac;/c nieopicczętowane nie podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie /.wraca się.

g S g * Za każdą zmianą adresu dopłaca się 40 hal.

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. Telefon Nr 50.

mnnwimifinM bm msaaaaBaaBESBSMHniłaniigiBMiH!BHaMHBaMH»n»--

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку