Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 670 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

(Numer wieczórny).

Powstanie w Albanii.

Wrzenie, panujące od roku z górą w Albanii,

wyładowuje się obecnie regularną wojną między

ludnością a w ojskami tureckiemi. Młodoturcy

muszą zdobywać na now o kraj, który za rządów

Abdul Harnida był najwierniejszą i najspokoj

niejszą prowincyą państwa. Od małych utarczek

zeszłorocznych doszło do walk w dn. 7 i 11

kwietnia rb., podjętych przez Turguta baszę.

Powstańcy zostali wyparci z okolicy Kuprlllil i

Skoplije, wojska rządowe posunęły się ku pół

nocy, w czem nie spotkał ich żaden opór, jak

głosiły źródła urzędowe, według których Albań*

czycy oddają broń dobrowolnie i proszą o wpro

wadzenie przyobiecanych reform. Miało to cha

rakter dość szczególny wobec faktu, że jeszcze

w roku ubiegłym ludność stawiła tak zacięty

opór wejściu Dżawida baszy, a przed wybuchem

powstania tak energicznie zastrzegała się prze

ciw ,reformom", w których rzędzie znajdują się

prawdziwe ustawy wyjątkowe przeciw odwie

c znym obyczajom miejscowym. Wyjaśnienie otrzy

mujemy obecnie w jednein z pism skoplijskich,

które zamieszcza list prywatny z interesującymi

szczegółami.

Wynika z nieb, że Albańczycy dopiero teraz

(21 kwietnia) zaczynają koncentrować się w obo

zie powstańczym. Oświadczają, że nie lękają Eię

w ojsk tureckich i że »im więcej ich przyjdzie,

tem lepiej".

Dokoła Prisztiny zgromadziło się

tyle oddziałów powstańczych, że miasto można

uważać za odcięte, główny zaś odłam ich sił

stoi na lewym brzegu Sitnicy. Przywódcy oświad

czają, iż parlamentarzom tureckim zadadzą py

tanie, co słychać z obietnicami, jakich Albań—

Czykoni udzielono przed rokiem, że mianowicie bę

dą płacili tylko cztery podatki: gruntowy, w oj

skowy, dziesięcinę i daninę od bydła? Albań

czycy chcą prowadzić walkę sami, chrześcianom

nie wolno uczestniczyć pod karą śmierci, od

działy powstańcze zaś nie mogą rozkładać się

kwaterą u chrześcian, tylko u muzułmanów.

Brzmi to inaczej, niż urzędowe wiadomości

tureckie i zapowiada wszystko inne, z wyjątkiem

bezwarunkowego zdania się ludności na łaskę i

niełaskę. Powstańcy nie są, jak się okazuje, pe

wną warstwą, niezadowoloną z rządów młodo

tureckich, lecz w obozie ich koncentruje się ca

ła ludność, zdolna do noszenia broni. Sytuacya

na placu boju inaczej też przedstawia się w

świetle prasy fachowej, niżby wynikało z przed

stawień urzędowych. Albańczycy cofnęli się

wprawdzie ku północy, lecz nie był to odwrót

przed ogniem dział szybkostrzelnych i karabi

nów maszynowych. Powstańcy wykonali tylko

manewr odpowiadający taktyce ich partyzantki

i zajęli pozyeye w naturalnych fortach, t. j. w

skałach. To też od 20 kwietnia w operacyach

wojskowych powstało zamięszanie, wywołaae fa

talnym dla armii tureckiej manewrem Albańczy*

ków , polegającym na odcięciu 30.000 wojska,

zgromadzonego pod Piiszliną i Verisovićem, od

Skoplije. Turcy weszli pod te dwie miejscowo

ści przez przesmyk Kacanik, nie spotykając o

poru, w chwili jednak, gdy armia znalazła aię

w dolinie, Albańczycy przesmyk zajęli w sile

10.000 ludzi, zamykając go zupełnie. Do tego

odnosiły się łagodne wiadomości o »wstrzymaniu

ruchu kolejowego przez Kacanik11 — a wstrzy

manie to równa aię odcięciu Turków od Sko

plije. Błąd, jaki popełniła armia turecka, nie ob

sadzając odrazu tego punktu, pomści się teraz

na jej operacyach i trzeba będzie krwawych w y

siłków , aby zdobyć na powrót Kacanik, oddany

bez walki.

Od trzech dni toczą się tam utarczki, nie przy

nos ząc e Młodoturkorn żadnego rezultatu. Rzecz

szczególna, że kierow’nictwo operacyj wojsko

wych nie przewidziało tak prostego manewru

powstańców, trudno bowiem przypuścić, aby

wierzyło w sw oje w łasne depesze o uspokojeniu

się Albańczyków. Przesmyk Kacanik jest bardzo

wąski, mieści się w nim tylko wał kolejowy i

wąska droga kołowa, tak, że bronić go stosun

kowo łatwo, nawet przeciw wielkiej przewadze.

Albańczycy wyzyskali w ten sposób swoją zna

jomość terenu i tradycye partyzantki.

Droga przez przesmyk Kacanik idzie miano

wicie za doliną rzeki Lcpenac i wznosząc się,

przechodzi niedaleko najwyższego wierzchołka

Szar D agu , Lubitru, dosięgającej 2.800 me

trów. Pod Kacanik kolej przechodzi znów

w dolinę Lepenacu, która w tem miejscu rozszerza

się w kierunku Wardarn. W jednem miescu rzeka

Lepenac nie pozostaw iła miejsca na drogę, gdyż

skały zstępują na sam jej brzeg. Tutaj w da

wnych czasach rzucono most. którego ślady

jeszcze widać. Dopiero w r. 1794 basza skoplij

ski kazał przebić skały i przeprowadzić drogę

dla jezdnych. Obecnie stary ten tunel tak roz

szerzono, że obok drogi zdołała pomieścić się

jednotorowa kolej żelazna. Tutaj jest najwa

żniejszy punkt przesmyku, obsadzony przez Al

bańczyków, którzy mogą długo bronić każdej

piędzi ziemi z osobna, cofając się krok za kro

kiem. Charakterystycznie przedstawiają się wo

bec tego telegramy tureckie, które nie zaprze

czają, iż powstańcy obsadzili Kacanik, lecz prze

milczają, iż miejscowość ta znajduje się na ty

łach wojsk skoncentrowanych w Verisović i

w Pristinie. Nie można było natomiast ukryć,

że na północ od przesmyku zaczęły się mniejsze

utarczki, w których T iuc y ponieśli znaczne stra

ty i musieli część rozproszonych batalionów

zwrócić ku granicy serbskiej.

Teraz dopiero zdecydow ały się wojska mło

doturcckie zaatakować Kacanik. Walka zapewne

już się rozpoczęła, lecz tymczasem skoncentro

wanie w ojsk na ten jeden punkt będzie tru

dniejsze, niż przed dziesięciu dniami, gdyż po

wstanie szerzy się jak płomień. Albańczycy ob

sadzili Diakowe, wypędzając władze młodotu*

reckie. Ludność w Ipek postanowiła przyłączyć

się do powstańców i mutaszeryf musiał zażądać

przysłania sześciu batalionów dla obrony mia

sta, na które maszeruje 10.000 Albańczyków.

A rów nocześnie wojtka pod Pristiną i Veriscvi

ćem nie mogą w spółdziałać z posiłkami, odcię

tymi przesmykiem Kacanik.

Sytuacya jest dla Młodoturków tem groźniej

szą, że od wyniku walki z Albańczykami zależy

pośrednio spokój w innych częściach państwa.

Niezadow’olenie z rządów inłodolureckich nigdy

nie milkło, zw łaszcza w Macedonii i wilajetach

małoazyatyckich. Przyczyny były tu i tam o tyle

różne, iż w Macedonii burzą się innoplemieńcy

przeciw prześladowaniom narodowym, podejmo

wanych w imię unifikacyi państwa, zaś w Ma

łej Azyi grozi bunt Arabów przeciw innowa

cyora, kopiowanym przez Młodoturków z urzą

dzeń europejskich. Rezultat jest tu i tam jedna

ki : osłabienie władzy i trudność utrzymania spo

koju. Zwycięstwo Albańczyków podnieciłoby te

separatyzmy i zachęciłoby do ataku, wątpliwem

jest zaś, czy Młodoturcy wytrzymaliby kilka

iakich ciosów, jak powstanie albańskie, przy

dzisiejszym braku pieniędzy w skarbie państwa

i przy niedostatecznej sile wojsk. Nowy system

mógłby zniknąć po kilku klęskach równie szyb

ko, jak wypłynął z głębin spisku i Turcya sta

łaby się znów widow’nią wewnętrznego roz

kładu.

Zajścia obecne stanow ią jak gdyby drugą od

słonę akcyi, rozpoczętej przez obalenie sułtana.

Młodoturcy mieli przed sobą zadanie o tyle tru

dne, że zmiany rządów dokonali nietylko bez

ludu, ale w przeważnej części przeciw niemu.

Spisek w ojskowy, który usunął Abdul Hamida,

rządzi dalej Turcyą, jako komitet młodoturecki,

kierując z ukrycia parlamentem^ egzekutywą.

System tej dyktatury musiał okazać.", się tem

trudniejszy do zastosowania it la lo ngu e, że

program »jedności i postępu" wsparł się na

doktrynie »Tnrcya dla Turków" i zaczął urze

czyw’istniać się gwałtowną centralizacyą i unifi*

kacyą państwa tak różnororodnego w składzie

plemiennym i wyznaniow’ym. Że zaś ludność tu

recka odnosi sie do parlamentaryzmu obojętnie

a niekiedy wrogo, że nie widzi w nim dalszego

ciągu przedłużenia swych !radycyj, a tylko

wtręt obcy, przeto i po tej stronie zabrakło

wychowanym w Europie Młodoturkorn podpory

i zachęty. Ponad wszystkie zapewnienia urzę

dowe w ybijały się co chwila fakty, które świad

czą, iż Młodoturcy muszą nieraz operować na

własnej ziemi jak w kraju podbitym i że sta

nowisko ich wspiera się przedewszystkiem na

sile v/ojska i zw ięzłości spisku. Stąd pochodzą

rozdżwięki między doktryną konstytucyjną, a

praktyką dyktatury, jakia obserwuje Europa

w dawnem państw ie Abdul Hamida, stąd też

płyną rozruchy i powstania, absorbujące prawie

bezustannie władze stambulskie, a w obecnem

powstaniu przybierające postać tak niebezpie

czną i zmuszającą do krwawych w ysiłków.

O losy Finlandyi.

reterfc;bm’g 28 kwietnia.

YV kwestyi finlandzkiej znać poza kulisami

walkę zaciętą. W kołach dworskich - jak za

pewniają - znaleźli się niespodzianie przeciw

nicy zniszczenia autonomii finlandzkiej. Wyraz

tej opozycyi wysoko - arystokratycznej czy też

dworskiej przeciwko nacyonalizmowi p. Stoły

piua, znajdujemy w G rażdaninie, organie »sta

rego konserwatysty", kniazia Mieszczerskiego,

jak sam siebie nazywaj Ten ostatni w artykule,

poświęconym projektowi ustawodawstwa ogólno*

państwowego dla Rosyi i Finlandyi, radzi od

wołać się wpierw do właanego sumienia i inte

resów Rosyi, a nie iść za ślepym instynktem

skrajnego nacyonalizmu. Z prasy zaś finlandz

kiej dochodzą tutaj wieści, jakoby ze strony mo

carstw zagranicznych, z których opinią Rosya

w danej chwili liczyć sie będzie, miała zastąpić

przyjacielska interwencj’a na korzyść Finlandyi

i jej autonomii.

O tych zabiegach aryBtokratyczno - dworskich

na rzecz autonomii finlandzkiej doniosło naj

pierw Nawoje Wretuta nie bez wyraźnej inten

cyi przyspieszenia całej sprawy, podniecenia i

rządu i nacyonalistów do prowadzenia konse

kwentnie »polityki pięści", jak charakteryzuje

dzisiejszą państwowość rosyjską panslawistycz

ny S w iel, upatrując w tem objaw dodatni siły

i energii. W odpowiedzi na powyższe pogłoski

nastąpił rodzaj manifestacyi w Radzie państwa.

Postanowiono przyspieszyć załatwienie sprawy

finlandzkiej przez wybór dla jej rozpatrzenia

komisyi specyalnej, nie czekając, zanim Duma

państwowa załatwi sie z tą sprawą i przeszłe,

opracowany już projekt Radzie państwa. Ta o

statnia chce do tego czasu być gotową z całym

projektem. Za wyborem koinisyi znalazła się

w Radzie państwa większość i komisyę taką już

wybrano. Składa się ona z 20 członków, w’ licz

bie których centrum dumakie ma wraz z lewicą

głosów więcej, niż prawica, co jednakże nie

przesądza stanowiska komisyi w tej sprawie,

skoro zdeklarowani przeciwnicy autonomii Fin

landyi, jak Dcytricb i Neuhardt, członkowie cen

trum, weszli również w skład komisyi. Ta o

statnia, po wyborze prezesa, wnet przystąpi do

obrad. Że pospieszny wybór komisyi w Radzie

państwa jest dziełem nacyonalistów, a niewątpli

wie odpowiada intencyom p. Stołypina, nie ule

ga dziś najmniejszej wątpliw’ości.

Nie tak gładko pójdzie sprawa w Dumie pań

stw’owej. Decydować o niej będą oczywiście

pażdziernikowcy. W łonie tej frakcyi odbywały

się poważne tarcia na tle sprawy finlandzkiej.

Jeden z najwybitniejszych parlamentarzystów

trzeciej Dumy, a dotąd filar październikow’ców,

baron Meyendorf, chciał w ystąpić z frakcyi, nic

mogąc pogodzić swych opinij w sprawie fin

landzkiej z opiniami większości tejże. W następ

stwie interwencyi p, Guczkowa zdecydował się

ostatecznie pozostać w e frakcyi pod w’arunkiem

atoli zachowania wolnej ręki w kwestyi finlandz

kiej. Wielu z najpoważniejszych członków tejże

frakcyi podziela także zapatrywania bar. Meyen

dorfa i zasadniczo sprzeciwia się przyjęciu pro

jektu rządowego. Lecz większość jest jednak za

przyjęciem projektu rządowego, chociaż ze zna

cznemi rnodyfikacyami.

Oprócz zatem lew icy projekt finlandzki natrafi

na poważną opozycyę wśród pow’ażnej części

październikoweów. Dla uniknię.cia rozbicia frak

cyi, uważano za rzecz pożądaną nie Bpieszyć

z przyjęciem projektu finlandzkiego w Dumie.

Tego samego środka pragnęła użyć i lewica

dumska, a główuie frakcya kadetów. Istniał

więc zamiar odroczenia jej na sesyę jesienną.

Podnoszono jako okoliczność popierającą ten

zamiar, że w końcu maja a tem bardziej w czerw

cu o komplet w Dumie niezwykle trudno. Duma

musi także uw’zględniać kontrprojckt sejmu fin

landzkiego, który dotąd jeszcze nie nadszedł

z Helsingforsu. Wypaduie zatein oba projektu

rozpatrywać równolegle, co przedstawia prące

zbyt trudną, wymagającą do dwóch miesięcy

czasu.

Tymczasem powiał jakiś inny wiatr, jak się

zdaje ze sfer rządowych, a może i decydujących.

Widocznie, że w tych ostatnich kurs nacyonali

stj’czny jeszczę zmianie nie uległ. Prezydent

Dumy, A. J. Guczkow, był na dłużazem posłu

chaniu u monarchy w -Carskiem Siole, a po po

wrocie stamtąd odbył narady z prezesem komi

syi finlandzkiej p. Krupeńskim i jej referentem,

hr. Benigsenem. Po tej naradzie zaczęto mówić

i pisać o przyspieszeniu obrad nad projektem

finlandzkim, o potrzebie jego załatwienia przed

feryami letniemi i t. d. Tatiem — powiadają po

ufnie — ma być życzenie na miejscu dccydu

jącem.

Organizacya rolnicza.

W lwowskicm Towarzystwie gospodarskiem

mówił przed Radą ogólną poseł Paygert o or

ganizacyi rolniczej. Podajemy poniżej poglądy

b. referenta sejmowego, rzucają bowiem światło

na panujące u nas zapatrywania w tej doniosłej

kwestyi.

Stanowisko nasze jest znane, nie potrzebuje

my w’ięc zaznaczać różnic, dzielących nas od

posła Paygerta. W publicznej dyskusyi jednak

cennym jest każdy głos, płynący z dobrej wiary

i przejęty chęcią porozumienia się i zgodnego

postępow’ania.

Od chwili, gdy pojawiła się na porządku prac

sejmow’ych sprawa powołania do życia na

czelnej instytucyi dla organizacyj rolniczych, od

czuliśmy gorącą potrzebę pomówienia o niej

z szerszem gronem członków Towarzystwa go

spodarskiego. Dlaczego w łaśnie w tym wypadku

tę potrzebę odczuwaliśmy, dlaczego nie od

czuwaliśmy jej w tym stopniu przy sprawach

wywierających na powodzenie ekonomiczne rol

nictwa wpływ o wiele ^donioślejszym? Zdaniem

mojem wypływa to głównieJz dwócb powodów.

Po pierwsze, że przez stworzenie naczelnej

instytucyi Towarzystwo *gospodarskie część s w o

jego wpływu utracie musi, jakąkolwiek będzie

konstiukeya tego nowego organu. Wpływ na

szego Towarzystwa uważam za dobry i pożyte

czny, a więc pod tym względem w każdym razie

będzie gorzej niż obecnie; jeżeli mimo to, nie

odrzucamy rzeczy już z góry, to tylko dla tego,

że gdy na ten krok nie zdecydujemy się, może

być jeszcze gorzej.

Drugi pow ód: to niepewność. Przyszły roz

zwój organizacyi rolniczej zależy od tylu w a

runków, od ukształtowania się całego naszego

życia politycznego i społecznego, że nikt z zu

pełną pewnością obliczyć nie zdoła, która kon

strukcj’a i o ile lepsze wyniki w yda? Wszelkie

dowodzenie jest tu raczej wyrazem wierzenia

niż wiedzenia.

Zastanawiając się nad tworzeniem centralnego

organu rolniczego, winniśmy jasną dać sobie od

powiedź na następujące cztery pytania:

1) Czy i które względy rzeczowe przemawiają

za powołaniem go do życia, abstrahując od chwi

lowej sytuacj’i, wywołanej subwencyami trakta

towemu

2) Czy cele stawiane oweinu organowi nie

dałyby się osiągnąć w inny sposób?

3) Czy i o ile sprawa jest nagłą?

4) Powołując do życia nową instytucyę, czy

chcemy jednak zabezpieczyć Towarzystwom rol

niczym dalszy ich rozwój ?

Co do pierwszego trudno zaprzeczyć, że na

polu polityki agrarnej, a zwłaszcza akcyi nad

podniesieniem techniki rolniczej, odczuwać się

daje brali systematycznego podziału pracj*. Pe

wna jednolitość w działaniu potrzebną jest w szę

dzie nie tylko na polu hodowli, a przj’ ciągiem

zwiększaniu sie liczby towarzystw, powstawaniu

nowych, zw’łaszcza ruskich, coraz bardziej za

grożoną bywa; gdy w tej samej okolicy nau

czyciel wędrowny jednego towarzystwa głosić

będzie metodę sprzeczną, niż delegat drugiego,

jest rzeczą jasną, że włościanin nie będzie w ie

rzył ani jednemu, ani drugiemu, straci zaufanie

do nauki rolnictwa, ivogóle pozostając przy do

tychczasowej praktyce. Przed paru laty na polu

mleczarstwa, wskutek współdziałania rozmaitych

czynników, braku podziału prsey, powstał taki

chaos, że wydział krajowy czuł się spowodowa

ny rozciąć ten w ęzeł gordyjski, zagarniając w

swe ręce główną część akcyi.

W miarę, gdy wzrasta zależność produkcyi,

a rolnictwa w szczególności od ustawodawstwa

i administracyi państwowej, wzrasta potrzeba

organu, któryby nie tylko potrafił zastępować

interesa dotyczą,cego zawodu, ale i bj’ł powsze

chnie uznany za reprezentanta wszystkich jego

członków. U nas zadanie to spełnia T owarzy

stwo gospodarskie, a to na mocy statutu za

twierdzonego przez najwyższą władzę. Rząd nam

prawa tego nigdj’ nie zaprzeczył, a nawet nie

jednokrotnie wyręczamy władze w spełnianiu ich

zadań na polu rolnic,twa. Towarzystwo liczy się

zc swoim pół-oficyalnym charakterem, unikając

wszelkich drażliwych kwestyj. Jednem słowem

rząd jest grzeczny i my jesteśmy grzeczni, a

jednak mimo tego sielankowego stosunku jakże

inaczej nas traktuje, niż Izby handlowo-przemy

słowc. Każdy projekt ustawy bezpośrednio, a

choćby nawet pośrednio przemysłu i handlu do

tykający, bywa natychmiast Izbom do zaopinio

wania przedkładauj’ ; z nami rozmaicie to bywa.

Już i ustawodawstwo o wiele gorzej nas tra

ktuje; cały szereg zarządzeń administracyjnych

zależy od wyraźnego zezwolenia dotyczącej Izby,

podczas gdy odnośnie do rolnictwa wymaganein

MISTYK BUSINESSU.

Py’tano yankesa :

—

Jaka jest w asza jednostka monetarna ?

Dolar?

Nie. Milion dolarów - odpowiedział yankes.

W duchu społecznym tego zdrowego, tę.giego

i tyle, co potrzeba, barbarzyńskiego zbiorowi

ska, które się nazyw a Stanami Zjednoczonemi,

*poczywa to naczelne przeświadczenie, że czło

wiek zaczy’na się od milionera. Cały układ sto

sunków’, prawa, kodeksy, oby’czaj, dążą do te

go, by każdy przedsiębiorczy mózg miał ułatwio

ną, o ile m ożności, drogę do majątku. Jeżeli

słuszne jest. zdanie Oskara Wilde’a, że mieczem

naszego stulecia jest pieniądz, to niema ^ na

»wiecie ręki, któraby wprawniej tę dzisiejszą

szermierkę uprawiała, nad rękę yankesa. Praca,

energia, zdrowie, mądrość — w duszy Ame

rykanina przemienia się we współczynnik ma

jątku.

Płytki by był ten sąd, któryby charakter no

w ego świata sprowadzić chciał z tego powodu

do pojęcia chciwości. Amerykanin, jak każdy

człowiek, uprawiać potrafi altruizm. Filantropia

Stanów Zjednoczonych, zarów’no jak i ich wy

datność obywatelska, niejednokrotnie świecić

może przykładem. Różuica polega tylko na tem,

że yankes nie zna i nie chce znać innego *po

sobu miłowania bliźniego nad opłacanie go.

U podstawy światopoglądu europejskiego stoi

człowiek, u podstawy ich poglądu na świat -

pieniądz. W Europie wiedza, sztuka, filozofia,

urządzenia techniczne, humanitaryzm — w ytw a

rzają się, w Stanach Zjednoczonych to w szystko

kupuje się.

Ten miecz XX stulecia okazał się silnym. Mi

liony dolarów stworzyły imponującą cyw iliza

cj-ę zewnętrzną, stworzyły w,’zorową pedagogię,

wyprzedziły Europę w doskonałości maszyn.

w prezycyi funkcyj przemysłowych, w spraw’ie

dliwości rynku pracy, w hygienie miast, no

i co ifjs o w źródłach zdobywania tej jednostki

monetarnej: milionów’.

Gdy to wszystko się już stało, wówczas yan

kes zapragnął tego, czego zawsze i wszędzie

pragnie w gruncie rzeczy każdy demokrata:

piętna arystokratyzmu.

Coraz silniejsze dążenie do imperyalizinu w po

lityce, import artys!ów i dzieł sztuki, bardzo

chętne »mczaliansy" z utytułowanymi nędzarza

mi ; gorączkowa, w ytężona praca nad stworze

niem amerj’kańskiego stylu w budownictwie, fo

rytowanie i przepłacanie własnych literatów, ma

larzy, rzeźbiarzy — wszystko to na swój

sposób móv.’i o jednej i tej samej zbiorow-ej po

trzebie : patyny cywilizacyjnej, o gwałtownej

chęci tego gestu bezinteresownego piękna, które

jest przywilejem każdej rasy zasiedziałej i ary

stokratyzującej się.

Po polityce, sztuce, po poezyi i obyczajach

przj’szła kolej na popyt filozofii. Filozofia, mą

drość bezinteresow-na, rozmiłowana w zagadnie

niach pozapraktycznych, jest może najw’yżBzym

znakiem społeczeństw odpoczywający-ch. Yankes

zapragnął mieć i swoją filozofię. Bezwiednym

nakazem Ameryka rozpisała obstalunek na twór

czość filozoficzną. Zjawili się i filozofowie.

Utwór jednego z nich przetłumaczono w roku

ubiegłym i na język polski. Jest to książka pt.

Przeciw śmierci pana Prentice Mulforda. Tłó

macz jej, p. Stanisław Michalski w entuzyasty

cznej przedmowie stara się przedstaw,’ić Mul

forda, jako pewne przeciwstawienie społeczeń

stwu, z którego powstał.

Dla nas Prentice Mulford jest z krwi i kości,

z krw’i i ducha prawowitym yankesem. Niech

nas nie łudzą tytuły rozdziałów tej książki:

»Parę praktycznych duchowych przepisów",

,,Bóg w drzewach",

,,Wartość praktyczna ma

rzeń", ,,Spowiedź", »Świątynia milczącego po

żądania" lub »Nieśmiertelność ciała". Niech nas

nie łudzą. Mulford pochodzi z kraju, gdzie reli

gijność jest jedną z rozrywek po żmudnej pra

cy. Teozofja, spirytyzm, materyali.zowariie ducha,

kwitną tam no równi z przedsiębiorstwami, któ

re się nazywają zakładaniem sekt. W samein za

łożeniu wszelkiego inateryalizowania ducha tkwi

już pierwiastek religijności zmysłowej, nowoży

tnego bałwochwalstwa. Kto stolikom wirującym

przydaje *ensu religijnego, ten z chrzcśeiaństwa

eliminuje największy czar : nadzmysłowości, za

ziemskości. To ureligijr.ienie spirytyzmu i obja

wów jemu pokrewnych dochodzi vr Ameryce do

szału i odpowiada najzupełniej materyalistyczne

mu duchowi yankesa.

Taka sama jest i religja i filozofija Mulforda.

Pomna na Nietschego, z którego powstała dro

gą pospolitego przepisania kilku jaskrawszych

aforyzmów, otarta o ten mistycyzm znudzonych

dam amerykańskich, wiara p. Mulforda operuje

z pewną kokieteryą takiemi pojęciami, jak : duch,

utopia, marzenie. Ale instynkt yankescwski

broni autora od abstrakcji Nietschogo. Z marze

nia, z utopii, z władz duchowych Mulfrod w y

cisnąć przedewszysłkiem pragnie korzyść życio

wą. Stąd powstają w jego teoryach takie dzi

wolągi, jak ten tytuł: ,,praktyczna wartość ma

rzenia" (l!).

Oto jak naprzykład p. Mulford pojmuje rolę

duchowych tęsknot w człowieku :

*Wołanie wielu bywa na początku zawsze

szeptem. Modlitwa-życzenie — prośba mas, by

wa zaw sze najpierw tajemniczem błaganiem.

Pierwszy nie odważy się nawet pobiec do są

siada, obawiając się śmieszności. Lecz jedna

rzecz głęboko tkwi w doświadczeniu: każe ży

czenie pomyślane, czy wyrzeczone, przybliża ku

nam to, cośmy żądali, a mianowicie w stosun

ku do intensywności życzenia, oraz rosnącej

liczby życzących *). Kierują oni duchowe łunkcyc

na określone tory. W ten sposób, zaczyna się

ruszać ta milcząca siła woli, klóra, aczkolwiek

7 Tłómacz miał zapewne w tein miejscu na myśli

w yraz: _tęskniących" lub _pragnąc.ych".

nie uznawana przez mądrość szkolną, nadaje ż y

czeniom postać i kształt".

Jak dotąd filozof Stanów Zjeduoczouyeh nie

wychodzi z ram t. zw. mistycyzmu idealisty

cznego. Nie on pierwszy bojuje o prawo ducha,

nie on pierwszy duchowi, władzom psychicznym

przj’znaje moc rządzącą, moc tak decydującą,

że wobec taj mocy cały świat zjawisk realnych

jest tylko podrzędnem narzędziem slużebnem.

Od religii braminów po poezyę romantyków,

stanowisko podobne powtórzone bylo tysiąckroć

w dziejach ludzkości. Różnic* z filozofią p. Mul

forda polega jedynie na tein, że czy to l ’pa»i

ssa tlij, czy Boehrne, czy Słowacki, zawsze i

wszędzie mistycyzm ten w e wnioskach etycznych

wysnuwał dobro duszy ludzkiej. Kresem myśle

nia mistycznego stawała się wiara w przj-jście

Królestwa Bożego na ziemię.

W jakichże kształtach przedstawia się Króle

stwo Boże na ziemi p. Mulfordowi? Oto czyta

my poniżej, wprost o jeden wiersz daioj po tym

seraficznym w ywodzie , którj’śmy cytowali przed

chwilą:

»Miliony ludzi tęskniło po cichu do lepszych

i prędszych środków liomunikacyi — i oto ujarz

miło parę i elektryczność. Wkrótce inne pytanie,

inna zachcianka zażąda spełnienia - pytanie

wewnętrzne, zachcianka wewnętrzna — a w tych

pierwszych próbach zbliżenia życzeń, które są

jakby wizj-ami, do rzeczywistości, będą niewąt

pliwie błędj% bezdroża, bezwyjścia, jak na po

czątkach naszych zdobyczy technicznych były

spotkania pociągów, eksplozye kotłów i t. d."

I ani słow-a w ięce j! Tyle miał filozof amery

kański do powiedzenia o sile moralnej marzeń.

Z tego już możemy wiedzieć, jak się Mulfordo

wi przedstawia najwyższj’ i najdoskonalszj’ stan

ludzkości na ziemi:

Królowanie elektryczności i energii, tysiąckroć

sprawniejszych od elektryczności, utopijna, z ma

rzenia wysnuta szybkość lokomocji (tiiu.e m o

nę!)), splot machin, kotłów parowych, transini*

syj, nieprzeczuwalne dziś motory fabryczne, a

wszystko to, rozumie się, z nadziemską szyb

kością przetwarzające świat widzialny na bu

siness. A dopiero w tem wszystkiem, w tym

edenie maszj-n, lokomocyi, energii zaplątany....

duch mistyczny, tęskniący do nowych udosko

naleń... lnateryalistyeznyeh.

Dusza ludzka dla p. Mulforda ani na sekun

dę nie jest celem iatnienia. Ona zawsze jest

środkiem do wytwarzania w człowieku energii,

siły, mięśni, sprytu, pieniędzy. Niezmiernie zna

mienne są te słowa autora, kiedy mówi: »Du

chową siłę pożytkujmy w ten sposób, abyśmy

się stali piękni, zdrowi, silni i godni miłości-. "

Czy nie znamienne jest w tem, że Mulfordo«

wi ani przyszło ua myśl dodać: dobrzj’, szla

chetni ? Jest yanke*em, więc te stronj’ psychiki

muszą mu się wydać obojętnemi, jeśli nie szko

dliwemu

Od całej wartości tej książki, daleko ważniej

szym jest los jej na naszym gruncie.

Książka Przedw śmierci spotkała się w czy

telnictwie polskiem z niebywałem powodzeniem.

Można powiedzieć, że utwór ten pochłaniany

jest z pewnego rodzaju entuzjazmem.

Przyczyny tego nie są tak dalece zagadkowe.

Społeczeństwo polskie nasycone dziś jest popy

tem do wiary w siłę, w energię. I to jest po

pyt błogosławiony. Kaiążka Mulforda pełna jest

tej wiary. Jest brutalna, ale daje obraz czło

wieka, który pragnie żyć, że zaś z naszej lite

ratury przelewa się już za brzegi smutek i w o

łanie śmieici, więc nic dziwnego, że chwytamy

się uawet takiejk siążki, jak Przeciw śmierci,

byle tylko nie gloryfikować śmierci i apat,yi.

Mulford poddaje przy tem idee swoje z nie

pospolitym sprytem. Ma w swem talencie po

czucie handlu. Najskrajniejszy uty!itaryzm ubie

ra w pozory duchowości i tcm łapie ,,kun dma

nów". Umysły łatwowierne idą na lep jego sze

rokich koncepcyj mistycznych.

Gdyby przeciętny czytelnik dzisiejszy był tak

literacko wykształcony, jak byli nasi dziadowie,

(§)digitalizacja: m bc.m alopolska.pl

”CZAS" wychodzi z wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie:

° godzinie (S rano i o godzinie 6 wieczorem.

Numer wieczorny 10 hal.,

ranny 4 ha!.}

PRENUMERATA WYNOSI:

WKrakowie wmiejscu .

”?

Pont,wpMtatwi5SSSS5Ł

Sft?

Sf"

"lw-

7 dw«tmtn3 wvn.tr»

ób

koron

9kor. -

3kor. -

PocrtaWMńsTwMNlem^K .ą

....................................

koron 10 kor. 50 ii. 3 kor. 50 hal.

tocztą w państwie iiie n n e ckiein .............................................

49irnron

i10knr Min

er.i,,,i

pańu-lw’ należiłcych do związkupocztowego

48koron II12kor.-’ 4 kor!—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16 rb. 20 k. " 4 rb. 05 k. 1 rb. 45 kop.

abonament5rzasuDrzrimufe”i i r zaRrailicznych. mających debit w państwie rosyjskiem,

Moskwie i Odesie

Tpocztowe: w Petersburgu,Warszawie,Kijowie,Wilnie,

miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

ę ,. t oc/,towego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w Warszawie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metz! i fyn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń -

w K ijo w ie księgarnia l,. Idzikowskiego — w W iln ie hiuyo’

dzien ników K. Taubera.

renumeratę przyjmują: Administracja Czasu w Krakowie iurzędy pocztowe. Miejscową

p r e n u m e r a t ę księg. S. A. Krzyżanowskiego, liamlle: St. Karliiiskiego, 11. Kretschmera, Biuro dz.ień.

opcasa i Salomonowej , 67. Trafika. We Lwowie ,,C zas" j est (!o nabycia w bi urach dzień. A. Olszewskiego,

s . »OKOłowsfuego, K. Buchstaba, _na stacyacli kniejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaś;e, Iłowym Sączu na peronie

w księgarni kolejowej, tudzież na innych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

J_eny o g ło s z e ń : od wiersza petitem za pierw s/.y raz 20 hal,, za każuy następny po 10hal.: układ tabe

l,iryczny, cyirowy, skomplikowany, pierwsz.y raz 40 luil.. następny po 10 Intl. N a d e s ła n e i N e k r o lo g ia

od miejsca wierszu drukiem petilowyni 60halerzy za każdy raz. G ło sy pub licz n o ści po 2 kor.; wszel

kie prywatne komunikaty po kronice i po d,:iale ekonomicznym i t. p. po 1 kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenum eralę przyjmują: we Lwowie biuradziennikówL.Plohna, A.Olszewskiego,

st. sokołowskiego, K.Llnclistaba, wJarosław iu Biurodz.ienników; wPodgórzu Poturalski;w-Prze

m yślu A.Juszynskiksięgarnia, D.Hesz,eles; wRzeszowie M.Weintraub;wStanisławowie ,Iasiel

s u! ,P-! 7 Tarnowie M,Kockach. O.Hant; wTarnopolu Komaniewski; wParyżu wyłącznie

P’urrii°? ’

de Trevise; w W ied niu Haasenstein ói Vogler, R. Mosse (także we wszyst

-liia r U 8(:halek, Al. Dnke_s, E. Brmin. .1

Danneberg, 11. Friedl (tylko prenumeratę H. Gold

scnmidtAComp.): w Frankfurcie n. M.G.L.Danbe *SComp., wPradze czeskiej Fr. Hovorka.

L i s t y z piemądzmi i p r z e k a z y pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyjmuje Administraoya

Czas/i w Krakow-ie. liekiam acije nieopieczętow u ne nie podlegają opłacie pocztowej. L istów n ie op ła

co ny ch nie przyjmuje się. Itękopisów nadsyłanych nie zwraca sie.

S ST’ la za, lą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

"iffp

ADRES REDAKCYI: ul.św. Tomasza Nr 32. - Telefon Nr 50.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu